- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
داستان مەكەنى قۇرىلدى
نۇراش جاجىك ۇلى
2014.05.08 13:27
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 18- قۇرىلتايىندا ورتاعا قويىلعان ەلىمىزدىڭ مادەنيەت ىستەرىن دامىتۋ، مادەنيەتكە ءمان بەرۋ، مادەنيەتتە قۇدىرەتتى ەل قۇرۋدى ەرەكشە دارىپتەدى. ەجەلدەن بەرى مادەنيەت قامباسى اتالىپ كەلگەن بۋرىلتوعاي مادەنيەت قىزمەتىندە رۋحاني مادەني جەتىستىكتەرىن جارىققا شىعاردى. بۇرىن- سوڭدى بۋرىلتوعايدا تۋىپ وسكەن ۇلىڭگىر ۇلاندارى ەلىمىزدىڭ مادەنيەت ىستەرىنە ەرشىمدى ەڭبەك ەتىپ، كورنەكتى ناتيجە جاراتۋمەن اۋداندى اتى- زاتىنا ساي «داستان مەكەنى» ەتىپ قۇرىپ شىقتى. قازاق حالىق داستاندارى مەمەلەكەتتىك بەيزاتتىق مادەني مۇراعا ەنگىزىلگەننەن كەيىن «جۇڭگو قازاق داستانى» رەتىندە قارالىپ، قوعامى قۇرىلىپ، تەكسەرىپ - زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. بۇكىل شينجياڭ بويىنشا اتتانىسقا كەلىپ، زەرتتەۋ جينالسى، باعالاۋ - سيلاۋ جينالىستارى، داستان كۋرستەرىن اشۋ فورمالارمەن العاشقى قادامدا ءتۇرلى قيمىلدار دابىرالى وتكىزىلدى.
بۋرىلتوعاي اۋدانىنا بۇكىل شيىنجياڭ بويىنشا «داستان مەكەنى» اتىن بەردى. ۇيتكەنى بۇكىل مەملەكەتتىك بەيزاتتىق مادەني مۇرا مۇراگەرى، داستاندى جاتقا ايتۋدا الدىنا جان سالماعان، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقسادا ميى سەرگەك، ءجۇرىس- تۇرىسى شيراقى، دەنساۋلىعى مىقتى قازىم المەن ۇلى وسى بۋرىلتوعايدى مەكەن ەتىپ كەلەدى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، بۋرىلتوعاي اۋداننىڭ ادەبيەت جاسامپازدىق سالاسى بىرتىندەپ جاندانىپ، كوپتەگەن ادەبيەت اۋەسكەرلەرى كاسىپتەن سىرتقى ۋاقىتتان پايدالانىپ جاپالى جاسامپازدىقپەن شۇعىلداندى. «ءتىرى ماگىنيتوفون» اتالعان قازىم المەن ۇلى قازىرعا دەيىن قازاق حالقىنىڭ 120نىڭ ۇستىندەگى حالىقتىق قيسا - داستان، تۇرمىس - سالت جىرلارىن جاتقا ايتىپ، 2009-جىلى داستاندى جاتقا ايتۋدىڭ مەملەكەتتىك جەكە وزاتى بولىپ سيلاندى. سونىمەن بۋرىلتوعاي اۋداندىق پاركوم مەن حالىق ۇكىمەتى 2010-جىلى ارناۋلى قارجى شىعارىپ، قازىنالى قارتتىڭ ايتقان داستانداردى دىبىس تاسپاسىنا ءتۇسىردى، اعىلشىنشا، حانزۋشا، قازاقشا ءۇش تىلدە قازىم اقساقالدى نەگىز ەتە وتىرىپ، قازاق حيسا - داستانىن ارنايى تانىستىرعان تەلەتاسپاسىن ءتۇسىرىپ، ءۇش تىلدەگى ارنايى تەلەكەسكىن تاباعىنان 1000 دانا جاسالىپ حالىقپەن ديدارلاستىردى. وسى تەلە كەسكىن تاباعى 8- كەزەكتى اۆتونوميالى رايوندىق كىتاپ، دىبىس- كەسكىن شىعارمالارىن باعالاۋدا 2 - دارەجەلى سيلىققا يە بولدى. 2013-جىلى 9-مامىردا «شينجياڭ قازاق حالىق داستاندارى تۋرالى عىلمي تالقى جيىنى» داستان مەكەنى بولعان اۋدانىمىزدا تۇڭعىش رەت اشىلدى.
2012-جىلى مامىر ايىنان باستاپ بۋرىلتوعاي اۋداندىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتى ارناۋلى قيسا - داستانداردى ارقاۋ ەتكەن « ۇلىڭگىر داستانى » اتتى ءتورت پەردەلى كولەمدى ءان-ءبي، مۋزيكالى ساحنالىق شىعارماسى اۋداندا، التايدا ءتىپتى ورتالىققا دەيىن قويىلىپ ماراپاتتالدى. دىبىس- كەسكىنگە الىنۋىمەن كورەرمەندەردىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا يە بولدى. بۋرىلتوعاي اۋدانىنداعى قازىم اقساقال ناق داستانشى دەۋگە بولادى. ۇيتكەنى قازىم اقساقالدى مەن بالا كۇنىمنەن ابدەن بىلەمىن. قازىم بوكەي جاقاش ۇلىنىڭ شاكىرتى بولىپ تاربيلەنگەن، كەيىن كوپتەگەن قيسا - داستاندارىن، تولعاۋلارىن تۇرمىس سالت- سانا جىرلارىن جاجىك جاقاش ۇلى ارقىلى قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن. قازىمنىڭ مىنەز - قۇلقىن، ەرەكشەلىگىن، جالپى احۋالىن، ماتەريالدىق قورىن ۇرپاق جالعاسقان بىزدەر ابدەن تۇسىنەمىز. ۇيتكەنى قازاعاڭ اكەممەن دوس، تۇرعىلاس ادامدار بولعاندىقتان، « اكەسى تۇرعىلاستىڭ بالاسى دا تۇرعىلاس»-،دەگەندەي مەندە قازاعاڭمەن سىرلاس دوس بوپ كەتتىم. اكەمدەي ادام بولسادا ومىردە، ادەتتەگى تۇرمىستا جاقىن تارتىپ ارالاسىپ، سىرلاسىپ اڭگىمەلەسىپ كەتەمىز. قازاعاڭ 100 دەن استام داستاندى اۋەندەتىپ ايتقاندا تىڭداپ وتىرعانداردىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرادى. ءبىر ءتۇرلى اۋەندى، سازدى، جاعىمدى بولىپ تۇنىق تىلىمەن سىپىرتقاندا تاڭنىڭ قالاي اتىپ، كۇننىڭ قالاي باتىپ كەتكەنىن بىلمەي قالاسىڭ.
قازاق حالىق داستاندارىن ايتۋداعى قازىم اۋەنىن جالپىلاستىرۋعا بولادى. وسىنداي كوركەمدىگىمەن دە قازاق حالىق داستاندارى قازاق حالىق كوركەم ادەبيەتىنىڭ شوقتىعى، اسقار بيىگى سانالادى. قازاعاڭ جاتقا ايتۋدىڭ شەبەرى عانا ەمەس، ەل بىلە بەرمەيتىن ەرەكشەلىكتەرى تولىپ جاتىر. ۇيتكەنى مەن سىرلاس دوس بولۋمەن بىرگە 15 جىل بويى قازاعاڭدى زەرتتەۋمەن شۇعىلدانىپ كەلەمىن. كوپتەگەن شىعارمالارىن باسىپ، باسپا ورىنداردىڭ پايدالانۋىنا قولايلىق جاراتتىم. قازاعاڭ بالا مىنەزدى ادام. بارىنە ماقۇل، ءتىل العىش، قول- اياعى جەڭىل، شيراقى، بالا سياقتى جۇگىرىپ جۇرەدى. ۇلكەن -كىشىمەن ءبارىمەن ارالاسىپ، اڭگىمەلەسىپ، سىرلاس دوس بوپ كەتەدى، ەشبىر بۇلدانۋ جوق. تاريحتى اقتارىپ، شەجىرە شەرتۋدىڭ دە شەبەرى. بۇرىن وتكەن ۋاقيعالاردى ۋاقىتى، ورنى، ادام اتتارىن تايعا تاڭبا باسقانداي ءداپ باسىپ ايتىپ وتىرادى. قول قارىمى بار، كوكپارعا، بالۋانعا تۇسكەن مىقتىلىعى دا بار ەكەن. جاس كەزىندە اۋىل اراسىندا بولىپ جاتاتىن توي- تومالاقتاردا تۇندە ولەڭ ايتىپ تىڭداۋشىلاردىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرسا، كۇندىز كۇش سىناسۋ، كوكپار تارتۋ، بالۋانعا ءتۇسۋ جارىس باسەكەلەرىنە قاتىناسىپ، ءوز قۇربىلاردىڭ الدىن بەرمەيتىن مىقتى ازامات بولىپتى.
«جۇمىس ىستەۋ وڭاي، ناتيجە جاراتۋ قيىن»-،دەمەكشى مادەنيەت جاقتا ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن مادەنيەتكە قىزىعاتىن، ادەبيەتكە اۋەس كاسىپتىك دارىن يەلەرىنە يە بولاتىن، كوڭىل بولەتىن، شىندىققا جۇگىنەتىن، باستان - اياق جەتەكشىلىك ىستەيتىن جاقسى باسشىڭ بولۋ كەرەك. سوندا عانا قىزمەتىڭنەن ەشبىر كەدەرگىسىز تارتىمدى تابىس، جاقسى ناتيجەلەر جارىققا شىعادى. كەرىسىنشە بولسا كەرىنە كەتىپ كەرباعادىدا قانشا جانتالاسىپ ىستەسەڭدە ەڭبەگىڭ ەش بولادى. ارالىقتا اتاققۇمار، جاعىمپازدار ارالاسىپ، جىلتىڭ قاققان جىلپوستىقپەن دايىن تۇرعان اسقا يە بولادى دا كوپ الدىندا جالعان اتاق - ابىروي تونىن جامىلىپ كەتە بەرەدى. جۋىق جىلداردان بەرى بۇكىل مەملەكەت بويىنشا ورىستەتىلىپ وتىرعان بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن زەرتتەۋ، جيۋ، رەتتەپ قۇراستىرۋ، باسپادان شىعارۋ قىزمەتى دابىرالى جۇرگىزىلگەننەن بەرى بۋرىلتوعاي اۋداندىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتى قازىم اقساقالداعى مۇرانى جيۋ قىزمەتىنە ەرەكشە ءمان بەردى. اسىرەسە قازىرعى اكىم سەرىك قابىكەن ۇلى، ۇگىت ءبولىم باستىعى ايگۇل بايبازار قىزى قاتارلى باسشىلاردىڭ قول سالا كىرىسىپ، قولداۋ كورسەتىپ، باستان- اياق جەتەكشىلىك ەتىپ، بەيزاتتىق مادەني مۇرا قىزمەتىن اۋداننىڭ ماڭىزدى قىزمەت كۇن تارتىبىنە كىرگىزدى. قازىمنىڭ قولىنداعى بارلىق قازاق حالىق داستانداردى ارحيۆكە الدى. مادەنيەت مەكەمەسى ىشىنەن بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا كەڭسەسىن ارناۋلى قۇرىپ، مادەنيەت ورەسى جوعارى، جازىپ - سىزۋ قابىلەتى بار كاسىپتىك تايانىش كۇشتەرىن ىسكە قوسىپ، قازىنالى قازىم باستاعان بەيزاتتىق مادەني مۇرا وبيەكتىلەرىنە تىلشىلىك جاساۋ، زەرتتەۋ، جيۋ، رەتتەپ قۇراستىرۋ قىزمەتى تىڭعىلىقتى ىستەلدى. باسشىلاردىڭ ءمان بەرۋى، قولداپ-قۋاتتاۋىنىڭ، باستان- اياق جەتەكشىلىك ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا باس كەيىپكەر قازىم المەن ۇلىنىڭ كۇش سالۋىندا، قاتىستى ورىنداردىڭ سايكەسۋىندە جانە اۆتونوميالى رايونداعى قاتىستى مامانداردىڭ تەكسەرىپ باعالاۋ ارقىلى 2014-جىلى 3- ايدىڭ 16- كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق پولكوللور قوعامى جاعىنان بۋرىلتوعاي اۋدانىن بۇكىل شيىنجياڭ بويىنشا «داستان مەكەنى» ەتىپ تۇراقتاندىرىپ ۋەسكاسىن ۇسىندى. ايدىڭ 17-ناۋرىز اۆتونوميالى رايوندىق پولكوللور قوعامى جاعىنان جۇڭگو « قازاق قيسا - داستان مەكەنىن» تەكسەرىپ باعالاۋ اڭگىمە جينالىسى اۋدانىمزدا اشىلدى. بەكسولتان كاسەي ۇلى، كامۋنا جانبوز ۇلى قاتارلى ماماندار قاتىناسىپ، «داستان مەكەنىندە» داستانشىلار قوسىن قۇرلىسىن كۇشەيتۋ، جاس ءوسپىرىم داستانشىلاردى باۋلىپ تاربيەلەۋ، جەتەكتەۋ قىزمەتىن شىنايى ىستەۋ، اتى- زاتىنا ساي بۋرىلتوعاي اۋدانىن «داستان مەكەنى» ەتىپ قۇرۋ جونىندە جول - جورىق كورسەتتى. قازىر بۋرىلتوعايدا «داستان مەكەنى» ، «داستان اۋىلدىعى» ارت - ارتىنان قۇرىلىپ، داستانشىلار قوسىن قۇرىلىسى بارعان سايىن كۇشەيدى. داستان قىزمەت جينالستارى، داستان تايانىش كۇشتەرىن تاربيەلەۋ كۋرىستارى اشىلدى. اسىرەسە قازىم اقساقال ءوزى تاربيەلەگەن جاس وسپىرىمدەر داستانشىلار كلاسى اشىلىپ، ارناۋلى تاربيەلەندى. داۋرەن سياقتى جاس ءوسپىرىم داستانشىلار بارلىققا كەلدى. تالاي جىل قۇلشىنىستار ارقىلى اۋداندىق مادەنيەت مەكەمەسى جەتەكشىلىك ەتىپ، اۋكوم شەجىرە كەڭسەسى قۇراستىرىپ ۇسىنۋمەن شينجياڭ حالىق باسپاسى جاعىنان 2013-جىلى « قازىمداعى جىر- داستان قازىنالارى » اتتى 4 كىتابى شىقسا، قازىر 5-،6-،7-،8- كىتاپتارى جانە « قازىم تۋرالى تولعانىستار» اتتى 2 كىتابى دايىندالىپ %60 تىك جۇمىسى ىستەلىپ بولدى.
اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: بۋرىلتوعاي اۋداندىق شەجىرە كەڭسەسى
كەلۋ قاينارى: التاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
