بەتتى ساقتاۋ | باس بەت قىلۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>مادەنيەت

«كوركەمدىك − كوزگە قۋات، كوڭىلگە ازىق»

قازاق حاتكەرلىك تاريحىنا شولۋ

ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى

2013.01.09 16:06     كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى


  قازاق − بايىرعى مادەنيەتتى ۇلتتاردىڭ ءبىرى. تاريحقا كوز جىبەرسەك، قازاق حالقى دا باسقا حالىقتار سەكىلدى سان عاسىردى باستان كەشىرىپ، ادامزات مادەنيەتىنىڭ ءار سالاسىنا وشپەس ۇلەس قوسقان، ادىلدىكتى، ەڭبەكشىلدىكتى تۇعىر، ونەردى قانات دەپ بىلگەن كەمەڭگەر حالىق.

  حالقىمىز جاراتقان سان عاسىرلىق قازىنالى مادەنيەتتىڭ ءبىرى − حاتكەرلىك ونەرى. قازاق حاتكەرلىگى جازۋدىڭ جارىققا شىعۋىمەن بىرگە دۇنيەگە كەلىپ، جازۋ ونەرىنىڭ وركەندەۋىنە بايلانىستى دامىپ، كەمەلدەنىپ وتىرعان.

  قازاق حالقى جانە اتا - بابالارىمىز سانالاتىن ەجەلگى تايپالار قولدانعان پيكتوگرافيالىق (سۋرەت جازۋ)، يدەوگرافيالىق (سۋرەت نەمەسە شارتتى تاڭبالار ارقىلى بەلگىلەۋ) جازۋلار جازۋ تاريحىمىزدىڭ دا، حاتكەرلىك تاريحىمىزدىڭ دا ءتۇپ توركىنى ەسەپتەلەدى.

  جازۋدىڭ جارىققا شىعۋى ادامزات مادەنيەتىنىڭ دامۋ تاريحىنداعى كەرەمەت يگى ءىس. ول ادامزات مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا، ءتىلدىڭ بايىپ - كەمەلدەنۋىنە وراسان زور تۇرتكى بولدى.

  عاسىرلار بويى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان وڭدەۋلەر مەن اجارلاۋلار ناتيجەسىندە زامانىمىزداعى ۇلتتاردىڭ جازۋلارى جانە ونىڭ سان الۋان كوركەم ۇلگىلەرى جارىققا شىقتى. مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان جازۋ مادەنيەتى تاريحىندا قازاق حالقى دا حاتكەرلىك ونەرىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولدى ءارى الۋان ءتۇرلى، تاڭعاجايىپ حۇسنيحات ۇلگىلەرىن تاپقىرلادى، ەرەجە - قاعيدالارىن جاسادى. عىلمي جۇيەگە ءتۇسىردى، دامىتتى، كەمەلدەندىردى، حاتكەرلىك تۋىندىلارىن جاراتتى.

  قازاق حالقىن قۇراعان تايپالاردىڭ مەكەنىنەن تابىلعان جارتاس سۋرەتتەرى مەن شارتتى تاڭبالاردان تارتىپ، زامانىمىزدىڭ 7 - عاسىرلارىندا دۇنيەگە كەلگەن تۇرك قاعاناتى كەزەڭىنەن قازىرگە دەيىن تاسقا، مەتالعا، قىشقا، سۇيەككە، تەرىگە، ءۇي جيھازدارىنا، بەزەنۋ بۇيىمدارىنا، ىدىس - اياقتارعا، ت. ب - عا ويىپ جازىلعان ويۋ - ورنەكتەرىنەن؛ تاس وبالاردان، كۇمبەزدەردەن، تەڭدەسى جوق قۇندى ەسكەرتكىشتەردىڭ، عيماراتتاردىڭ، مەشىت - مەدىرەسەلەردىڭ قابىرعالارىنان؛ ءار ءتۇرلى تاڭبالاردان، ەسكى جازبا ادەبي مۇرالار مەن ءدىني شىعارمالاردىڭ تاقىرىپ ايشىقتارىنان، ورىس حان مەن ءاز جانىبەك حاننىڭ مەتال اقشالارى مەن تاسقا ويدىرعان ەسكەرتكىشتەرىنەن، بايىرعى «كىتاپ مۇحادديمانىڭ» مۇقاباسىنان، احىمەت ياسساۋيدىڭ مورىنەن، ءابىلقايىر حاننىڭ قۇلپىتاسىنان، جەڭىسقاننىڭ مورىنەن جانە ايگىلى عالىمدارىمىز ءال - فارابي، ماحمۇت قاشقاري، ءجۇسىپ بالاساعۇن، قادىرعالي جالايىردىڭ جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن قازاق حاتكەرلىگىنىڭ تاماشا ۇلگىلەرىن كورە الامىز.

  دەي تۇرعانىمەن، بۇل ارالىقتاعى حاتكەرلىك ونەرىنىڭ تاريحى مەن تاڭداۋلى ۇلگىلەرى تولىق زەرتتەلمەگەن بولسادا، ءبىراق ەل ىشىندە بەلگىلى ىقپالىن، ءىزىن قالدىرىپ، ءداستۇرلى جازۋ ۇلگىلەرىن زامانىمىزعا جالعادى. بۇل تاڭبالاردىڭ كەيبىرەۋى كەيىن تۇركى رۋنيكالىق جازۋدىڭ ارىپتەرىندە پايدالانىلعانىن كورسەك، كەيبىرەۋى قازاقتىڭ قازىرگى رۋ - تايپالارىنىڭ مالعا باساتىن تاڭبالارىندا، رۋ باسىلارىنىڭ مورلەرىندە تاياۋ زامانعا (ءتىپتى كۇنى بۇگىنگە) دەيىن ساقتالىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز.

  بۇگىنگى كۇندە ءبىز قولدانىپ وتىرعان جازۋ اراب الفاۆيتى نەگىزىندەگى قازاق جازۋى. بۇل جازۋ تۇركى تىلدەس حالىقتارعا ءىسلام دىنىمەن بىرگە كىرىپ، تۇركى سوعدى جازۋىمەن كوپ زامان جارىسا قولدانىلا كەلە، تۇركى سوعدى جازۋىن ءبىر جولاتا ىعىستىرۋ ارقىلى قالىپتاسقان.

  اراب الفاۆيتى نەگىزىندەگى جازۋ قولدانىلعان ۇزاق عاسىرلارداعى الدىڭعى بۋىن اۆتورلار ءوز شىعارماسىنىڭ ادەبي جاقتاعى كوركەمدىگىنە قانداي كوڭىل بولسە، حاتكەرلىك ونەرىنە دە سونداي كوڭىل ءبولدى.

  قازاق حاندىقتارى داۋىرىندەگى (15− 17 - عاسىردا) مۇحاممەت قايدار دۋلاتي، قادىرعالي قوسىن ۇلى جالايىر سەكىلدى قازاق عالىمدارىنىڭ تاريحي، عىلمي ءىرى شىعارمالارىنان باستالعان قازاق حاندارىنىڭ زاڭدارى مەن شەجىرەلەرى، قازاق اقىن - جىراۋلارىنىڭ ولەڭدەرى مەن داستاندارى قازاق ادەبيەتىن جاڭا قازاق ادەبيەتىنە، اتاپ ايتقاندا، اباي داۋىرىنە جالعاسا، حۇسنيحات ۇلگىلەرىن دە قالپىن بۇزباي زامانىمىزعا جەتكىزدى.

  عاسىرلار بويى قولدانىلعان كونە قازاق جازۋى 1913 - جىلى اتاقتى عالىم احىمەت بايتۇرسىنوۆ جاعىنان جاڭارتىلىپ، الىپپەسى، گرامماتيكاسى، ەملەسى قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ سويلەۋ تىلىنە ۇيلەستىرىلىپ قايتا جاسالدى. سونىمەن قازىر ءبىز قولدانىپ وتىرعان اراب الفاۆيتى نەگىزىندەگى جاڭا قازاق جازۋى جارىققا شىقتى. العاشقى بۋىن حاتكەرلەرىمىز قازاق حاتكەرلىگىنىڭ اقاۋسىز دامۋىنا، جازۋدىڭ كوركەمدىگىنە كوڭىل بولگەن جانە ونى بارعان سايىن اجارلاپ، ايشىقتاپ، دامىتىپ، كەمەلدەندىرىپ وتىرعان.

  ەلىمىز قازاقتارىنان شىققان الدىڭعى بۋىن حاتكەرلەرىمىزدەن مىركامال جالەلقان ۇلى، ابىلەز ءشارىپ ۇلى، ءجۇنىسقان باقاي ۇلى، ءابدىقادىر مەتەرباي ۇلى، ءتالىپ كۇلامبەك ۇلى، ارعىن، تۇرسىنبەك قياش ۇلى، تۇرسىن ابدىكەمباي ۇلى، ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى سياقتى اعا بۋىن حاتكەرلەر قازاق حاتكەرلىگىنىڭ جالپىلاسۋىنا، دامۋىنا وراسان زور ۇلەس قوستى. بەلگىلى سەبەپتەردەن ارادا 20 جىلداي قولدانىستان قالعان قازاق كونە جازۋى 1982 - جىلدان باستاپ قايتا قولدانىسقا ەندى. مىنە، وسى مەزگىلدەن باستاپ وشۋگە اينالعان حاتكەرلىك ونەرىمىزدىڭ بەتى بەرى قاراپ، ونەرىمىز قايتا جانداندى. سودان بەرى 30 جىلعا تاياۋ ۋاقىتتا حاتكەرلىك ونەرىندە بەلگىلى جەتىستىكتەرگە قول جەتتى. 1990 - جىلدان كەيىن شينجياڭ جاستار - ورەندەر باسپاسى جاعىنان ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ءتىل - جازۋ قىزمەت كوميتەتى مەن وبلىستىق بۇقارالىق كوركەمونەر سارايى (قازىرگى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مادەنيەت سارايى) بىرلەسىپ دايىنداعان «قازاق حاتكەرلىگى» اتتى تۇڭعىش وقۋلىق 1991 - جىلى جارىق كوردى. بۇل كىتاپتا حاتكەرلىك تاريحى جانە حاتكەرلىك نازاريالارى ءبىرشاما تولىق، كەمەلدى باياندالعان. ول جازۋ ۇلگىسى مول جيناق، حاتكەرلىك كۋرستارىنىڭ، حۇسنيحات اۋەسكەرلەرىنىڭ قۇندى پايدالانۋ ماتەريالى بولىپ وتىر. ونان سوڭ ىلگەرىندى - كەيىندى شينجياڭ حالىق باسپاسىنان تۇرسىن ابدىكەمباي ۇلىنىڭ «قازاق حاتكەرلىگى» (1991)، شينجياڭ اسەمونەر، فوتوسۋرەت باسپاسىنان تالعات ءارىن ۇلىنىڭ «قازاق ماقال - ماتەلدەرى حاتكەرلىگى» (1993)، شينجياڭ جاستار - ورەندەر باسپاسىنان ادال قۇسىمان ۇلىنىڭ «كوركەم جازۋ قولدانباسى» (1998)، شينجياڭ حالىق باسپاسىنان ءابىش بايقازى ۇلى قۇراستىرعان «قازاق حاتكەرلىگىنەن تاڭدامالىلار» (2002)، شينجياڭ حالىق باسپاسىنان تاسقىن مامىرقان ۇلىنىڭ «قازاق حاتكەرلىگى قولدانباسى» (2004)، جەكە باسپالاردان ورلەۋ ءزامزام ۇلى مەن گۇلدەنبەك دالەلبەك ۇلى قۇراستىرعان «قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەگى مەن حاتكەرلىگى» (1994) اتتى جيناقتار جارىق كوردى. قابيموللا مانجىبايەۆ اۆتورلىعىنداعى شينجياڭ حالىق باسپاسىنان جارىق كورگەن «قازاق وقۋ - اعارتۋ تاريحىنان دەرەكتەر» (1995) اتتى جيناقتا دا حاتكەرلىك تۋىندىلارىنا ارناۋلى بەت بەرىلىپ، جازۋ قاعيدالارى تانىستىرىلعان.

  مۇنان تىس، «ىلە ورەندەرى»، «ىلە جاستارى»، «ىلە ايدىنى»، «ياچەيكا تۇرمىسى»، «عىلىم بۇلاعى»، «دارىگەرلىك ءبىلىم»، «ىلە اعارتۋى»، «جاستۇلەك»، «شينجياڭ گازەتى»، «ىلە گازەتى»، «ىلە كەشى» سياقتى گازەت - جۋرنالدار «كوركەم جازۋ باقشاسى»، «ءارلى جازۋ − شەبەر قولدان» اتتى كوركەم جازۋ ايدارلارىن اشتى. 20 - عاسىردىڭ 90 - جىلدارىن حاتكەرلىك ونەرىمىزدىڭ قايتادان جاڭعىرعان، جالپىلاسقان كەزەڭى دەۋگە ابدەن بولادى. وسى مەزگىلدە حاتكەرلىك ونەرىنە قاتىستى كوپتەگەن قولدانىلمالى وقۋلىقتاردىڭ، جيناقتاردىڭ باسپادان شىعۋى، گازەت - جۋرنالداردىڭ ارنايى ايدار اشۋى ءبىر توپ حاتكەر مەن اۋەسكەر حاتكەرلەردىڭ جارىققا شىعۋىنا تۇرتكى بولدى.

  ۇلتىمىز حاتكەرلەرىنىڭ حۇسنيحات تۋىندىلارى ىلە وبلىسى، اۆتونوميالى رايون ۇيىمداستىرعان ءار دارەجەلى ءتۇرلى كورمەلەرگە قاتىناسقانى، گازەت - جۋرنالداردا جاريالانعانى بولماسا، ارنايى حاتكەرلىك كورمەسىن اشقان اۆتورلار جوقتىڭ قاسى دەۋگە بولادى.

  ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ادەبيەت - كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى 1985 - جىلى تۇڭعىش قۇرىلتايىن اشىپ، شاڭىراق كوتەردى. ادەبيەت - كوركەمونەرشىلەردىڭ قۇرىلتايىندا بىرلەستىككە قاراستى 8 ونەر قوعامى قۇرىلدى. سونىڭ ءبىرى، اسەمونەرشىلەر، حاتكەرلەر قوعامى بىرىگىپ ءبىر قوعام بولىپ قۇرىلدى. مەن وسى اتالعان قوعامنىڭ تۇڭعىش ءتوراعاسى بولىپ سايلاندىم.

  1987 - جىلعا كەلگەندە، اسەمونەرشىلەر قوعامى مەن حاتكەرلەر قوعامى ءبولىنىپ، ەكى قوعام بولىپ الدى - الدىنا شاڭىراق كوتەردى. مەن اسەمونەرشىلەر قوعامىنىڭ ءتوراعاسى مىندەتىن اتقاردىم. ال حاتكەرلەر قوعامى ءبولىنىپ شاڭىراق كوتەرگەننەن كەيىن، مىركامال جالەلقان ۇلى ورىنباسار ءتوراعالىققا، ءتالىپ كۇلامبەك ۇلى ورىنباسار باس حاتشىلىققا، ارعىن تۇراقتى جورالىققا، ابىلەز ءشارىپ ۇلى مەن ءجۇنىسقان باقاي ۇلى جورالىققا سايلاندى. وسىدان سوڭ ىلە وبلىستىق حاتكەرلەر قوعامىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى مىندەتىن ارقالاعان مىركامال جالەلقان ۇلى قازاق حاتكەرلىگىنە قاتىستى ولشەمدى وقۋلىق قۇراستىرۋ جۇمىسىنىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماڭىزدى مىندەت ەكەنىن جەتە تانىپ، ۇمىت بولىپ باراجاتقان حاتكەرلىك ونەرىمىزدى قايتا ءتىرىلدىرۋدىڭ جولىن قاراستىردى. 1988 - جىلى كەڭەسە كەلە ىلە وبلىستىق ءتىل - جازۋ قىزمەت كوميتەتى مەن ىلە وبلىستىق بۇقارالىق كوركەمونەر سارايى بىرلەسىپ قازاق حاتكەرلىگى جونىندە وقۋلىق قۇراستىراتىن بولىپ كەلىستىك. جۇمىس ورنى ىلە وبلىستىق بۇقارالىق كوركەمونەر سارايى بولىپ تۇراقتاندى. سونىمەن جەر - جەردەن تانىمالى دەگەن حاتكەرلەر شاقىرىلدى. كىتاپتى قۇراستىرۋ جۇمىسىن تەتە اعا زەرتتەۋشى مىركامال جالەلقان ۇلى باسقاردى، قۇراستىرۋ جۇمىسىنا قاتىسقان حاتكەرلەر ىلە وبلىستىق بۇقارالىق كوركەمونەر سارايىندا (قازىرگى ىلە وبلىستىق مادەنيەت سارايى) باس قوسىپ، قازاق حاتكەرلىگى وقۋلىعىن قالاي قۇراستىرۋ جونىندە تالقى ورىستەتتى.

  ءبىزدىڭ قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن جازۋىمىز احىمەت بايتۇرسىنوۆ جاعىنان قازاق ءتىلىنىڭ سويلەۋ زاڭدىلىعىنا ۇيلەستىرىلىپ قايتا جاسالعان، اراب الفاۆيتى نەگىزىندەگى قازاق جازۋى. ال ءبىز قولدانىپ جۇرگەن حۇسنيحات ۇلگىلەرى دە ارابتار مەن پارسىلار جاعىنان جاسالعان جازۋ ۇلگىلەرى. بۇل ۇلگىلەردى دە قازاق حالقى اسا تالعامپازدىقپەن قازاق جازۋىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا ۇيلەسەتىنىن تاڭداپ قولدانىپ كەلگەنى انىق. بۇل رەتكى وقۋلىق قۇراستىرۋدا بۇل ماسەلە ىشكەرىلەي زەرتتەلدى. ءاسىلى اراب حۇسنيحات ۇلگىلەرى وتە كوپ، ونىڭ باستىلارى كوفي جازۋ ۇلگىسى، سولىس جازۋ ۇلگىسى، ءناسحي جازۋ ۇلگىسى، يجازەت )ەركىن( جازۋ ۇلگىسى (كۋالىك جازۋ ۇلگىسى دەپ تە اتالادى)، پارسى جازۋ ۇلگىسى (ءتالىق جازۋ ۇلگىسى دەپ تە اتالادى)، ديۋاني جازۋ ۇلگىسى جانە ءجالي ديۋاني جازۋ ۇلگىسى، روقي جازۋ ۇلگىسى، تاڭبا جازۋ ۇلگىسى، ءتاج جازۋ ۇلگىسى، رەيقاني جازۋ ۇلگىسى، ماعىربي جازۋ ۇلگىسى، سياقات جازۋ ۇلگىسى سياقتى جازۋ ۇلگىلەرى بار. كىتاپ قۇراستىرۋ گرۋپپاسىنداعى ماماندار وسى جازۋ ۇلگىلەرىنەن قازاق حاتكەرلەرى جاعىنان قولدانىسقا كوپ ءتۇسىپ جۇرگەن، قازاق جازۋىن، قازاق ءسوز - سويلەمدەرىن كوركەمدەپ جازۋعا ءبىرشاما ۇيلەسەتىن جازۋ ۇلگىلەرىن تاڭداپ وقۋلىققا كىرگىزۋ جونىندە پىكىر بىرلىگىنە كەلدى ءارى باستى پرينسيپتەردى بەلگىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ديۋاني جازۋ ۇلگىسى، كوفي )شاقپاق( جازۋ ۇلگىسى، ءتالىق جازۋ ۇلگىسى، روقي )كەسپە( جازۋ ۇلگىسى، سولىس جازۋ ۇلگىسى، ءاسىليا جازۋ ۇلگىسى، شەكەستە جازۋ ۇلگىسى، ءجالي جازۋ ۇلگىسى، ەركىن جازۋ ۇلگىسى سەكىلدى 9 ءتۇرلى جازۋ ۇلگىسى تاڭدالىپ كىتاپقا ەنگىزىلدى. ارينە، كىتاپتى قۇراستىرۋ بارىسىندا اراب حاتكەرلىگىنە قاتىستى ماتەريالداردان پايدالانعانىڭ سىرتىندا، تۋىسقان ۇلت ۇيعۇر حالقىنىڭ دا حاتكەرلىك ونەرى جاعىنداعى جازبالارىنان دا پايدالاندىق. ءسويتىپ، كوپ بولىپ اقىل قوسىپ، جۇمىلا ەڭبەكتەنۋدىڭ ناتيجەسىندە قازاق حاتكەرلىگى جونىندەگى ءبىرىنشى قول ماتەريال دايىندالدى. ول 1989 - جىلى «حاتكەرلىك بىلىمدەرى» دەگەن اتپەن كۋرس وقۋلىعى رەتىندە جاي باسپامەن باسىلدى ءارى سول جىلى قىركۇيەكتە قۇلجا قالاسىندا تۇڭعىش كەزەكتى قازاق حاتكەرلىگى كۋرسى اشىلدى. كۋرستى ىلە وبلىستىق ءتىل - جازۋ قىزمەت كوميتەتى جاۋاپتى بولىپ ۇيىمداستىردى. كۋرسقا قازاق تىلىندەگى گازەت - جۋرنال رەداكتورلارىنان، باستاۋىش، ورتا مەكتەپ وقىتۋشىلارىنان، اۋەسكەر حاتكەرلەردەن كۋرسانتتار شاقىرىلىپ، كۋرس 15 كۇننەن استام ۋاقىتپەن اشىلدى. مىركامال جالەلقان ۇلى، ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى، جۇماقان ابدىرقبان ۇلى، ەركىن كامال ۇلى سياقتى حاتكەرلەر ساباق بەردى.

  وسى رەتكى كۋرستىڭ قوعامدىق ءونىمى ايتارلىقتاي تاماشا بولدى. اسىرەسە، گازەت - جۋرنال رەداكتورلارىنىڭ حۇسنيحات ۇلگىلەرىن پارىقتاپ تانۋىنا، تاڭداۋلى حۇسنيحات تۋىندىلارىن گازەت - جۋرنالعا تاڭداپ بەرۋىنە اينا بولدى.

  كۋرستان سوڭ، العاش قۇراستىرىلعان «حاتكەرلىك بىلىمدەرى» اتتى وقۋلىق جونىندەگى زەرتتەۋ ونان ارى تەرەڭدەدى، بىرنەشە رەتكى وڭدەۋ، ساراپتاۋدان وتكىزىپ، ارتىعى الىندى، كەمى تولىقتىرىلدى، 1991 - جىلى شينجياڭ جاستار - ورەندەر باسپاسى جاعىنان «قازاق حاتكەرلىگى» دەگەن اتپەن باسپادان شىقتى.

  اتالعان «قازاق حاتكەرلىگى» اتتى كىتاپتى قۇراستىرۋدا مىركامال جالەلقان ۇلىنىڭ ەڭبەگى ايرىقشا. مىكەڭ بۇل كىتاپتىڭ جالپى جوباسى مەن نازاريالىق ەرەجەلەرىن جازۋعا جاۋاپتى بولدى. مەن جازۋ ۇلگىلەرىنىڭ جازىلۋى مەن جالپى كوركەمدىگىنە جاۋاپتى بولدىم. ال باسقا جولداستار وزدەرىنە بولىنگەن مازمۇن، تاقىرىپتار بويىنشا جۇمىس جۇرگىزدى. مىكەڭ بۇل كىتاپتا قازاق جازۋىنىڭ حاتكەرلىك تاريحىنا، حاتكەرلىك ونەرىنە، حاتكەرلىكتە ۇنەمى قولدانىلاتىن جازۋ ۇلگىسىنە، حاتكەرلىك ونەرى مەن اسەمونەردىڭ بايلانىسىنا، جازۋ گيگەناسى (تازالىعى)، جازۋ اسپاپتارى، سىزىقتىق قۇرىلىم جانە ءارىپ ەلەمەنتى سياقتىلارعا جان - جاقتى تالداۋ جاساپ، نازاريالىق جۇيەسىن جازىپ شىقتى. بۇل قازاق جازۋ شەجىرەسىندەگى اق تاڭداقتى تولتىردى. اسىرەسە، قازىرگى قازاق جازۋىنىڭ سىزىقتىق قۇرىلىمىن ءارىپ ەلەمەنتتەرىنىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي قادا، تاعان، شىنتاق، دوعا، قاس، كولبەمە جانە نۇكتە دەپ 7 ۇلكەن توپقا ءبولدى. بۇل عىلمي تۇجىرىم جازۋ زاڭدىلىقتارىن جەتە تۇسىنۋىمىزگە سەپتىگىن تيگىزىپ قانا قالماستان، اراب الفاۆيتى نەگىزىندەگى جازۋدى قولداناتىن بارلىق تۇركى حالىقتارىنىڭ دا ءارىپ ەلەمەنتى كەستەسىن جاساپ شىعۋىنا نەگىز قالادى.

  عىلىم - تەحنيكا قارىشتاپ دامىعان بۇگىنگى كۇندە، قازاق حاتكەرلىگى ونەرى دە فورما، مازمۇن، ماتەريال، جازۋ شەبەرلىگى جاعىنان ءبىرشاما دامۋعا قول جەتكىزدى. كۇندەلىكتى حات - چەك، كەرمە تۋ جازۋدا، كىتاپ - جۋرنال، تەلە فيلم تاقىرىپ - ايدارىن جازۋدا، كورمە، قۇلاقتاندىرۋ، اشەكەيلەۋ ورىندارىنىڭ ءار ءتۇرلى جۇمىستارىندا كوركەم جازۋ كەم بولسا بولمايتىن كاسىپكە اينالىپ، ماڭىزى بارعان سايىن ارتۋدا. سونىمەن بىرگە، سانداعان حاتكەرلەر جارىققا شىعىپ، قازاق حاتكەرلىك قوسىنى دا جوقتان بار بولىپ، كىشكەنەدەن زورايىپ دامىپ كەلەدى.

  قازاق حاتكەرلىك ونەرى قايتا جاڭعىرۋ، جالپىلاسۋ بارىسىن باسىپ ءوتىپ، كەمەلدەنۋگە قاراي بەت تۇزەدى. الدىڭعى اعا بۋىن حاتكەرلەرگە مۇراگەر بولىپ، قازاق حاتكەرلىگىنىڭ دامۋىنا وزىندىك ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ورتا، جاس بۋىن حاتكەرلەر قازاق حاتكەرلىگى ونەرىنىڭ دامۋىنا، وركەندەۋىنە ات سالىسىپ، فورماسى الۋان ءتۇرلى، مازمۇنى اقاۋسىز، جازۋى ايشىقتى حاتكەرلىك تۋىندىلارى ارقىلى حالقىمىزدى رۋحاني جاقتان، ەستەتيكالىق جاقتان سۋسىنداتىپ ءجۇر.

  قورىتىپ ايتقاندا، قازاق حاتكەرلىگى ونەرى بەلگىلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. دەسەدە، قازاق ءتىلدى گازەت - جۋرنالدار ارنايى ايدار اشىپ، حۇسنيحات تۋىندىلارىنىڭ كوپتەپ جاريالانۋىنا ءورىس اشۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، باستاۋىش، ورتا مەكتەپتەردە ارنايى كوركەم جازۋ ساباقتارى ءوتىلۋى، حاتكەرلىك ءبىلىمى بار مۇعالىمدار سەپتەلۋى كەرەك. «شينجياڭ گازەتى»
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.