ءشول ءجازيراداعى ”جىڭعىلشى كاريا“
− قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋدىڭ مامانى ليۋ ميڭتيڭنىڭ ىزگى ىستەرىنەن
2019.07.29 15:38 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ليۋ ميڭتيڭ، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەينەتكە شىققان زەرتتەرمەنى، كەريا ەتتى سۇڭعىلا ەگىنشىلىك الاڭىنىڭ باستىعى، جۇڭگو بوتانيگى، قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋدىڭ ايتۋلى مامانى. وتاننىڭ شەكاراسىنداعى قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋ ىستەرىنە ءوزىن ارناۋداي وسكەلەڭ مۇراتپەن عىلمي زەرتتەۋ، جەتىستىكتەردى جالپىلاستىرۋ، عىلىم جالپىلاستىرۋ ۇگىتى، بۇقارانى كەدەيلىكتەن ارىلۋعا باستاۋ سياقتى جاقتاردا كورنەكتى ۇلەس قوسىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ قورشاعان ورتا جوبالاۋ مەكەمەسى، مەملەكەت جانە ولكە - مينيسترلىك دارەجەلى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى سيلىعىنان 26 ءتۇرىن ەنشىلەدى.
زەينەتكە شىققاننان كەيىن، ول بالا - شاعاسىن ەرتىپ حوتانعا تامىر تارتىپ، ”اجال تەڭىزى“ تاكلاماكان ءشولىنىڭ الدىڭعى شەبىندە بۇقارانى باستاپ قالامشا جەتىلدىرىپ، ورمان وتىرعىزىپ، قۇمايتتانۋدان ساقتانىپ جانە ونى تىزگىندەپ، ەتتى سۇڭعىلا ەگىپ، بۇقارا ءۇشىن دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلۋدىڭ جاڭا جولىن تاۋىپ، ءار ۇلت بۇقاراسى جاعىنان ىقىلاسپەن ”جىڭعىلشى كاريا“ اتالدى.
■ ”مەنى وتاننىڭ شەكارا وڭىرىنە بارۋعا ءبولىڭىز“
1957 - جىلى لانجوۋ داشۋەسى بيولوگيا فاكۋلتەتىنەن وقۋ تاۋىسۋ الدىنداعى ليۋ ميڭتيڭ سول كەزدە جوعارى دارەجەلى وقۋ - اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى بولىپ تۇرعان ياڭ شيۋفىڭعا ءبىر پارشا حات جازىپ، ”مەنى وتاننىڭ ەڭ جاپالى، ەڭ قاجەت ەتەتىن جەرىنە ءبولىڭىز، مەنى وتاننىڭ شەكارا وڭىرىنە بارۋعا ءبولىڭىز“ دەگەن الاۋلاعان سەزىمىن بىلدىرەدى. ول ارمانداعانىنداي جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى شينجياڭ بولىمشە اكادەمياسىنىڭ بيولوگيا زەرتتەۋ كەڭسەسىنە ءبولىنىپ، قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانادى.
1959 - جىلى ليۋ ميڭتيڭ تاكلاماكان ءشولىن كەشەندى عىلمي بارلاۋ اترەتىنە قاتىناستى، ءبىر رەتكى بارلاۋدا ول قۇمدى بوگەۋدەگى تاماشا وسىمدىك ”تاكلاماكان جىڭعىلىن“ بايقايدى. سودان باستاپ ول ىلگەرىندى - كەيىندى ياركەن جىڭعىلى، تارىم جىڭعىلى، جينتا جىڭعىلى، كەڭ وزەكتى جىڭعىل سياقتى جاڭا تۇرلەردى بايقاپ، جۇڭگو جىڭعىل سەمياسىنداعى اعاش تۇرلەرىنىڭ تورتتەن ءبىرىن بايقاعان ادامعا جانە اتىن قويعان ادامعا اينالدى.
جاڭا ءتۇردىڭ بايقالۋى تەك باستالۋى عانا، ول ءوزىنىڭ نە ىستەۋدى قالايتىندىعىن انىق بىلەدى − جىڭعىلدى كەڭ كولەمدە ەگىپ، تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىندە ءبىر - بىرلەگەن ”جاساندى جاسىل داۋال“ تۇرعىزۋ. ول جىڭعىلدىڭ تاڭداۋلى تۇقىمىن تاڭداپ ەگۋ، قالامشا جەتىلدىرۋ، ورمان وتىرعىزۋ جانە كەشەندى اشۋدىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق تاجىريبەسى مەن زەرتتەۋىنە كىرىسىپ كەتتى. 1993 - جىلدان باستاپ ول زەينەتكە شىققانىمەن دەمالماي، حوتان ايماعىنىڭ كەريا اۋدانىندا جىڭعىل ەتتى سۇڭعىلاسى ۇلگى سىناق بازاسىن قۇرىپ، نەشە ميلليونداعان جىڭعىل قالامشاسىن كەڭ كوسىلگەن ءشولدىڭ شەتىن بويلاي ەگىپ، 200 مىڭ ءار ۇلت بۇقاراسىن كەدەيلىكتەن ارىلىپ، دوڭگەلەك داۋلەتكە بەت الۋعا باستاپ، ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋ ارمانىن امالياتتا ايگىلەدى.
■ قۇمدى بوراننىڭ ەڭ الدىڭعى وتىندە پۋنكت قۇردى
حوتان ايماعىنىڭ شەريا اۋدانى تاكلاماكان شولىندەگى قۇمدى بوراننىڭ ەڭ الدىڭعى وتىنە ورنالاسقان مەملەكەت دارەجەلى كەدەي اۋدان. 1982 - جىلى كوكتەمدە كوشپەلى قۇمنىڭ ەڭ الدىڭعى شەتى جاڭادان سالىنعان اۋدان قالاشىعىنا نەبارى 1.5 كيلومەتر ارالىقتا جاقىندادى، قىسىلتاياڭدا اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىن، حوتان ايماقتىق عىلىم - تەحنيكا كوميتەتىن جانە شەريا اۋدانىن ءشول زەرتتەۋ پۋنكتىن بىرگە قۇرىپ، كوشپەلى قۇمنىڭ اۋدان ورتالىعىنا تاياپ كەلۋىن بوگەۋگە ۇيعارادى، سونداي - اق شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىنداعى عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بۇقارانىڭ قۇمدى بوراننىڭ الدىن الىپ، قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، 5 جىل اينالاسىندا العاشقى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى تالاپ ەتتى.
ليۋ ميڭتيڭ مەن قىزمەتتەستەرى ”اسكەري سەرت“ بەرىپ، 5 جىلدا 60 مىڭ مۋ جەردە كوشپەلى قۇمدى جونگە سالىپ، وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ قامتۋ كولەمىن ％30 تەن ％40 كە دەيىن قالپىنا كەلتىرۋ ۋادەسىن بەرەدى. شەريا اۋدانىنىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىمەن بىرلەستىرىپ، ولار ورگانيزم ارقىلى قۇمايتتانۋدىڭ الدىن الۋ مەن ينجەنەريا ارقىلى قۇمايتتانۋدىڭ الدىن الۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋ تەحنيكاسىن قولدانىپ، الدىمەن شەريا جاسىل القابىنىڭ سىرتىن قورشاي قۇمايتتانۋدىڭ الدىن الۋدىڭ جالپىلىق جۇيەسىن ورناتىپ، ونان ارى ”ءشول − جاسىل القاپ“ وتپەلى بەلدەۋى جالپىلىق ساقتانۋ جۇيەسىن ورناتتى، سونداي - اق وتپەلى بەلدەۋدە ”استىق، ماقتا، جەمىس - جيدەك، تۇت، ءشوپ“ سترەولدىق اۋىل شارۋاشىلىعىن ورناتىپ، نەبارى 3 جىلدا مىندەتتى ورىندادى.
1985 - جىلى ليۋ ميڭتيڭ شەريا ءشول زەرتتەۋ پۋنكتىندە جىڭعىل ەتتى سۇڭعىلاسىن سىناق رەتىندە ەگۋدى باستادى، ول جەرگىلىكتى ادامدار جاعىنان ءشول دالاداعى مەرگيا اتالدى. ءبىر جىلدان كەيىن جىڭعىل ەتتى سۇڭعىلاسى ءساتتى ءوسىپ شىقتى. سودان كەيىنگى نەشە جىلعا دەيىن بۇل زەرتتەۋ جەتىستىگىن ەشكىم سۇراستىرمادى. 1993 - جىلعا كەلگەندە، كەريا اۋدانىنىڭ قاتىستى تاراۋلارى داڭقىن ەستىپ، الدەقاشان زەينەتكە شىققان ليۋ ميڭتيڭدى ىزدەپ بارىپ، ”شەتسىز - شەكسىز قۇمنان التىن شايقاۋ“ ءادىسىن سۇراستىردى. ول قاتتى اسەرلەنىپ، قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋ پۋنكتىنەن ءوزى جەتىلدىرگەن جىڭعىلدى ەتتى سۇڭعىلا قالامشاسىن الىپ شىعىپ، كەريا اۋدانى ويتوعراق اۋىلىنداعى تاجىريبە اتىزىنا سىناق رەتىنە ەگەدى.
ايەلى چۋ حۇيفاڭ ەڭبەك كۇشەمەلىلىگى جوعارى بولعاندىقتان، 1998 - جىلى ليۋ ميڭتيڭنىڭ قاتتى جۇدەپ كەتكەندىگىن، ءوزىنىڭ دە 8 كيلوگرام سالماق تاستاعاندىعىن ايتتى. ايتسە دە تاقىر كەدەي شارۋالاردى كورگەن ول كۇيەۋىن تۇسىنەدى.
قۇمدى جەردەگى ەتتى سۇڭعىلا ىعى - جىعى ءوسىپ، جاساندى جولمەن ەتتى سۇڭعىلانى سىناق رەتىندە ەگۋ ءساتتى بولدى. ليۋ ميڭتيڭ تەحنيكانى بۇقاراعا تەگىن ۇيرەتۋگە بەكىدى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ ىلگەرىلەتۋىندە، حوتان ايماعىندا ەتتى سۇڭعىلا ەگىلگەن اۋماق نەشە 100 مىڭ مۋعا جەتىپ، ءونىم مولشەرى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، ءبىر مۋ جەردەگى ەتتى سۇڭعىلانىڭ ءونىم قۇنى 4000 يۋاننان 8000 يۋان ارالىعىنا جەتىپ، ەتتى سۇڭعىلا ەگەتىن كوپتەگەن شارۋا كەدەيلىكتەن ارىلىپ اۋقاتتانىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىردى.
■ ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن عىلىم - تەحنيكا حالىق ءۇشىن دەگەن سەرتىن امالياتتا ايگىلەدى
بۇگىندەرى قارتتىق ەڭسەرگەن شاق، بۋىن قابىنۋ سياقتى كوپ ءتۇرلى اۋرۋعا دۋشار بولسا دا، ليۋ ميڭتيڭ ءباز - باياعىسىنداي ءبىر جىلدىڭ كوپ ۋاقىتىندا وڭتۇستىك شينجياڭداعى قۇمدى وڭىرلەردە تۇرادى، ول ۇنەمى سول ەسكى موتوتسيكلىن ءمىنىپ، قىستاقتاردى ارالاپ، ءۇي - ۇيلەرگە باس سۇعىپ جۇرەدى، بازاردا، اتىزدا كوپشىلىككە ەتتى سۇڭعىلا ەگۋدى ۇيرەتەدى، ءباز - باياعىسىنداي عىلمي زەرتتەۋ مەن امالياتتىڭ ءبىرىنشى شەبىنە قويان - قولتىق ارالاسادى. ”جىڭعىلدى ءومىر بويى زەرتتەدىم، تاستاي المايمىن“، - دەيدى ليۋ ميڭتيڭ. بۇگىندەرى لي ميڭتيڭنىڭ جىڭعىل ەتتى سۇڭعىلاسى الدەقاشان شينجياڭنان شىعىپ، گانسۋ، ىشكى موڭعۇل سياقتى ءارقايسى ءىرى قۇمدى وڭىرلەرگە بىرتىندەپ جالپىلاستى، سونداي - اق ءشول جازيرادان حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسىنا بەتتەپ، تەڭىز جاعالاۋىنداعى سورتاڭدانۋى، سىلتىلەنۋى اۋىر جەرلەردى جونگە سالۋدى باستادى. 2017 - جىلى ول تاعى شاندۇڭ ولكەسى چاڭ - ي قالاسىنىڭ ەرەكشە تاعايىندالعان مامانى بولىپ، جىڭعىلدى تەڭىز جاعاسىنا ەگۋ تەحنيكاسىن زەرتتەۋگە كۇش سالدى.
”مەنىڭ تۋ باستاعى تاڭداۋىم قاتە ەمەس، بۇكىلدەي دۇرىس بولدى“، - دەدى ليۋ ميڭتيڭ. ليۋ ميڭتيڭ وتباسى كەريا اۋدانىنا تامىر تارتىپ، شەت - شەگىنە كوز جەتپەيتىن ءشول جازيراعا 60 نەشە جىل بويى سۇيىسپەنشىلىگى مەن ماحابباتىن ارنادى. ول ءوزىنىڭ ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن عىلىم - تەحنيكا حالىق ءۇشىن دەگەن سەرتىن امالياتتا ايگىلەپ، شينجياڭنىڭ عىلىم ىستەرىنىڭ دامۋى، شارۋالاردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ اۋقاتتانۋى، ۇلتتار ىنتىماعى ءۇشىن ءومىر بويى قۇلشىنا ۇلەس قوستى. كەزىندەگى تەپسە تەمىر ۇزەتىن، اسقاق سەزىمدى جاس قازىر شاشى كۇمىستەي اپپاق قارتقا اينالدى، ءبىراق ونىڭ قۇمايتتانۋدى تىزگىندەۋ، جاسىل ورمان ەگۋ اياق الىسىنا ەشتەڭە بوگەت بولا المايدى.
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
