- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تىلىمىزگە تىنىس سيلاعان 60 جىل
ـــ ۇلتتار باسپاسىنىڭ 60 جىلدىعىنا وراي
نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
2013.09.27 10:28 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
1953-جىلى 15-قاڭتاردا بەيجيڭدەگى يزى حۋتۇڭ (شولاق كوشە) كوشەسىندە ەل ەسىندە قالارلىق ءىرى وقيعا بولدى، سول كۇنى حانزۋ، حۇيزۋ، موڭعۇل، زاڭزۋ، چاۋشيان، ۇيعۇر، قازاق، وزبەك، تاتار، داعۇر قاتارلى ۇلتتاردىڭ 40تان استام زيالىسى اتا-مەكەندەرىنەن شالعايداعى وسى ءبىر شولاق كوشەدەگى جيىن زالىندا باس قوسىپ، ۇلتتار باسپاسىنىڭ قۇرىلۋى سىندى يگى ىسكە كۋا بولدى، ۋاقىت قۇرعىر سىناپتاي سىرعىپ، 60 جىل اتتاي زۋلاپ وتە شىقسا دا، سول ءبىر كۇن اق قاعازدا حاتتالىپ، ەل ەسىندە جاتتالىپ قالدى. ارقالى 60 جىلدى ارتقا تاستاپ، ۇلتتىڭ ساناسىنا ساۋلە شاشىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ تىنىسىنىڭ كەڭەيۋىنە زور ۇلەسىن قوسقان ۇلتتار باسپاسىنىڭ 60 جىلدىعى كەشە عانا 26-قىركۇيەكتە بەيجيڭدەگى ۇلتتار مادەنيەت سارايىندا سالتاناتپەن اتاپ ءوتىلدى. جينالىستىڭ اشىلۋىنا ج ك پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ورىنباسار زۇڭليى ليۋ ياندۇڭ جولداس ارناۋلى ءسوز جازسا، ورتالىقتاعى قاتىستى ورىنداردان باسشىلار كەلىپ قاتىناستى ءارى ءسوز سويلەدى. جيىنعا كەلگەن جۇرت سوڭىنان ۇلتتار باسپاسىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتكەن شاعىن كورمە سارايدى ەكسكۋرسيالاپ، باسپا تاريحىمەن تەرەڭىرەك تانىسقانداي بولدى. 60 جىل از ۋاقىت ەمەس، باسپا تاريحىنا قاتىستى قۇندى دەرەكتەردى تەرەڭدەي زەرتتەپ، ارىدان ءسوز قوزعاۋعا ءالىمىز جەتپەسە دە، ەلىمىزدەگى از ۇلتتاردىڭ ورتالىقتاعى وسى ءبىر مادەنيەت وشاعى تۋرالى، جۇيەدەن ەلىمىز قازاقتارىنىڭ باسپا سالاسىنداعى قارا شاڭىراعى جايلى سىر سۋىرتپاقتاۋدى ءجون كوردىك.
باسپانىڭ اتىن جوۋ ىنلاي زۇڭلي ءوز قولىمەن جازعان
ورايى كەلىپ ۇلتتار باسپاسىنىڭ قيمىل وتكىزەتىن زالىنا بارا قالساڭىز، قابىرعاعا ىلىنگەن مەملەكەت باسشىلارىنىڭ سۋرەتى كوزىڭىزگە تۇسەدى، ول سۋرەتتەردىڭ وزىندىك تاريحىن ەستىپ بىلگەننەن كەيىن، ءار كەزەكتى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ەلىمىزدەگى ۇلتتاردىڭ باسپا سالاسىنىڭ قارا شاڭىراعى بولعان ۇلتتار باسپاسىنا قانشالىقتى ءمان بەرگەنىن بايقاعان بولار ەدىڭىز. پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ايرىقشا كوڭىل بولۋىندە، 1953-جىلى 15-قاڭتاردا ۇلتتار باسپاسى ورتالىق ۇلتتىق ىستەر كوميتەتىنىڭ ءماسليحات كەڭسەسى نەگىزىندە قۇرىلىپ، جوۋ ىنلاي زۇڭلي باسپانىڭ اتىن ءوز قولىمەن جازىپ بەرگەن. ارينە، بۇل عانا ەمەس، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ بىرنەشە ۇرپاق باسشىلارى ۇلتتار باسپاسىنىڭ دامۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ وتىرعان: ماۋ زىدۇڭ، دىڭ شياۋپيڭ، جياڭ زىمين، حۋ جينتاۋ قاتارلى باسشىلار ۇلتتار باسپاسىنا ارناۋ ءسوز جازعان نەمەسە نۇسقاۋ بەرگەن. لي پىڭ ۇلتتار باسپاسى كەڭسە عيماراتىنىڭ قۇرىلىسىنا بەكىتپە جاساعان. مىنە وسى ىستەردەن-اق ورتالىقتىڭ ۇلتتىق تىلدەردەگى باسپا ىستەرىنە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرعانىن كورە الامىز. سول جولعى زيالىلار جينالعان جيىندا ۇلتتار باسپاسىنىڭ العاشقى باستىعى سا كۇڭلياۋ: «ۇلتتار باسپاسىنىڭ بارلىق شىعىمى ورتالىقتىڭ ۇلتتىق ىستەرگە ارنالعان قاراجاتىنان بوساتىلادى» دەگەن قاۋلىنى جاريالاپ، بۇل ءسوز ءار ۇلت زيالىلارىنا زور دەمەۋ بولعان دەلىنەدى ءبىر دەرەكتەردە.
نيعىمەت مىڭجاني قازاق رەداكسياسىنىڭ تۇڭعىش مەڭگەرۋشىسى بولعان
«50 جىلدا ەل جاڭا» دەيدى قازاق. كەشەگى وتكەن ماعىنالى ساتتەردى تاريح قاتپارىنا جاسىرىپ، ساعىمداي زاۋلاعان زامانا كوشىندە كوزدەن اداستىرىپ جىبەرۋگە 60 جىلدىڭ الۋەتى جەتىپ جاتىر. انە سونداي ەسىمىزدەن كوتەرىلىپ بارا جاتقان تاريحي ءمان الاتىن ساتتەردى تاريحتىڭ تارعالاڭ سورابىنان ىزدەستىرىپ، ەسىمىزگە سالۋعا تالپىنىپ جاتقان باسپانىڭ ەندىگى بۋىن ازاماتتارىنا العىستان باسقا نە ايتامىز. ءماجىلىس ارەدىگىندە ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى باقىتبەك توقتاسىن ۇلىمەن قىسقا سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. باقىتبەك توقتاسىن ۇلى بىزگە قۋانىشتى جايلاردان مالىمەت بەرە كەتۋدى ۇمىتپادى: ۇلتتار باسپاسىنىڭ 60 جىلدىعىنا وراي، قازاق رەداكسياسى رەداكسيانىڭ ىرگەسىن قالاسقان اعا بۋىن جايلى كوپتەگەن مالىمەتتەرى جيناقتاپ، ارىسى قازاقستاننان وسى اعالاردىڭ قۇندى سۋرەتتەرىنە دەيىن تاپقان. وتە-موتە باسپا بەتتەرىندە اتى-جوندەرى قاتە جازىلىپ جۇرگەن 1950-، 1951-جىلدارى ۇلتتىق ىستەر كوميتەتىندە ىستەگەن ساعدوللا توقتامىس ۇلى، ماعاۋيا توقباي ۇلى قاتارلى اعالارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى مەن ءومىر كەشىرمەلەرىن دە جيناقتاعان. 1953-جىلى ۇلتتار باسپاسىنىڭ قازاق رەداكسياسى قۇرىلعان كەزدە رەداكسيانىڭ تۇڭعىش مەڭگەرۋشىسى بولعان نيعىمەت مىڭجانيمەن بىرگە ىستەگەن بالقاش، كاجەي قاتارلى اعا بۋىندارعا قاتىستى مالىمەتتەر دە قازاقستان ەلىندەگى ازاماتتاردىڭ كومەگىندە ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسىنىڭ مۇراعاتىنا قوسىلعان. ەندىگى جەردە بۇل ماتەريالدار ارناۋلى كىتاپ بولىپ قۇراستىرىلماقشى.
نيعىمەت مىڭجانيداي ۇلاعاتتى عالىم اعامىز مەڭگەرۋشى بولىپ ءىس باستاعان ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسىنىڭ ەلىمىز قازاقتارىنىڭ باسپا ءسوز سالاسىنا قانداي ارىنمەن كەلىپ قوسىلعانىن كوزقاراقتى وقىرمان ءوزى-اق باعامداي جاتار. باستابىندا ءساليقالى ساياساتتى ۇگىتتەپ، ساياسي اۋدارمالاردى اۋدارىپ باسۋدى نەگىز ەتكەن بۇل باسپا، كەيىن كەلە ءتول تۋىندىلار مەن ادەبي-عىلمي اۋدارمالاردى، وقۋلىقتار مەن ەنتسيكلوپەديالاردى شىعارۋدى قولعا الدى. 60 جىلدان سوڭعى بۇگىنگى كۇنگە جەتكەندە، ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسىنىڭ قازاق باسپا ءسوز سالاسى ءۇشىن ەتكەن ەڭبەگىنە ەشكىم كوز جۇما الماسا كەرەك.
عۇلاما جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ بەيجيڭگە ساپارلاي كەلگەندە ۇلتتار باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسكەن
ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسى قۇرىلعان العاشقى كۇننەن باستاپ-اق، قازاقستانداعى باسپا ءسوز سالاسىمەن ەتەنە بايلانىستا بولىپ، اراداعى تىعىز قارىم-قاتىناستى ۇزبەي كەلگەن. وسىنىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە قازاقتىڭ عۇلاما جازۋشىسى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ دا ۇلتتار باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسىپ، مادەني بايلانىستا بولعانىن ەرەكشە ايتقانىمىز ءجون. باقىتبەك توقتاسىن ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، باسپانىڭ وتكەنىنە قاتىستى قۇندى مالىمەتتەردى جيناستىرۋ بارىسىندا، ويدا-جوقتا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ۇلتتار باسپاسىندا رەداكتور، اۋدارماشى بولىپ جۇرگەن نيعىمەت، كاجەي، بالقاش ەرەجەپ، ت. ب. قىزمەتكەرلەرمەن تۇسكەن سۋرەتى تابىلعان.
قازاقستاننىڭ ساياسي-ادەبيەت باسپاسى ۇلتتار باسپاسى، حالىق باسپاسىمەن ەڭ العاش قارىم-قاتىناستا بولعان باسپا. ۇلتتار باسپاسىندا ەڭ العاش شىققان ماۋ زىدۇڭ شىعارمالارىن اۋدارۋعا قازاقستانداعى وسى باسپالاردان كەلگەن جاردام تىلەكەيوۆ، ىبىراي تىنەۋكەيەۆ جانە وسپانوۆ قاتارلى مامانداردىڭ دا زور كومەگى تيگەن. كەيىنىرەك قالي جاكە، ىرىمعالي نۇرعالي ۇلى باستاعان «جازۋشى» باسپاسىنىڭ ادامدارى ۇلتتار باسپاسىنا كەلىپ، ەكى باسپا اراسىندا رەسمي سەلبەستىك ورناعان. 1992-جىلدارى ۇلتتار باسپاسىنىڭ باستىعى نۇربەك ابىكەن ۇلى باستاعان ۇيىرمە قازاقستانعا بارىپ بارىس-كەلىستى جيىلەتىپ، تۇڭعىش ۇلتتار باسپاسىنىڭ كىتاپ كورگىزبەسىن اشقان. سول ءبىر دوستىق قاتىناستىڭ ۇزىگى ءالى ۇزىلمەي، ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق بايلانىستىڭ ءتىپتى دە بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە ساي، بۇل بايلانىس ءتىپتى دە تەرەڭدەپ، قۇلاشىن كەڭگە جايىپ كەلەدى. قازاقستان ەل باسىنىڭ 5-6 كىتابى ۇلتتار باسپاسىنان قازاقشا (توتە جازۋ)، حانزۋشا نۇسقاسىندا جارىق كوردى. نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ «ءۇمىت ۇزگىم كەلمەيدى»، «كۇنشىلدىك» اتتى كىتاپتارى، راقىمجان وتاربايەۆتىڭ «سوعىستىڭ سوڭعى بومبىسى» قازاقشا، حانزۋشا ەكى تىلدە جارىق كورسە، مىرزاتاي جولداسبايەۆتىڭ «اسىلدارىم»، ءدىلدا ماتاي قىزىنىڭ «اينالايىندارىم»، ت. ب. كىتاپتارى ەلىمىزدە جاريالانىپ وقىرمانداردىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا يە بولدى. ال، «جۇڭگو تۋرالى بىلىمدەر»، «جۇڭگو جىلنامالارىنداعى قازاققا قاتىستى دەرەكتەر» ت. ب. 30دان استام كىتاپ قازاقستان وقىرماندارىمەن جۇزدەستى.
ۇلتتار باسپاسى قازاق رەداكسياسىنىڭ 60 جىلداعى باسىپ وتكەن ىزدەرىن باعامداساق، ۇلتتىڭ ءتىلى مەن باسپا ءسوزى ءۇشىن ەرىنبەي ەڭبەك ەتكەن اعا بۋىندار جايلى توم-توم كىتاپ جازۋعا دا بولار ەدى. ءتىپتى كەشە عانا زەينەتكە شىققان ءالىمجان نۇرعازى ۇلى قاتارلى اعالارىمىز بەن بۇگىنگى كۇنى جاستارمەن بىرگە ءالى دە ماڭداي تەرىن توگىپ ەڭبەكتەنىپ، سوڭىنان ەرگەن جاس رەداكتورلارعا جول سىلتەپ كەلە جاتقان قارت رەداكتورلاردىڭ ەڭبەگىن اتاپ وتكەنىمىز نەگە تۇرادى. ازداپ سىر سۋىرتپاقتاۋدى ماقسات ەتكەن شاعىن ماقالامىز بەن اعا بۋىنعا قاراپ ەندى بوي تۇزەپ كەلە جاتقان بىزدەر ءۇشىن دە بۇل اسا اۋىر مىندەت بولماق. بۇل ماقالامىزدا شالاعايلىعىمىزبەن ەلەۋسىز قالدىرىپ كەتكەن جەرلەرىمىز بولسا، ارداقتى اعالارىمىز بەن قىمباتتى وقىرماندارىمىز كەشىرە جاتار. ال، ۇلتتار باسپاسىنىڭ 60 جىلدىعىندا وتكەن كۇندەرگە كوز سالىپ، تەرەڭنەن سىر شەرتۋدى قالامى قارىمدى اعالارىمىزعا قالدىردىق.
ۇلتتار باسپاسىنىڭ، جۇيەدەن قازاق رەداكسياسىنىڭ 60 جىلدىق تورقالى تويى قۇتتى بولسىن، اعايىن، بىلە بىلسەك بۇل بار قازاقتىڭ دا تويى ەمەس پە.
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
