بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>مادەنيەت

«باتا» ءومىردىڭ باستاماسى

جاستۇلەك جۋرنالىنان

كۇماش ايتكەن قىزى

2014.11.07 10:42    

قازاق حالقى ءۇشىن باتا – وتە قاسيەتتى، وتە كيەلى ۇعىم. سول سەبەپتى «باتامەن ەر كوگەرەدى، جاڭبىرمەن جەر كوگەرەدى»، «باتالى ۇل – ارىماس، باتاسىز ۇل – جارىماس» دەپ قاراپ، يگى باستاما، ۇلى ماقساتقا تالپىنعاندا نەمەسە جۇرتقا، الىس ساپارعا اتتاناردا، ءاربىر ازامات اتا-انالارى مەن اۋىل اقساقالدارىنان، سونداي-اق، اۋىلداعى اۋزى دۋالى، ەلگە قادىرلى، يناباتتى كىسىلەردەن مىندەتتى تۇردە الدارىنا بارىپ باتا الادى.

«جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس»، «باتا – باقىت-بايلىق باستاماسى» دەپ بىلگەن قازاق حالقى، اتا-انالارى مەن اقساقالدارىنان باتا الۋمەن قوسا، قاسيەتتى، ونەرلى، ءبىلىمدى كىسىلەردىڭ «شاراپاتى جۇعادى» دەپ سارقىتتارىن بالالارىنا سۇراپ الىپ ىشكىزىپ، وتىرعان ورىندارىنا بالالارىن اۋناتىپ الىپ، بارماعىن تىستەتىپ، بىرەر بۇيىمىن ەستەلىككە سۇراپ الىپ، قالايدا، ۇل-قىزدارىنىڭ سول كىسىلەر سەكىلدى ونەر-ءبىلىم، ۇلگى تاعىلىمدى ازامات بولىپ ەسەيۋلەرى ءۇشىن قولدارىنان كەلگەن يگىلىكتەردىڭ بارلىعىن دا جاساپ بەرگەن. سونىمەن بىرگە، اتا-انالارى مەن اقساقالداردىڭ ىقىلاس-باتاسىن الماعان پەرزەنتتى ەل-جۇرت «اقىلسىز، جەتەسىز» دەپ قاتتى جەك كورگەن. ءتىپتى، اتا-انالارى مەن اقساقالدارىن سيلاماعان، رەنجىتكەن، ءتىل جانە قول تيگىزگەن ادامداردى « ادام ەمەس حايۋان» دەپ ادام ساناتىنا قوسپاي، ولارعا سونداي-اق «جاماننىڭ كەساپاتى جۇعادى» دەپ، ونداي ونەگەسىز، ءتارتىپسىز جامان ادامداردان اۋلاق بولىپ، جاقسى ادامدارعا جۋىق ءجۇرۋدى دارىپتەگەن.

قازاق حالقىنىڭ باتا تۇرلەرى وزىندىك بەرىلىم، ورتا جاعدايىنا قاراي تومەندەگىدەي تۇرلەرگە بولىنەدى: ايتالىق ىقىلاس باتاسى، اق باتاسى، اس باتاسى، العىس باتاسى، يگى باستامالارعا بەرىلەتىن باتا، مەرەكە باتاسى، ساپار-جورىق باتاسى، ناۋرىز باتاسى، توي باتاسى، اس-ءنازىر باتاسى، قارتتارعا ارنالعان باتا، بالالارعا بەرىلەتىن باتا، قىزدارعا بەرىلەتىن باتا، كەلىندەرگە بەرىلەتىن باتا، جاس جۇبايلارعا باتا، شاڭىراققا باتا، وتاۋعا باتا، ەل مەن جەرگە باتا، سوعىم باتاسى، مال باسىنا بەرىلەتىن باتا، باي ءماناپتارعا، ءمانساپتىلارعا بەرىلەتىن باتا، تەرىس باتا، سىعان ادامدارعا بەرىلەتىن باتا، قۇربى-قۇرداستارعا بەرىلەتىن ءازىل باتا سياقتى باتانىڭ مازمۇندىق تۇرلەرى كوپ. ماسەلەن، سول باتالاردىڭ ءبىرى اق باتادان: اتا-انا مەن اقساقالداردىڭ، سونداي-اق، ەل اعالارىنىڭ ۇرپاقتارىنا بىلدىرىلگەن جۇرەك جاردى تىلەگى مەن ەلى ءۇشىن ەڭبەك سىڭىرگەن ازاماتتارىنا اقتارىلا ايتىلعان العىسى، ياعني، اتا-انانىڭ ريزالىعىن العان پەرزەنتتەر مەن جاس تالاپتارعا جورىققا، بىتىمگە اتتانعاندارعا، يگىلىكتى ءىس باستاعان ازاماتتارعا، قۇدالىق جانە دوستىق سالتىنا، ونەر قۋعان، ەل تىزگىنىن جاڭا ۇستاعان تالاپتى جاستارعا، جاس وتاۋلارمەن «باتاڭىزدى بەرىڭىز» دەپ وتىنگەن ادامدارعا بەرىلەتىن ىقىلاستىڭ اق باتاسى. ول ورتاعا، جاعدايعا قاراي وتىرىپ الۋان مازمۇنداردا جاسالادى. مىسالى:

ەل-جۇرتىڭنىڭ گۇلى بول،

شام-شىراعى نۇرى بول.

كوپ جاساي بەر، قاراعىم!

بولاشاقتا ءىرى بول،

ىرىلەردىڭ ءپىرى بول!

باتىرلارداي ساندى بول،

سال-سەرىدەي ءساندى بول.

باق داۋلەتتى مالدى بول،

ءوز قۇربىڭنىڭ الدى بول! دەگەن باتا بەرسە، ال، اتا-انانىڭ ريزالىعىن العان ادال، ارلى، كىسىلىگى جوعارى ۇرپاقتارىنا:

كوزىمنىڭ نۇرى بول،

كوڭىلىمنىڭ جىرى بول.

باقىت قۇشىپ،

بال جۇتىپ،

بابىرداي ۇلى بول!

بالداي بالا بول،

تارىداي دارا بول،

تاۋداي تالاپتى،

ابايداي دانا بول.

مايقىداي سيلى بول،

قورقىتتاي كۇيلى بول!

اسانداي اقىلدى بول،

بۇقارداي جىرلى بول! اللاھۋاكبار-دەپ اق باتاسىن بەرەتىن بولعان.

العىس باتاسى – اقساقالدارمەن بەدەلدى كىسىلەردىڭ ازاماتتاردىڭ اسا يگىلىكتى ىستەرى مەن ەرەن قىزمەتى جانە ەل-جۇرتقا كورسەتكەن ەڭبەكتەرىنە دەگەن ريزالىعى ءارى ىقىلاسى. مىسالى:

ءومىر جاسىڭ ۇزاق بولسىن،

جۇرگەن جەرىڭ شۋاق بولسىن.

قۇداي ءوزى قۋات بەرسىن،

سارقىلمايتىن سۋات بەرسىن!

جاندارىڭا جاماندىق بەرمەسىن،

باستارىڭا قام-قايعى كەلمەسىن،

قويىن-قونىشتارىڭ اقتى بولسىن،

ۇرپاقتارىڭ باقىتتى بولسىن! دەپ العىس باتالارىن بەرسە، ال كىسىلىك، كىشىلىك كورسەتىپ قولدارىنا سۋ قۇيىپ، قولتىقتارىنان دەمەپ اتتاندىرىپ قويعان جاستارعا:

باق-داۋلەتتى، مالدى بول،

ءوز قۇربىڭنىڭ الدى بول!

جاراتقان يەڭ جەبەسىن،

باسىڭا جاماندىق كەلمەسىن،-دەپ ىقىلاس العىس باتاسىن بىلدىرەدى.

ال قارعىس باتا ياعني تەرىس باتا. ەل-جۇرتتى شۋلاتىپ، بەيۋاز حالىقتى جىلاتقان، اتا جولىنان تايىپ، سالت-ءداستۇردى بۇزعان بۇزاقى، ساتقىن، قانىشەرلەرگە، اتا-اناسىنا قول جانە ءتىل تيگىزگەن ازعىن، ءمورالسىز، وپاسىزدارعا الاقاندارىن تەرىس قاراتىپ تۇرىپ ايتىلاتىن تەرىس باتا. مىسالى:

قۇداي سەنى قۇر قىلسىن،

دۇشپانىڭدى زور قىلسىن!

جەتەيىن دەگەن جەر قىلسىن،

ەڭبەگىڭدى سور قىلسىن،

كوز جاسىڭدى كول قىلسىن!

... ... ... ... ...

ىزدەگەنىڭ تابىلماسىن،

قاسىرەتىڭ جازىلماسىن!

باسىڭنان پالە ارىلماسىن،

وسەك بەتىڭ جابىلماسىن! ت.ب. (تەرىس باتادان قۇداي ساقتاسىن).

قارعى باتا ەل ىشىندە وتە سيرەك ايتىلادى. سەبەبى ول وكپە رەنىشى، اشۋ-ىزا، جيرەنىش-كەكتىك وتە قاتتى ءارى اۋىر تۇردە اۋىز ەكى بەينەلەنۋى، تەرىس باتاعا جولىققان ادامنىڭ سۇيەگىنە وشپەس باتا تۇسكەندىكتەن، ەل، جۇرت ونداي جامان ادامدارعا جيرەنە قاراپ، ولاردان اتبويلارىن اۋلاققا سالادى. ياعني ەل-جۇرتتان، اتا-انادان تەرىس باتا الۋدان جامان نارسە جوق. ول ءبىر ادامنىڭ ءبۇتىن ومىرىنە اسەر ەتەدى. سوندىقتان، باتا دەگەن ۇعىم ۇرپاقتاردى جاقسىدان ۇيرەنىپ، جاماننان جيرەنۋگە جەتەلەيدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.