بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>سۇحبات

اقىن نۇربولات ابدىقادىرمەن سۇحبات

(اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ جۇڭگو توپىراعىنداعى ونگەن وركەندەرى تۋرالى شاعىن سىر)

2013.10.21 15:31    


  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -نۇربولات اعا، استانامىز بەيجيڭگە ات باسىن تىرەپ كەپ قالعان ەكەنسىز، سىزبەن بىرگە ءجۇرىپ، اڭگىمەڭىزگە قۇمارتىپ اينالاڭىزدان اينالىپ شىعا الماي قالعان جايىم بار. رۇحسات بولسا، سىزبەن سۇحباتتىڭ جاڭا ءبىر پاراعىن اشقالى وتىرمىن.

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  -ءيا، رۇحسات، باۋىرىم. بەيجيڭنىڭ اۋانى مەنى قاتتى تامساندىردى. «ءار ءبىر ۇلت-ءبىر انانىڭ بالاسىنداي» دەگەن ءسوزدى وسىناۋ ءنان قالادا تۇرىپ ايتسا بولعانداي ەكەن. 2011-جىلى حاينان ارالىنىڭ سانيا قالاسىنا بارعانىمدا، ونداعىلاردىڭ ۇلتقا بولىنۋدەن گورى «ادام» دەگەن ءبىر عانا ۇعىممەن ءومىر سۇرەتىنىن سەزىپ قايتىپ ەم. باسقا ولكە، قالاسىن قايدان بىلەيىن، بەيجيڭدە تۇرىپ تا سول اسەرگە كەلگەندەي كۇيدە ءجۇرمىن. بارىنەن دە ماعان قالانىڭ ساياسي اتموسفەراسى كەرەمەت ۇنادى. ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتىندەگى مامان-پروفەسسورلار مۇحتار اعا ءابىلقاق ۇلى مەن بولاش اعا شوكەيەۆ، ۇستازدار نۇرباقان جانە ناسيرالاردىڭ نە ءبارى ءبىر جارىم كۇنگە جەتپەيتىن ۋاقىتتا-اق ونداعى قازاق ستۋدەنتتەرىنە «ولەڭ مەن ءومىردىڭ قاتىناسى جايلى» تاقىرىبىمدا ماعان تازا ونەر تۋرالى ۇسىنىسپەن لەكسيا جاساتقانىن مىسال رەتىندە اتاسام بولادى. سوندا دەيمىن-اۋ... ەكەۋمىزدىڭ اڭگىمەمىز دە جاراسىم تابادى.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -«ىلە كەشى» گازەتىنىڭ 2013-جىلعى 31-شىلدەدەگى ءولارا سانىنىڭ 2-بەتىندە جارىق كورگەن ءسىزدىڭ «مۇقاعالي جىرلارىنا جۇڭگو قازاقتارىنىڭ ىقىلاسى» اتتى ماقالاڭىز قوعامدا اڭىس قوزعادى. جۇڭگو قازاق وقىرماندارىن سۋسىنداتىپ كەلە جاتقان مۇقاعالي ولەڭدەرىنىڭ جۇڭگودا تارالۋى مەن مۇقاڭنىڭ وسى توپىراقتا باسىلىم كورگەن كىتاپتارى تۋرالى ءبىراز سىردىڭ تيەگىن اعىتا وتىرساڭىز ەكەن؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  - 1954-جىلى ءبىزدىڭ قازىرگى «شۇعىلا» جۋرنالىندا (ول كەزدە «ادەبيەت جانە يسكستۆا» دەپ اتالادى) «اكە تۋرالى ءسوز»، «ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى» دەگەن ولەڭدەرىمەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتى ەلىمىز وقىرماندارى ەرتەدەن تاني باستادى. قاي-قاي كەزدە دە جاي ولەڭدەردىڭ شەكارادان ءوتۋى قيىن. دەمەك، مۇقاعالي نەبارى 23 جاسىندا-اق مىقتى ولەڭدەرىمەن شەكارادان ەرتە اتتاپ كەتكەن اقىن. ال، ودان 34 جىلدان سوڭ نەمەسە 1988-جىلدان 2006-جىلدىڭ ارالىعىنا دەيىن جۇڭگوداعى قازاق باسىلىمدارىنان مۇقاعاليدىڭ كىتاپتارى ىركەس-تىركەس شىعا باستادى. ياعني، 1988-جىلى العاش شىققان «قازدار قايتىپ بارادى» دەگەن جيناعىنان ەڭ سوڭعى «امانات» جيناعىنا دەيىن. ورتادا 1995-جىلى «اڭىزعا اينالعان ادام» اتتى مۇقاعاليدىڭ ومىرىنەن دەرەك بەرەتىن كىتاپ شىقتى. ودان بەرتىن «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان»، 2001-جىلى «جىرلايدى جۇرەك»، 2003-جىلى «جۇرەك دەمىن العاندا»، ودان «مۇقاعالي- قازاقتىڭ دومبىراسىنان» سوڭ «اققۋدىڭ قاناتىنا جازىلعان جىر» 2004-جىلى باسىلدى. «حوش، ماحاببات!» اتتى پروزالىق جيناعى دا بار، ەندى «پوەزيا مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ» دەگەنى ءارءتۇرلى مازمۇندى قامتيدى، ونىڭ ىشىندە مۇقاعالي تۋرالى ءتۇرلى ەستەلىكتەرمەن قوسا جۇڭگو قازاقتارىنىڭ مۇقاعاليعا ارناعان جىرلارى، ماقالالارى باسىلعان، بۇل ءوزى ءبىرشاما قالىڭ شىققان جيناق، وسىنىڭ ىشىندەگى مەنىڭ «ءتۇس- ەلەسىمدە» جازىلعانىنداي، مۇقاڭ: «...ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ-جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى...» دەگەندى ماعان ايتقان.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -«...ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ-جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى...» دەيسىز، بۇل ءسوزدى مۇقاعالي اقىن ءسىزدىڭ تۇسىڭىزگە كىرگەندە ايتتى ما؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  - ءيا. ءاسىلى بالا كەزىمدە مەن سۋرەتكە جاقسى ەدىم. ءار زاتتى قاراپ وتىرىپ ءدال سىزۋشى ەم. سۋرەت سىزۋدا ءبىر كەزدە تۇتاس اۋدان بويىنشا ءار ۇلت بالالارى ىشىنەن ءبىرىنشى دارەجەلى بولىپ زاتتاي سيلانعام. كەيىن ولەڭگە اۋەستەنگەننەن كەيىن سۋرەت قالىپ قويدى. ينيستيتۋتتا ادەبيەتكە بەرىلىپ، ولەڭ جادى بوپ جۇرگەن كەزدىڭ بىرىندە مۇقاڭ تۇسىمە كىردى، اناۋ ءۇيسىن تاۋىنىڭ جوتاسىنا، الدە ءبىر بيىك توبەلەرگە قاراي مۇقاڭ قولىمنان ۇستاپ جەتەكتەپ اكەتىپ بارا جاتادى، ول كەزدە كۇن شىعىپ كەلە جاتقان، سودان ءبىر توبەنىڭ توبەسىنە وتىرامىز، كەشكە قاراي كۇن ەڭكەيىپ باتىپ بارا جاتادى، سوندا مۇقاعالي تابانداپ وتىرىپ ماعان ءبىر كۇن اڭگىمە ايتىپ بەرەدى عوي باياعى، قايتادان ءتۇسىپ كەلە جاتىر ەكەنبىز، مەن ويانىپ كەتەم. سونداعى ءبىر كۇندىك اڭگىمەدەن تەك ەسىمدە قالعانى جاڭاعى ءبىر اۋىز ءسوزى عانا بولدى: «...ولەڭدى جۇمىرتقاداي اق، جۇمىرتقاداي جۇپ-جۇمىر ەتىپ جازعان جارايدى...» دەگەن. مەن مۇنى كوپكە دەيىن تۇسىنبەي ءجۇردىم، بۇل تۋرالى كوپ ويلاندىم. سويتسەم، بۇل تۇرعان تىرشىلىك ەكەن، ماسەلەن، «جەردە جاتقان جۇمىرتقا اسپاندا ۇشقان قۇس بولماي ما» دەگەندەي، جۇمىرتقا دوپ-دومالاق ءارى اۋزى-مۇرنى جوق سياقتى كورىنگەنىمەن، ونىڭ ىشىندە ءبىر تىرشىلىك بۇلقىنىپ جاتىر ەكەن. ەندەشە، ولەڭ شىركىندە دە سونداي جالىندى، جاندى ءتىلسىمات بولماق كەرەك ەكەن. تاعى ءبىر جاعىنان، جۇمىرتقا قانشاما بەرىك دەسەيشى، الاقانىڭىزعا سىعىمداپ قىسقانىڭىزبەن ءبارىبىر جارىلمايدى. قانشاما قىراننىڭ بالاپاندارى جۇمىرتقادان ءوربيدى... مىنە ولەڭ دە سونداي ەكەن! سوندا جاڭاعى مۇقاعاليدىڭ ءبىر ءسوزىنىڭ ءوزى تۇنعان پويەزيا. مىنە، مەن سول ءسوزدى ءوزىمنىڭ پوەزياداعى وي-قىبلانامام ەتىپ الدىم دەسەم دە بولادى. بۇل مەنىڭ مۇقاعاليدىڭ كىتاپتارى جايلى اڭگىمەگە قوسا كەتكەن ەپيزوتىم بولىپ قالسىن. ارينە، مۇقاڭنىڭ كىتاپتارى قايتا-قايتا سۇرانىستارعا يە بولىپ ءالى دە باسپادان شىعۋدا. ءبىر عانا «قازدار قايتىپ بارادى» ولەڭدەر جيناعى قازىرگە دەيىن ون قانشا مارتە باسىلىپ، ەڭ مول تيراجبەن وقىرمان قولىنا تابىس ەتىلۋدە.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  - مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىنىڭ وقىرمان جۇرەگىنەن ورىن الۋى ونىڭ وزىندىك قىمباتىنان شىعار؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  - مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەگى قاتپارى قالىڭ، ءيىرىمى تەرەڭ. ول عاسىرلارعا كەتەدى. قانشا زەرتتەپ تەكسەرگەنىمىزبەن اقىننىڭ جان دۇنيەسىنە جەتە بويلاۋ دەگەن بەكەر اڭگىمە. كەيدە ءبىز مۇقاعاليدى ۇگىتتەپ جاتىرمىز دەپ ايتامىز. مۇقاعاليدى ءبىز ۇگىتتەمەيمىز، ول ءوز ولەڭىمەن ءوزىن-ءوزى ماڭگى ۇگىتتەي بەرەدى دەپ تۇسىنەيىك. ءبىز تەك قانا وعان دانەكەرمىز. مۇقاعاليدىڭ ءوزى حالىق بوپ كەتكەندىكتەن، ونىڭ ارتىنان قانشاما مىڭداعان قازاق ۇرپاقتارى باۋلىسىن كورىپ كەلە جاتىر؟! سوندىقتان ءبىز مۇقاعاليدى حالىق بوپ كەتتى دەپ ەسەپتەيمىز. مۇقاڭ ومىردە ءوزىنىڭ ولەڭدەرى ارقىلى جاماندىقپەن كۇرەسىپ كەلەدى. مۇقاڭ ولەڭدەرى قازاق ورەنىن، جۇيەدەن ادامزات ۇرپاعىن ءالى دە عاسىرلار بويى ارام پيعىلدان ادا جاقسى جان بولۋعا باستاماق.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -«ادامزات بالاسىن جاقسىلىققا باۋلي بەرەدى...» دەپ ايتىپ وتىرعانىڭىز مۇقاڭدى تەك قازاقتىڭ اقىنى ەمەس، بۇكىل دۇنيەنىڭ پويەزيالىق ۇستازى بولادى دەپ قاراعانىڭىزدان بولار؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  -تۇتاس ادامزاتتىڭ بالاسىنا قاراتىپ تا ايتىپ وتىرعانىم، مۇقاعالي جىرلارى ءار تىلگە اۋدارىلا باستادى. ورىسشا دا، تاتارشا دا شىقتى. جۇڭگودا قايشا تاباراك قىزىنىڭ اۋدارماسىمەن تۇڭعىش رەت «قازدار قايتىپ بارادى» جيناعىنان 200 قانشا ولەڭى اۋدارىلىپ، ماقاتايەۆتىڭ 80 جىلدىعىندا قاراسازداعى ادەبي مۇراجايىنا قويىلدى. ونى حانزۋ وقىرماندارى دا قازىر وقۋدىڭ ۇستىندە، مۇقاڭنىڭ ولەڭدەرى تەك قانا وسى كىتاپپەن بىتپەيدى، حانزۋ تىلىنە جانە دە جالعاستى اۋدارىلادى. ال، «مير» باسپاسىنان ماقاتايەۆتىڭ تاتار تىلىنە اۋدارىلعان جيناعى جارىق كورىپ وقىرمانعا ۇسىنىلدى، ونى اۋدارعان ءنازيلا ۋسمانوۆا-يۋسيموۆا دەگەن تاتار ايەل. ونى وقىعاننان كەيىن تاتار حالقى دا مۇقاعاليعا دەگەن ۇلكەن ىقىلاس تانىتقانى انىق. مىنە وسىدان دا «ناعىز ولەڭ دەگەندە شەكارا بولمايدى» دەپ ايتامىز. مۇقاعاليدىڭ سەزىم قاتپارىنىڭ الاپات تاسقىنمەن اشىلىپ كەلە جاتقاندىعىنىڭ بەلگىسى، مىنەكي، ورىس، تاتار، حانزۋ تىلىندە ولەڭدەرىنىڭ اۋدارىلىپ جاريالانۋى. مەنىڭ تۋعان جەرىم ءورتەكەستىڭ اقسۋ اۋىلىندا تۋىلعان بايىنتوقا بەمبە ۇلى دەگەن اقىن ءارى اۋدارماشى مۇڭعۇل قالامگەر 2002-جىلى ۇرىمجىدەن شىعاتىن «ءورىن ءسولمىن» دەگەن مۇڭعۇلشا جۋرنالدا مۇقاعاليدىڭ 16 ولەڭىن جانە 20 قانشا كۇندەلىگىن اۋدارىپ باستىرعان. سول جۋرنال دا مەنىڭ قولىمدا. بۇل مۇقاعاليدىڭ تۇڭعىش رەت مۇڭعۇل تىلىندە جاريالانعان ولەڭدەرى بولعاندىقتان، مۇقاعاليدى باسقا ۇلتتاردىڭ دا وقىپ جاتقانىنىڭ ايعاعى رەتىندە ونى الماتىدان شىعاتىن «مۇقاعالي» جۋرنالىنا جاريالاۋىمىز كەرەك، مەن ول اۆتوردىڭ ءومىر تاريحى مەن سۋرەتىن دە دايىنداپ قويدىم. جۇڭگو قازاقتارىن ايتىپ وتىرىپ، باسقا ۇلتتارعا قاراي اۋىپ وتىرعانىمىز مۇقاعالي وسى بەتىمەن كەتە بەرسە، بولاشاقتا دۇنيە ءجۇزىنىڭ ماڭداي الدى اقىنى بولادى دەگەن ويدان تۋعان.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -ءوزىڭىز مۇقاڭ تۋرالى قالام تەربەپ، ماقالالار دا جازىپ ءجۇرسىز، ودان تىس مۇقاعاليدىڭ جۇڭگودا تۇراتىن تۋىس-تۋعاندارى تۋرالى دا از بولماعان ماتەريال جينادىڭىز دا؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  - 2011-جىلى مۇقاعاليدىڭ 80 جىلدىعىنا ارنايى شاقىرۋمەن قاتىناسىپ، كوپ وتپەي «شالكودەدە - سەكسەندە ماقاتايەۆ» دەگەن كولەمدى بايانداۋ ماقالاسىن جازعامىن. بۇل ماقالا «ىلە جاستارىنىڭ» 2012-جىلعى ەكى سانىنا ءبولىپ باسىلدى. حالىق تورابىندا دا تولىعىمەن، 5 دانا سۋرەتپەن جاريالاندى. مۇقاعاليدىڭ 80 جىلدىعىن بىلۋگە تۋرا كەلسە سول ماقالا جاۋاپ ايتادى.

  2008-جىلى 25-قازاندا ءۇرىمجى قالاسىندا ماقاتايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق قور قوعامى مەن جاڭا اۋەن كونسەرتتىك سەرىكتىگىنىڭ سەلبەسۋىمەن مۇقاعاليدىڭ ميللياردتار ەلىندە تۇڭعىش جىر كەشى وتكەن. سوندا «مۇقاڭا» دەگەن ارناۋ ولەڭ وقىعام. ەندى ءبىر ەكىنشى ولەڭىم، 2007-جىلى جازىلعان «مۇقاعالي كوشەسىمەن كەلەمىن» دەگەن ولەڭ. ەكەۋى دە 2009-جىلى جەلتوقسان ايىندا بەيجيڭ ۇلتتار باسپاسىنان جارىق كورگەن «اۋاعا جازىلعان جىر» جيناعىما كىردى ءارى قازاقستاندا دا جاريالاندى.

  2011 -جىلعى مۇقاعاليدىڭ 80 جىلدىق مەرەي تويىندا، 100 مىڭعا جۋىق جۇرت جينالدى دەلىنەدى. ءوزىمىز سونىڭ بەل ورتاسىندا جۇردىك. ول جايىندا بالاپان راباتوۆ تا ەسسە جازدى.

  مۇقاعاليدىڭ اكەسى سۇلەيمەن مۇقاعاليدىڭ بۇعاناسى قاتپاستان ۇلى وتان سوعىسىنا كەتكەننەن ورالمادى. مۇقاعالي ءوزى 1931-جىلى تۋىلدى، سول كەزدە كەنجەتاي ماقاتاي قىزى مەن اقجان ماقاتاي قىزى دەگەن مۇقاعاليدىڭ ەكى اپەكەسى، ياعني سۇلەيمەننىڭ قارىنداسى، اپەكەسى بولعان، ولار 1932-جىلدارى ءبىزدىڭ جۇڭگو جەرىنە قاراي اۋىپ كەلگەن، سول كەزدە مۇقاڭ ءبىر جاستاعى ءسابي، ولار سول ءسابيدى ءسوزجوق كوردى، كەيىن بۇل جاققا كەلگەننەن كەيىن 1959-جىلداردىڭ الدى-ارتىندا اقجان ءوزىنىڭ كەلىنىن الىپ قايتادان قازاقستان جاققا ءوتىپ كەتكەن دە، كەنجەتاي جۇڭگو جەرىندە قالىپ قويدى. كەنجەتاي كىسى 1983-جىلى قايتىس بولدى، سۇيەگى چاپچالدىڭ مازارىندا، مازاردان بىلاي ورتادا اقبىلەك دەگەن كەمپىردىڭ بەيىتى جاتىر. مازار مەن كەنجەتايدىڭ بەيىتىنىڭ ەكەۋىنىڭ ارالىعى 15 مەتردەي، ءبىز بارىپ قۇران وقىپ تۇرامىز. كەنجەتايدىڭ بالالارى قازىر بار، توقتان دەگەن كاريا قازىر جەتپىستىڭ مول ىشىنە كەلدى، سول كىسىلەرمەن كوپ سۇحباتتا بولدىم. مادەنيەت توڭكەرىسى كەزىندە قيىندىقتار ساناپ تاۋىسقىسىز بولعان ەكەن دە، ول ۋاقتا جاڭاعى كەنجەتايلار راديودان دەكتور مۇقاعاليدىڭ داۋىسىن جاسىرىن تىڭداعاندا ءار ۋاق ەگىلىپ جىلايدى ەكەن. مۇقاعالي ءسوزىن، نۇرعيسا تىلەنديەۆ ءانىن جازعان «سارجايلاۋدى» ۇنەمى تىڭداعان. ەل مەن جەرگە، باۋىرىنا دەگەن ساعىنىش قوي و كىسىنى جىلاتقان. مۇقاعاليدىڭ قايتىس بولعان حابارى دا سول راديودان تاراتىلادى، ەفيردەن مۇقاعاليدىڭ قايتىس بولعانىن ەستىپ، كەنجەتايلار وسى جاقتا ۇلكەن ءنازىر بەرىپتى. قازىرگى مۇقاعاليدىڭ جيەنى توقتان كاريا قالايدا كەنجەتايدىڭ بالاسى. كەنجەتايدان جانە مەيىرحان دەگەن اپكەمىز قازىر الپىس جەتىلەرگە كەلدى. سونداعى ءبىر قالىڭ اۋرۋدان كەنجەتايدىڭ بەس بىردەي بالاسى ومىردەن وتەدى، سودان امان قالعانى وسى توقتان مەن مەيىرحان. ودان كەيىن ومىرگە كەلگەن توقتاۋباي دەگەن توقتاننىڭ ءىنىسى بار، ول دا ەرتەرەك باقيعا اتتانعان، سول توقتاۋبايدىڭ نۇرعيسا دەگەن قىزى بار، ونىڭ ءتىلى جوق، ۇيلەندى، بالالى بولدى. توقتاۋباي ءوزى دومبىرادا ءان سالاتىن بولعاندىقتان، نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اتىنا بايلانىستى قىزىنىڭ اتىن نۇرعيسا قويعان. ناعيمان دەگەن ءبىر قىزدارى قازىر التىنبۇلاقتا وقىتۋشى، ول ازاماتتىق كۋالىگىندە ءوزىن «ناعيما» دەپ اتاپ ءجۇرىپتى، سونىمەن مەن وعان «سەنىڭ اتىڭ ناعيما ەمەس، ناعيمان!» دەپ ەسكەرتتىم، سەبەبى كەنجەتاي ەسىمىزدەن كەتپەسە يگى دەپ ادەيى وعان ناعيمان دەگەن جەڭگەسىنىڭ اتىن ادەيى قويعان، ال ازاماتتىق كۋالىككە ناعيما دەپ جازىلىپ قالعان. ناعيمان -سۇلەيمەننىڭ ايەلى، ياعني، مۇقاعاليدىڭ شەشەسى. مىنە وسىلارعا بايلانىستى «مۇقاعاليدىڭ ىلەدەگى تۋىستارى» دەگەن كولەمدى ماقالا جازدىم، وندا وسىلار ەگجەي-تەگجەيلى باياندالادى. بۇل مۇقاعاليدىڭ ەندىگىدە ءومىرىن زەرتتەۋگە بايلانىستى جاڭا بەت بولۋدا. مۇقاڭ ءومىرىن ارى قاراي جالعاستى زەرتتەيمىن. مىسالى، اقجاننىڭ بەيتى قاي جەردە؟ ونى تابۋ كەرەك، اقجاننىڭ بالالارىمەن حابارلاسۋ كەرەك، ەندى مەنىڭ جاڭاعى اتالعان ماقالامدا اقجاننىڭ بالالارى تۋرالى دا ءبىراز مالىمەتتەر بەرىلەدى. مىنە وسىنىڭ بارلىعىندا دا مۇقاعالي جانە مۇقاعاليدىڭ ءومىرى تۋرالى ايتىلادى. «مۇقاعالي» جۋرنالىندا مۇنىڭ ءۇزىندىسى، «انا ءتىلى» گازەتىندە سۇحبات فورماسىندا اقىننىڭ مەرەي تويىنا ۇلگىرىپ باسىلىپ، 10 نەشە مەملەكەتتەن جانە قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن قۇرمەتتى قوناقتاردىڭ قولىنا تاراتىلدى. ودان بەرتىن، اكتەر، رەجيسسەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اسقار نايمانتايەۆ قۇلجاعا كەلدى، ول كىسى مۇقاڭنىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىنا بايلانىستى «جەتىم كول» اتتى كوركەم فيلم تۇسىرە باستاپتى، وسى كىسىنىڭ كەلۋىمەن قۇلجادا مۇقاعالي جايلى شاعىن كەش ۇيىمداستىرعانىمىزدا، سوندا مەن «جۇڭگو قازاقتارىنىڭ مۇقاعالي جىرلارىنا ىقىلاسى» اتتى ماقالامدى وقىدىم. ول جۇڭگو قازاقتارىنا عانا ەمەس نەمەسە قازاقستان قازاقتارىنا عانا ەمەس، تۇتاس دۇنيە قازاقتارىنا جۇڭگو قازاقتارىنىڭ مۇقاعالي تۋرالى قانداي جۇمىستار ىستەگەنى تۋرالى مالىمەت بەرەتىن كادىمگىدەي ماتەريال. ەستۋىمشە، ول ماقالامدى دا «مۇقاعالي» جۋرنالى جاريالاعان ەكەن. الماتىداعى «مۇقاعالي» جۋرنالى ءوتىمى جوعارى ءارى حالىق اراسىندا بەدەلدى جۋرنال.مەنى «مۇقاعالي» جۋرنالى 2007-جىلدان بەرى-اق «مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ مول مۇراسىن حالقىنا ءناسيحاتتاپ، قازاق پوەزياسىنىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسۋشى» رەتىندە باعالايدى.

  جۇڭگودا مۇقاعالي تۋرالى ون نەشە كىتاپ باسىلىپ شىققانىن جوعارىدا ايتتىق. ال، ەندى مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرى تۋرالى جازىلىپ جاتقان زەرتتەۋ ماقالالارىنا ەكى ەل جونىنەن سان جەتپەيدى، ونداي ماقالالار ءبىز جاقتا دا جەتەرلىك.

  اسىرەسە، «شۇعىلا»، «التاي اياسى»، «تارباعاتاي»، «شينجياڭ گازەتى»، «ىلە گازەتى»، «ىلە كەشى» گازەتى قاتارلى ءبىرتالاي باسىلىمداردا ءجيى جاريالانىپ كەلەدى. سوندىقتان مەن جۇڭگوداعى قازاق قالامگەرلەرى دە مۇقاعالي تۋرالى تىنىمسىز ىزدەنۋدە، مۇقاعاليدان ۇيرەنۋدە دەپ سەنىممەن ايتا الامىن.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  - اعا، اڭگىمەمىز جالعاسا بەرسىن، مۇقاعاليدىڭ وسىنداي جىر-جيناقتارى، ولەڭدەرى ءار الۋان بولىپ باسپادان باسىلىپ شىعىپ جاتىر، ءبىراق تا بۇل كىتاپتار مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىنە بولعان ۇلكەن سۇرانىستاعى وقىرماندارىن ءالى قاناعاتتاندىرعانداي كۇيگە جەتە الدى دەپ ايتا المايمىز، وسى جاعىنداعى جوسپارلارىڭىزدى ايتساڭىز؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  -مىنا سۇراۋىڭ وتە جاقسى بولدى. مۇقاعالي ومىرىندە تەك اقىندىقتى وزەك ەتىپ ۇستانعانى انىق، ۇستانىپ ەمەس، مۇقاڭا اقىندىقتىڭ كيەسى ءوزى قونعان. قاراسازدا ورىس ءتىلى مۇعالىمى بولعان. كەيىن ماسكەۋدە وقىدى. «نەمىسشە دە تاعى بار» دەپ كەلەتىن ولەڭدەرى دە بار، سوندىقتان مۇقاعالي ءوزى بىرنەشە ءتىلدىڭ يەسى دە. تەك عانا قازاق تىلىمەن شەكتەلمەگەن. مۇقاعالي اۋدارمامەن دە شۇعىلداندى. ۆيتماننىڭ ولەڭدەرىن اۋداردى. ونىڭ سىرتىندا دانتەنىڭ «ادام كومەدياسىنىڭ» ىشندەگى «تامۇق» (كەيدە «تامۇق»، كەيدە «توزاق» دەپ ايتادى) تاراۋىن اۋداردى. سول «تامۇق» تاراۋىنىڭ كىتابىن مەن قاراسازدىڭ كىتاپحاناسىنان كوردىم. ماعان ءبىر عانا سول قاراساز اۋىلىنىڭ كىتاپحاناسى ءبىزدىڭ وبلىستىڭ كىتاپحاناسىنان دا ۇلكەن كورىنگەن. «تامۇقتى» باستابىندا مەن ءجون كىشكەنە عانا كىتاپشا شىعار دەپ ويلاپ جۇرگەم، باسقالار دا سولاي ويلاماۋى كادىك. كوزىممەن كورگەندە تاڭ قالدىم. جۋرنال فورماتتى قالىڭ اق كىتاپ ەكەن. باسىنان اياعىنا مۇقاڭ ونىڭ ءار شۋماعىن ءۇش جولدان تەڭ ۇيقاستىرىپ اۋدارىپتى. لاشىن جەڭەشەمىز بۇل تۋرالى: «مۇقاعالي سول اۋدارمادا ءوزىن بارىنشا قيناپ ازاپتادى، دانتەنىڭ دەڭگەيىنە تەڭەسۋدى كوزدەدى» دەدى. مەنشە، ولەڭ اۋدارمادا شىن جارىسساڭ اۆتورىنان اسۋعا تۋرا كەلەدى. مۇقاڭ سونى سول بيىك دەڭگەيدە قازاق وقىرماندارىنا جەتكىزۋ ءۇشىن، سونشالىق بوداۋ بەرگەن. بۇل اۋدارما سالاسىنداعى ەڭبەكتەرى. ال، ەندى مۇقاعالي اقىن دراماعا دا باردى. اڭگىمە-پوۆەستتەر دە جازدى. ونىڭ سىرتىندا مۇقاعاليدىڭ سىن ماقالالارى بار، جاڭاعى «نايزاعايلى قادىر» دەپ، «جۇمباق جۇمەكەن» دەپ ايتقان سول مۇقاعالي بولاتىن. جۇمەكەن ناجمەندەنوۆ تۋرالى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر، كىتابي ديسەرتاتسيالار ، ۇلكەن-ۇلكەن ماقالالار جازىلدى، ەندى سونىڭ بارلىعى وسى مۇقاعاليدىڭ «جۇمباق جۇمەكەن» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزىن مالدانىپ ءجۇر نەمەسە ءالى كۇنگە دەيىن ولار جۇمەكەن تۋرالى نە ايتسا دا مۇقاڭنىڭ سول ءبىر اۋىز سوزىنەن ارى اسا العان جوق. جۇڭگودا مۇقاعاليدىڭ ون كىتابى شىقتى دەدىك، جاڭاعى حانزۋشاسىمەن قوسقاندا جيىنى 11 كىتاپ، ەندى وسىنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ جۇڭگوداعى قازاقتاردى قاناعاتتاندىرىپ وتىر دەپ ايتا المايمىن. ەندى قايتۋ كەرەك، ەندى مۇقاعاليدىڭ تولىق جيناعىن باسپادان شىعارۋىمىز كەرەك. مۇقاعاليدىڭ تۇتاس جيناعىن باسپادان شىعارار بولساق، بۇل جاقتاعى وقىرماندار قانىپ سۋسىندار ەدى. قازىر حانزۋ قالامگەرلەرى دە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتىر، مەن ءوزىم بىرنەشە حانزۋ قالامگەرلەرىنە مۇقاعالي ولەڭدەرى تۋراسىندا ماقالا جازۋعا تاپسىرىس بەرىپ، ماتەريالمەن قامدادىم. اقىن تۋرالى ماقالا حانزۋ تىلىندە جازىلسا، ونى ماعان تاپسىرادى دا. سوسىن حانزۋشا گازەت-جۋرنالدا جاريالايمىز. قازاقشاعا ءوزىم اۋدارامىن. سونىمەن ولار مۇقاعاليدىڭ كىتاپتارىنىڭ بىزدە ارت-ارتىنان شىعىپ جاتقانى جايىندا مەن ارقىلى حابارلى بولدى، داتكە قۋات دەگەندەي ودان جاڭاعى حانزۋشا كىتاپ قولدارىنا ءتيدى. حانزۋ قالامگەرلەرى دە سونان دا مەنى «مۇقاعالي تانۋشى» دەپ اتاپ كەتتى. مەيلى عوي ول ەندى، باعانا ءوزىم ايتىپ كەتتىم عوي: مۇقاعالي ءوز ولەڭدەرىمەن ءوزىن-ءوزى ۇگىتتەي بەرەدى، ءبىز ۇگىتتەپ جۇرگەمىز جوق، انشەيىن جاي دانەكەر عانامىز دەپ. دەيتۇرعانمەن ءبىز مۇقاعاليدىڭ تولىق جيناعىن شىعارساق! مۇقاعاليدىڭ جاڭاعى ولەڭ اۋدارمالارى مولايىپ ونى حانزۋ قالامگەرلەرى تاني تۇسسە، ونان قازاق ۇلاندارى دا مۇقاڭ سىندارىن ءوز انا تىلىندە ۇنەمى وقي جۇرسە قانداي كەرەمەت ەدى! ونداي بولسا عوي، بىزدە دە ادەبيەتتە قانشاما وسۋلەر بولاتىن ەدى. كەيىنگى جاس ۇرپاقتارعا وسىنىڭ ءبارى ساباق. ءبىز مۇقاعالي تۋرالى جاڭا ىزدەنىستەرگە بارۋىمىز كەرەك.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى:

  -نۇربولات اعا، مۇقاعاليدىڭ 80 جىلدىق مەرەي تويىنا قاتىناسىپ كەلدىڭىز، وسى مەرەي تويدان ءبىرشاما دەتالعا ارقاۋ بولارلىق شاعىن اڭگىمەلەر ايتا وتىرمايسىز با؟

  نۇربولات ءابدىقادىر:

  - تويمەن قاتىستىلارىنان ەسىمدەگى ايتايىن. قازاقستاندا، مۇقاعالي تويىندا جۇرگەندە شاكىرت ءىنىم ماعان، بەتىندە مۇقاڭنىڭ سۋرەتى بار ءبىر داپتەر اپەرىپ تۇرىپ ايتتى: «اعا، سىزگە وسىنى تەزدەن ولەڭمەن تەزدەن تولتىرۋ مىندەتى بەرىلەدى!» دەدى. بۇل ماعان توسىن ءارى ۇلكەن تاپسىرما بولدى. اتالعان اق داپتەردى ارينە ولەڭمەن تولتىردىم دا. ايتپاقشى، سول كەزدە مەن «اق داپتەرگە» دەگەن ولەڭ جازىپ ەم، وسى ولەڭىمدى «ءبىر قۇداي ءوزىڭ ماڭگىم عوي» دەگەن اتپەن بەرىلگەن ءبىر توپ ولەڭىم ىشىنە قوسىپ «شۇعىلاعا» ۇسىندىم، وسى جىلدىڭ (2013) سوڭعى ساندارىنىڭ بىرىندە جۋرنال ارقىلى دا ولەڭ وقىرماندار كوڭىلىنە جولداما الاتىن بولادى.

  ەركەبۇلان ءمۇتان ۇلى::

  - راحمەت، نۇراعا! بەيجيڭگە كەپ، ورتالىق تەلەۆيزيا تورابىندا دا مۇقاڭ جايىندا شەشىلە ءبىر سۇحباتتا بولعانىڭىزعا مىڭ العىس!

  كەلۋ قاينارى: ورتالىق تەلەۆيزيا تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.