تانىمنىڭ بۇزىلۋى نەمەسە ات تەرگەۋدىڭ ماڭىزى
بەكەن قايرات ۇلى
2016.03.24 13:54 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
قازاقتا كونەدەن كەلە جاتقان «ات تەرگەۋ» دەيتىن ءداستۇرلى ۇعىم بار. اۋەلى حالىق بولىپ كۇللى جۇرتقا قۇرمەتتى ادامنىڭ اتىن اتاماي جاناما ات قويىپ قادىرلەيدى. مىسالى، «قاجى اتا»، «ءبي اتا»، «باتىر اتا» ت. ب. كەلەسى ءبىر شارت: جاس كەلىن تۇسكەن جەرىنە، كۇيەۋىنىڭ تۋىستارىنا دەگەن ىزگى قۇرمەتپەن ولاردى ءوز اتىمەن تىكەلەي اتاماي، ارنايى يشارالاپ ات قويۋى ەدى.
كەلىن تاراپىنان وسى ات تەرگەۋ بارىسىندا ونىڭ تاپقىرلىعى، تەڭەۋ سوزدەرگە شەشەندىگى، جاراسىمدى ءازىلقويلىعى دا سىنعا تۇسەتىن بولعان. مىسالى، قايىن اتا، قايىن اعالارىنا - ساياتشى بولسا «بۇركىتشى اتا، اعا»، ءدىندار ادام بولسا «مولدا اتا، اعا»، جاقسى كيىنەتىن، سىمباتتى ادام بولسا «سەرى اتا، اعا»، جاسىنا قاراي «كىشى اتا، اعا» دەگەن سياقتى ت. ب. ات قويسا، قايىندارىنا قالجىڭعا نەگىزدەلگەن، كۇلكىلى اتتار دا قويادى. مىسالى، تاپالدى «سۇڭعاق بويلى»، جالقاۋدى «پىسىق قاينىم» دەگەن سياقتى. وسى ورايدا، مىنا ءبىر وقيعاعا نازار اۋدارساق: XIX عاسىردىڭ 60- جىلدارى اياكوز-باقتى وڭىرىندە ءومىر سۇرگەن ەتنوگراف- تاريحشى قۇربانعالي حاليد ءوزىنىڭ جازباسىندا: «قازاقتا ايەلدەر ۇلكەن- كىشى ەركەكتىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن عۇرپى بار. جاسى كىشىلەر ۇلكەندەرگە «سەن» دەمەك تۇگىل اتىن دا اتامايدى. اتا-اناسىن، ەلدىڭ ۇلكەندەرىن اتىمەن اتاماي قۇرمەتتەپ، ماعىناسى بىردەي، ءبىراق باسقاشالاي اتاۋمەن اتايدى.
مۇنداي ات قويۋعا شەبەرلىك جونىندە مىناداي حيكايا بار. ءبىر-بىرىنە جاقىن تۋىسقان: قامىسباي، قاشقىنباي، قۋانباي، تەزەكباي، بۇلاقباي، قاسقىرباي، قويلىباي، قايراقباي، پىشاقباي، قىلىشباي ەسىمدى اعايىندىلارعا ءبىر قىز كەلىن بولىپ ءتۇسىپتى. ءبىر كۇنى اۋىل ماڭىنداعى بۇلاقتىڭ ارعى جاعىندا قامىستىڭ قاسىندا جايىلىپ جۇرگەن ءبىر قويدى قاسقىر شاۋىپ، جارالايدى. ونى تەزىرەك قايراق پەن پىشاق اكەلىپ، اۋىزداپ الماسا ارام ولەتىن ءتۇرى بار. بۇل وقيعانى كوزىمەن كورگەن جاس كەلىن اۋىلعا بىلاي دەپ ايعاي سالىپتى: - اۋ، حالايىق، سارقىرامانىڭ (بۇلاقتى ايتادى) ارعى جاعىندا، سىلدىرامانىڭ (قامىستى ايتادى) بەرگى جاعىندا، ماڭىرامانى (قويدى ايتادى)، ۇلىما (قاسقىردى ايتادى) جارالاپ كەتتى. جىلدام بىلەۋىت (قايراق) پەن جانىما (پىشاق) اكەلىپ ادال وراقتاپ الماسا ولەتىن ءتۇرى بار، - دەپتى (ق. حاليد «تاۋاريح حامسا». الماتى «قازاقستان»، 1992 ج. 194-ب).
كوردىڭىزدەر مە، بۇرىنعى قازاقتىڭ كەلىندەرى وسىنداي قىسىلتاياڭ جاعدايدىڭ وزىندە قايناعالارىنىڭ اتىن اتاماي جول تاۋىپ كەتكەن. وسى ءتارىزدى تاعى ءبىر وقيعا 1962 -جىلى جۇڭگو ەلىنەن شەكارا بۇزىپ، ءوتىپ كەلگەن قازاقتاردى تىزىمگە الۋ كەزىندە ورىن العانىن جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆ اعامىز بىلاي دەپ بايانداپتى: «اۋداندىق ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، جاڭا كەلگەندەردى تىزىمگە الدى. ءبىزدىڭ ءبىر جەڭگەمىز: «فاميلياڭدى ايت» دەگەندە، كۇيەۋىنىڭ اكەسى، ياعني قايىن اتاسىنىڭ اتىن ايتۋعا ۇياتى جىبەرمەي، كۇيەۋىنىڭ اتىن ايتىپ جىبەرگەن ەكەن، وعان پاسپورت سول كۇيىندە كەلىپ، ءبىراز كۇلگەنىمىز بار» (ق. ءجۇمادىلوۆ، «تاڭعاجايىپ دۇنيە» عۇمىرنامالىق رومان. الماتى: تامىر. 1999 ج. 418-بەت).
قازىر وسى ءداستۇر بۇزىلدى. بۇعان اسىرەسە جاڭا تۇسكەن كەلىندى كۇيەۋىنىڭ فاميلياسىنا كوشىرەتىن زاڭ سەبەپ بولۋدا. اتاسىنىڭ اتىن ايتۋعا ۇيالاتىن كەلىندەرگە سوۆەت ۇكىمەتى سول اتاسىنىڭ اتىن فاميليا ەتىپ تىركەپ بەرىپ، ۇيالماي بىلشىلداتىپ ايتا بەرۋىنە جول اشتى. وسىلايشا بايىرعى ۇلتتىق ءداستۇر قۇندىلىقتاردىڭ بۇزىلۋىنان قازىر اتا-ەنە، قايىناعالارىن سىيلايتىن كەلىندەر ازايدى. نەگە؟ ويتكەنى، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان اتاتانىم بۇزىلدى. ياعني، ۇياتتىڭ ورنى اۋىسىپ كەتتى. ۇيالۋعا ءتيىس دۇنيەدەن ۇيالمايتىن ادەت قالىپتاستى. قازاقتىڭ «ات تەرگەۋ» ءداستۇرىنىڭ استارىندا ۇلى قۇدىرەت «ۇيات» دەيتىن ۇعىم جاتقان-تىن. سونى جوق ەتۋ ارقىلى، اعايىنگەرشىلىك، سىيلاستىقتان اجىراپ قالدىق.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
