بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>مادەنيەت

تەكەستەگى ەجەلگى ءۇيسىن قابىرلارى

تولقىن اۋقىش ۇلى

2015.12.31 15:26    

  تاريحقا كوز سالعانىمىزدا، جاڭا ەراعا دەيىنگى 2 – عاسىردىڭ سوڭعى جارىمىنان جاڭا ەرانىڭ 5 - عاسىرىنىڭ ورتا شەنىنە دەيىن تەكەس وزەنى الابىن ەجەلگى ۇيسىندەر مەكەندەگەن. ءبىز ۇيسىندەردىڭ قابىر - كۇمبەزدەرىنىڭ ارحيتەكتۋرالىق ۇلگىسىنىڭ، جاسالۋ فورماسىنىڭ تۇرلىشە ەكەنىن ەسكەرەيىك. تالاي زاماندى باستان كەشىرگەن ەجەلگى ءۇيسىن ەلى - قازىرگى قازاق ۇلتىن قۇراعان ەڭ ەرتەدەگى ۇلىس. جازبا دەرەكتەرگە قاراعاندا حان پاتشالىعىنان بۇرىن -اق گانسۋ، شينجياڭ ءوڭىرىن مەكەندەگەن، ءوزىمىز ۇنەمى كورىپ جۇرگەن تاس جول ماڭى، جايلاۋ -كوكتەۋلىكتەردەگى تومپەشىكتەر مەن توبەلەردىڭ ءبارى ەجەلگى ۇيسىندەردىڭ قابىرلارى ەكەندىگىن زەرتتەۋلەر دالەلدەگەن. ءۇيسىن قابىرلارى تەكەس دالاسىنا كەڭىنەن تارالعان، سانى كوپ، ءتۇرى الۋان مادەني مۇرا ەسەپتەلەدى.

  ۇزاق جىلداردان بەرى ارحەولوكتار تەكەس اڭعارىنداعى ءۇيسىن قابىرلارىن جوسپارلى تۇردە قازۋ، زەرتتەۋ، ارحيۆكە الۋ جۇمىستارىن ىستەدى. قازۋ ناتيجەلەرىن «حانناما باتىس ءوڭىر ەستەلىكتەرىمەن» سالىستىرىپ ءارى كومىرتەگى 14 يزوتوبىن تەكسەرۋ ارقىلى بۇل قابىرلاردىڭ سوناۋ جۇڭگونىڭ تاڭ پاتشالىعىنان دا ارى، ەرتەدە جاساعان ۇيسىندەر مەن ساقتاردىڭ قابىرلارى ەكەندىگىن تۇراقتاندىردى. سونداي-اق، ءبىر تۇتاس «ءۇيسىن قابىرلاى» دەپ اتاۋدى ورتاعا قويدى، قازۋ بارىسىندا شىققان كۇبى، شاينەك سىندى قىش بۇيىمدارى مەن سۇيەك، قولا، تەمىر جابدىقتار تابىلدى. ال قابىرلاردان كورباقپەن (قابىرعا قويىلعان ادامعا قوسا كومىلگەن قۇلداردىڭ سۇيەكتەرى شىققانىنا قاراعاندا، سول داۋىردەگى ۇيسىندەر مەن ساقتاردىڭ قۇلدىق قوعامدا جاساعاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ءۇيسىن قابىرلارىن جەر بەتىندەگى ەرەكشەلىكتەرىنە قاراعاي وتىرىپ ءۇش تۇرگە بولۋگە بولادى:1. توپىراق قابىرلار، توپىراق ءۇيىندىسى نەمەسە دوڭگەلەك نەمەسە ەلليپيس فورماسىندا بولىپ، كوپ ساندىسىنىڭ بەتىنە تاس قالانعان. م: سۋاسۋ وزەنى اڭعارىنداعى بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى 1962 - جىلى اۆتونوميالى رايون جاعىنان ءتۇيىندى قورعالاتىن مادەني مۇرا قاتارىنا ەنگىزىلگەن. تەكەس اۋدانى دا رەسمي قورعاۋعا العان. ءبىر شاما كوپ ساندى يەلەيتىن، كولەمى مەن فورماسى ايقىن ەجەلگى ءۇيسىن مۇرالارىنان قۇجىرتى موڭعۇل اۋىلى ءۇيسىن تاۋدىڭ وڭتۇستىگىندە توتەنشە مول. 2. تاس قابىرلار: قابىرلار مالتا تاس نەمەسە قورىم تاستان قالانعان سوڭ تاس قابىرلار دەپ تە اتالادى. قۇجىرتى موڭعۇل اۋىلى ءۇيسىن تاۋ وڭتۇستىك باۋرايىنداعى ۇزىندىعى 22 مەتر، ەنى 1.5 مەتر كەلەتىن بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى وسىنىڭ دالەلى. 3. بارقىندى قابىرلار: قابىردىڭ ۇستىنە دوڭگەلەك نەمەسە ەلليپيس فورماسىنداعى تاستار ءتىزىلىپ قويىلعان نەمەسە تاستار تىزبەگىمەن قورشالعان بۇنداي قابىرلاردا قورشاعان تاستار ءبىر قاتار نەمەسە قوس قاتار ءتىزىلىپ قويىلعان بولىپ، قابىر توبەسىنە ازداپ تاس ۇيىلگەن. كوكسۋ وزەنى بويىنداعى بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى 120 دان اسادى دا بارلىعى رەتتى وسى تارتىپپەن جاسالعان.

  ءۇيسىن قابىرلارى تەكەس وزەنى اڭعارى، ءۇيسىن تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بەتكەيى، كوكسۋ وزەنى اڭعارى سىندى جەرلەرگە شوعىرلى تارالعان. 1988 - جىلى ىلە الابىنداعى مادەني مۇرالاردى جاپپاي تەكسەرگەندە، تەكەس اۋدانى كولەمىندە بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى 1500 دەن اسقان. وسى ءۇيسىن قابىرلارىنان قازىپ الىنعان قۇندى مادەني مۇرالار قازىر اۆتونوميالى رايوننىڭ ءتۇيىندى تۇردە قورعالاتىن مادەني مۇرالارى قاتارىنان ورىن الىپ، بەلگى تاس ورناتىلىپ، قورعالىپ وتىر.1. شيلوزەك اۋىلى سۋاسۋ بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى شوعىرى. بۇل قابىرلار تەكەس اۋدانى شيلوزەك اۋىلى سۋاسۋ مال شارۋاشىلىق قىستاعىندا؛ۇزىندىعى 10 نەشە كيلومەتر كەلەتىن، سۋاسۋ وزەنىنىڭ اينالاسىندا رەتتى ءتىزىلىپ قويىلعان، اۋىلدان 17 كيلومەتر قاشىقتىقتا، 2006 - جىلعا كەلگەندە اۋدان قورعاۋعا العان.

  2. قۇجىرتى موڭعۇل اۋىلى بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى شوعىرى قۇجىرتى موڭعۇل اۋىلىنان 5 كيلومەتر قاشىقتىقتا، ءۇيسىن تاۋىنىڭ وڭتۇستىك باۋرايىندا، كەيبىرەۋىنىڭ ۇزىندىعى 2 مەتر، ەنى 1.5 مەتر شاماسىندا ءبىر ورىنعا شوعىرلى قويىلعان تاس قابىرلار.

  3. شيلوزەك اۋىلى اتتىڭ تاۋى قىستاعى اتتىڭ تاۋى توبەسىندەگى (بۇرقان شوقى) بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى شوعىرى تەكەس اۋدانى شيلوزەك اۋىلى ورتامىس مال شارۋاشىلىق قىستاعى ماڭىندا، مۇندا بايىرعى تاس قابىرلاردان 200 نەشەسى بار.

  4. كىشى قۇشتاي بايىرعى ءۇيسىن قابىرلار شوعىرى تەكەس اۋدانى 78 -تۋان الاڭى كىشى قۇشتاي مال شارۋاشىلىق باتاليونىندا بولىپ، بۇل ءبىر شاما كەمەلدى قابىرلار شوعىرى.

  5. قاراعانتى بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى شوعىرى، بۇل تەكەس اۋدانى قارادالا قالاشىعى قاراعانتى مال شارۋاشىلىق قىستاعىندا، ۇزىندىعى 7 مەتر كەلەتىن تاۋ ەتەگىنە ورنالاسقان بايىرعى ءۇيسىن قابىرى بار.

  6.تەكەس اۋدانى قارادالا قالاشىعى قاپسالاڭ بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى اۋدان ورتالىعىنان 34 كيلومەتر قاشىقتىقتا، توپىراقپەن جاسالعان، كەي قابىر ۇزىندىعى 4 مەتر، ەنى 2 مەتر، بۇل ارادا 2 مىڭنىڭ ۇستىندە قابىر بار.7. تەكەس اۋدانى تەكەس قالاشىعى قاڭعاي بايىرعى ءۇيسىن قابىرلارى، اۋدان قالاشىعىنان 4 - 3 كيلومەتر شالعايدا ءۇيسىن تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بوكتەرىندە بولىپ، قاتارلاپ تىزىلگەن، ۇلكەن ساي ىشىندە ءبىر مىڭ 700 دەن استام قابىر بار، بارلىعى توپىراق قابىرلار.

  2009 -جىلى اۆتونوميالى رايوندىق مادەني مۇرالاردى جاپپاي انىقتاۋدا تۇتاس اۋدان بويىنشا 11 مىڭنان استام بايىرعى ءۇيسىن قابىرى (مولاسى) بار ەكەندىگى انىقتالعان. قازىر بۇلاردىڭ كوبى اۋداندىق مادەني مۇرالاردى قورعاۋ مەكەمەسى جاعىنان ءتۇيىندى تۇردە قورعالاتىن ورىن ەتىپ بەلگىلەنىپ، ەسكەرتكىش ورناتىپ، اينالاسىن قورشاپ-قورعاپ، باسقارۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەپ كەلەدى.

  ءۇيسىن قابىرلارى ءوڭىرى شالعاي بوزادىر قىستاۋلىعىنا دەيىن تاراعان، تەكەستەگى 20% مادەني مۇرالار ەرتە زامان ءۇيسىن مادەنيەتىنىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىن، قوعامدىق ىقپالىن، ءوندىرىسىن بەينەلەپ قانا قالماستان سول داۋىردە وركەندەپ، كەيىن جاۋگەرشىلىكتە كۇيرەگەن ايانىشتى تاريحتى تۇسىندىرەدى. ونداعى تاس تاقتاي، قول تيىرمەننىڭ استىڭعى - ۇستىڭگى تاسى، تاعى باسقا بۇيىمدار 4 مىڭ جىلدىق تاريحقا يە.

  كەلۋ قاينارى: ىلە كەشى گازەتى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.