- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاقتىڭ قاعيدا استارىندا نە جاتىر ؟
2014.04.02 15:35 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
جالپى قازاق حالقى ۇرپاق تاربيەلەگەندە ەكى نارسەنى ەسىنەن شىعارماعان: ەڭ الدىمەن، دۇنيەگە كەلگەن ۇرپاقتىڭ جالپى تاربيەسىنە بالا ەرجەتكەنگە دەيىنگى باعىم – كۇتىمى، كۇيىنۋى، ءجۇرىس– تۇرىسى — ءبار – ءبارى ەنگەن. ەكىنشىدەن، ۇل مەن قىزىنىڭ تاربيەسىن ەكى ءبولىپ جۇرگىزۋگە تىرىسقان. مۇندا نەگىزىنەن، ۇل تاربيەسى ــ اكەگە، قىز تاربيەسى ــ شەشەگە بايلانىستى جۇرگىزىلەدى، سوندىقتان بولار " اكە كورگەن وق جونار " دەيدى حالقىمىز. اقىلدى اجەلەر، يناباتتى انالارى بار اۋىلدىڭ بويجەتكەنىن كورمەي – اق قۇدا ءتۇسۋ سالىتقا اينالعان. " اناسىن كورىپ قىزىن ال، اياعىن كورىپ اسىن ءىش" دەگەن ءسوز دە بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ءبىر كوڭىل بولەتىن نارسە، ۇل تاربيەسىنە كەيدە انا دا، اعا – جەڭگەلەرى دە بىردەي ات سالىسقانىمەن، قىز تاربيەسىنىڭ سالماعى تەك انا مەن جەڭگەلەرگە تۇسكەن. " قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم ' دەگەن ماقال بار. اسىرەسە، قىزداردىڭ بويى جەتە باستاعان كەزدەگى تاربيەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارعان. ولاردىڭ ادەپتى، تىندىرىمدى، ءتوزىمدى، ءىس – ارەكەتى تياناقتى بولۋىن قاداعالاعان. كەلگەن قوناقتى كۇتۋ، ىدىس – اياق ۇستاۋ، ءۇي جيناۋ، كەستە تىگۋ، كيىز باسۋ، ءشي توقۋ، بيە ساۋۋ سياقتى الۋان جۇمىستاردى اتقارۋ دارەجەسىنا قاراي باعالاپ، اقىل – كەڭەس بەرىپ وتىرعان. ءسۇيتىپ، ۇل مەن قىزعا قويىلاتىن تالاپ ەكى ءتۇرلى بولدى: مىسالى، ۇل بالاعا:
ــ قۇر ەرگە مىنبە، توقىمدى توسەنبە ! ــ دەيدى.
قۇر ەر ءمىنۋ ــ اتى ولگەندىكتىڭ بەلگىسى، جاياۋ قالعان سوڭ ەرگە مىنبەگەندە قايتەدى ؟ توقىم توسەنۋدە سول ماعنادا. " ەر قاناتى – ات" دەيتىن حالقىمىز كەزىندە جىلقى مالىنا ــ قامبار اتانىڭ توقىمىنا تابىنعان بولۋى مۇمكىن. بۇل سونىڭ قالدىعى بولسا ــ تاڭعالارلىق ەمەس.
ــ جىڭعىلمەن ات قامشىلاما !
سەبەبى، جىڭعىل توبىلعى سياقتى سىرتى تەگىس، جۇمساق قابىقتى ەمەس ەمەس، تىكەنەكتىلەۋ قاتتى اعاش، ونىمەن قامشىلاسا، مالدىڭ ۇستىنە جاراقات ءتۇسۋى مۇمكىن.
ــ ۇيدە ىسقىرما !
" ۇيدە ىسقىرسا، ۇيگە جىلان كىرەدى " دەيتىن ۇعىم بار. قازاق ۇيلەرى دالا، اشىق جەرلەردە تىگىلەتىن بولعاندىقتان، كۇتپەگەن جەردەن جىلان كەلسە، بالا – شاعاعا، مالعا حاۋىپ دەپ قاراعان. جالپى قازاق ۇعىمىندا جىلان – دۇشپان. سوندىقتان، جىلاندى كورگەن جەردەن ولتىرۋ كەرەك دەپ ۇيرەتەدى. " تۇسىندە جىلان كورسە، وڭىندە دۇشپانى بار " – دەيدى قازاق.
ــ جەلى، كوگەندى اتتاما !
سەبەبى، جەلى – قۇلىن بايلايتىن ارقان دا، كوگەن – قوزى – لاق بەكىتەتىن ارقان. جەلىنىڭ باسىنا بيە ءسۇتى، كوگەننىڭ باسىنا قوي مەن ەشكىنىڭ ءسۇتى ساۋىلادى. كەيدە بيە اساۋ بولسا، قوي مەن ەشكى تىنىش تۇرماسا، ءسۇت توگىلەدى. ال ءسۇت – ءومىر وزەگى، ونى اياق استى ەتۋگە بولمايدى دەپ ساناعان.
ــ قۇستاردىڭ ۇياسىن، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا !
ەرتەدە قۇسقا تابىنعان. قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن " اۋليە" ساناپ، باىسنا تۇنەپ تە جۇرگەن. مىسالى كوزى شەل باسقان ادامدار قۇمىرسقانىڭ يلەۋى بار جەردى ىزدەپ تاۋىپ، ولارعا جەم بەرىپ، باسىنا تۇنەيتىن بولعان. كەيدە سودان كوزدەگى جۇقا شەل " كوشىپتى " دەسەدى. قازىرگى حيميا عىلىمىندا " قۇمىرسقا قىشقىلى " دەيتىن تەرمين بار. جاڭاعى كوزدەگى شەلدى سول قىشقىل " جەۋى " مۇمكىن دەگەن عىلىمي جورامالداردى دا ەستيمىز. دەمەك، حالىقتىڭ قاراپايىم ۇعىمىنىڭ شامالى بولسادا عىلىمي نەگىزى بار.
ــ تىزەڭدى قۇشاقتاما، تابانىڭدى تارتپا !
بۇلاي ىستەۋ – جاما ىرىم، ونە زاماندا ايەلى ولگەن كىسىنى ( جاسى ەگدەلەۋ بولسا) تىزەسىن قۇشاقتاتىپ، ولگەن ايەلىنىڭ قاسنا وتىرعىزىپ قوياتىن بولعان دەيدى حالىق. جالپى قازاق سالتىندا ايەلى ولگەندە ەركەكتىڭ داۋىستاپ جىلاۋى بولماعان. ءبىراق ءيسىلام ءدىنىنىڭ ىقپالىنان بولسا كەرەك.
ــ ولگەن ادامعا توپىراق سالعاندا، كۇرەكتى تابانمەن باسپا ! كۇرەكتى ەكىنشى ادامعا قولمەن بەرمە ! توپىراعىن ساندەمە !
بۇل – ولگەندە ريزالىق بىلدىرمە دەگەنى. ادەتتە بەيت باسىنا ولگەن ادامنىڭ جاقىندارى، قادىرى جەتەر دوستارى بارادى. سول سوڭعى قىزمەتىڭدى وتەپ تۇرعاندا، كۇشىڭدى اياما ! ءبىر كۇرەك توپىراق سالساڭ دا قينالىپ كۇش جۇمساپ سال ! كۇرەكتى ەكىنشى ادامعا ۇستاتا سالماي، جەرگە تاستاي سال، سوندا سەنىڭ ولىمگە، قازاعا نارازى ەكەنىڭدى بىلدىرەدى. ول نارازىلىق – زاڭدى، تابيعي نارازىلىق دەپ اتالادى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
