- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
حالقىمىزدىڭ ءداستۇرىن ارداقتايىق
ءالباتىر ءابىلاقان ۇلى
2015.05.27 14:54 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
اتىمىز قازاقتا « ۇل ەرجەتسە ۇياعا، قىز ەرجەتسە قياعا قوندىراتىن» اتا ءداستۇر، اتا سالت بولىپ، بۇل اتا-انانىڭ ۇرپاققا وتەيتىن بۇلجىماس بورىشى ىسپەتتى جالعاسىپ كەلەدى. مۇندا ەڭ اۋەلى الىستاعى اتاسى بولەك جۇرتتان بالاسىنا قىز ايتتىرىپ، قىزىنا كۇيەۋ كورگەن. « جەتى اتاسىن بىلمەگەن، جەتىمدىكتىڭ بەلگىسى» دەپ جەتى اتاعا تولمايتىن تۋىسپەن قىز الىسقاندى قويىپ، توي دۋماندا ارىپتەس بولىپ ايتىسىپ قالۋدى ۇيات ساناپ، ماسقارالىق دەپ بىلگەن. قارا وزعان شيپاگەر بابامىز وتەي ءوزىنىڭ ەرتەدەگى وردا تىلىندە جازىپ قالدىرعان قىمباتتى مۇراسى« شيپاگەرلىك بايان» دا، بۇل قۋاتتامانى دارىپتەپ ءارى جەتە ۇگىتتەپ، دۇنيەدەگى انگىليا سياقتى وزىق ەلدەردىڭ مەديتسينا ماماندارىنان ءبىر عاسىرعا جۋىق ىلگەرى قازاق حاندىعىندا « جەتى اتاعا تولماي، قىز السۋعا بولمايدى» دەگەن عىلىمي تۇجىرىمدى ورتاعا قويعان. ال اتامىز جانىبەك حاننىڭ تۇسىنان بۇل تۇجىرىم، بۇلجىماس زاڭ بولىپ قالىپتاسىپ، جات جۇرتتارمەن نەكەلەنۋ سىندى جاقسى ادەت قالىپتاسىقان. الىس جۇرتتان قىز ايتتىرعان اتا-انالار ەكى جاستىڭ رازىلعىن العاننان كەيىن، « قۇدالىق» ىرىمىن وتەپ، جىرتىس جيناپ، ۇل جاق جىرتىس تويىن جاساعان سوڭ، قىز اتا-اناسى «اق سۇتتىڭ قارىزى» دەپ جىگىت جاقتان قالىڭ العاننان كەيىن، « قىز ۇزاتۋ » تويىن جاساپ، قىزىن ەل بولىپ جينالىپ جاڭا وتاۋعا قاجەتتى جابدىقپەن جابداپ، ات مىنگىزىپ، ساۋىن بەرىپ، ۇزاتاتىن بولعان. ال قالىڭ بەرەر حالى جوق بولسا « قالىڭسىز قىز بولسادا كادەسىز قىز بولمايدى» دەپ ەل بولىپ، ەكى جاق ورتاق جيىلىپ، ۇيلەپ قوياتىن. « قىزدىڭ مالىن قىنعا جاق» دەپ ۇزاتىلاتىن قىزعا قالىڭ مالىن كەمىتپەي جاساۋ جاساپ بەرەتىن. بۇك تۋرالى قۇربانعالي حاليدي « تاۋرايح حامسا» اتتى ەڭبەگىندە: جاساۋعا باردام ادامدار مەن ءبي تورەلەر التى قابات بوز ۇي تىگىپ، توعىز تۇيە، توعىز ات، توعىز كىلەم، توعىز تون – شاپان سياقتى « توعىز-توعىز» جاساپ بەرەدى دەپ جازادى.
وسىنداي مول جاساۋمەن كەلە جاتقان كەلىننىڭ الدىنان ارقان كەرىپ توسىپ، وسى ءبىر سالتاناتتى دا قۋانىشتى جۇك ارتقان تۇيەسىنىڭ مۇرىندىعى دەپ «تۇيە مۇرىندىق» الىپ، جاس جۇبايلارعا باتا بەرىپ، اق تىلەۋ تىلەيتىن.
ال ۇزاتىلىپ بارعان قىزدىڭ جات جۇرتقا كەلىن بولىپ تۇسكەننەن كەيىنگى كەيبىر اتادان جالعاسقان « وتقا شاقىرۋ»، « ىڭىرشاق كورۋ»، « توركىندەۋ» سياقتى بەرەكە – بىرلىكتىڭ ۇيتقىسى، تىرشىلىكتىڭ تىنىسى بولعان جاقسى سالت ءداستۇرىمىزدى تانىسترا كەتەيىك.
وتقا شاقىرۋ. كەلىن تۇسكەننەن كەيىن كەلىن تۇسكەن اۋىلدىڭ جاقىن تۋىس-تۋعان، ەل-جۇرتى كەلىندى وتقا شاقىرادى جاس كەلىندى وتقا شاقىرعان قايىن جۇرتتىڭ وتىنا ءبىر شارشى اق پەن قوسا بەلگىلى ءبىر مۇلىگىن سالدى. « وتقا شاقىرۋ» مەن وتقا سالۋ» دىڭ ءوزى بىرىنشىدەن، بەيتانىس جۇرتپەن تولىعىراق تانىسۋ، ءتسىنسۋ بولسا، ەكىنشىدەن، ءوز جاساۋىنان ياعني ءوز قولىنان كەستەلەنگەن ءبىر تۇتىنۋ بۇيمىن نەمەسە توركىنى جاساپ بەرگەن ءبىر زاتىن بەرۋ ارقىلى تاتۋلعىن، ىنتىماق بەرەكەنى الىس بەرىستى نىعايتۋ، ولاردىڭ كوڭىلىنەن تەرەڭ ورىن الۋ، سيلاستىقتى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن بولسا كەرەك.
وتقا شاقىرعان كەلىنگە مال سويىپ، اسىق جىلىك، ءتوس استىرىپ بەرىپ سيلاپ، بالا شاعالارىنا دەيىن تانستىرۋمەن بىرگە، كەلىندى ىۇر قايتارماي جاس وتاۋعا جاجەتتى بارسەلەرىن بەرىپ،كەلىندى ەندى كەلىپ-كەتىپ تۇرۋعا جل اشقاندىعىن ايتىپ ريزا ەتىپ قايتارادى. مۇندا وتقا شاقىرۋ، وت جاققان جەردى كورسەتۋ، وت باسىمەن تانىستىرۋ دەگەننەن شىققان. ال مۇنداعى«وت» اي مەن كۇنگە، وت پەن سۋعا تابىنعان ۇيسىندەر، ھۇندار داۋرىنەن وتتى ءپىر تۇتقان شامان دىننەن قالسا كەرەك.
ىڭىرشاق كورۋ. ىڭىرشاق كورۋ سالتى ۇزاتىلىپ كەلگەن كەلىننىڭ جىل اتتاپ اتا-اناسىنىڭ ۇيىنە بارۋىنداعى جول-جورالعى بولىپ تابىلادى. مۇندا اتا-اناسىنا، باۋىر-تۋىس، اعا-جەڭگەلەرىنە بەلەىلى جولدىقپەن كۇيەۋىن ەرتىپ بارادى. مۇنداعى ىڭىرشاق كورۋ- كۇيەۋ بالانىڭ اتا-ەنەسىنىڭ ءۇي ىشىمەن، قايىن جۇرتتىڭ بار- جوعىمەن، الىس-جاقىنمەن تولىعىراق تانىستىرۋ، مال جانىن، داۋلەتىن تولىق يگەرۋ ساپارى بولعاندىقتان، «ىڭىرشاعىنا دەيىن كورۋ» دەگەن ماعىنامەن ىڭىرشاق كورۋ نەمەسە جۇك ارتاتىن اتتانىن، ارقالى ايىر مۇيىز وگىزىنە دەيىن تولىق كورىپ تانىسۋ دەگەندى ۇعىندىرسا كەرەك.
توركىندەۋ. ۇزاتىلعان قىز وتەمەسە بولمايتىن ماڭىزدى جول-جورالعىنىڭ ءبىرى. مۇندا ءۇيلى باراندى، جات جۇرتتىق بولىپ كەتكەن قىز، اۋىلدىڭ ابىرويلى اقساقالىن، ابىسىن-اجىن، قايىن اعا، جەڭگەلەرىن بىرنەشە ءتىپتى ون نەشە ادامدى ەرتىپ شاماسىنا قاراي تۋىس-تۋعاندارىنا جلدىق الىپ بارادى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
