بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>سالت-سانا

قازاقتىڭ نەكە سالتى

ابسامات توقتاسىن ۇلى

2014.05.14 11:26    

  باس قۇراۋ ءومىر زاڭدىلىعى. ادام بالاسىندا ەكى جاستىڭ باسىن قوسىپ وتباسىن قۇرۋى ەجەلدەن قالىپتاسقان زاڭدىلىق. قازاق حالقىنىڭ نەكە سالتى ادامزات ەتنوگراپيالىق مادەنيەتىنىڭ قۇرامداس بولەگى. ورەلى وركەنيەتتى، عۇرىپ-ادەتتى، جاراسىمدى قۇداندالدىقتى، ىنتىماقتى وتباسىن، باياندى تۇرمىستى ساقتاپ، تىنىش ورتانى كوكسەگەن بولمىسىن ايگىلەپ كەلە جاتقان؛ ۇزاعىنان ءسۇيىندىرىپ، ەجەلدەن باياندى تۋىسقاندىق بايلانىستى قالىپتاستىراتىن تۇرمىس-سالتى بولماق. ال قازىرگى كەزدە كەيبىر جول-جوسىندار زامان اۋقىمىنا ساي وزگەردى نەمەسە قىسقارتىلدى. مەن بۇل ماقالامدا قازاقتىڭ نەكە سالتى، ءسوزسىز، وسىلاي بولۋ كەرەك دەگەندى دىتتەپ وتىرعانىم جوق، كەيىنگى جاستار ءبىلسىن، قازاق داستۇرىمەن تانىسسىن دەگەن ويمەن قاعاز بەتىنە قالدىرىپ وتىرمىن.

  نەكەلەنۋدىڭ نەگىزگى جاعدايى

  ۇل ەرجەتىپ، قىز بويجەتكەندە ءاربىر اتا-انانىڭ «ۇلىن ۇياعا، قىزىن قيانعا قوندىرۋ» بۇلجىماس پارىز. قازاقتا جەتى ارادان ارمەن اسقان، جەتى وزەننىڭ، جەتى تاۋدىڭ ارىسىندا جاتقان جەردەن قىز الىسىپ، قىز بەرىسەتىن سالت ەرتەدە، جان سانى از كەزدە جالپى بەتتىك قولدانعان قاعيدا. سونىمەن بىرگە، جەتى اتاعا تولماعان شاعىن رۋ ىشىندە ءبىر-بىرىنەن قىز الىسىپ، قىز بەرىسۋگە تيىم سالىپ، ون ءۇش اتا بولعاندا ءبىر رۋعا ەنشى بولىنەدى دەپ، كوپ ساندى تايپالار ون ءۇش اتادان كەيىن ءوزارا قىز الىسىپ، قىز بەرىسەدى. « تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن » دەيتىن ەرەجەگە ساي الۋەتى، شاما-شارقى وزىمەن دەڭگەيلەس ادامدارمەن قۇدالاسۋ ءىزى ساقتالىپ كەلەدى. قازاقتا 13 جاسقا تولعان بالانى باليعات جاسىنا تولدى دەپ ەسەپتەيدى دە ۇل بالانى ەرجەتتى، قىز بالانى بويجەتىپ قالدى دەپ اتايدى. قازىرگى كەزەڭدەگى نەگىزگى زاڭنىڭ 18 جاسقا تولعان بالالاردى «ازامات» ەسەپتەۋى تەكتەس دۇنيە. ەجەلگى قازاق حالىق ۇعىمى بويىنشا، بالالاردى ەرتەرەك ۇيلەندىرۋدى جاعىمسىز قۇلىقتار مەن زاڭسىز ارەكەتتەردەن اۋلاق بولۋىن قالىپتاستىرۋعا بولادى دەپ قارايدى. ارينە، سول كەزدەگى جاعدايمەن كوز جۇگىرتكەندە، باليعات جاسىنان اسقان ۇرپاقتاردىڭ پەندەلىك ىستەپ قويۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى دەيتىن وسكەلەڭ كوزقاراسىن جوققا شىعارۋعا كەلمەيدى. سوندىقتان 20-عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن بۇرىن قىز بالانى 13 تە 14 جاستان وتكەندە، ۇل بالانى 15 جاستان وتكەندە ۇيلەندىرىپ، سالت اتقاراتىن جوسىنىمىز بولعان-تۇعىن. وسىنداي بولعاندا، ۇرپاقتىڭ دەن-سالاماتى جاقسى، قانى تازا، ساپاسى تاماشا، ادەپ-يباسى، ءمورالى، ءتارتىبى جاقسى، ۇرپاقتىڭ جەتىلۋى تەز، اتا-انانىڭ جۇگى ەرتە جەڭىلدەيدى دەپ قارالعان وسكەلەڭ ويدى، بايسالدى سانالىلىقتى جوققا شىعارۋعا كەلمەيدى. اتالمىش عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن باستاپ سوڭىنا دەيىن 18 دە 25 جاس اراسىندا ۇيلەنەتىن قوعامدىق اۋقىم قالىپتاستى. 21-عاسىر باستالىسىمەن جاستاردىڭ ۇيلەنۋ اۋقىمدىق جاسى 25 تە 30 جاس اراسىندا بولىپ كەلە جاتقانىندا جالعاندىق جوق. قازاق حالقى 5 جىلدىق نەكەنى قاعاز نەكە، 10 جىلدىق نەكەنى اعاش نەكە، 15 جىلدىق نەكەنى مىس نەكە، 20 جىلدىق نەكەنى كۇمىس نەكە، 30 جىلدىق نەكەنى التىن نەكە، 50 جىلدىق نەكەنى ومىرلىك نەكە دەپ اتاعان.

  قازاق حالقىندا ەكى جاستىڭ نەكەلەنىپ، ءوز الدىنا شاڭىراق كوتەرۋى ءۇشىن سويلەسۋ، قۇدالاسۋ، ەسىك-ءتور كورۋ، ۇكى اپارۋ، قۇدالىق وتكىزۋ، جىرتىس توي وتكىزۋ، قىز ۇزاتۋ تويىن وتكىزۋ، وتاۋ توي، توركىندەپ بارۋ سىندى جوسىنداردى ورىندايدى.

  سويلەسۋ

  سويلەسۋ - ۇلكەن جاقتان قىز كورۋ، قىز ايتتىرۋ بولىپ بولىنەدى.

  قىز كورۋ - ۇل ەرجەتكەن سوڭ، قوعامدىق قيمىلدار مەن وركەنيەتكە قاتىستى جالپىلىق جاقسىلىقتارعا (توي- توكىن) قاتىناسادى. وسى بارىستا ۇلدار قىزدارعا، قىزدار ۇلدارعا سىن كوزبەن قاراپ، ءوز ىشتەرىنەن ءبىر- بىرىنە باعا بەرىپ، بولاشاق جار تاڭداۋدىڭ پايىمىن جاساپ، ءار توي سايىن ءوزارا ولەڭ ايتۋ، التىباقان تەبۋ، قاراجورعا ءبيىن بيلەۋ سىندى قارىم-قاتىناستاردان پايدالانىپ، ءبىرىن-ءبىرى ۇناتاتىن سىڭايلارىن جاسىرىن بىلدىرەدى. الىستان قىز كورۋگە ءجونى كەلسە، وزىمەن زامانداس سال-سەرىلەردى، اقىنداردى ەرتىپ، قىزدى اۋىلعا بارعان. ونداعى جىگىتتەر ءتۇرلى جاعداي دايارلاپ، ءىسورىن قۇرىپ، ايتىس، جۇمباق ولەڭ ايتىپ، التىباقان تەبىسۋ ارقىلى ءبىر-ءبىرىن سىناسقان. كوڭىلگە ۇناعان، ءسوز بايلاسقاندارى قايتىپ كەلىپ جەڭگەلەرىنە ايتۋ ارقىلى ۇلكەندەرگە جەتكىزىپ، قۇدالاسۋ جۇمىستارىن قولعا العان. تاعى ءبىر جاقتان العاندا، ۇلى ەرجەتكەن اتا-انا جولشىباي تۋىسشىلاۋ بارىسىندا، توي-توكىنگە قاتىناسۋ بارىسىندا بارعان جەرىندەگى اۋىلدىڭ قىزىنا كوز تاستاي ءجۇرىپ، بالاسىنا جار تاڭداۋ ويىندا بولىپ، كوڭىل ۇناعان اۋىلدىڭ قىزىن ۇلىنا قۇلاق قاعىس ەتىپ، ۇناتا ما، جوق پا دەگەن بايقاۋ جاساعان. وسى ارقىلى ۇل-قىزىن ۇيلەندىرۋ جۇمىسى دا جۇرگىزىلگەن.

  قىز ايتتىرۋ - ىقىلىم زاماننان بەرى ەت پەن سۇيەككە بىتە قايناسقان حالىقتىق تۇرمىس-سالت ءداستۇرى بولىپ، قۇدالاسقان ەكى جاق ءبىر- بىرىنە قۇرمەت قىلاتىن اتا جول. قىز ايتتىرۋدا قىز اۋىلىنا بالانىڭ اكەسى ءوز اۋىلىنداعى يگى جاقسىدان ءبىر ادامدى ەرتىپ بارىپ، قىزدىڭ اكە-شەشەسىنە ءسوز سالادى. جىگىتتىڭ اكەسى سىمىنىڭ ءبىر بالاعىن ەتىگىنىڭ قونىشىنا سالىپ كىرەدى. بۇنىسى قۇدا بولعالى كەلدىم دەگەنى ەدى. ال سويلەسىپ ەكى جاق كەلىسىمگە كەلگەن سوڭ، جىگىتتىڭ اكەسى بالاعىن ەتىك قونىشىنان شىعارىپ اتتانادى. بۇل «قۇداي قوسقان قۇدا بولادى، پايعامبار قوسقان دوس بولادى» دەگەن رازىلىعى بولعانى ەسەپتەلەدى. جۇيەدەن «اركىم كورپەسىنە قاراي كوسىلەتىن»، «تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن» دەپ، بالالار ءبىرىن-ءبىرى قالاعان سوڭ قۇداندالىق جاعداي جۇرگىزىلەدى. ادام پەندەسى باردا پىسقىرىنىپ قالاتىن، جوقتا قىمتىرىلىپ قالاتىن جاعدايلار بارلىق پەندەنىڭ باسىندا بولادى. دەسەدە، حالقىمىزدا ادامگەرشىلىك دەگەن ماسەلەنى جوعارى قويىپ، «بارىنا پايعامبار رازى» دەپ شۇكىرلىك ەتىپ، باس امان بولسا ءبارى تابىلادى دەپ ىنتىماق-بىرلىكتى الدىڭعى ورىنعا قويادى دا

  «قۇدا مىڭ جىلدىق، كۇيەۋ ءجۇز جىلدىق»، «دوسىڭ بەرگەن مالدىڭ ءتىسىن اشپا» دەگەن جۇيەگە جەڭدىرىپ، اتا جولدان اتتامايدى.

  قۇدالاسۋ

  قۇدالاسۋ - بەل قۇدا، بەسىك قۇدا، قۇدا، قارسى قۇدا، سارى سۇيەك قۇدا، قان قۇدا، قۇداي قوسقان قۇدا دەپ بولىنەدى.

  بەل قۇدا - ەكى جىگىت وتە جاقسى دوستاسىپ جۇرگەن جاعدايدا، ايەلدەرى ءبىر ۋاقىتتا قۇرساق كوتەرسە ۋادە بويىنشا ءسوز بايلاسۋ نەگىزىندە، بالالارى ۇلكەيگەندە دوستىق ماڭگىلىك بولسىن دەپ قۇدالاسادى. مىنە، بۇنى بەل قۇدا دەپ اتايدى. ەگەر ۋادەگە تۋرا كەلمەيتىن بولىپ، ايەلدەرى بىردەي ۇل نەمەسە بىردەي قىز بوسانعان جاعدايدا، وزدەرىنىڭ دوستىعى جالعاسا بەرەدى، بۇنى قازاق حالقى قارعىباۋ دەپ اتايدى.

  بەسىك قۇدا - بالا بەسىكتە جاتقاندا، اكە- شەشە ەكى جاق ءسوز بايلاسىپ كەلەشەكتە قۇدا بولايىق دەپ تىلەۋ تىلەپ، سەرت بەرىلسە، بالالار ۇلكەيگەندە اتاستىرىپ قۇدا بولادى. ال بالالار ۇلكەيگەندە نەكەلەنۋگە قوسىلماسا، اتا-انا كوبىندە بالالاردىڭ ىرقىنا بويسۇنادى.

  قارسى قۇدا - بالالار ءوزارا ءبىر-ءبىرىن ۇناتىپ، ءبىر-بىرىمەن قۇرعان نەكە. مۇندا ەكى جاق اراسىنداعى قىز، ۇل ءتورت بالا قاراما-قارسى تۇرمىستانسا وسىلاي اتايدى. بۇل قازىر دە ءىشىنارا جاعدايدا كەزدەسەدى.

  سارى سۇيەك قۇدا-كونە جەگجات ورتاسىندا (اتالاس ادامداردىڭ قىزىن العان بولسا دا) ەكى جاق بىرنەشە اۋلەت ءوزارا قىز بەرىسىپ، قىز الىسقان بولسا وسىلاي اتايدى.

  قان قۇدا - بۇرىنعى جاعدايدا جەتى اتادان كەيىن رۋلار ارا قىز الىسىپ، كوك بيەنىڭ قانىنا قول ماتىرىپ، جاماعاتتى كۋاعا شاقىرعان قۇداندالدىق سالتىنداعى جەگجاتتىقتى جاريالاپ، قىز الىسىپ قۇدالاسقانداردى ايتادى.

  قۇداي قوسقان قۇدا - بەلگىلى سەبەپتەرمەن ەكى جاستىڭ ماقۇلداسىپ، الىپ قاشۋ، قاشىپ كەتۋ ارقىلى قۇرىلعان ۇيلەنۋ بارىسى ەسەپتەلەدى. بۇل بارىس نەگىزىنەن ەكى جاقتىڭ كەي اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋدىڭ مۇمكىندىگىن تۋعىزاتىن جاعداي سانالادى. بۇل شىندىعىندا قىز ەركىنە بويسۇنعان جاعدايدا قالىپتاسادى. استە، ۇلدىڭ زورلىعىمەن جۇزەگە اسپايدى. قىزدى الىپ قاشىپ كەلگەن سوڭ جىگىت جاق قىز جاققا ەلشى جىبەرىپ، قىزدىڭ اۋىلىنا كەلىن بولىپ كەلگەندىگى جونىندە حابار ايتادى ءارى ەر جاق ايىپتى بولدىم دەپ كەشىرىم سۇرايدى. قىز جاعىنىڭ بۇل حارەكەتكە نارازىلىعى بولعان جاعدايدا دا ەكى جاستىڭ نەكە ەركىندىگىنە كونەتىن تانىم تۇرعىزىلادى. دەسەدە قىز بالانىڭ ەركى بويىنشا كەتتى مە، جوق؟ دەيتىن ماسەلە ۇستىندە جەڭگەلەرى بەتپە-بەت، اۋىزبا-اۋىز اڭگىمەلەسەدى نەمەسە حابارلاسۋ جولدارى ارقىلى قىزبەن ءتىل الىسادى. قورىتىپ ايتقاندا، ىنتىماق، بىرلىكتى كوزدە ۇستاپ، ەكى جاق راقايلاسۋدى باستى ورىنعا قويادى.

  ەسىك-ءتور كورۋ

  ەكى جاق قۇدا بولۋعا كەلىسكەن جاعدايدا، دايىندىق جۇمىستاردىڭ باسىن قايىرىپ، بىرەر اپتا نەمەسە ايدان سوڭ قىز جاقتى قوناققا شاقىرادى. قىز جاقتان از بولعاندا 10 ادام، كوپ بولعاندا 20 ادام ۇل جاقتىڭ ەسىك-ءتورىن كورىپ قوناق بولۋعا كەلەدى. ۇل جاق جاقىن تۋىستارى مەن كورشىلەرىن شاقىرىپ، قۇدالاردى جىگى-جاپار بولىپ، بارىن سالىپ قوناق ەتەدى. قۇدالار قايتارىندا ولارعا كيت قويىپ اتتاندىرادى. كيتتىڭ، ەڭ جاقسىسى، كەلىن بولاتىن بالانىڭ اكە-شەشەسىنە نەمەسە اتا-اجەسى بار بولسا سولارعا قويىلادى. قالعاندارىنا جاعدايىنا قاراي لايىقتى كيت قويىپ، جول-جوسىن وتەۋ بارىسى ەسىك-ءتور كورۋ اتالادى.

  ۇكى تاعۋ

  جىگىت جاقتىڭ قىز جاققا قوناق بولىپ بارۋ بارىسى ەسەپتەلەدى. جالپى 10 دا 20 ادام كولەمىندە بارادى. بارعان قوناقتاردى قىز جاق قىزۋ مەرەيمەن كۇتىپ الادى. مۇندا جىگىت جاق ءبىر ات، ەكى كىلەم، ءبىر قورجىن دايارلاپ اپارادى. اتتىڭ كەكىلىنە اق، جالىنا ءبىر تاعىم ۇكى تاعادى. قورجىنعا كەمىندە ءۇش توعىز كيت سالىنادى. بۇندا جاعالى كيىمنەن بىرەر كيىم، باسقاسى ەندەي بۇلدان ءۇش توعىزعا تولتىرىلىپ ۇياتقا قالمايتىنداي ەتىپ دايارلانادى. جاي-كۇيى كەلەتىن، باردام ادامدار بۇنىڭ سىرتىندا قىزعا ارنالعان ءبىر ءجۇرىس كيىم، القا سىندى اسەمدىك دۇنيەلەر قوسىپ سالىپ، ءبىر تاعىم ۇكى مەن كۇمىس بىلەزىك نەمەسە كۇمىس جۇزىك باس بولعان، مىس، جەزدەن قۇرالعان اسەمدىك بۇيىمنان توعىزعا تولتىرىپ، اق بۇلعا ءتۇيىپ، قورجىننىڭ ىشكى اۋزىنا قاداپ، جولدىق الىپ بارادى. بۇل جولدىققا بارعان بىلەزىك نەمەسە جۇزىكتى قىز شەشەسى ءوزى تاعادى. بۇنى قازاق قۇداعي جۇزىك دەپ اتايدى. باسقالارىن ۇيگە جاردەمگە كەلگەن ابىسىن-اجىن نەمەسە كورشى-قولاڭ ايەلدەرگە تاراتىپ بەرەدى. جىگىت جاقتان بارعان كىسىلەر ىشىنەن ارناۋلى ءبىر كىسىنى باس قۇدا دەپ تاعايىندايدى. باس قۇدانىڭ شارتى - كورگەنى كوپ، سالت-ءداستۇر، ءجون-جورانى جاقسى بىلەتىن، شەشەن، ونەگەلى كىسى بولۋى كەرەك. قۇدا ۇيىنە قوناقتا بولعاندا كوبىنەكي ءسوزدىڭ رولى وسى كىسى دە بولادى. قۇدا-قۇداعيلار ءوز جايىندا ادەپ ساقتايدى. مىنە، وسى بارىس قازىرگى جاعدايدا ۇكى تاعۋ، كەي جەرلەردە قورجىن اپارۋ دەپ اتالىپ ءجۇر.

  قۇدالىق توي

  قىز جاقتى جىگىت جاق شاقىرىپ قۇدالاسۋ بەكيتىن توي. قىز جاققا الدىن الا حابار بەرىپ، ولاردىڭ ماقۇلدىعىن العان سوڭ، ارناۋلى دايىندىق جاساپ، تۋىس-تۋعان، كورشى-قولاڭ جينالىپ، قۇدا كۇتەتىن قوناعاسى ەسەپتەلەدى. قۇدا جاقتان ەر-ايەلى بار ادامدار قىز جاق كۇيەۋگە ءبىر ءجۇرىس كيىم اكەلىپ، ءداستۇر بويىنشا قۇدالىقتى بۇزباۋعا سەرتتەسۋ ءۇشىن اقسارباسقا قۇدالاردان باتا الىپ سويىلىپ، قۇداندالىق بەكەمدەلەدى. وسى اقسارباس قويعا باتا بەرگەن كىسىنى قازاق حالقى باۋىزداۋ قۇدا دەپ اتايدى. بۇل قويدىڭ ەتى كەشكى قوناعاسىندا تارتىلادى. بۇنى كەيدە قوس تاباق دەپ اتايدى، سونداي-اق دىر-دۋماندى وتكىزىلىپ، ەكى جاق ءوزارا تانىسىپ-ءبىلىسىپ، قۇدالاردى رازىلىقپەن قايتارادى. قۇدانىڭ كۇتىمى سوڭىنا شىققاندا، قىز اكە-شەشەسىنە كيتتىڭ جاقسىسى قويىلادى (قۇدا تۇسكەن قىزدىڭ اتا-اجەسى بولسا الدىمەن ولار ەسكەرلەدى)، باسقالارىنا « تەكتى جەردە تەرەزەم تەڭ» دەپ ءبىرىڭعاي ۇقساس بۇلدان كيت قويىلىپ، قوناقتى جولعا سالادى.

  ءولتىرى اپارۋ

  جىگىت جاقتىڭ قىز جاققا باراتىن جول-جوسىنى. قىز جاقتا شاعىن ادام شاقىرىلىپ، جىگىت جاقتان كەلگەن از سانداعى قۇدالاردى كۇتەدى. ءولتىرى ەكى جاقتىڭ ءولى-ءتىرىسى الدىندا، انت-ۋادەسىنەن اينىماۋ ءۇشىن وتكىزەتىن جوسىن بولماق. جىگىت جاق اقسارباس قويىن سويىپ، تۇگىن قالدىرماي پىسىرعان ەتتى تۇگەل قىز جاققا الىپ بارادى. بۇنىمەن قوسا، ءتىرى ۇساق مال قوسىپ اپاراتىن جاعدايلار دا بار. پىسقان ەتتى ءولتىرى شايىنا كەلگەن قوناقتار تۇگەل جەپ قويۋ شارت ەتىلەدى. وسى جاعدايدا، جىگىت جاق قىز جاقتاعى ومىردەن وتكەن ۇلكەن كىسىلەرگە جاعالى كيىم، قۇدالارىنا لايىق كيت اپارادى. بۇنىڭ سانىندا شەكتەمە بولمايدى. از-كوپ، جاقسى-ناشار دەلىنبەيدى. دەسەدە، جىگىت جاق شاماسىنشا ۇياتقا قالمايتىنداي اپارۋدى وزدەرىنە بۇلجىماس شارت ەتەدى.

  جىرتىس توي

  جىگىت جاق وتكىزەتىن جىرتىسىن جىرتىپ، قۋانىشىنا ورتاق بولىپ، نامىسىن جىبەرمەيتىن توي. توي وتكىزۋدە قىز جاققا توي وتكىزۋ جونىندە ۇسىنىس قويادى، وعان قىز جاق توسالعى بولمايدى، وتكىزە بەرۋىنە ماقۇلدىق جاسايدى، ءبىراق قىز جاققا تويعا قاتىناسۋعا شاقىرۋ بەرىلمەيدى. بۇل توي جىگىت جاقتىڭ تۋىس-تۋعانى، ەل-جۇرتى، كورشى-قولاڭى تەگىس شاقىرىلىپ، جىگىت جاقتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ، كومەك قولىن سوزاتىن جۇرتشىلىق دەپ اتالاتىن قايىرىمدىلىققا جاقىن توي ەسەپتەلەدى. كۇيى كەلەتىن جاقىندارى تۇگەل زاتتاي كومەك كورسەتىپ، جاندى مال جەتەكتەپ كەلىپ، قول ۇشىن بەرەتىن توي بولىپ تابىلادى. تويعا كەلگەن اعايىننىڭ كومەگىنە قاراي كيت كيدىرىپ قايتارادى.

  ۇرىن توي

  ۇرىن-جاسىرىن دەگەن ماندە، ۇرىن بارۋ-كەلەشەك كۇيەۋ جىگىتتىڭ قايىن جۇرتىنا قالىڭدىعىمەن تۇڭعىش بەتپە-بەت كەزدەسۋگە بارعان ساپارى. جىگىت جاق جىرتىس توي وتكىزىپ بولعان سوڭ، تويدان تۇسكەن مال، زاتتارى بار، ءوزىنىڭ دايىنداعانى بار باسىن قۇراپ، كۇيىنە قاراي قالىڭمالدىڭ قالعانىن قۇدا جاققا ايداپ اپارادى. وسى بارىستا كەلەشەك كۇيەۋ بالانىڭ ۇرىن كەلىپ كەتۋىنە قىز جاقتان ماقۇلدىق الادى. ماقۇلدىق بەرگەن سوڭ، قىز جاق قارا شاڭىراقتان الىستاۋ ماڭنان ايىرىم ءۇي تىگىپ، قىز جاساۋىن ۇيگە جايعاستىرىپ، جايناتىپ، جاساپ قويادى. كۇيەۋ جىگىت جولداسىن ەرتىپ، ءبىرقانشا ءانشى-كۇيشى، جىراۋ-جىرشى ازاماتتاردان اتقوسشى الىپ، قالىڭدىق جاعىنا بەرىلەتىن كادەلەرىن الىپ كەلەدى. بارعان سوڭ كەلەشەك كۇيەۋدى سول ايىرىم تىگىلگەن ۇيگە تۇسىرەدى. قىز اۋىلىنىڭ بوز بالالارى مەن قىز-قىرقىن، جەڭگەلەرى كۇيەۋ جىگىتتى ارنايى قوناق ەتەدى. كەلەشەك كۇيەۋ جىگىت قايىن جۇرتىنا بارعاندا بوساعاعا ءىلۋ ىلەدى، بۇنىسى بەلباۋ نەمەسە اسىل بۇلدان بولادى. ءتۇن ورتاسىندا كۇيەۋ اتقوسشىلارى قىزبەن تانىسۋ تالابىن قويادى. بۇل كەزدە قىز باسقا ءبىر كورشىسىنىڭ ۇيىندە بولىس توي ءوتىپ سوندا بولادى. جىگىت جاقتان كادەسىن الىپ العان قىز جەڭگەلەرى قىزدىڭ وتىرعان جەرىن ايتىپ قويادى. سوسىن جىگىت جاق قىز جاسىرىنعان بولىس تويعا بارىپ، قىزدى شىعارىپ بەرۋگە تالاپ قويادى. وسى بارىستا قىزدى ۇرىن تويعا اكەلۋگە ابىگەر بولعان جىگىت جاققا بولىس تويداعىلار ىرىق بەرمەي كولدەنەڭ بولادى. سوڭىندا كادەسىن بەرىپ، ۇرىن تويعا ولاردىڭ ءبارىن ەرتىپ كەلىپ، تاڭ اتقانشا ساۋىق قۇرادى. مىنە، وسىدان كەيىن قىز تويى وتكەنشە كۇيەۋ بولاتىن جىگىت قالىڭدىققا ۇرىن كەلىپ، سويلەسىپ تۇرۋىنا رۇقسات بەرىلەدى.

  قىز تانىسۋ

  ۇرىن توي اياقتاعان سوڭ قىز تويىنىڭ دايىندىعى جۇرگىزىلىپ، كەم-كەتىك جاساۋ-جابدىعىن تولىقتايدى. سونىمەن تۋىس-تۋعانداردى، جەگجات-جۇراعاتتاردى، تانىس-بىلىستەردى تويعا شاقىرۋ ءۇشىن قىز جەڭگەلەرىنەن ءبىر-ەكەۋى قوسىلىپ، جول تاۋىپ بارا المايتىن جەر بولسا، باۋىرلارىنان بىرەۋى جول باستاپ ولاردى ەرتىپ، تۋىس- تۋعانىن ءۇي سايىن تويعا شاقىرادى. الىس جەرلەردە بولسا، قونا-تۇنەپ اتتانىپ وتىرادى. ءار ءۇي كادەلى اس بەرەدى ءارى قىزعا كويلەك كيگىزىپ اتتاندىراتىن جوسىنىن ورىندايدى. قۇدا-جۇراتتارىنىڭ بوز بالا، بويجەتكەندەرى ولار بارعاندا، ويىن-ساۋىق قۇرىپ بەرەدى. مىنە، بۇنى قىز تانىسۋ دەپ اتايمىز.

  كەلۋ قاينارى: تارباعاتاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.