بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>مادەنيەت

ونەر ورىنەن كورىنگەن ازامات ەدى ...

 ياسىن جۇپبايەۆ

2015.03.13 13:38    

  1977-جىلدىڭ تامىز ايى. مەنىڭ قۇلجا اۋدانىنىڭ شولاقاي اۋىلدىق ورتا مەكتەبىندە ورتالاۋدىڭ 2-جىلدىعىن ءبىتىرىپ، جازدىق كانيكۋلدا جۇرگەن كەزىم. سول كەزدىڭ جاعدايى بويىنشا وقۋشى اتاۋلى جازدىق، قىستىق كانيكۋلداردا اۋىل تۇرعىندارىمەن بىرگە وندىرىستىك ەڭبەككە قاتىناساتىن. سوندىقتان ءبىز دە بۇل جازدىق دەمالىستا العاشىندا مەينام ءبيداي ورۋعا قاتىناسىپ، ول بىتكەن سوڭ، اۋداندىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتىنىڭ ارناۋلى جوباسى بويىنشا ۇيعۇر شولاقايدى قاق جارىپ وتەتىن توعان قازۋ جۇمىسىنا اتسالىستىق. جاتىن ورنىمىز بەن تاماقتاناتىن ورنىمىز شولاقاي ءمالىسىنىڭ باس جاعىنداعى ءبىرلى- ەكىلى قازاق وتباسى. سونىڭ ءبىرى گرۋپپانىڭ مۇشەلەرى جاتاتىن ورىن يگەن كۇرىشباي ۇلىنىڭ وتباسى ەكەن. جۇمىستان قانشا شارشاپ جۇرسە دە كەشكى استان سوڭ كورشى گرۋپپاداعى كارى-جاس، ەر-ايەلدىڭ ءبارىنىڭ جينالاتىن جەرى وسى يگەن اعانىڭ اۋلاسى. بۇل اۋلادا كۇندە ءبىر توي بولىپ جاتقانداي-اق دۋمانعا بولەنەتىن. قارشىعاداي شاعىن تۇلعالى، قارا سۇرلاۋ كەلگەن، ەكى كوزىنەن وت شاشىپ تۇراتىن، قاشان دا شارشادىم، شالدىقتىم دەمەي، ءار كەش سايىن جينالعان جۇرتقا كۇمبىرلەتىپ كۇي شەرتىپ، اسقاقتاتىپ ءان سالىپ، اينالاسىن شۋاققا شومىلدىرىپ، دۋمانعا بولەپ جۇرەتىن ادامنىڭ ەسىمىنىڭ يگەن ەكەنىن سول كەزدەردەن باستاپ ءبىلىپ، ءوزىن سول كەزدەردەن باستاپ تانىسام دا تاريحىن، ەڭبەكتەرىن، بەت-بەدەلىن كەيىندەپ بىلە باستادىم. ءبىراق، امال نە؟! ەل جاعدايى دا، ءوز جاعدايى دا ەندى-ەندى وڭالا باستاعاندا ارامىزدان اسىعىس اتتانىپ كەتە باردى! بۇل ــ 1981-جىل ەدى. سونان بەرى دە اتتاي جەلىپ 34 جىل ءوتىپتى! ءبىراق، جارقىن ءديدارى، اسەم-ءان-كۇيلەرى كوڭىل تورىمىزدەن ورىن الىپ، ماڭگىگە ساقتالىپ قالدى!

  يگەن كۇرىشباي ۇلى 1931-جىلى قۇلجا اۋدانىنىڭ قازىرگى اۋليە اۋىلىنا قاراستى بولەكەي دەگەن جەرىندە شارۋا وتباسىندا ءومىر ەسىگىن اشىپ، اۋىلدان باستاۋىش، ورتالاۋ مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، 1946-جىلدان 1949- جىلعا دەيىن ىلە گەمىنازيا مەكتەبىندە وقيدى، 1949-جىلدان 1951- جىلعا دەيىن اسكەري مىندەت وتەپ، اۋىلعا قايتىپ، قۇلجا اۋداننىڭ 7- رايونىنىڭ اقتوبە دەگەن جەرلەرىندە قىزمەت ىستەپ، ارتىنان قۇلجا اۋداندىق حالىق ۇكىمەتىندە حاتشىلىق مىندەتىن اتقارادى، 1953- جىلى ولكەلىك تەاترگە قابىلدانادى، 1954-جىلداردا ەلىمىز قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش كينو فيلىمى «قاسەن-جاميلاعا» قاتىناسىپ، تۇرمەگە تۇسكەن پارتيزان رولىن ءساتتى سومداپ، اكتەرلىك قابىلەتىن دە ايگىلەيدى. 1955-، 1958 - جىلدارى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى جاڭا قۇرىلعان تۇستاردا، ۇيىمنىڭ ۇيعارۋى بويىنشا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ءان-ءبي ۇيىرمەسىن قۇرۋشىلار قاتارىندا قۇلجاعا كەلىپ، ءونىمدى ەڭبەك ەتەدى. 1959-جىلدان 1966-جىلعا دەيىن جازىقسىز جابىلعان جالامەن ىلەنىڭ بايانداي، زەكتى دەگەن جەرلەرىندە، ساۋان اۋدانىنىڭ ءانجىحاي دەگەن جەرلەرىندەگى ەڭبەكپەن وزگەرتۋ الاڭدارىندا باقىلاۋ استىندا ىستەيدى. 1966-جىلى تۋعان ەلىنە كەلىپ، جالادان ءالى ايىقپاسا دا ءان-كۇيلەرىن شىعارىپ، ەلىنىڭ ەركەسى بولىپ، حالقىن ءان-كۇيمەن سۋسىنداتىپ جۇرەدى. ونىڭ اتاق-ابىرويى 1980- جىلى عانا قالپىنا كەلىپ، قۇلجا اۋداندىق مادەنيەت مەكەمەسىنە قىزمەتكە تۇرادى ءارى كاسىپتىك جۇمىستارعا جاۋاپتى بولىپ، ءونىمدى ەڭبەك ەتە باستاعاندا مەيرىمسىز اجال ارامىزدان ەرتە الىپ كەتتى. ياعني 1981 جىلى تامىزدىڭ 7 – كۇنى ونەرگە عاشىق جۇرەك سوعۋدان توقتادى.

  ءار كۇنى كەش سايىن يگەن اعانىڭ ۇيىنە جينالاتىن جۇرت ول كىسىنىڭ كىشكەنە ەكى بالاسىنىڭ-ۇلىنىڭ اتى اداي، قىزىنىڭ اتى دينا ەكەنىن دە تەگىس بىلەتىن، بۇلاردى ايتىپ وتىرعانىم ونەرپاز اعا، ونەرگە جان-تانىمەن بەرىلگەن اعا ۇرپاقتارىنا ات قويعاندا دا ونەر ولكەسىنەن، ونەرپازدار اۋىلىنان الىس كەتپەگەن عوي.

  قولىمدا مارقومنىڭ جۇقالتاڭ جيناعى «اقساق ارقار». جيناقتاپ باسپاعا دايىنداعان توكەن ساعاي ۇلى شينجياڭ جاستار-ورەندەر باسپاسىنان 1993- جىلى جارىق كورگەن. وسى جيناقتىڭ وزىنەن-اق، يگەننىڭ تالانتتى سازگەر عانا ەمەس، تالعامپاز اقىن ەكەنىن دە ايقىن كورەمىز.

  ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە «جالعان-اي» ءانىنىڭ ءماتىنىن وقىپ كورەيىك: كەيدە شىرىن دۇنيە، كەيدە قىشقىل،

  كەيدە راحات بولاسىڭ، كەيدە مۇشكىل.

  سەنىڭ قانداي حال –كۇيدە جۇرگەنىڭدى،

  تەك دوستارىڭ بىلەدى سەزىمى ۇشقىر.

  جالعان-اي،

  جەتكىزە گور ارمانعا-اي.

  كەيدە شابان دۇنيە، كەيدە جۇيرىك،

  كەيدە جاپا بولدىڭ –اۋ، كەيدە سيلىق.

  تىرلىك بولسا بولعانى بۇل ومىردە،

  اسپان استىن جۇرسە ەكەن ءانىم قۇيعىپ.

  كەيدە شۋاق دۇنيە ، كەيدە اياز،

  كەيدە شىڭىراۋ بولاسىڭ، كەيدە تاياز.

  سول شىڭىراۋ مەن تايازدى مەكەندەگەن،

  جورىتا الماعان شورتانبىز، قالقىعان قاز.

  بۇل ءومىر فيلوسوفياسى، قوعام زاڭدىلىعى. ءبىر-اق مۇنداي ءسوزدىڭ يگەننىڭ داۋىرىندە جارىققا شىعىپ، ايتىلۋىنىڭ ءوزىن ۇلكەن ەرلىك دەۋگە بولار ەدى.

  «كوكقامىر» ءانىنىڭ ماتىنىندە :

  باسىنا اقشا بۇلتىن وراپ الىپ،

  كوكقامىر تاۋى جاتىر قورالانىپ.

  سۋى بال، ەجەلدەن-اق قۇنارلى ولكە،

  كوك قاسقا بەتەگەسى قورالانىپ. دەپ كوكقامىر تاۋلارىنىڭ بەينەسى مەن تابيعاتىن سۋرەتكەرلىك شەبەرلىكپەن كوز الدىعا تارتا قويادى.

  باسى-قاس كوكقامىردىڭ، سوڭى-قورعاس،

  تاۋى-التىن، تاسى-كۇمىس بىتكەن جالعاس.

  ... .... ...

  كوكقامىردىڭ جاعراپيالىق ورىنىن دا ءدال كورسەتكەن،ءبىرتالاي ادامدار كوكقامىر دەسە قۇلجا اۋدانىنىڭ جايلاۋى (تاۋى) دەپ قانا تۇسىنەدى،ءىس جۇزىندە كوكقامىردىڭ باسى – قاس (نىلقى)، سوڭى - قورعاس، ال قۇلجا اۋدانى كوكقامىردىڭ بەل ورتاسىندا جاتىر.

  اۋىر ەڭبەكتەن ارىپ-شارشاپ كەلگەندە يگەن اعانىڭ تارتقان كۇيلەرى مەن ايتقان اندەرى ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، جىگەرلەندىرىپ جىبەرەتىن ەدى، «مادەنيەت توڭكەرىسى» اياقتالدى دەگەنمەن سالقىنى ءالى اياقتالماعان، بۇكىل قوعامنىڭ ءون - بويىنا ءالى دە جىلۋ كىرىپ ۇلگىرمەگەن كەزدەگى سول ءبىر ساناۋلى دۋماندى تۇندەر، شۋاقتى كۇندەر مەنىڭ اۋىلداستارىمنىڭ ەسىنەن كوتەرىلە قويعان جوق، سول كەزدەردى ەسكە السا يگەن اعانى، يگەن اعانىڭ تارتقان كۇيلەرىن، سالعان اندەرىن اڭىز قىپ ەستەرىنە الىپ وتىرادى. مۇنىڭ ءوزى دە ونەرگە، ونەرپازعا بولعان ەلدىڭ قۇرمەتى شىعار. ءيا، قۇرمەت دەگەننەن ەسكە ءتۇسىپ وتىر، كەلە جاتقان 2016- جىل- يگەن كۇرىشباي ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنە 85 جىل، ومىردەن وزعانىنا 35 جىل. ونەرپازدىڭ 80 جىلدىعى ىڭ-دىڭسىز ءوتىپ كەتتى، كەلە جاتقان 85 جىلدىعى دا سولاي ءوتىپ كەتپەس. باسقانى قويعاندا يگەن قۇلجا اۋدانىنداعى بار قازاقتىڭ ماقتانىشى ەمەس پە ەدى؟! پارتيا، ۇكىمەت، ەل – جۇرت بولىپ يگەننىڭ ەڭ بولماعاندا ەكى ساعاتتىق ونەر كەشىن وتكىزىپ بەرسە ەكەن دەگەن تىلەك مەنى مازالايدى، دا تۇرادى...

  كەلۋ قاينارى: «ىلە گازەتى» - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.