- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
شىڭداردا شىڭالعان ايەل
ۋاڭ يايۇن
2016.09.18 14:03 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
2016 - جىلى 20 - مامىر كۇنى تۇستەن بۇرىن ساعات 10نان 50 مينۋت وتكەندە، شينجياڭدىق ايەل الپينيس ءمايزى چۋڭمالاڭما شىڭىنا ءساتتى شىعىپ، دۇنيەنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا شىققان تۇڭعىش شينجياڭدىق ايەل بولدى. شينجياڭدىق 46 جاستاعى حۇيزۋ قىزى ءماريام «ءمايزى» دەگەن ەسىممەن ءتىپتى كوپ ادامنىڭ نازارىنا ىلىگىپ، ءتىپتى كوپ ادامنىڭ ەسىندە قالدى.
26 - تامىز تۇستەن كەيىن ساعات 16دا ءۇنحاتتىڭ بەينەلىك اڭگىمەلەسۋ يقۋاتىنان پايدالانىپ كاتماندۋداعى مايزىمەن اڭگىمەلەسكەنىمدە، تۇسكى استان كەيىن ول شەرپالارمەن اسحانادا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن، ەكى كوزى وتتاي جايناپ، ءۇنى ءمۇلايىم ەستىلەدى. اڭگىمەمىز قىسىر كەڭەسپەن باستالدى: ءسىز تۇرعان جەردىڭ شينجياڭمەن ۋاقىت پارقى بار ما؟ قانداي جەردە تۇرىپ جاتىرسىز؟
«بۇل جەر شينجياڭنان 2 ساعات كەيىن، ءدال قازىر تۇستەن كەيىنگى ساعات 2». ول كامەرانى باياۋ قوزعاپ قويىپ اڭگىمەسىن جالعادى: «مىناۋ اسحانا، ساعات 12دە تۇسكى اس ىشەمىز؛ مىناۋ شاراپحانا، شىڭشىلدار ءبىر توپ بولىپ كەلسە، وسى ارادا وتىرىس وتكىزەدى؛ مىناۋ مەنىڭ گۇلباقشام، روزا گۇلدەرىن ەگىپ قويعام؛ 2 - قابات كەڭسە».
العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار ايەل
ءمايزىنى ەڭ العاش رەت 2013 - جىلى بىلگەن ەدىم. شينجياڭدىق ايگىلى شىڭشىل ياڭ چۇنفىڭ پاكيستانعا شىڭعا شىققالى بارعان ساپارىندا لاڭكەستىك شابۋىلعا ۇشىراپ قازا بولدى. سول كەزدە «بۇكىل دۇنيە» بولىپ ياڭ چۇنفىڭنىڭ كومەكشىسى «ءمايزىنى» ىزدەگەن ەدى.
ناق جۇزدەسۋىمىز بيىلعى جىلدىڭ 1 - شىلدەسى بولدى. چۋڭمالاڭما شىڭىنا ءساتتى شىعىپ شينجياڭعا ورالعان ءمايزى ۇرىمجىدە شىڭعا شىعۋ اسەرىن جۇرتپەن ءبولىسۋ جيىنىن وتكىزدى. العاش كورگەنىمدە ونىڭ قايىستاي قاتقان بويى، سىبىرعا جاقىن ءالسىز ءۇنى، سۇلۋ كەلبەتى، اسىرەسە، ادەمى كوزدەرى ەرەكشە اسەر قالدىردى. بويى 1.68 مەتر، سالماعى 50 كيلوگرام كەلەتىن وسى ايەل زاتىن كورىپ چۋڭمالاڭما شىڭىنا قالاي شىققانىن ويلاۋعا باتىلىڭ بارمايدى. ءبىراق ونىڭ ماتەريالدارىن اقتارىپ كورسەڭىز، ءالجۋاز بويىندا ۇلكەن قايسار جۇرەكتىڭ جاتقانىن بىلەسىڭ.
1996 - جىلدان باستاپ دالالىق ەكسپەدەتسياعا قاتىناستى، 2007 - جىلى ءۇرىمجى قالالىق شىڭشىلدار قوعامىنىڭ ارناۋلى حاتشىسى بولىپ، شىڭشىلداردىڭ ارتقى شەپ قىزمەتىمەن اينالىستى. 2007 - جىلى تەڭىز دەڭگەيىنەن 4562 مەتر بيىكتىكتەگى ءتاڭىر شىڭىنا شىقتى؛ 2008 - جىلى تەڭىز دەڭگەيىنەن 7546 مەتر بيىكتىكتەگى مۇزتاع شىڭىنا شىقتى. بەيجيڭ وليمپياداسىنىڭ ءساتتى وتۋىنەن شابىت الىپ، 2009 - جىلى ءمايزى تۇڭعىش رەت چۋڭمالاڭما شىڭىنىڭ ەتەگىنە كەلىپ، چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋشىلار اترەتىنە قوسىلدى.
2013 - جىلى ياڭ چۇنفىڭنىڭ قازاسى ءمايزىنىڭ ءومىر جولىن وزگەرتتى، ول ارتقى شەپ قىزمەتىنەن شىڭعا شىعۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە شىقتى.
2013 - جىلى جەلتوقساندا ءمايزى ياڭ چۇنفىڭنىڭ چىڭدۋداعى كەڭسەسىندە گاۋشان فوتىڭ دالالىق سپورت شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇردى. 2014 - جىلى قاڭتاردا نەپالدا شەرپا اسقار تاۋ قىزمەت كورسەتۋ اترەتىن قۇردى؛ 25 - ناۋرىزدا نەپالدا چۋڭمالاڭما شىڭىنىڭ وڭتۇستىك ەتەگىندە جۇڭگونىڭ العاشقى دەربەس شىڭشىلدار ۇلكەن لاگەرىن قۇردى؛ ساۋىردە جۇڭگو ايەلدەر چۋڭمالاڭما شىڭىنا (وڭتۇستىك ەتەگى) شىعۋ اترەتىن (2014 - جىلى كوكتەمدە چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋ قيمىلى قار كوشكىنى سەبەبىنەن توقتاتىلدى) قۇردى، 9 - مامىردا جۇڭگولىق 4 شىڭشىلدى باستاپ نەپال جەرىندەگى پاركامو شىڭىنا (تەڭىز دەڭگەيىنەن 6187 مەتر بيىك) ءساتتى شىعىپ، وسى شىڭعا تۇڭعىش رەت شىققان جۇڭگولىق شىڭشىلدار اترەتىنە اينالدى. 2014 - جىلى تامىزدا ەۆروپاداعى ەڭ بيىك شىڭ ەلبۋرس شىڭىنا (تەڭىز دەڭگەيىنەن 5642 مەتر بيىك) ءساتتى شىقتى. 2014 - جىلى قازان ايىندا دۇنيە جۇزىندەگى 8 - شىڭ ماناسلۋ شىڭىنا (تەڭىز دەڭگەيىنەن 8163 مەتر بيىك) ءساتتى شىعىپ، 0008 مەتردەن بيىك شىڭعا شىققان تۇڭعىش شينجياڭدىق ايەلگە اينالىپ، شينجياڭنىڭ شىڭعا شىعۋ تاريحىنداعى اقتاڭداقتى تولتىردى. 2015 - جىلى 25 - ساۋىردە جۇڭگو ايەلدەر چۋڭمالاڭما شىڭىنا (وڭتۇستىك بوكتەرىنەن) شىعۋ اترەتى، سونداي - اق 39 حالىقارالىق شىڭشىلدار اترەتى نەپالدا 1. 8 بالدىق جەر سىلكىنىسىنە تاپ بولىپ، تاۋدان تۇسكەن قار كوشكىنى شىڭشىلداردىڭ ۇلكەن لاگەرىن كۇيرەتىپ كەتتى، ءمايزى اۋىر جارالاندى. 2016 - جىلى 19 - مامىر كۇنى ساعات 10نان 55 مينۋت وتكەندە لوزى شىڭىنىڭ (تەڭىز دەڭگەيىنەن 8516 مەتر بيىك) 8450 مەترلىك جەرىنە جەتتى، 20 - مامىر كۇنى ساعات 10نان 50 مينۋت وتكەندە چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىقتى، ءسويتىپ، 24 ساعات ىشىندە 8000 مەتردەن بيىك 2 شىڭعا ىركەس - تىركەس شىعۋ رەكوردىن جاراتتى. ەشقاشان باز كەشكىسى كەلمەيدى
سىرتتاي قاراعاندا، چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋ ۇلكەن داڭق، ءبىراق شىن مانىندە شىڭعا ءساتتى شىعا العان ادام عانا مۇنىڭ تەك ومىردەگى ءبىر نىسانا ەكەنىن سەزىنە الادى.
شىڭعا شىعۋ ىسىنە ايالداعاندا، ءمايزى ءوزىنىڭ بەكىمىن بىلاي جەتكىزدى: «چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋداعى ماقساتىم ءبىر جاعىنان، ءوز ارمانىمدى ورىنداۋ، ەندى ءبىر جاعىنان، شىڭعا شىعۋ ءىسىمدى جان - جاقتى ءتۇسىنۋ، سوندا عانا شىڭعا شىعۋشىلارعا ءتىپتى جاقسى قىزمەت كورسەتە الامىن. اسقار تاۋ ەكسپەدەتسياسى سەرىكتەستىگىنىڭ باسقارۋشىسى رەتىندە، ءار جىلى شىڭعا شىعۋشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيتىن ءداستۇرلى تاۋ شىڭدارىن تەكسەرىپ، قازىرگى شەرپا اترەتتەرىنىڭ ەرەكشە جوعارى بيىكتىكتەگى اتقارۋ قابىلەتى مەن ەڭ جوعارى مۇمكىندىكتەرىن يگەرۋدىڭ ءوزى دە، ءسوز جوق، جەتۋگە ءتيىستى نىسانانىڭ ءبىرى».
«ءبىز جۇڭگولىقتار شەتەلگە شىققاندا باسقالار سەنىڭ قايسى سەرىكتەستىكتىكى ەكەنىڭدى، نەگە كەلگەنىڭدى سۇرامايدى، توتەسىنەن جۇڭگولىق ايەل دەيدى، ءبىز جۇڭگولىقتارعا ۋاكىلدىك ەتەمىز، سونداي ءبىر ماقتانىش سەزىمى پايدا بولعان ساتتە وسى ءىستى ىستەۋگە بولاتىندىعىن بايقايسىڭ». 2014 - جىلى حالىقارادا تەك سينگاپۋر مەن نەپالدىڭ چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋشى ايەلدەر اترەتى رەسمي تىركەلگەن كەزدە، ءمايزى جۇڭگونىڭ حالىقتىق ايەل شىڭشىلدار اترەتىن قۇردى ءارى زور سەنىممەن جولعا شىقتى، ءبىراق كوشكىنگە جولىعىپ، چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋ قيمىلى توقتاپ قالدى.
2015 - جىلى جۇڭگونىڭ حالىقتىق ايەل شىڭشىلدار اترەتى تاعى دا چۋڭمالاڭما شىڭىنا شەرۋ تارتتى. الايدا نەپالدا 18 جىلدان بەرگى ەڭ ۇلكەن جەر سىلكىنىسى تۋىلىپ، ونىڭ اياعى كوشكىنگە اپارىپ سوقتى، سول كۇنى ۇلكەن لاگەردە دەمالىپ جاتقان جۇڭگونىڭ حالىقتىق ايەل شىڭشىلدار اترەتى چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋ تاريحىنداعى ەڭ اۋىر اپاتقا ۇشىرادى. بۇل جولعى اپاتتا 22 ادامدىق ەكسپەدەتسياشىلار اترەتىنىڭ مۇشەلەرى تۇگەل قازا بولدى، ءسويتىپ، 2015 - جىل چۋڭمالاڭما شىڭىنا شىعۋ تاريحىندا ءولۋ سالىستىرماسى ەڭ جوعارى بولعان جىل بولدى. وسى جولعى اپاتتا ءمايزىنىڭ 3 قابىرعاسى سىندى، كوكباۋىرى، بۇيرەگى قانادى، سول جاق اياعىنىڭ وكشە سۇيەگى سىندى. جان كۇيزەلىسى دەنەگە تۇسكەن جاراقاتتان اسىپ كەتتى، وسى جولعى ساپاردا ءمايزىنىڭ قوسىنى ءبىر ازاماتتان جانە 2 تاڭداۋلى جول باستاۋشىدان ايرىلدى.
«شىڭ مەنەن سونشا الىستا، سونداي بيىككە شىعۋعا قابىلەتىمنىڭ بار - جوقتىعىن بىلمەيمىن. كەي ىستەردى ىستەمەسەڭ، كەيىن ىستەۋدىڭ ورايى بولماۋى مۇمكىن». ءولىم مەن ءومىر سىناعىن باستان كەشكەن ءمايزى ءار جاقتان قىسىمعا ۇشىرادى، «ومىردە، ءسوز جوق، نىسانا مەن باعىت بولۋى كەرەك، ەشقاشان دا باز كەشپەيمىن». 2016 - جىلى ول تاعى دا جولعا شىقتى. 7 جىلدا 3 رەت ساتسىزدىككە ۇشىراعان سوڭ، ول ەڭ سوڭىندا دۇنيەنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا شىقتى. «شىعۋعا ءارى امان - ەسەن ورالۋعا وراي بەرگەن شىڭعا راقىمەت ايتامىن».ءتىپتى كوپ ادامعا ارتقى شەپ قامتاماسىزداندىرۋ قىزمەتىن كورسەتتى
«2009 - جىلدان باستاپ جۇڭگو حالىقتىق شىڭشىلدار اترەتى تۇڭعىش رەت نەپال جەرىندەگى بيىك شىڭدارعا شىعىپ كەلەدى، وسى ورايدا جۇڭگو شىڭشىلدار اترەتىنىڭ مۇشەلەرىنە قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن شەرپا اترەتىندەگىلەرمەن جانە بىرنەشە سەرىكتەستىكپەن تانىستىم ءارى نەپال اسقار تاۋ كاسىبىنىڭ جاعدايىنا قانىقتىم». ءمايزى بىلاي دەدى: «ماعان سوم دەنەلى قايراتتى عانا ەمەس، جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتى شەرپالار قاجەت، مەن شىڭشىل ەمەسپىن، اسقار تاۋعا شىعۋشىلارعا كاسىپتىك قىزمەت كورسەتۋشىمىن. دۇنيەنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا شىعۋ مەن ءۇشىن ارمان ەمەس، سوڭعى نىسانا دا ەمەس، قايتا كاسىبي ومىرىمدەگى ءبىر ءتۇرلى تالعام». ول ەندىگى جەردەگى شىڭعا شىعۋ ءىسىنىڭ شىڭعا شىعۋدى ماقسات ەتپەيتىنىن، شىڭعا شىعۋشىلارعا ۇزدىكسىز قىزمەت كورسەتىپ، ءتىپتى كوپ ادامداردى ارتقى شەپ ارقىلى قامتاماسىز ەتەتىندىگىن ايتتى.
حالىقتىق شىڭعا شىعۋ جانە ادامنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە سايىس جاريالايتىن سپورتتىڭ قاۋىرت دامۋى ساۋدالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ تەحنيكاسى مەن ارتقى شەپ قامتاماسىز ەتۋ ءىسىنىڭ ءداستۇرلى شاشىرامالى باسقارۋدان كۇردەلى تەرەڭدىككە قاراي ويىسۋىنا دەم بەرەدى، تەحنيكالىق قۇرامىن جانە ارتقى شەپ قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىن جوعارىلاتۋ ادام مۇمكىندىكتەرىنە سايىس جاريالايتىن عىلمي ەكسپەدەتسيانىڭ ماڭىزدى اۋقىمى مەن كورسەتكىشىنە اينالدى. ارتقى شەپ قىزمەتى ىشەر اس، كيەر كيىم، جاتىن ورىن، ءجۇرىس - تۇرىس، زاڭعار تاۋدا ءوزارا سايكەسۋ جانە قۇتقارۋ، كومەك بەرۋ، ەمدەۋ، ساۋىقتىرۋ جانە تاۋ سپورتى پسيحولوگياسى، تاسىمال، حابارلاسۋ، باقىلاۋ جانە ىزىنە ءتۇسۋ جۇيەسى، اسپازدىق جانە تاۋ قورەكتىك ءىلىمى، اۋا رايى جانە وعان تالداۋ جاساۋ، لاگەر قۇرىلىسى جانە زاتتىق ماتەريالداردى ۇلەستىرۋ سياقتى ءۇستىرت تۇرمىسىنىڭ جانە شىڭعا شىعۋعا كومەك بەرۋدىڭ ءار قىرىمەن تىعىز قاتىستى.
«شىڭعا شىعۋ ەرەكشە قاتەرلى كاسىپ، مەرت بولۋ مولشەرى اسا جوعارى، تاۋ ىشىندەگى قىزمەت اسا جاپالى بولاتىندىقتان، تاۋ ەتەگىندە كوپشىلىكتىڭ تۇرمىس كەشىرۋىنە، قىزمەت ىستەۋىنە جايلى ءارى تازا ورتا جاراتتىق». 2016 - جىلى ءمايزى كاتماندۋدا قىزمەت ىستەيتىن بازا قۇردى (روزا گۇلى باقشاسى)، بازانىڭ ىشىندە شەرپا ۇلتىنىڭ ازاماتتارىنان ۇيىمداسقان قىزمەت كەڭسەسى، جۇڭگو حالىقتىق شىڭشىلدار قوعامىنىڭ بولىمشەسى جانە جۇڭگو ايەلدەر چۋڭمالاڭما (وڭتۇستىك بەتكەي) شىڭشىلدار اترەتىنىڭ كاتماندۋدا تۇراتىن بازاسىنىڭ شاراپحاناسى مەن اس ءۇيى بار. ءمايزى ماقتانىشپەن بىلاي دەدى: «مەن ءبىر شەرپا ازاماتىن جۇڭگوشا قۋىرماشتاردى ىستەي الاتىن ەتىپ تاربيەلەپ شىقتىم، اۋلادا تاعى ەت قاقتاۋعا ازىرلەنگەن جەر بار، شاعاننان كەيىن اكەمدى ەرتىپ كەلىپ ءبىر تونار سالدىرسام دەيمىن، سوندا كوپشىلىك ۇناتىپ جەيتىن نان دا بار بولادى.»
چۋڭمالاڭما شىڭىن بويسۇندىرعان داڭق ءمايزىنىڭ تۇرمىسىنا پالەندەي زور اسەر تيگىزگەن جوق. ونىڭ ءوز ءسوزى بويىنشا ايتقاندا، ىستەۋگە ءتيىستى ءىسى. الداعى جەردەگى ارتقى شەپ قامداۋ قىزمەتى مەن دەمالىس كەزىندەگى قالىپتى تاربيەلەۋ جانە جاتتىعۋ جونىندەگى ورنالاستىرۋدان تىس، ەندىگى جىلى ول تاعى دا چۋڭمالاڭما شىڭىنا كەلىپ، جۇڭگو ايەل شىڭشىلدار اترەتىنىڭ حۇجاتتى فيلمىن تۇسىرمەكشى ەكەن. بۇدان تىس، ول چىڭدۋداعى ياڭ چۇنفىڭ شىڭعا شىعۋ ەسكەرتكىش سارايىن شينجياڭعا كوشىرىپ اكەلمەكشى، قازىر سالىنىپ جاتقان جۇڭگونىڭ بۇقارالىق شىڭعا شىعۋ قيمىلىنا قاتىستى تاريحي مۇراجايدا 10 - 15 جىل ىشىندەگى جۇڭگودا زاڭعار شىڭدى بويسۇندىرۋ بارىسىندا قازا بولعانداردىڭ ارتىندا قالعان دۇنيەلەرى، كەسكىن، سۋرەت سياقتىلارى ساقتالعان.
«شىڭشىلدار سەرىكتەستىگىن باسقارۋدان تىس، مەن تاعى كىتاپ جازعىم كەلەدى»، - دەدى ءمايزى. ول تاعى بىلاي دەدى: «ساۋدالىق شىڭعا شىعۋ قيمىلىنىڭ ارتقى شەپ قىزمەتىندە توپتاعان تاجىريبەلەر، ياڭ چۇنفىڭنىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن 8000 مەتر بيىكتىكتەگى 11 شىڭدى بويسۇندىرۋدا توپتاعان ساندى مالىمەتتەرى، شىڭشىلداردىڭ ءومىرى مەن ماڭداي تەرىنىڭ بوداۋىنا كەلگەن باعا جەتپەس ماتەريالدار، ساندى مالىمەتتەر مەن ەستەلىكتەر ءبىزدىڭ جۇڭگونىڭ حالىق اراسىنداعى شىڭعا شىعۋ قيمىلىنا ۇيلەسەتىن ساۋدا ۇلگىسى مەن شىڭعا شىعۋمەن اينالىساتىن كاسىپتىك ارتقى شەپ قىزمەتىنىڭ قولدانباسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ، تۇزەتۋدەگى ماڭىزدى نەگىزىمىز. مەن بىرنەشە ساندى مالىمەت قورىن قۇرىپ، شىڭعا شىعۋ اۋەسكەرلەرىن ساندى مالىمەتپەن قامداپ، ولاردىڭ شىڭعا شىعۋ قيمىلىنا عىلمي پوزيتسيا ۇستانۋىن ءۇمىت ەتەمىن».
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
