- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاق حالقىنىڭ سوعىم سويۋى جونىندە
باقىتبەك قۇمارحاجى ۇلى
2015.12.07 16:31
سوعىم قازاقتىڭ قىستى كۇنى جاتا – جاستانىپ جەۋ ءۇشىن الدىن-الا سويىلاتىن مالدى ايتادى. بۇرىن سوعىمدى ەكى ءتۇردە سويادى. ءبىرى قىستاۋدا قالعان ادامدار جەيتىن سوعىم، ەندى ءبىر وتار سوعىمى دەپ بولەدى. سوعىمدىق مالدى سوياردان ءبىر ەكى اي بۇرىن دايىنداپ، مولشەرلەپ قويادى، سوعىم مالى نەگىزىنەن سەمىز مال بولادى. بۇرىڭعى كەزدەردە باي باردام ادامدار، شەتىنەن كوزدەگەن مالدارىن سويا بەرەدى. ورتاشا، جوق جىتىك ادامدار، بار مالدارىنا سەمىز مال ايىرباستاپ سويادى. ال جوق – جىتىك ادامدارعا سول اۋىلداعى باردام – باي ادامدار مال بەرىپ كومەكتەسەدى. نەگىزىنەن قىستا سوعىم سويمايتىن قازاق كەمدە-كەم بولادى. ال، سوعىمعا سويىلاتىن مالدار تۇيەنىڭ سەمىزى، تۋ بيە، تۋ سيىر، تۋ قوي، سەمىز قۇنان قوي، دونەن قوي قاتارلىلاردى سويادى. قىستاۋدا نەگىزىنەن ءىرقارا جانە وعان قوي قوسىپ سويىلادى. ال، وتاردا (وتار دەگەنىمىز- نەگىزىنەن مال وتارلاتۋعا قاراتىلعان، وتارلايتىن مالدار تۇيە، قوي، جىلقى قاتارلىلار قاراتىلعان) تۋ قوي، سەمىز قۇنان قوي، دونەن قويلار سويىلادى.
سوعىم سوياردان بۇرىن، سوعىم سوياتىن سەميا بىرنەشە كۇن دايىندىق كورىپ، كورشىلەرگە ايتىپ، ەرتەڭ، نە بۇرسىكۇنى سوعىم سويامىز دەپ حابارلاپ قويادى. ءدال سوعىم سوياتىن كۇنى كورشىلەر نەمەسە جاقىن تۋىس – تۋعاندار كەلىپ سوعىم سويادى. ايەلدەر نەگىزىنەن ءىشى قارىن ارشىپ كومەكتەسەدى. سوعىمعا جىلقى سويىلسا، پىسىق ايەلدەر مەن كەيبىر ءجونىن بىلەتىن ەركەكتەر قازى اۋدارادى. قازى، سەمىز جىلقىنىڭ مايى كوبىنەسە قابىرعانىڭ ەتەك جاعىنا جينالادى، ول سۇبە قابىرعانىڭ مايىمەن تۇتاسادى، بۇل قابىرعالاردى مايىمەن جىلقىنىڭ اش ىشەگىنە تىعادى. ءدال وسى مۇشەنى قازاق «قازى» دەپ اتايدى.
سوعىم سويعان ءۇي، سوعىم ەتى بۇزىپ بولعان سوڭ، ەتتىڭ جۇمساق جەرىنەن الىپ، ەت تۋراپ، قۋىرداق قۋىرادى. كەشىندە مال سويعان ادامدارعا، سوعىمنىڭ كادەلى جىلىگىن اسىپ، قوناقاسى بەرەدى. ودان كەيىن سوعىم سويىسقان سەمياعا جانە ۇلكەن كىسىلەرى بار كورشىلەرگە قول ۇزدىك بەرەدى. بۇل قول ۇزدىك كادەلى جىلىك جانە قوسىمشاسىمەن ەت بەرىپ جىبەرەدى.
سوعىم ەتى بۇزىلىپ، تۇزدالىپ بولعان سوڭ، سويعان مالدىڭ تەرىسىنە وراپ، تۇز ءسىڭسىن دەپ ءبىر سوتكە وراپ قويادى. سوعىم ەتى نەگىزىنەن توشالا ۇيدە ساقتالادى. ەرتەڭىندە توشالا ۇيگە ارسا دايىنداپ، سويىلعان سوعىمنىڭ ەتى ءوز ايىندەرى بويىنشا ىلىنەدى. مۇندا ىرقارانىڭ ەتى ءبىر ىڭعاي، ۇساق مالدىڭ ەتى ءبىر ىڭعاي ىلىنەدى. سوعىم ەتى اپدەن سورعىعان سوڭ، ونى ىستاپ ءتۇتىن تۇتەتەدى. ءتۇتىن بىرنەشە ءتۇرلى بولادى. بىرەۋى قوي قيىنىڭ ءتۇتىنى، ەندى بىرەۋى ارشانىڭ ءتۇتىنى، تاعى باسقا دا سەكسەۋىل، جىڭعىل قاتارلىلاردىڭ ءتۇتىنى بولا بەرەدى. ال، وتارداعى سوعىم جوعارداعىمەن ۇقساستاۋ بولىپ، مال وتارعا اپدەن بارىپ بولعان سوڭ باستالادى. وتارعا نەگىزىنەن ەرلەر باراتىندىقتان، كورشى قوستاردىڭ ادامدارى سويىپ، تۇستە قۋرداعىن جەسە، كەشتە سوعىمنىڭ كادەلى جىلىگىن اسىپ قوناق ەتەدى. بۇل بارىستا جوعارداعىمەن ۇقساس، سوعىم ەتىن بۇزىپ، تۇزداپ تەرىسىنە ءبىر سوتكە وراپ قويىپ، ەرتەڭىندە، قوستىڭ شاڭىراعىنا ءىلىپ قويادى، ول قوسقا جاققان وتتىڭ تۇتىنىمەن كەۋىپ سار مەيىزدەي بولادى. ودان كەيىن الىپ، قاپقا سالىپ، قوستىڭ جانىنا جيىپ قويادى. كۇنىنە سول شەتىنەن الىپ، اسىپ جەي بەرەدى. كەيبىر كادەلى جىلىكتەرىن، ساقتاپ قويىپ، قىستاۋدا قالعان ۇلكەندەرگە، اتا- انالارىنا قوستىڭ ءدامى دەپ، جازعى تۇرىم الىپ كەلىپ، ءدام تاتتىراتىن ىرىمدارىمىز جانە بار.
قاپ قاعار – قازاق ايەلدەرى جازدا ەت تاۋسىلعاندا، قىستا سوعىم ەتىن سالىپ ساقتاعان اپتىڭ ءتۇبىن قاعىپ، ونداعى سىرگە جيار ەتتى اسادى. كورشىلەرىن شاقىرىپ، «قاپتىڭ ءتۇبىن قاقتىق، قالعان ەتتى استىق، بولىسىپ جەيىك »-دەپ ويناپ – كۇلىپ وتىرىپ، داستارقان كادەسىن جاسايدى. ونى «قاپتىڭ ءتۇبىن قاعۋ» دەپ اتايدى.
قازاق كادەسىندەگى قاپ ءتۇبىن قاعۋدىڭ وزىندىك ىرىمى بار: سوعىمدى اۋ باستان ءبولىسىپ جەدىك. ەندى قالعانىن دا ءبولىسىپ جەيىك. باسىندا بىرگە بولساق، اياعىندا دا ءبىر جۇرەيىك، كەلەر جىلعى سوعىم دا شۇيگىن بولادى، كوپكە بۇيىرادى دەپ استى جالعىز جەۋدى، جەكە ءجۇرۋدى جەك كورەدى. جاماعاتپەن تاتۋ بولۋدى وسىنداي كادە جولىنا سيدىرىپ كەلگەن.
ارسا جيار – قىستاعى سوعىمنان قالعان ەتتەردى جازعىتۇرىم ارسادان الادى، قاپقا سالادى. ءبىراز ەتتى تاڭداپ قازانعا سالىپ اسادى. كورشىلەردى شاقىرىپ بىرگە جەيدى. بۇل ىرىمدى «ارسا جيار» دەيدى. مىنە قازاق حالقىنىڭ سوعىم سويۋ جونىندە دە كوپتەگەن قۇندى تاعىلىمدار بار.
كەلۋ قاينارى:اعاجاي التاي تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
