- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
«جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دەگەن ساندىراققا تويتارىس بەرىپ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ كەۋلەپ كىرۋىنەن ساقتانايىق
شاۋكەت يمين
2014.04.03 10:57 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ماڭىزدى حابار ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسى رۋحىنىڭ ءجون سىلتەۋىندە، تۋىسقان ولكە - قالالاردىڭ بار كۇشپەن كومەكتەسۋىندە، اۆتونوميالى رايونىمىزداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە قۇلشىنۋىنىڭ ارقاسىندا، اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق ىستەرى قارىشتاپ دامىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىس دەڭگەيى ايتارلىقتاي جوعارىلادى، ءسويتىپ، ورنىقتىلىق پەن دامۋدى كوزدەگەن ءار ۇلت حالقىنىڭ بەلسەندىلىگى تەڭدەسسىز ورلەۋگە كوتەرىلدى. الايدا گۇلدەنىپ - كوركەيگەن، باي - باقىتتى جاڭا شينجياڭنىڭ جارقىن بەينەسىنە كوز الارتقان شەكارانىڭ ءىشى - سىرتىنداعى كەرتارتپا كۇشتەر قوعام ورنىقتىلىعىنىڭ تاماشا جاعدايىن ءبۇلدىرىپ، دامۋىمىزعا بوگەت بولۋعا قارمانۋدا. ولار ۇنەمى ءدىن تونىن جامىلىپ، ءدىني مۇددەنىڭ قورعاۋشىلارى رەتىندە كورىنىپ، ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارىن جارنامالاپ، «قۇران كارىمداعى» «جيھادتىڭ» ماعىناسىن بۇرمالاپ، «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دەگەن ساندىراقتى ۋاعىزداپ، بۇقارانى، وتە - موتە، جاس جەتكىنشەكتەردى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارىنا جەلىكتىرىپ، قوعام ورنىقتىلىعىنا اۋىر زيان جەتكىزدى. يۇننان ولكەسىنىڭ كۇنميڭ قالاسىندا 1 - ناۋرىزدا تۋىلعان زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك وقيعاسىندا، بەت - اۋزىن تۇمشالاپ، قانجار جالاڭداتقان ءبىر توپ جەندەت جازىقسىز جۇرتقا شابۋىل جاساپ، 29 ادامدى ءولتىرىپ، 130 نەشە ادامدى جارالادى. ادامشىلىقتان شىققان بۇنداي جاۋىزدىق كوپە - كورنەۋ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىسى، ول زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ ادامزاتقا، قوعامعا، وركەنيەتكە قارسى قانقۇيلى تابيعاتىن ايپاراداي اشىپ تاستادى. باس شۋجي شي جينپيڭ «زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ تامىرى − ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك، يدەيالىق نەگىزى − ءدىني ۇشقارىلىق» دەپ اتاپ كورسەتتى. وسى ماڭىزدى تۇجىرىمدا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ يدەيالىق توركىنى تەرەڭىنەن اتاپ كورسەتىلگەن. ءدىني ۇشقارى كۇشتەردىڭ بەت پەردەسىن جىرتىپ تاستاپ، ولاردىڭ ناعىز كەيىپ - كەسپىرى مەن سۇرقيا ءمانىن ايپاراداي پاش ەتىپ، پارىقتاۋ، قارسى تۇرۋ قابىلەتىمىزدى ونان ارى نىعايتىپ، قالىڭ جۇرتشىلىقتى ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارىنىڭ ۋلاۋىنان ساقتاۋ − قازىرگى كوكەي تەستى ءارى ماڭىزدى مىندەت بولىپ وتىر.
سوڭعى جىلدارى ءىشىنارا مەملەكەت پەن رايوندا ءدىني ۇشقارىلىق ءورشىپ كەلەدى، ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارى يدەولوگيا سالاسىنا كەۋلەپ كىرىپ، قاۋىمنىڭ جان دۇنيەسى مەن وي - ساناسىن ۋلاپ، سول وڭىردەگى حالىقتىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلكىنە، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر قاتەر ءتوندىردى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ قىبىر - قيمىلى الەمدەگى ءار ەلدىڭ نازارىن اۋدارىپ، دۇنيە جۇزىلىك قوعامدىق پىكىردىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ، ءار ەل بىردەي قارسى تۇراتىن، ساقتاناتىن، سوققى بەرەتىن ەلەۋلى نىسانا بولىپ وتىر. حالىقارالىق ۇلكەن اۋقىمنىڭ ىقپالىنا بايلانىستى جانە «ءۇش ءتۇرلى كۇشتىڭ» ايتاقتاۋىمەن، ءدىني ۇشقارى كۇشتەردىڭ شينجياڭداعى ارەكەتى بارىنشا قاعىنىپ، ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارى كەۋلەپ كىرىپ جانە ەتەك جايىپ، اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىنا اۋىر زيان جەتكىزدى. ءبىز، ءسوز جوق، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ سۇرقيا تابيعاتىن تۇبەگەيلى پاش ەتىپ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ۋلى دەرتىن سىلىپ تاستاپ، ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە قاتاڭ سوققى بەرۋىمىز كەرەك.
ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ءتۇپ ءمانى − ءدىن قاعيدالارىن بۇرمالاپ، قازىرگى قوعامدىق، ساياسي ءتارتىپتى زورلىقتى تاسىلدەرمەن اۋدارۋ نەمەسە وزدەرىنىڭ نانىم - سەنىم، تۇرمىس داعدىسى، زاڭ جۇيەسى جونىندەگى كوزقاراس، ۇستانىم، ارەكەتتەرىنە زورلىقتى كۇشپەن قولداۋ كورسەتۋ، ولار ءدىندى جەلەۋ ەتكەنمەن، تۇپتەپ كەلگەندە، ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك پەن زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەردى ماقسات ەتەدى. قازىر ءىسلامدى تۋ ەتكەن ءدىني ۇشقارىلىق ارەكەتتەرى قاعىنىپ تۇر، بۇل شينجياڭدى دا قاعىس قالدىرعان جوق. ولار ءدىندى جەلەۋ ەتىپ، «تەوكراتيانى (ءدىني بيلىك)» ۋاعىزداپ، «جەر بەتىنە ءىسلام بيلىگىن ورناتۋ − اللانىڭ بىزگە كورسەتكەن بىردەن - ءبىر اقيقاتى»، «اللادان باسقا ەشقانداي ۇكىمەتكە، ەشقانداي ادامعا باعىنۋعا بولمايدى» دەپ جار سالىپ، مەملەكەت بيلىگىن قۇلاتىپ، ءىسلام شاريعاتى ۇستەمدىك ەتەتىن حاليفات ورناتۋدى كوكسەپ كەلەدى. ولار «ءدىني ۇستەمدىكتى» جەر - كوككە سيعىزباي جارنامالاپ، نەگىزىنەن، «قۇران كارىم» مەن «حاديستى» دۇرىس پەن بۇرىسقا تۇجىرىم جاساۋدىڭ بىردەن - ءبىر ولشەمى ەتىپ، دىننەن ازات بارلىق كوزقاراستاردى، مەملەكەتتىڭ قولدانىستاعى ساياسي، زاڭ، ەكونوميكا جۇيەسى مەن زاماناۋي وركەنيەتتىڭ جەتىستىكتەرىن قاقپايلايدى؛ «كاپىرگە قارسى تۇرۋدى» ۋاعىزداپ، اللادان باسقاعا سەنەتىن ادامنىڭ ءبارىن «كاپىر» جانە «ءدىن ساتقىنى» دەپ ەسەپتەپ، اتالمىش «كاپىرلەردى» مازاققا، كۇلكىگە اينالدىرادى، وقشاۋ قالدىرادى، ۇركىتىپ - قورقىتادى، ءتىپتى، ولارعا ۇشقارى، ۇرەيلى تاسىلدەرمەن قاستاندىق جاسايدى؛ «جيھادقا» شاقىرىپ، «اللانىڭ بۇيرىعىن» «جيھاد» ارقىلى ىسكە اسىرۋدى، ۇكىمەتتى زورلىقتى كۇشپەن اۋدارۋدى قۋاتتايدى، قانقۇيلى تاسىلدەرمەن حالىقتىڭ ارقاسىنا اڭگىر تاياق ويناتادى. مىنە وسىدان بەلگىلى بولدى، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ كۇشتى ساياسي سيپاتى بار. ساياسي ۇستەمدىك ورناتۋدى ماقسات ەتىپ، ءدىن قاعيدالارىن بۇرمالاپ جانە وزگەرتىپ، ءدىني كيەلى كىتاپتار مەن ءدىن قاعيدالارىنا ساياسي ماعىنا ۇستەپ، سول ارقىلى ءدىني نانىمدى ساياسي باعدارلاماعا اينالدىرادى، ولاردىڭ مەملەكەت بيلىگىن اۋدارۋدان باسقا ماقساتى جوق. ءدىني ۇشقارىلىق وزىنەن باسقانىڭ ءبارىن جوققا شىعارادى، ءدىني اپتىقپالىققا جەلىكتىرىپ، ۇلتتىق قايشىلىقتى اسقىندىرىپ، ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرەدى. ءدىني ۇشقارىلىق زورلىقتى كۇشتى جاقتايدى، ءوزى كوزدەگەن ساياسي ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، ادامزاتقا قارسى زورلىقتى، لاڭكەستىك تاسىلدەردەن، مىسالى، بارىمتالاۋ، قاستاندىق جاساۋ، جارىلىس تۋدىرۋ، ۋ سالۋ، قارۋلى بۇلىك شىعارۋ سياقتى تاسىلدەردەن پايدالانۋدى قۋاتتايدى.
ءدىني ۇشقارىلىق نە ءۇشىن ءدىندى جەلەۋ ەتەدى؟ سەبەبى، ول ءدىندى ءوز قاجەتىنە، ءوز پايداسىنا جاراتىپ قانا قويماي، دىننەن ايرىلا المايدى دا. ويتكەنى بەلگىلى ءبىر دىنگە سەنۋشىلەردى الداپ - ارباۋدىڭ ءدىندى جەلەۋ ەتۋدەن وزگە قولايلى جولى جوق. ءدىني ۇشقارىلىق تەك ءدىن بوياۋىن جاعىنىپ، ءدىن تونىن جامىلعاندا عانا دىنگە سەنۋشىلەردى باۋراپ، شىرعالاي الادى، سوندا عانا ءوزى كۇتكەندەي ىقپال تۋدىرا الادى. كەيبىرەۋلەر نە ءۇشىن قاقپان باسىپ، تالكەك بولادى؟ سەبەبى، ءدىني ۇشقارى كۇشتەر ولاردىڭ تاقۋالىعى مەن قاراپايىم ءدىني سەزىمىنەن پايدالانادى. ءدىني ۇشقارىلىق ءدىني كىتاپتاردان ءۇزىپ - جۇلىپ «دالەل» كەلتىرىپ، قۇدايدىڭ ناعىز قۇلى بەينەسىندە كورىنىپ، كيەلى كىتاپتار مەن ءدىن قاعيدالارىنا ۇشقارى تۇسىنىكتەر جاسايدى، انىق - قانىعىنا كوزى جەتپەگەن ءدىنشىل قاۋىم ولارعا قۇلاي سەنىپ، ايتقانىنا كونىپ، ايداعانىنا جۇرەدى. ءسويتىپ، ولار ءوز جاقتاستارىن قۇدايدىڭ ءىسى مەن اللانىڭ ۇكىمى ءۇشىن ءوزىن - ءوزى قۇربان ەتۋگە، سول جولعا ءوزىن ارناۋعا، ءتىپتى، ەشقانداي ءتاسىل تاڭداماي، ادام ءولتىرىپ، ءورت قويۋعا ءناسيحاتتايدى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ قاتەرى وتە كۇشتى، زيانى وتە اۋىر. ءبىرىنشى، ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارىن ۋاعىزداپ، ادامنىڭ جانىن ۋلايدى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ شىرعاسىنا تۇسكەن ادام ار - ۇياتتان بەزىپ، جەلىگەدى، ءتىپتى، اقىل - ەستەن ايرىلىپ، باسىن قاتەرگە بايلايدى. ول ادامنىڭ وي - ساناسىن تۋرا جولدان تايدىراتىن ەسىرتكى، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ رۋحاني اپيىنى، قوعام ورنىقتىلىعىنا زيان كەلتىرەتىن ۋلى دەرت. ەكىنشى، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ءتۇپ ماقساتى مەملەكەتتىڭ بيلىگىن قۇلاتىپ جانە اۋدارىپ، ءدىني ۇستەمدىككە نەگىزدەلگەن بيلىك ورناتۋ. ولار زورلىقتى كۇش قولدانسىن − قولدانباسىن، ءبارى ءبىر مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر قاتەر توندىرەدى. شينجياڭدا ءدىني ۇشقارى كۇشتەردىڭ بارلىق ارەكەتى «حاليفات» قۇرۋدى ماقسات ەتەدى جانە وسى ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، قازىرگى بيلىكتى قۇلاتۋدى كوزدەيتىن ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارىن ۋاعىزداپ، ءتۇرلى دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ، ءدىني ۇشقارىلىق يدەيالارىن جاقتامايتىن مۇسىلمانداردىڭ ورتاسىنا وت جاعىپ، قىرقىس سالادى، جارىلىس تۋدىرۋ بارىمتالاۋ، قاستاندىق جاساۋ سياقتى لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن جۇرگىزىپ، بىلىقپالىق، بۇلىك تۋدىرۋ، وقيعالارىن تۋدىرۋعا جانىن سالادى، ءسويتىپ، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر قاتەر توندىرەدى. ءۇشىنشى، ۇلتتار ىنتىماعىن، ۇلتتار قاتىناسىن بۇلدىرەدى. ءدىني ۇشقارىلىق ءدىني سەنىمدى ۇلتتار ىنتىماعى مەن ۇلتتار قاتىناسىنىڭ بىردەن - ءبىر ولشەمى ەتەدى، نيەتتەستەرىن جاقىن تارتىپ، جاتتاردى وقشاۋلايدى، ولارعا يدەيا مەن قوعامدىق پىكىردە جاۋلاسادى، قىسىم جاسايدى؛ ارەكەتتە ولاردى وقشاۋلاپ، قاقپايلايدى، ءتىپتى، ومىرىنە قاستاندىق جاساۋعا دەيىن بارادى. ۇلتتار ارا، توپتار ارا وشپەندىلىك تۋدىرۋ − ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ كانىگى ءتاسىلى. ولار ءىسلام دىنىنە سەنبەيتىن ادامنىڭ ءبارىن «كاپىر» دەپ اتايدى، كاپىرلەرگە «جيھاد» اشۋ − مۇسىلمانداردىڭ پارىزى، سوندا عانا ولگەننەن كەيىن «جانناتقا» كىرۋگە بولادى دەپ شىلعي وتىرىك ايتادى. «جيھاد» تۋرالى وسىنداي وتىرىك ۇگىتتىڭ اسەرىمەن، حانزۋلارعا قارسى تۇرۋ، حانزۋلاردى قاقپايلاۋ ەتەك جايىپ، مۇسىلمان ەمەس بۇقاراعا قاستاندىق جاساۋ دەلولارى اۋىق - اۋىق بەلەڭ بەرۋدە. ءتورتىنشى، قالىپتى ءدىني قيمىلداردى بۇلدىرەدى. ولار زاڭسىز ءدىني قيمىلدارمەن اينالىسىپ، جاسىرىن ءدىن وقۋى مەن قارۋلى جاتتىعۋ جۇرگىزىپ، بولشەكتەۋشىلىك كۇشتەرىن دايىندايدى؛ جات نيەتتى، سۇرقيا ۋاعىزدار تاراتىپ، ادامداردىڭ وي - ساناسىن اداستىرادى؛ وتانشىل ءدىني قايراتكەرلەرگە جالا جاۋىپ، ءتىپتى، قاستىق سايلاپ، قوعام اماندىعىنا اۋىر زيان جەتكىزەدى. بەسىنشى، ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن بۇلدىرەدى. ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك يدەيالارىنىڭ تارالۋ بارىسى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ كۇيرەۋ، جوعالۋ، ازۋ بارىسى بولماق. ولار ازىق - تۇلىك جونىندەگى «حالال» ۇعىمىن بارىنشا دارديتىپ، كوپتەگەن سالالارعا قولدانادى. مۇسىلمانداردىڭ بارلىق تۇرمىستىق بۇيىمى حالال، مۇسىلمان ەمەستەردىڭ بارلىق تۇرمىستىق بۇيىمى حالال ەمەس، ۇكىمەتتىڭ كۋالىكتەرى دە حالال ەمەس دەپ سوعادى، ت.ب. وسى ارقىلى ادامداردى دا حالال، حارام دەپ جىكتەپ، ارازدىق تۋدىرۋدى نيەت ەتەدى. ولار مۇسىلمان ايەلدەردى بەتىن تۇمشالاپ، جيلباب كيۋگە شاقىرادى. بۇلار ءىسلام ءدىنىنىڭ قاعيدالارىنا قايشى بولۋمەن قاتار، ۇيعۇرلاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنە دە وعاش.
ءدىني ۇشقارىلىق پەن ءدىننىڭ تۇبەگەيلى ايىرماسى بار. ءدىني ۇشقارىلىق ءدىن دە، مازھاب تا ەمەس، تەك ءدىندى جەلەۋ ەتكەن ۇشقارى يدەيا عانا. ءدىن ەجەلدەن ۇشقارىلىقتى ەمەس، تۋرا جولدى، قالىستىقتى قۋاتتايدى، اپتىقپالىقتى ەمەس، تۋرالىقتى جاقتايدى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ اسىرە كوزقاراستارى مەن زورلىقتى تاسىلدەرى ءدىننىڭ ءتۇپ مانىنە بۇكىلدەي قايشى. ءدىني ۇشقارىلىق ءدىندى تەك جەلەۋ عانا ەتەدى، تۇپتەپ كەلگەندە، ونىڭ وزەگى − ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك پەن زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەر. سوندىقتان ءدىني ۇشقارىلىقتى قالىپتى ءدىني ارەكەتتەن پارىقتاۋدا، ءبىر جاعىنان، زاڭدى ءدىني ارەكەتتى تۋىمىز ايقىن تۇردە قورعاپ، قولداپ، ەندى ءبىر جاعىنان، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن تۋىمىز ايقىن تۇردە تىزگىندەپ، ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە تيتتەي دە راقىمدىلىق ەتپەي سىلەيتە سوققى بەرۋىمىز كەرەك. ءدىني ۇشقارى كۇشتەر ءىسلام دىنىنە جات كۇش ەسەپتەلەدى، ءدىني ۇشقارى كۇشتەردى قالىپتى ءىسلام ءدىنى ەكەن دەپ قاراۋعا استە بولمايدى. مۇنداي ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە مۇلدە اياۋشىلىق ەتۋگە كەلمەيدى. ءدىني ۇشقارى كۇشتەر ءدىن تونىن جامىلىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيالىق قۋاتتامانى تاراتىپ، لاڭكەستىك ارەكەتتەرمەن نەمەسە بولشەكتەۋ ارەكەتتەرىمەن شۇعىلداناتىن قوعامدىق ساياسي كۇش ەسەپتەلەدى. ءدىني ۇشقارى ارەكەت دىننەن پايدالانىپ زاڭعا قايشى قىلمىس وتكىزەتىن ارەكەتكە جاتادى، وعان باتىل، سىلەيتە سوققى بەرۋ كەرەك.
ءدىني ۇشقارىلىق ۋاعىزدايتىن اتالمىش «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» ولاردىڭ ءدىني ۇشقارى يدەيانى جان سالا ۇگىتتەۋىنىڭ وزەكتى مازمۇنى، بۇقارانى الجاستىرۋ، ايتاقتاۋداعى ەڭ قانىپەزەر ءتاسىلى سانالادى. ءىسلام ءدىنى «ەكى دۇنيەگە بىردەي ءمان بەرۋدى»، ياعني ءپاني دۇنيەدەگى باقىتقا ءمان بەرۋمەن بىرگە، باقي دۇنيەدەگى بەيىسكە دە ايرىقشا دەن قويادى. ءپاني دۇنيەدەگى ءىس - ارەكەت باقي دۇنيەدەگى تياناققا نەگىز بولادى. ال باقي دۇنيەنىڭ تياناعى «بەيىس»، جاننات نەمەسە ۇجىماق دەپ تە اتالادى. «قۇران كارىمداعى» بايىمداۋعا مەڭزەس، ادامداردىڭ ءپاني دۇنيەدەگى ارمان - تىلەكتەرى جانناتتا تولىق جۇزەگە اسادى. ءىسلام ءدىنىنىڭ قيامەت نازارياسىنا ساي، باقيعا اتتانۋشىنىڭ ءپاني دۇنيەدەگى ءىس - ارەكەتى باقي دۇنيەدەگى تاعدىرىن بەلگىلەيدى دەپ قارالادى. سول ارقىلى ادامداردى يگى جۇمىستاردى كوبىرەك ىستەپ، ءپاني دۇنيەدەگى ىزگىلىكتەرى ارقىلى باقي دۇنيەدە ءتيىستى ورىنعا يە بولۋعا شابىتتاندىرادى. «قۇران كارىمدا» جانناتقا كىرۋدىڭ شارتتارى اشىق باياندالعان. ەڭ ءتۇبىرلى شارت بەرىك سەنىم بولۋ، يگى ىستەر ىستەۋ. سونىمەن بىرگە، «قۇران كارىمدا» دىنگە سەنگەن، يگى جۇمىستار ىستەگەن، ءدىني قاعيدالارعا بويسۇنعان 4 ءتۇرلى ادام جانناتقا كىرەدى دەپ ايقىن اتاپ كورسەتىلگەن. جانناتپەن قاراما - قارسى تۇراتىن «توزاق» بار، ءپاني دۇنيەدە جاماندىق ىستەگەن ادام «قۇرساۋ سالىنىپ توزاققا تاستالىپ»، «وتتان اياق كيىم كيىپ»، «وت توسەنىپ»، «وت جامىلىپ»، «وتتا كۇيىپ» سازايى بەرىلەدى.
دىندەگى «يگى جۇمىس ىستەگەندەر جانناتقا كىرەدى» دەيتىن اسىلگى قاعيدانى، دىنگە سەنەتىن جۇرتشىلىقتىڭ ارداقتى ارمانىن ءدىني ۇشقارى كۇشتەر «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دەپ بۇرمالاۋدا. ولار «جات دىندەگىلەردەن بىرەۋدى ءولتىرۋ 10 جىل قۇلشىلىق ەتكەنمەن بارابار، مۇندايلار جانناتقا توتە كىرەدى» دەپ قۇتىرىنا ۋاعىز ايتىپ، حالىق ۇكىمەتىن «جيھاد ارقىلى» اۋدارىپ تاستاۋ، ءدىن جولىندا شەيت بولۋ كەرەك دەپ جار سالدى. ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ قاراۋىنشا، جانناتقا كىرۋ ءۇشىن «جيھاد» جۇرگىزۋ، «جيھاد» جۇرگىزۋ ءۇشىن ادام ءولتىرۋ، دىنگە ءوزىن ارناۋ ءۇشىن شەيت بولۋ كەرەك - مىس. بۇل بارىپ تۇرعان شاتپاق، قيسىنسىز لوگيكا ەدى. ولاردىڭ «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دەيتىن ۋاعىزى جونىندە «قۇران كارىمنەن» ەشقانداي نەگىزدى تابۋعا بولمايدى، وندا ادامداردى يگى جۇمىستار ىستەۋگە جەتەلەۋدىڭ ەلەسى دە جوق، مەملەكەتتىڭ زاڭىنا، زاڭ - بەلگىلەمەسىنە مۇلدە ساي كەلمەيدى. ولاردىڭ شىنايى ماقساتى ءدىن تونىن جامىلىپ، بولشەكتەۋ جانە زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتىمەن شۇعىلدانۋ. ويلاپ كورىڭىزشى، ەگەر عازاۋات جولىندا شەيت بولعاندار ءجانناتقا كىرەتىن بولسا، «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دارىپتەۋشىلەردىڭ وزدەرى نەگە شەيت بولماي، قاي - قاشان دا پەردە ارتىنا بۇعىپ جۇرەدى؟
«جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» دەيتىن ءدىني ۇشقارى يدەيامەن ۋلانعان دىنگە سەنەتىن كەي ءبىلىمسىز جاماعات، وتە - موتە، جاستار قىلمىس وتكىزۋ جولىنا ءتۇستى. ولاردىڭ كەيبىرەۋى بىلمەستىكتەن، پارىقتاۋ قابىلەتىنىڭ كەمدىگىنەن ۋلانىپ قالسا؛ كەيبىرەۋى توزاققا كىرۋدەن قورقىپ، جانناتتى كوكسەيمىن دەپ ەسىرىپ كەتەدى؛ ال كەيبىرەۋلەرى رەال قوعامدىق دۇنيەگە نارازى بولعاندىقتان، اتالمىش «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» جولىنا ءتۇسىپ كەتكەن. جۋىق جىلداردان بەرى اۆتونوميالى رايونىمىزدا تۋىلعان ءبىرسىپىرا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىنىڭ ءبار - بارىن دە «جيھاد − جانناتقا اپاراتىن جول» سىندى ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كولەڭكەسى بار. كوپ ساندى بۇلىكشىلەر ءدىني ۇشقارى يدەيانى ۋاعىزداعان بەينە كەسكىندى كورىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ۇگىتىن قابىلداعان؛ كەيبىرەۋلەرى جاۋىزدىققا باسقان كەزدە «قۇران كارىمدى» ۇستاپ تۇرىپ قاسام ىشكەن، ءدىني ۇران شاقىرعان. مۇنداي زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى قوعامدىق ورنىقتىلىققا توتەنشە زور قاتەر ءتوندىرىپ، حالىقتىڭ باس اماندىعى مەن مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر دارەجەدە زيان جەتكىزدى. سونىمەن بىرگە، ۇلتتاردىڭ ىنتىماعى مەن ۇلتتار قاتىناسىنا اۋىردارەجەدە زور كەسىرىن تيگىزىپ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا ۇلكەن ىقپال جاسادى.
ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ قۇتىرىنۋى، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋى − قازىرگى شينجياڭنىڭ قوعامدىق ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىنا ىقپال جاساپ وتىرعان تىكە فاكتور. ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە سوققى بەرۋ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن تىزگىندەۋ − قازىرگى ماڭداي الدى ماڭىزدى مىندەت.
1. قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى قورعاۋدى ماڭداي الدى مىندەت ەتۋىمىز كەرەك. پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭ قىزمەتىنە ايىرىقشا نازار اۋدارىپ، ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. جۋىردا شينجياڭ قىزمەتى جونىندە كەلەلى ورنالاستىرۋلار جاساپ، شينجياڭ قىزمەتىنىڭ نازار سالۋ ءتۇيىنى مەن تابان تىرەر تياناعى−قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق، بۇل ماڭداي الدى قىزمەت، ەڭ قيىن، بولاشاققا ساياتىن ماڭىزدى ءتۇيىن−ۇلتتار ىنتىماعى ماسەلەسى، ەڭ ۇلكەن بۇقارالىق قىزمەت− ۇلتتار ىنتىماعى مەن ءدىن جاراسىمدىلىعى دەگەندى العا قويدى. بۇل شينجياڭنىڭ جاعدايىنا عىلمي تالداۋ جاساۋ نەگىزىندە العا قويىلعان دۇرىس تۇجىرىم، كەلەلى ورنالاستىرۋ بولىپ تابىلادى. شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعى بۇكىل ەلدىڭ رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق جالپى جاعدايىنا، وتاننىڭ تۇتاستىعىنا، ۇلتتاردىڭ ىنتىماعىنا، مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە بارىپ سايادى. ءتۇرلى قىزمەتتەر قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى ارقاۋ ەتە وتىرىپ ورىستەتىلۋى ءتيىس. ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە سوققى بەرۋ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن تىزگىندەۋ−قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى قورعاۋداعى ەڭ ماڭىزدى قىزمەت؛ ۇلتتار ىنتىماعى مەن ءدىن جاراسىمدىلىعى ءدىني ۇشقارى كۇشتەر مەن ءءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن توسۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزى. ءدىني ۇشقارى كۇشتەرگە سوققى بەرۋ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن تىزگىندەۋدى قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى قورعاۋدىڭ جالپى جاعدايىنا بايلانىستىرا وتىرىپ ءمان بەرۋ جانە سايكەستى ورنالاستىرۋلار جاساۋ كەرەك.
2. زاڭ، زاڭ - ەرەجە مەن ءدىن ساياساتىن جاپپاي دۇرىس يگەرۋىمىز، ءارى وعان سانالىلىقپەن بويسۇنۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىندا ازاماتتار ءدىني سەنىم ەركىندىگىنە يە. ءار قانداي ءبىر مەملەكەت ورگانىنىڭ، قوعامدىق ۇيىم مەن جەكەنىڭ ازاماتتاردى دىنگە سەنۋگە نەمەسە دىنگە سەنبەۋگە زورلاۋىنا، دىنگە سەنەتىن بۇقارا مەن دىنگە سەنبەيتىن بۇقارانى كەمسىتۋىنە جول بەرىلمەيدى دەپ بەلگىلەنگەن. ءدىن ىستەرى قوعامدىق الەۋمەتتىك ىستەرگە سايادى، ونى، ءسوزجوق، مەملەكەتتىڭ باسقارۋ كولەمىنە ەنگىزۋ، ءسوزجوق، زاڭ جول بەرگەن كولەمدە ارەكەت جاساۋ كەرەك. بەينە ءبىر ادامنىڭ ەركىندىگى زاڭنىڭ تەجەۋىنە ۇشىرايتىندىعى سياقتى ءار قانداي شەكتەۋگە ۇشىرامايتىن ەركىندىك بولمايدى. سوندىقتان ءدىني سەنىم ەركىندىگى «ءدىن ەركىندىگى» ەمەس. ءدىني ارەكەتتى زاڭدىق باسقارۋعا سانالىلىقپەن ەنگىزىپ، ءدىني ۇشقارى كۇشتەردىڭ ورايدان پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرمەگەندە عانا ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ كەۋلەپ كىرۋىن تىزگىندەيتىن بەرىك نەگىز قالاي الامىز.
3، دۇرىس ۇلتتىق كوزقاراس جانە اقاۋسىز ءدىني كوزقاراس ورناتۋىمىز كەرەك. جۇڭحۋا ۇلتتارى ۇلى وتباسى كوزقاراسىن ورناتىپ، تار ءورىستى ۇلتتىق تانىم شەڭبەرنەن شىعىپ ، ۇلت ۇعىمىن جۇڭحۋا ۇلتتارى تۇرعىسىنان ءتۇسىنۋ كەرەك. اشىق ويلى بولۋ پوزيتسياسىمەن، ەسكى ەرەجە، ادەتتەردى باتىلدىقپەن تالقانداپ، حانزۋلاردىڭ جانە وزگە از ۇلتتاردىڭ اسىل ءداستۇرىن، وزىق مادەنيەتىن كىشى پەيىلدىلىكپەن ۇيرەنۋ؛ سىيىسىمدى بولۋ پوزيتسياسىمەن، ءبىر - ءبىرىن قولداۋ، ءوزارا ءتۇسىنىسۋ، ۇلتتار ارا قاتىناستى ويداعىداي ءبىر جايلى ەتۋ كەرەك. نەگىزگى زاڭدا ازاماتتاردىڭ دىنگە سەنۋ ۇقىعىنىڭ دا، دىنگە سەنبەۋ ۇقىعىنىڭ دا بولاتىندىعى انىق بەلگىلەنگەن، دىنگە سەنۋ جانە سەنبەۋ ازاماتتاردىڭ ءوز ەركىندىگى، ءتۇبىرلى مۇددەنىڭ بىردەيلىگىنە ىقپال جاسامايدى، ءدىني سەنىمدى شەكارا ايىرۋدىڭ ولشەمى ەتۋگە بولمايدى، ىنتىماقتاسىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم قۇرۋ ۇلى ىسىنە بىرگە كۇش سالۋ كەرەك. دىنگە سەنەتىندەر مەن دىنگە سەنبەيتىندەردىڭ تاتۋ - ءتاتتى، بەرەكە - بىرلىكتى بولۋى، دىنگە سەنەتىندەر ءدىننىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنا دا، ءداۋىردىڭ دامۋىنا دا ۇيلەسەتىن اقاۋسىز ءدىني كوزقاراس ورناتۋ كەرەك. وسىلاي ىستەگەندە عانا، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ءسىڭىپ كىرۋىنە قارسى تۇرۋدىڭ بەرىك يدەيالىق قامالىن ورناتۋعا بولادى. 4. وسى زامانعى مادەنيەتپەن جەتەكشىلىك ەتۋدى باستاما ەتىپ، ءدىني ۇشقارىلىقتان اۋلاق بولاتىن قوعامدىق جاعداي جاراتۋىمىز كەرەك. وتانشىلدىقتى وزەك ەتكەن ۇلتتىق رۋح پەن رەفورما جاساپ، جاڭالىق اشۋدى وزەك ەتكەن داۋىرلىك رۋحتى ساۋلەلەندىرىپ، وسى زامانعى مادەنيەتتىڭ رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋ جانە وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا قاتىستى فاكتورلارىن جانداندىرىپ، ونىڭ تاربيەلەۋ، ۇيىستىرۋ، شابىتتاندىرۋ جانە جەتەكتەۋ رولىن تولىن ساۋلەلەندىرىپ، وتاندى، شينجياڭدى ءسۇيۋ، ىنتىماقتاسۋ، ۇلەس قوسۋ، ەڭبەكشىل، قايىرىمدى بولۋ، اشىق ويلى، العاباسار بولۋداي شينجياڭ رۋحىن زور كۇشپەن ساۋلەلەندىرىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ «ءتورت مۇراتتاستىق» تانىمىن كۇشەيتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تاتۋ - ءتاتتى، بەرەكە - بىرلىكتى بولۋىن، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋىن، جاراسىمدى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، مەكەنىمىزدى بىرگە كوركەيتۋىمىز كەرەك. ءدىني قايراتكەرلەردىڭ بەلسەندى رولىن ساۋلەلەندىرىپ، وسى زامانعى مادەنيەتپەن جەتەكشىلىك ەتۋ تالابىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، دىندەگى وسى زامانعى مادەنيەتتىڭ تالابىنا، سوتسياليستىك قوعامعا ۇيلەسەتىن بەلسەندى فاكتورلاردى ىزدەستىرۋ جانە ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. ماسەلەن، وتاندى، ءدىندى ءسۇيۋ، بەرەكە - بىرلىكتى بولۋ، «پاني دۇنيە مەن باقي دۇنيەنىڭ شاراپاتىنا» تالپىنۋ، ءومىردى قادىرلەۋ سياقتىلاردى دارىپتەپ، ۋاعىز - ۇگىت ايتۋ ارقىلى، دىنگە سەنەتىندەردى وسى بەلسەندى قاعيدالارعا بويسۇنۋ نەگىزىندە قۇلشىلىق ەتۋگە جەتەكتەۋ كەرەك. وسى زامانعى مادەنيەتتى تاراتۋ بازاسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك. بۇقارا ۇناتاتىن مادەنيەت - دەنە تاربيە قيمىلدارىن ورىستەتىپ، بۇقارانىڭ مادەنيەت تۇرمىسىن جانداندىرۋ كەرەك. ۇگىت - اقپارات دانەكەرلەرى بۇقارا كوڭىل بولەتىن ىستەردى كوبىرەك ۇگىتتەۋ، بۇقارا تۇسىنەتىن، ساياساتتى ۇگىتتەيتىن، حالىققا تيىمدىلىك جەتكىزەتىن سوزدەردى كوبىرەك ايتۋ كەرەك. ءدىني ۇشقارى يدەياعا قاتىستى ساندىراقتاردى باعىتتامالى تۇردە اشكەرەلەپ جانە بۇلارعا سوققى بەرىپ، ءدىني ۇشقارى يدەياعا قارسى كۇرەستىڭ جاۋىنگەرلىگى مەن ونىمدىلىگىن كۇشەيتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، پارمەندى شارا قولدانىپ، زاڭسىز ۇگىت بۇيىمدارىن تەكسەرىپ، ءمۇسادىرالاپ، زياندى ينفورماتسيالاردى قۇرتىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ تارالۋىنان ساقتانۋ كەرەك.
5، «ءۇش ءتۇرلى زاڭسىزدىقتى» وڭاپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ءوسىپ - ءوربيتىن اپانىڭ جويۋىمىز كەرەك. زاڭسىز ءدىني قيمىل، زاڭسىز ۇگىت بۇيىمدارى، ينتەر تورابىندا زاڭسىز ءدىني نارسەلەردى تاراتۋ ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ پايدا بولۋىنا، تارالۋىنا جول اشىپ، دىننەن پايدالانىپ زاڭعا قايشى قىلمىستى ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانۋعا قولايلى ورتا ازىرلەدى، سوندىقتان ونى باتىل وڭاۋ كەرەك. وڭاۋ قىزمەتىندە توسۋ مەن جەتەلەۋدى ۇشتاستىرۋدان بۇلجىماي، «ءۇش ءتۇرلى زاڭسىزدىقتى» مەيلى قانداي سيپاتتى ماسەلە بولسا دا، باتىل توسۋ، ونىڭ ءوسىپ - وربۋىنە استە رۇقسات ەتپەۋ كەرەك. سونىمەن قاتار «ۇيلەسىمدى بولۋ، ءتارتىپتى بولۋ، مەڭگەرۋدە بولۋ» پرينسيپى بويىنشا، جەتەكتەۋ قىزمەتىن ويداعىداي جاقسى ىستەۋ كەرەك. «ءۇش ءتۇرلى زاڭسىزدىقتى» وڭاۋ ارقىلى، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ تارالۋ جولدارىن ءۇزىپ ، كەڭىنەن تارالۋىن تەجەپ، ءدىني ۇشقارى كۇشتەردىڭ ارەكەتتەنۋ كولەمىن تارايتىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ پايدا بولۋ قاينارىن جويىپ، بۇقاراعا ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ءسىڭىپ كىرۋىنەن بويىن اۋلاققا سالۋ تاربيەسىن بەرۋگە تاماشا ورتا جاراتۋ كەرەك.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
