- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
جۇيرىك اتتىڭ سىنى جونىندە
ارالبەك ساقابا ۇلى
2013.07.18 11:06 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
«ات ـــ ەر قاناتى» دەگەن اتامىز قازاق. عاسىرلار بويى كوشپەندى مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانىپ، ۇلانقايىر كەڭ ساحارانىڭ توسىندە ەركىن تۇرمىس كەشىرىپ كەلگەن قازاق حالقى، ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى بولعان جىلقى بالاسىن ايىرىقشا قاستەرلەپ كەلگەن. بۇگىنگىدەي ايلىق جولدى اپتاسىنا، كۇندىك جولدى ساعاتىنا باسىپ ۇلگىرەتىن دامىعان اۆتوكولىك زامانى جوق كەزدە، اتا-بابالارىمىز كەڭ ساحارانىڭ ول شەتىمەن بۇل شەتىنە جىلقى بالاسىن قاتىناس ەتىپ، ساعىمداي زۋلاپ، قانات بىتكەندەي سامعاي العان. سوندىقتان دا، جىلقى بالاسىنىڭ قازاق دالاسىنداعى، قازاقتىڭ ءتول تىرلىگىنە سىڭگەن رولى ەڭ زور بولىپ كەلگەن. سونىمەن – بىرگە ، قىزقۋار، كوكپار، مۇشە الىپ قاشۋ، تەڭگە ءىلۋ، بايگە سىندى سان الۋان ات ونەرى مادەنيەتى قالىپتاسىپ، ساحارا تۇرمىسىن تاماشا سازعا بولەپ كەلگەن. بۇگىنگى تاڭدا، مىناۋ دامىعان زىمىران زاماندا، جىلقى جارىقتىق تا وزىندىك سانىمەن ساحارا مادەنيەتىن ايشىقتاپ، تەك قازاق ۇلتى عانا ەمەس، باسقا تۋىسقان ۇلتتاردىڭ دا رۋحاني سۋسىنىن قاندىرىپ، اۋەسىن قوزعاپ وتىر. بۇگىنگى وتكىزىلىپ جاتقان از ۇلتتاردىڭ دەنە- تاربيە جارىسى، اقىندار ايتىسى، جارمەنكە قاتارلى ۇلتتىق ءتۇس العان باسەكەلى باس قوسۋلاردا ات ونەرىنىڭ بوگەنايى بولەك، كورەرمەنى ەرەك بولىپ، ات بايگەسى، قىزقۋار بولماسا بۇل سەكىلدى جينالىستاردىڭ دا بازارى ازداي سەزىلۋدە.
«بالاسى اتقا شاپسا، اناسى ۇيدە وتىرىپ تاقىمىن قىسادى» دەمەكشى، جىلقى مىنەزدى قازاق حالقىمىز جۇيرىك اتتى ەجەلدەن قاستەرلەپ، بوساعادان ءبىر جۇيرىك شىقسا، سول اۋىلدىڭ قۇتى ساناپ، ونى باپتاپ- جاراتۋدى سان عاسىرلىق ءومىر-تاجىريبەسىمەن قورتىندىلاپ كەلگەن. قازاق حالقى ات باپتاۋ، ات جاراتۋ ونەرىن سان عاسىرلىق كوشپەندى مادەني تۇرمىسىنىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرىپ، اتادان بالاعا مۇرا قىپ قالتىرىپ وتىرعان. جۇيرىك اتتى قۇلىن كەزىنەن باستاپ تاني بىلگەن قازاق حالقى، قۇنان كەزىندە جاراتىپ بايگەگە قوسقان. قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلگەندە جۇيرىك اتتى دالا جايىلىمىنا قۇر قويا بەرگەن. جادىراپ جاز شىققاندا قىستان قۇر شىققان جۇيرىكتى ۇستاپ، جاراتىپ، قاتىرا بىلگەن. جۇيرىك اتتى جاراتۋدا تۇندە ارقانداپ جايىلتىپ، كۇندىز كەشكە دەيىن ات اعاشقا باسىن بيىك بايلاپ قاتىرىپ قويعان. كۇنىنە ءبىر ۋاقىت قانت قوسىپ سۋىتىلعان قارا شايمەن قاندىرا سۋارا بىلگەن. قاراشايدىڭ رولى ەتىن قاتىرۋ دا، قانتتىڭ رولى مايدى ىدىراتىپ، ءىشىن تازالاۋ ەكەن. قىستان كۇيلى شىققان جۇيرىك اتتى جيىرما كۇن اينالاسىندا جاراتىپ، بىرنەشە رەت قارا جارىسقا قوسىپ، ارام تەرىن شىعارعاننان كەيىن بارىپ بايگەگە قوسا بىلگەن. «بايگەدەن باق كەلمەيدى، باپ كەلەدى» دەگەندەيىن، جۇيرىكتىڭ بابى كەلمەسە بايگە الا المايتىنىن دا قورتىندىلاي بىلگەن. جۇيرىكتى بايگەگە قوساردان بۇرىن، ياكي، ات ايداۋدان بۇرىن سۋارىپ، ون مينۋت اينالاسىندا جايىلتىپ العانسوڭ ات ايداۋعا قويا بەرگەن.
جۇيرىك اتتى بايگەگە قوساردا كەكىلىن بۋىپ، جال-قۇيرىعىن ءورىپ- تاراپ، ۇستىنە كەجىم بايلاپ قويادى. بۇل ءبىر جاعى جۇيرىك اتتى شابىتتاندىرىپ، قاستەرلەپ-قادىرلەگەننىڭ بەلگىسى، ياكي، جۇيرىككە بولعان قوشامەت ەسەپتەلەدى. ەندى ءبىر جاعىنان، شاپقاندا جەڭىلتەك بولۋ، جال-كەكىلىنىڭ جەلبىرەپ كوزىن جاۋىپ الۋدان ساقتانۋ ەسەپتەلەدى. شاباندوزداردىڭ ۇستاعان قامشىسىنىڭ بۇلدىرگەسىنە ءبىر جاپىراق اق شۇپەرەك بايلاپ بەرىلەدى دە، جەلتاقىم شاباندوزدار ءالسىن-ءالى اتتىڭ كوزىن باسقان تەردى ءسۇرتىپ، جەلپىندىرىپ وتىرادى.
قازاق جۇيرىك اتتى قۇنان كەزىنەن باستاپ تاربيەلەپ، «قۇنان بايگە» سالىپ، جىلقى بالاسىنىڭ جاس كەزىنەن-اق، جۇيرىكتىك قاسيەتىن تانىپ، ونى جەتىلدىرىپ سومداي بىلگەن. «جىگىت بولار بالانىڭ كىسەسىنەن تانى، جۇيرىك بولار قۇلىننىڭ مۇشەسىنەن تانى» دەگەن ءسوز اتا-بابالارىمىزدىڭ جۇيرىكتى قۇلىن كەزىنە باستاپ سىناي بىلەتىن كورەگەن پاراساتىنان تۋىنداسا كەرك.
اتتىڭ سىنىن قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي اتامىز:
شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق،
قوي مويىندى، قويان جاق، بوكەن قاباق.
اۋزى-ومىرتقا شىعىڭقى مايدا جالدى،
وي جەلكە، ۇڭىرەيگەن بولسا ساعاق، دەگەن ءبىر ابزاس ولەڭگە سيعىزا سالعان.
جۇيرىك اتتىڭ سىنى جونىندەگى حالىق اراسىنداعى ىزدەنىستەرىمدى حالىقتىڭ وزىنەن الىپ، وسى ماقالام ارقىلى وزىنە قايتارىپ وتىرمىن. جۇيرىك اتتىڭ مىنەزى كەڭ، سابىرلى بولادى. جەر تارپىپ، كوككە قاراپ ، الاساتىپ تۇراتىن ماقتانشاقتاردان جۇيرىك شىقپايدى، ونداي اتتار ۇشقىر، شىعا سالما كەلەدى. ناعىز جۇيرىكتىڭ ەرنى تۇسىڭكى، قۇلاعى ۇزىن، قابىرعالى، قاباقتى كەلەدى. جەر جىلجىسا جىلجىمايتىن سابىرلى الپەتىمەن توپ ورتادا ءوز ەرشىمىن ايگىلەپ تۇرادى. كوزىنىڭ استىندا بىلەۋلەنگەن جاستىق بولادى. تۇياعى شەلپەك تۇياق ەمەس، جۇمىر تۇياق بولادى. باقايى قىسقا، شاشاسى ۇزىن، قىلشىقتى بولادى. جال-قۇيرىعى سۇيىق، قۇلان جال بولادى. سەربەك پەن ارتقى قابىرعا ارالىعى قىسقا بولسا كۇشتى، ۇزاقشىل بولادى. ارتقى تىرسەگى ارتىنا شىعىڭقى بوتا تىرسەك بولادى. كەۋدەسى كەڭ، بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋلەنگەن كورنەكتى، قۇس كەۋدە بولادى. شات سۇيەگى ۇلكەن، كەڭ بولادى. قۇلاعى جۇقا، قامىس قۇلاق بولادى. جەلكەسى وي، بوعاعى سالبىراعان ساعاقتى، تاناۋى كەڭ بوكەن تاناۋ بولادى. ناعىز جۇيرىك شاپقاندا قۇلاعىن الدىنا قاراي تىگىپ الىپ شابادى، مىنە بۇل العا ۇمتىلعىشتىعىن بەينەلەيدى، ياكي، الدىن كورەدى. قۇلاعىن ارتىنا قايىرىپ جىمىرىپ الىپ شاباتىن جۇيرىكتەر ارتىن كورەدى، العا ۇمتىلعىشتىق تانىتپايدى. ناعىز جۇيرىك ەلەڭدەپ، الىسقا كوز تاستايدى، تاۋ- تاۋلاردىڭ باسىنا قارايدى. توڭىرەگىن بويىنا ونشا توعىتىپ كەتپەيدى. رۋحى سەرگەك، كۇش-قايراتى كوزىنەن مەنمۇندالاپ تۇرادى.
(اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: باركول اۋدانى مال شارۋاشىلىق-مال شيپاگەرلىك پۋنكتى)
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
