بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>مادەنيەت

شەبەرلىكتە شەك جوق

2014.04.02 15:21     كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى


  «ونەرلىنىڭ قولى التىن، ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن» دەگەندەي، اتا - بابالارىمىزدىڭ اماناتتاپ كەتكەن التىن قور اقىليا ءسوزى بۇگىنگى ءداۋىرىمىزدىڭ التىن كەنىشىنە اينالىپ، ۇرپاقتار تالاي ونەردىڭ جەلكەنىن جەلبىرەتىپ سول داستۇرگە مۇراگەر، بۇيداگەر بولىپ، بۇگىنگىدەي دامىعان مىنا قوعامدىق ورتادا، قيان- كەسكى بازار باسەكەسىندە ءوزىن الۋەتتەندىرىپ، ۇلتىمىزدىڭ قاي ءبىر ونەرىن بولسا دا شوق جۇلدىزداي جارقىراتىپ، تۇتاس حالىققا ءيسى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن، ورەلى ونەرىن، شەبەرلىگىن ءپاش ەتكەن جاستارىمىزدىڭ جالىندى جىگەرى، ۇلى مۇراتى، اسقاق ارمانى بارشامىزدى قۋانتادى.

  «ونەر - وقىعاننان ەمەس، كوكەيگە توقىعاننان» دەيدى دانا حالقىمىز. مىنە، وسىنداي سان الۋان ونەردىڭ قىرى مەن سىرىن جەتىك مەڭگەرىپ جۇرگەن ازاماتتارىمىز از ەمەس. سونىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا بىرەگەيى قازاقتىڭ قاسيەتتى قارا دومبىراسىن، ۇلتتىق ءۇي جيھازدارىن، ۇلتتىق اسپاپتاردى بالا كەزىنەن كوكەيىنە توقىپ، اۋىلدىڭ قاسيەتتى، قازىنالى قارتتارىنان بايىرعىنىڭ ءنارىن بالالىق سەزىمىنە ءسىڭىرىپ وسكەن قۇلجا اۋدانى اۋليە اۋىلىنا قاراستى بولەكەي قىستاعىنداعى جاس مايتالمان شەبەر باقىتنۇر ارەنعازى ۇلى ىلە القابىنداعى كورەگەن كوز حالقىنىڭ كوبىنە تانىس.

  ول 1974 – جىلى وسى قىستاقتاعى ونەردىڭ بەسىگى دەپ اتالعان ارەنعازى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ارەنعازى ءۇي شارۋاسىنا پىسىق، اتادان جالعاسقان اعاششىلىق، تەمىرشىلىك ونەرى بار، ونەرگە جۋىق كىسى بولاتىن. اسىرەسە، ارەنعازى اقساقال قارا دومبىرانى جاساۋدىڭ دا، شەرتۋدىڭ دە قاس شەبەرى. ال شەشەسى قانىمگۇل «ون ساۋساعىنان ونەر تامعان» سىرماق، تۇسكيىز، كيمەشەك، قازاقي قالپاق، زەردەلى تاقيا قاتارلى ۇلتتىق ۇلگىدەگى تىگىنشىلىكتى ءبىر كىسىدەي مەڭگەرگەن قاجىرلى، قاراپايىم اۋىل ايەلىنىڭ ءبىرى. وسىنداي ونەرلى وتباسىدا ءتورت ۇل، ەكى قىز بار بولىپ، باقىتنۇر وسى ونەرلى شاڭىراقتىڭ ەكىنشى پەرزەنتى. ول بالا كەزىنەن اكەسىنىڭ ونەرىن جاعالاپ، قارا دومبىراعا قۇمار بولىپ ءوستى. بالا كۇيشى اتانىپ اۋىلداعى توي – تومالاق، مەكتەپ قيمىلدارىندا دومبىرانىڭ شاناعىنان كۇي توكتى. ال، ونەرلى وتباسىنداعى كورەگەن اكە مەن شەشەسى بالالارىن ونەرگە باۋلۋمەن بىرگە، ونەردەن تاپقان تابىسىمەن ۇرپاقتارىن ءبىلىم نارىنەن سۋسىنداتا بىلگەن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ كىسىلەر. ايتالىق، باقىتنۇر ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن، حالىق وقىتۋشىسى بولسا، جوعارى مەكتەپ بىتىرگەن اعاسى اكىمنۇر مەن ءىنىسى باقىتكەلدى بۇل كۇندەرى بولەكەي مەكتەبىندەگى بەلدى وقىتۋشىلاردىڭ قاتارىندا ەكەن. ال كەنجە ءىنىسى قۋانىش وتباسىندا اكەسىنە قولعانات بولۋمەن بىرگە، ءۇي اسەمدەۋ جۇمىسىمەن شۋعىلدانادى. قارىنداسى امانگۇل جوعارىلاپ وقي الماسا دا ءۇي شارۋاسىنا پىسىق بولىپ، شەشەنىڭ باۋلۋىمەن كەستەشىلىك ونەرىن جەتىك مەڭگەرىپتى. «اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەيىن بۇل وتباسىنىڭ بارلىق ۇرپاقتارى شەتىنەن ونەرلى، ىسكەر ازاماتتار ەكەنىنە مۇنداعى جۇرت كۋا. «بالاپان ۇيادان نەنى كورسە، ۇشقاندا سونى الادى» دەگەندەيىن جاستايىنان اكەنىڭ ونەرىمەن سۋسىنداعان باقىتنۇر ارەنعازى ۇلى بۇل كۇندەرى ونەرىمەن ەلگە ايگىلى دومبىرا جاساۋدىڭ اسىرەسە، اباي دومبىراسىن، جامبىل دومبىراسىن ويىپ جاساۋدىڭ قاس شەبەرىنە اينالعان. باقىتنۇردىڭ ايتۋىنشا: «اكەم شىنىندا قاجىرلى كىسى. ول كەزدە قازىرگىدەي قۇرال - سايمان قايدان بولسىن، ادەتتەگى قاراپايىم قۇرالدارمەن جونىپ، قىراتىن. دومبىرانى تاۋ تەرەك، ورىك، تال سياقتى اعاشتاردان قۇراپ، قاقپاعىن سارى قاراعايدان سالىپ جاسايتىن. كوبىنەسە جامبىل دومبىراسىن جاسادى. كەيىنتىندە، اباي دومبىراسىن دا جاسايتىن بولدى. بۇل كىسىنىڭ جاساعان دومبىرالارى شەتىنەن شەشەن بولعاندىقتان كوكقامىر ساحاراسىنداعى بۇكىل قازاق قوي – قوزى، تايىنشا -تورپاق ءتىپتى، تاي بەرىپ اكەتەتىن. مىنە، وسى كىسىنىڭ وسى ونەرى ماعان بالا كەزدەن دارىدى بىلەمىن. مەن 1990 - جىلى تولىق ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ اۋىلعا ورالدىم. سونان وسى قىستاقتاعى مەكتەپكە حالىق وقىتۋشىسى بولىپ ورنالاستىم. ماردىمدى ەڭبەك اقىعا قاراپ وتىرۋ ەر ازاماتقا نامىس قوي، سونىمەن اكەمنىڭ كاسىبىن ەكى قولىما تولىق الدىم دا كەشتە جانە دەمالىس ۋاقىتتارىمنان پايدالانىپ، جاڭا تۇرپاتتى اعاش كەسۋ، جاساۋ قۇرالدارىن الىپ ءار ءتۇرلى دومبىرا جاساۋ ونەرىنە بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتتىم. سىرشىلىق ونەرگە قاتىستى حانزۋشا كىتاپ، ماتەريالداردى تاۋىپ قاتىستى جەرلەرىن كاسىپتەستەرىمە اۋدارتىپ، سىردىڭ رەڭىن تەڭشەۋ سياقتى بىلىمدەردى يگەردىم. سونىمەن جامان ەمەس، سىرلاۋ ونەرىنە دە جەتىلە ءتۇستىم. اي سايىن كەم دەگەندە 15 دە 20 عا جۋىق دومبىرا جاسايتىن دارەجەگە جەتتىم. ءسويتىپ، دومبىرا جاساۋ مەنىڭ كىرىس قاينار كوزىمە اينالدى. العاش وسى ماڭداعى مەكتەپتەرگە ساتتىق، ونان ىلە وبلىسىنداعى سەگىز اۋدان 2 قالاداعى مەكتەپتەر مەن كوركەمونەر ورىندارى ارنايى الاتىن بولدى، سوڭعى جىلدارى ءۇرىمجى، بۇراتالا، قازاقستانعا دەيىن توپ جانە پارشا ساتىپ وتىردىق. قازىرگە دەيىن كەم دەگەندە مولشەرمەن 3 مىڭ دانادان ارتىق دومبىرا ساتىلعان ەكەن».

  «شەبەرلىكتە شەك قوق»، «ونەر ورگە جەتەلەيدى» دەگەن ەمەس پە؟ ورەلى ونەرىنىڭ ارقاسىندا جالپاق جۇرتقا تانىلا باستاعان باقىتنۇر ەندى دومبىراعا، ءۇي اعاش مۇلىكتەرىنە قاتىستى ساياحات ەستەلىك بۇيىمدارىن جاساۋعا كىرىسەدى. سونىمەن ۇلتتىق ونەردى دامىتۋ، جاڭالىق جاراتۋ، قاجەتسىنۋدى قامداۋ بەكىمىنە كەلگەن باقىتنۇر ەل اعالارىنىڭ قولداۋىمەن 2009 - جىلدان 2011 – جىلعا دەيىن قىستىق، جازدىق ۇزاق مەرزىمدى دەمالىسىنان پايدالانىپ، قۇلجا قالاسىنداعى قازانشى ۇلتتىق ساياحات رايونىندا بولىمشە دۇكەن اشىپ 5 شاكىرت قابىلداپ، يگى جۇمىسىن باستاپ كەتەدى. 2009 – جىلى، 2010 – جىلى باقىتنۇر جاساعان «قوس دومبىرالى شاڭىراق»، «قوندىرعىلى دومبىراسى» مەملەكەت جاعىنان ۇزدىك ۇلتتىق مۋزيكالى اشەكەيلى ساياحات ەستەلىك بۇيىم بولىپ باعالانىپ، ەكى بىردەي ءتول تۋىندىسى جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن الادى. 2010 - جىلى قازاندا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردىڭ ۇلتتىق قولونەر تۋىندىلارىن سارالاۋ قيمىلىندا ءار الۋان فورماداعى قولونەر ساياحات ەستەلىك بۇيىمدارى 3 – دارەجەلى سيلىقتى ەنشىلەپ، ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالادى. قاتىستى مادەنيەت ورىندارىنىڭ كورسەتۋىمەن 2011 – جىلى ماۋسىمدا «اۆتونوميالى وبلىس دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراگەرى، قازاق ۇلتىنىڭ دومبىرا ونەرىنىڭ ۋاكىلدىك مۇراگەرى» بولىپ اتا كاسىبىن جالعاستىرعان ازاماتتىڭ ەڭبەگى ءبىر بيىكتەن كورىنەدى. سودان بەرى ول ءار الۋان ۇساق - تۇيەك ساياحات بۇيىمدارىنان 5 مىڭ داناعا جۋىق تاۋار ءوندىرىپ، بازارعا سالعان ەكەن. باقىتنۇر ونەردىڭ كەمەسىن ورگە جۇزدىرە ءجۇرىپ، وقىتۋشىلىق كاسىبىن دە سۇيە ءبىلدى. وزدىگىنەن ۇيرەنە ءجۇرىپ، ءتىل ادەبيەت كاسىبىنىڭ جوعارى تەحنيكۋم ديپلومىن جانە وقىتۋشىلىق تولىمدىلىق كۋالىگىن دە الادى. اۋداندىق وقۋ – وقىتۋ مەكەمەسى جاعىنان 2011 – جىلى ماتەماتيكا اشىق ساباق ءوتۋ باسەكەسىندە «وقىتۋ شەبەرى» بولىپ سيلانادى. مىنە، وسىنداي ناتيجەلەرىنىڭ جەمىسى باقىتنۇردىڭ كەيىنگى حالىق وقىتۋشىلارىنىڭ ىشتاتقا ەمتيقان بەرۋ نازاريا جانە ءاماليات ەمتيقانىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، 2013 – جىلى قازان ايىندا مەملەكەت جاعىنان ىشتاتتى وقىتۋشى بولىپ باعى جانادى. باقىتنۇردىڭ اياۋلى جارى ۇلتاي قۇلجا اۋداندىق 3 - ورتا مەكتەپتىڭ بەلدى ماتەماتيكا وقىتۋشىلارىنىڭ ءبىرى. ەكەۋىنىڭ بەرەكەلى وتباسىندا اقەركە، اقنۇر ەسىمدى سۇيكىمدى بالاپاندارى بار، اقەركە ءۇش جاسىنان باستاپ اۋداندىق بالالار باقشاسىندا حانزۋ ءتىلىن وقيدى. وقۋدا زەرەك، قاعىلەز بولۋمەن بىرگە، سۋرەت سالۋعا ەرەكشە اۋەس. بيل التى جاسقا كەلگەن اقەركەنىڭ «ماڭ – ماڭ باسقان تۇيەلەر» اتتى سىزبا سۋرەتى 2013 - جىلى جىل سوڭىندا وسپىرىمدەردىڭ مەملەكەتتىك سۋرەت سالۋ باسەكەسىندە التىن مەدالدى ەنشىلەسە، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تاقىرىبىنداعى ءبىر سۋرەتى جۇڭگو جاس وسپىرىمدەر سۋرەت سىزۋ، زەرتتەۋ قوعامى جاعىنان 2013 - جىلى ماۋسىمدا كۇمىس مەدالىن ەنشىلەپتى. «ونەرلىنىڭ ءورىسى كەڭ» دەگەندەيىن باقىتنۇر ارەنعازى ۇلىنىڭ ونەرى مەن ىسكەرلىگى، ءارقانداي شارۋاعا شوگەل، ەلگەزەكتىگى قاتىستى ورىنداردىڭ قولداۋىنان قاعىس قالماي، ەلەۋلى ەڭبەگىن جوعارى باعالادى. قۇلجا اۋداندىق پارتكوم، ۇكىمەت اۋدان ورتالىعىنان كاسىپتىك ورتا مەكتەبىن اشىپ، باقىتنۇر سياقتى ورەلى وقىتۋ شەبەرلەرىن 2013 - جىلى قازان ايىندا ۇسىنىسپەن مەكتەپكە شاقىرادى. سونىڭ ءبىرى تاڭدالعان باقىتنۇر تۇڭعىش رەتكى قازاق ۇلتتىق قولونەر كلاسىنىڭ جەتەكشىسى بولادى. بۇل مەكتەپ قوعامدا بوس جۇرگەن، تولىقسىزدى تامامداپ جوعارىلاپ وقي الماعان جاس جەتكىنشەكتەردى جاتاق، تاماق، وقۋلىقپەن تەگىن قامداۋمەن بىرگە تەگىن وقىتىپ، 3 جىلدان كەيىن تەحنيكۋم دارەجەلى كاسىپتىك تولىمدىلىق كۋالىگىن بەرەدى، سونىمەن بىرگە كاسىپكە تانىستىرادى. قازىر باقىتنۇر مۇعالىمنىڭ قولىندا 25 شاكىرتى بار بولىپ، ءار كۇنى نازاريا مەن ءامالياتتان ساباق الىپ وتىرادى. اۋليە اۋىلىنىڭ اۋليە قىستاعىنان ونەر ۇيرەنىپ كاسىبىنە شوگەل بولا باستاعان باقىتنۇر مۇعالىمنىڭ بەلسەندى شاكىرتى شالعىن ءالياسقار ۇلى: «مۇنداعى ونەر ۇيرەنگەلى كەلگەن ساباقتاستار وتە تاتۋمىز. ءبىز باقىتنۇر ۇستازىمىزدىڭ جەتەكشىلىگىندە ۇلتىمىزدىڭ ءبىز بىلمەيتىن ءتۇرلى مۋزيكالىك اسپاپتارىمەن تانىستىق جانە ءبىر بولىمدەرىن جاساي باستادىق. ماسەلەن: قوبىز، ادىرنا، داۋىلپاز، ساز سىرناي، شاڭقوبىز، تايتۇياق، تاقىلداق قاتارلى مۋزيكا اسپاپتارىن بۇرىن ەستىگەنمەن كورمەگەن ەكەنمىن، قازىر وسى اسپاپتاردىڭ قانداي ورىندا ىستەلەتىنىن، قالاي جاسايتىنىن جالپى جاقتان مەڭگەردىك. مۇعالىمنىڭ جەتەكشىلىگىندە مۋزيكا اسپابى داۋىلپازدى جاساۋدى ۇيرەندىك. بۇدان سىرت، ۇلتىمىزدىڭ دومبىراسىن، كەلى – كەلساپ، بەسىك، ىدىس – اياق، وجاۋ، اعاش تاباق، شاڭىراق، قوس كوزدى، جالعىز جانە كوپ كوزدى توستاعان، حايۋانات مودەلدەرى قاتارلى ءۇي جيھازدارى مەن ساياحات ەستەلىك بۇيىمدارىن جاساۋعا كىرىسىپ كەتىك»،- دەيدى ۇلتتىق ونەردى جۇرەگىمەن سۇيە بىلگەن شاكىرتى.

  جۇزىنەن كۇلكى ۇيىرىلگەن باقىتنۇر: «مەكتەبىمىز كۇننەن – كۇنگە كەمەلدەنىپ كەلەدى. قازىرشە وزىمدە بار ويۋ، كەسۋ، ىسۋ، ۇسكىلەۋ قاتارلى 20 دان استام اعاششىلىق ماتەريال اسپاپتارىن ىستەتىپ وتىرمىن. مەكتەپ ۇيىمى ەندى ماتەريالدىڭ بارلىق ءتۇرىن تولىقتاپ الىپ بەرمەكشى، وسى جاساعان قولونەر بۇيىمدارىن ءوز يگىلىگىمە جاراتامىن. ال وسىنداي ونەرگە قىزىعاتىن جەتكىنشەكتەرىمىز بولسا، جەر - جەردەن جالعاستى مەكتەپكە وقۋشى قابىلداپ ونەر بيىگىنە جەتەلەسەم دەگەن ارمان الدا تاعى بار»، - دەيدى كاسىبىن جان – تانىمەن بەرىلە سۇيگەن، ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر، دومبىرا مۇراگەرى، الىمدى ۇستاز.


جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.