- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
دومبىرا بىلىمدەرى
گۇلميرا جەتپىس قىزى
2015.01.13 15:06
دومبىرا ــ اسقاقتاتا ءان سالىپ، كۇمبىرلەتە كۇي توككەن ۇلتىمىزدىڭ اسىلىنداي قاستەرلەپ، ۇكىلەپ ءۇي تورىنە ىلگەن ەڭ قىمباتتى مۋزيكا اسپاپتارىنىڭ ءبىرى.
دومبىرانىڭ اسا ەركە نازدى، مايدا قوڭىر ءۇنىن بابىن تاۋىپ سويلەتە بىلسەڭىز، اتا-بابالارىمىزدىڭ سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرگى قيلى-قيلى تاعدىرى، ياعني ەرلىگى مەن ەڭبەككەرلىگى، قاسىرەتى مەن قۋانىشى، جەڭىسى مەن جەڭىلىسى، اڭساعان ارمانى مەن تالپىنعان مۇراتى ونىڭ كيەلى قوس ىشەگىنەن كۇي بولىپ توگىلىپ، ءتىلسىم تىلگە اينالارى حاق. سول ءۇشىن تومەندە دومبىرا ۇيرەنۋدىڭ العاشقى ساۋاتتىق بىلىمدەرىن وقىرمانعا از دا بولسا سەبى تيەر مە دەگەن ۇمىتپەن ۇسىنىپ، ورتاقتاسۋدى ءجون كوردىك.
دومبىرانىڭ تۇرلەرى
قازاقتىڭ ءان-كۇي ورىنداۋشىلىق داستۇرىنە بايلانىستى دومبىرا اسپابى كۇي دومبىراسى جانە ءان دومبىراسى دەپ ەكىگە بولىنەدى. ولاردىڭ تەك تۇرلەرى عانا ەمەس، بۇراۋى، ىشەك جانە پەرنە سانى دا ءار ءتۇرلى بولىپ كەلەدى.
كۇي شەرتۋدە، نەگىزىنەن، باتىس قازاقستان دومبىراسى مەن ارقا دومبىراسىنىڭ ۇلگىسى قولدانىلادى.
كۇي دومبىراسىنىڭ داۋىسى قوڭىرلاۋ بولىپ كەلەدى، ال ءان دومبىراسى كۇي دومبىراسىنان تۇلعاسى كىشىلەۋ، دىبىسى جوعارىلاۋ بولىپ جاسالادى دا ارناۋلى ءان-تەرمەلەر ايتۋعا قولدانىلادى. قازىرگى كەزدە بۇنىڭ جالپىلاسىپ كەڭەيۋىنە قاراي تۇلعاسى دا كوبەيىپ كەلەدى.
دومبىرانىڭ قۇرىلىسى
دومبىرا شاناق، مويىن، پەرنە، ىشەك، قۇلاق، ىلگەك تەكتەس بىرنەشە بولىكتەردەن قۇرالادى.
شاناق. دومبىرانىڭ كەۋدە ءبولىمى شاناق دەپ اتالادى. شاناقتىڭ ءىشى قۋىس، سىرت جاعى جۇمىر، بەتى تەگىس بولىپ كەلەدى. الدىڭعى بەتى قاقپاق دەپ اتالادى. جالپى العاندا دومبىرانىڭ قۇرىلىسى تومەندەگى سۋرەتتە كورسەتىلگەندەي بولادى.
ىشەكتەن شىققان دىبىستى جاڭعىرتىپ شىعارۋ ءۇشىن قاقپاقتىڭ ورتاسىنان ويىق ويىلادى، بۇل دىبىس ويىعى دەپ اتالادى. شاناقتىڭ ءتۇپ جاعىنا ىشەك بايلاناتىن ىلگەك ورناتىلادى. دىبىس ويىعى مەن ىلگەكتىڭ ءدال ورتاسىنا ۇلكەن تيەك قويىلادى.
مويىن. دومبىرانىڭ پەرنە تاعىلعان ءبولىمىن دومبىرا موينى دەپ اتايمىز.
مۋزيكالىق دىبىستاردىڭ دومبىرا پەرنەلەرىندە ورنالاسۋى جانە نوتا بەلگىسىندە جازىلۋى:
دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرۋ
دومبىرانىڭ قاعىستارى
دومبىرانى العاش مەڭگەرۋ بارىسىندا قولدى ەركىن ءارى بوس قوزعالتىپ ۇيرەنۋ كەرەك. قاعىس پەن پەرنە باسۋدا ەكى قولدىڭ ۇيلەسىمىن كەلتىرۋ، ت.ب سياقتى العاشقى شەرتۋ تاسىلدەرى دومبىرا شەرتۋ شەبەرلىگىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. دومبىرا شەرتىپ ۇيرەنۋ، اۋەلى، اشىق ىشەكتەگى قاعىستاردان باستالادى.
قاعىس دەگەنىمىز دومبىرا ىشەگىن قولمەن قاعىپ دىبىس شىعارۋ ءادىسى. قاعىستار باعىتىنا قاراي تومەن جانە جوعارى قاعىس بولىپ بولىنەدى. قاعىس باعىتىنىڭ نەگىزگى تاڭبالارى بىلاي بەلگىلەنەدى:
تومەن باعىتتاعى قاعىس: ∧
جوعارى باعىتتاعى قاعىس: ∨
قاعىستاردىڭ حالىق اراسىندا «قارا قاعىس»، «شۇبىرتپا قاعىس»، «تەرىس قاعىس»، «شالىس قاعىس»، «سيپاي قاعىس»، «ىلمە قاعىس»، «تۇيدەك قاعىس»، «تۇرىكپەن قاعىس»، «جاپپاي قاعىس»، «تۇنبا قاعىس»، «بوگەمە قاعىس»، «ترەمولو»، «پيكاتۋ» سياقتى كوپتەگەن اتاۋلارى كەزىگەدى. ولار ورىنداۋ تاسىلدەرىنە بايلانىستى «توكپە» جانە «شەرتپە» دەپ اتالاتىن نەگىزگى ەكى تۇرگە بولىنەدى.
وڭ قولدىڭ ساۋساقتارىن توپتاستىرا بىلەزىك بۋىنىن ءسال بۇگىپ، ىشەكتى سىلتەي قاعۋ توكپە قاعىس دەپ اتالادى. ال وڭ قول بىلەزىگىن دومبىرانىڭ بەت قاقپاعىنا جاناستىرا ۇستاپ، ساۋساقتار مەن الاقاندى جازىپ، ىشەكتى شەرتىپ قاعۋ شەرتپە قاعىس دەپ اتالادى. دومبىرانىڭ ىشەگىن ءبىر تومەن، ءبىر جوعارى قاققاندا، دومبىرانىڭ ىشەگىنە تۇسەتىن قولدىڭ سالماق كۇشى بىردەي بولعان ءجون. مۇنىمەن قاتار قاقپاعىنا تىرناق تيگىزىپ قاتتى شەرتپەۋ كەرەك.
پيكاتۋ قاعىس دەپ ساۋساقپەن ىشەكتى جەكە-جەكە تەرىپ قاعىپ دىبىس شىعارۋدى ايتادى.
ترەمولو قاعىس دەپ قوس ىشەكتى وڭ قولدىڭ ءبىرىنشى ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن ءجيى-ءجيى قاعىپ، دىرىلدەتىپ شەرتۋدى ايتامىز. بۇندا استە ىشەككە تىرناق تيگىزبەي، ساۋساقتىڭ ۇشىمەن عانا قاعۋ كەرەك.
دومبىرانىڭ قوس ىشەگىن «ترەمولو» شەرتكەندە، دىبىستى قاتتى شىعارۋ ءۇشىن كەيدە وڭ قولدىڭ بارلىق ساۋساقتارىمەن قاقسا دا بولادى.
العاشقى قاعىستى مەڭگەرۋ بارىسىندا ەكى قاعىس تۇرىنە دە (توكپە جانە شەرتپە قاعىستارىنا) بىردەي جاتتىعۋ كەرەك. توكپە قاعىستى بارماق جانە سۇق ساۋساقپەن، ال شەرتپە قاعىستى تەك سۇق ساۋساقپەن ورىنداۋدان باستاعان ءجون.
دومبىرا اسپابىندا مۋزيكا ورىنداۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىن مەڭگەرۋ _ كوركەمدەپ شەرتۋدىڭ كىلتى بولىپ تابىلادى. دومبىرا شەرتۋدە دىبىستى تاماشا شىعارۋدىڭ نەگىزگى ەكى ءتۇرلى ءتاسىلى بار.
سول قول ساۋساقتارىنىڭ تاڭبالانۋى وڭ قولدىڭ قويىلىمى جانە قاعىس ۇلگىلەرى
دومبىرا شەرتۋ ونەرىن اسىرىپ، شەبەرلىگىن ارتتىرۋداعى ەڭ نەگىزگى شارتتىڭ ءبىرى، وڭ قولدىڭ ۇستانۋى.
وڭ قولدىڭ شىنتاعى شامامەن تيەكتەن جوعارعى جەردە تۇرادى. ءبىراق، شىنتاق تىم جوعارى كوتەرىلمەۋى كەرەك. وسىدان سوڭ بارىپ وڭ قولدىڭ باسىن (بىلەزىك) بۇگۋ كەرەك. ءبىراق، ونى دا قاتتى بۇگۋگە بولمايدى. قولدىڭ باسىن جوعارى-تومەن قوزعاعان كەزدە شىنتاق ونىڭ قيمىلىن قايتالامايدى. قوس ىشەكتى ءبىرىنشى سۇق ساۋساقپەن تومەن، ال بارماقپەن جوعارى قاعىپ شەرتۋ كەرەك. وڭ قولدىڭ وسى ەكى ساۋساقتارىنىڭ ەركىن ءارى تەز قيمىلداۋى دومبىرادا كۇشتى، جۇمساق ءارى سازدى دىبىس شىعارۋعا نەگىزگى قىزمەت اتقارادى.
وڭ قولدىڭ قويىلىمى جانە قاعىس ۇلگىلەرى
دومبىرا قاعىستارىن كورسەتەتىن شارتتى بەلگىلەر
دومبىرا شەرتۋدەن بۇرىن شاكىرتتىڭ اسپاپتى ىڭعايلى ۇستاپ، دۇرىس وتىرىپ ۇيرەنۋىنىڭ ءمانى وتە زور. ۇستاز مۇنى قاداعالاپ، ءار كەز نازار اۋدارىپ وتىرۋى ءتيىس. دومبىراشىنىڭ جالپى مۋزيكالىق تالعامى، تانىمى اسپاپتى يگەرۋ تاسىلدەرىمەن تىعىز بايلانىستا قاتار دامىپ وتىرۋى كەرەك. ۇيرەنۋشىگە شينجياڭداعى كۇيشىلىك ءداستۇردىڭ قالىپتاسۋى، شينجياڭ حالىق كۇيلەرىنىڭ دارالىق قاسيەتى، ونىڭ شەرتپە كۇي ءداستۇرى ىشىندەگى وڭىرلىك سيپات العان باسۋ، قاعۋ كۇي مەلودياسىنىڭ وزگەشە دارالىق قاسيەتكە يە ەكەندىگى جونىندە قاداعالاپ ەسكەرتىپ وتىرۋ كەرەك.
كۇيشىلىكتى دومبىرا شەرتۋ ونەرىنىڭ شىڭى دەيمىز. ەندەشە، بۇل ونەردى مۇرات تۇتقان جاس ونەرپازداردىڭ ءداستۇرلى ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەردى مۇقيات ۇيرەنۋى بولاشاق شەبەرلىككە اپارار جولدىڭ العاشقى سۇرلەۋى بولماق. وسىعان وراي ۇستاز ۇيرەتۋ بارىسىندا شاكىرتىنىڭ وي ءورىسى مەن قابىلەتىنە قاراي كۇي ونەرىن جان-جاقتى تاڭداپ، بارعان سايىن تەرەڭدەتە ءتۇسىندىرىپ وتىرۋى ءتيىس.
بولاشاق كۇيشى ءۇشىن ءوز بويىنداعى ونەر قابىلەتىن وياتىپ، ونى ارى قاراي دامىتۋدىڭ وزىندىك ءمانى بار. بۇل كۇيشىلىك داستۇرگە، ونەرگە ءتان قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. ورەندەردىڭ سان ءتۇرلى شىعارمالاردى دومبىرادا باسقا مۋزيكالىق اسپاپتاردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداپ، مۋزيكا مادەنيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن كەڭىنەن تانىسۋى ونىڭ دومبىرا شەرتۋ شەبەرلىگىنىڭ ارتىپ، وي ءورىسىنىڭ، زەيىن-زەردەسىنىڭ كەڭەيە تۇسۋىنە يگى ىقپال ەتەدى. بۇل ءىستى تىڭعىلىقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ۇستاز شاكىرتتى وسى ورىنداۋشىلىق ونەردىڭ قىرى مەن سىرىنا تياناقتى تۇردە باۋلي ءبىلۋى كەرەك.
وسپىرىمدەردىڭ كۇي شەرتۋ قابىلەتى جاپالى ماشىق جاساۋ ارقىلى قالىپتاسىپ جەتىلەتىندىكتەن، ۇيرەتۋشى ساباقتى ەرەكشە شابىتپەن تارتىمدى ۇيىمداستىرىپ، مەتوتيكالىق تاسىلدەردى، مۋزيكالىق ەستەتيكالىق تاجىريبەنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ۇتىمدى قولدانا ءبىلۋى كەرەك.
شاكىرتتى كوپشىلىك الدىنا شىعارىپ، ونەر كورسەتۋگە باۋلۋ دا ۇلكەن مىندەت. جۇرتشىلىق الدىندا جەكە ونەر كورسەتۋ مەن توپتىق ونەر كورسەتۋ ۇيرەنۋشىنىڭ ورىنداۋ شەبەرلىگىنە سىن بولسا، تاعى ءبىر جاقتان ۇستازدىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرا تۇسەدى. شاكىرتتىڭ جەكە-دارا قابىلەتى، وزىندىك ەرەكشەلىگى ءوزىنىڭ كۇيشىلىك ونەرىن دامىتۋىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. وسىنداي بولعاندىقتان ونىڭ كوپ الدىنا شىعىپ ونەر كورسەتۋىنە رۇقسات ەتىلەدى. شاكىرتكە جان-جاقتى تالاپ قويىپ، كوپ ەسكەرتۋ جاساپ، ابىرجىتپاۋ كەرەك. جاس ونەرپازدىڭ بويىنا «ساحنادا ونەر كورسەتۋگە تولىق دايارمىن» دەگەن سەنىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ، ءوز-وزىنە سەنۋ يراداسىن شىڭداپ وتىرۋ ۇستازدىڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى.
شاكىرتتىڭ كوپشىلىك الدىنا شىعىپ ونەر كورسەتۋىنىڭ ماقساتى تەك ءوزىنىڭ مۋزيكا ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىنىڭ دەڭگەيىن تانىتۋ دەپ عانا تۇسىنبەي، ءوزىنىڭ ۇيرەنۋ ناتيجەسىن كورسەتۋ، سونىمەن بىرگە، كومپوزيتورلاردى جانە ولاردىڭ شىعارمالارىن ۇگىتتەۋ، ءناسيحاتتاۋ ەكەندىگىن دە ەستە ۇستاعان ءجون.
جوعارىدا ايتىلىپ وتكەن كەڭەستەردى شاكىرتكە جەكە-جەكە ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن، ۇستاز ءوزى كۇندەلىكتى مۇقيات ازىرلەنىپ، ورىنداۋ شەبەرلىگىن، وقىتۋ مەتوتيكاسىن، وقىتۋ ادىستەرىن ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋى قاجەت. ۇستاز دومبىرا ۇيرەتۋ بارىسىندا شاكىرتتەرىنە شىعارما تۋرالى اۋىزشا اقىل-كەڭەس ايتۋمەن بىرگە، ونى ءوزى جوعارى كوركەمدىك دارەجەدە ورىنداپ تا بەرە ءبىلۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، ءوزىنىڭ مەتوتيكالىق ادىستەرىن، پەداگوگيكا-پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە مۋزيكا مەتوتيكاسى مەن پەداگوگيكاسىنىڭ وزىق جەتىستىكتەرى نەگىزىندە ۇنەمى تولىقتىرىپ، بايىتىپ وتىرۋعا مىندەتتى.
قاينارى : ىلە احبارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
