- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قازاقتىڭ تۋىستىق اتاۋى
ساعىمنۇر زەينەتوللا قىزى
2014.06.09 17:22
قازاق حالقى ەجەلدەن بەرى مال باعىپ، ءشوپتىڭ شۇرايىن، سۋدىڭ تۇنىعىن قۋالاي كوشپەندى تۇرمىس وتكىزىپ كەلگەندىكتەن، وندا بايىرعى قوعامدىق ۇيمدىق فورمالارى ساقتالىپ كەلگەن. قازاق حالقىنىڭ تۋىستىق اتاۋلارى جاعىندا وزىندىك ۇلكەن ەرەكشەلىكتەر بار. ادەتتە قولدانعاندا اكە-شەشە، اعا-باۋىر (ءىنى) اپەكە- ءسىڭىلى (قارىنداس)، جەڭگە جانە بالالار دەپ نەگىزىنەن ءۇشى ءتۇرلى اتايدى. باسقا تۋىستاردىڭ دا اتاۋى بار. ونى دارالاپ ورنى كەلگەندە قولدانادى.
اكە- شەشە دەپ اتاعانى – ەگەر بالا تۋىلعاندا ۇلى اكەسى بار بولسا اكەسىن اعا دەپ اتايدى. ۇلى اكەسى بولماسا ادەتتە، اكەسى جاس كەزىندە تۋىلعان بالالارى دا اكەسىن اعا دەپ اتايدى. ال ورتا جاس مولشەرىندە تۋىلعان بالالارى اكەسىن ”اتا“ دەيدى. بۇل اراداعى جاس، ورتا جاس دەگەندەردىڭ ايقىن شەكاراسى جوق. ادەتتە 20- 30 جاستا تۋىلعان بالالارى اعا دەپ، 40 جاستان اسقاننان كەيىن تۋىلعان بالالارى اكەسىن ”اتا“ دەپ اتايدى. دارالاعىسى كەلسە اكەسىن كوبىندە اكە دەپ شاقىرادى.
ال، شەشە دەپ اتاعاندا ۇلى شەشەسى بولسا، شەشەسىن «تاتە» دەپ، ۇلى شەشەسى بولماسا ادەتتە، جاس كەزىندە تۋعان بالالارى شەشەسىن كوبىندە «تاتە» ورتا جاسقا كەلگەندە تۋىلعان بالالارى كوبىندە «اپا» (شەشە) دەپ اتايدى. ءبىر تۋىسقان اعا-ءىنى، اپەكە-سىڭىلىلەردىڭ ءوزى دە اناسىن ءار ءتۇرلى اتايدى. جاسى ۇلكەنىرەگى «تاتە»، جاسى كىشىرەكتەرى «اپا» (شەشە) دەپ اتايدى.
ال دارالاپ ايتقاندا شەشەسىن كوبىنشە «شەشە» دەيدى. ناعاشى اتا، ناعاشى اعا، ناعاشى باۋىر، ناعاشى اپەكە، ناعاشى قارىنداس (ءسىڭىلى) دەگەندە جاسى وزىنەن كوپ ۇلكەن بولسا «اتا» دەپ، كوپ پارىق جوق بولسا «اعا» دەپ اتايدى. ال ايەلدەر جاعىن ايتقاندا دا ناعاشى شەشە نەمەسە ناعاشى جەڭگە، ناعاشى تاتە، ناعاشى اپەكە جاسى وزىنەن كوپ ۇلكەن بولسا، دارالاپ ايتقاندا اپا، شەشە دەپ قوسىپ ايتادى.
قايىن اتا – اتاعاندا ەرمەن نەمەسە ايەلمەن قوسا «اعا» نەمەسە «اتا» دەپ، دارالاپ ايتقاندا قايىن اتا نەمەسە قايىن اعا دەپ اتايدى. ال، قايىن ەنە، ەنە – اتاعاندا ەرىمەن نەمەسە ايەلمەن قوسا «تاتە» (اپەكە) نەمەسە (اپا) دەپ، ال دارالاپ ايتقاندا «قايىن ەنە» ەنە دەپ اتايدى. اكە- شەشەسىمەن تۋىستاس ادامداردى اتاعاندا اكە- شەشەسىمەن ۇقساس اتايدى. ەر ادام بولسا «اعا» نەمەسە «اتا» (اكە) دەيدى. ايەل ادام بولسا «تاتە» نەمەسە «اپاي» (اپەكە)، جەڭگە نەمەسە «اپا» شەشە دەپ اتايدى.
ۇلى اتا، ۇلى شەشە جونىندە اتاعاندا اكە اتاۋىمەن «اتا»، «ۇلى اتا» نەمەسە «ۇلكەن اتا» دەپ تە اتايدى. ياعني «اكەسىنىڭ اكەسى» دەپ تە اتالادى. ال، ۇلى شەشەنى اتاعاندا شەشەسىنىڭ اتاۋىمەن «اپا» دەيدى. ۇلى شەشە، اپا نەمەسە ۇلكەن اپا اكەمنىڭ شەشەسى دەپ تە اتايدى. وسىعان سايكەس ناعاشى جۇرتىنىڭ ۇلكەندەرى دە وسىلاي اتالادى. اعا، ءىنى، اپەكە- سىڭىلىلەرى. ەرلەر جونىنەن قارىنداسى، اپەكە. ايەلدەر جونىنەن ءسىڭىلى بولىپ پارىقتالادى. اعا- ءىنى، اپەكە- سىڭىلىلەردى اتاعاندا، دارالاپ ايتقاندا اعا-ءىنى، اپەكە- ءسىڭىلى دەگەندەردىڭ الدىنا نەمەرەنى قوسىپ پارىقتايدى. ايتالىق نەمەرە اعا نەمەسە نەمەرە ءىنى، اپەكە-ءسىڭىلى، قارىنداس دەگەن سياقتى. بۇدان سىرت اعا- ءىنى، اپەكە-سىڭىلىلەردىڭ الدىنا «بولە»، «ناعاشى»، «جيەن»، «جەزدە»، «بالدىز» دەگەندەردى ايتىپ پارىقتاندىرادى. بۇدان سىرت بالالار اتاۋى – بالا دەگەن جالپىلاما اتاۋ. ال ەر بالانى ۇل، قىز بالانى قىز نەمەسە ايەل بالا دەيدى. نەمەرە دەگەن نەگىزىنەن ۇلدان تۋىلعانعا ال ۇزاتىلعان قىزدان تۋعان ۇل مەن قىزدى «جيەن» دەپ اتايدى. جيەن ۇل، جيەن قىز دەپ تە اتايدى. ۇلدان تۋعان بالالاردى نەمەرە ۇل، نەمەرە قىز دەپ اتايدى. ال جيەننەن تۋعان بالالاردى جيەنشار دەپ اتايدى.
دەمەك، قازاقتىڭ تۋىستىق اتاۋىن نەگىزىنەن ءۇش تۇرگە جيىپ اتاۋعا بولادى. بۇدان سىرت ءاربىر ادامداردىڭ وزىنە لايىق تۋىستىق اتاۋلارى دا بار. بۇل ءۇش ءتۇرلى تۋىستىق اتاۋ ءبىر وتباسىندا مىناداي بەينەلەنەدى. ۇلى اكە- شەشەسىنەن جوعارى قاراي اتا، اكە، اپا، شەشە دەپ اكە-شەشە تۋىستارى اعا، اپەكە، جەڭگە، تاتە، اپاي دەپ، ال بالالار، نەمەرەلەردەن قۇلداتا تۇگەل بالا دەپ اتايدى. مىنە نەگىزىنەن وسىلاي ءۇش دارەجەگە تۋىستىق ءتۇزىم قالىپتاسقان.
كەلۋ قاينارى: «جاستۇلەك» جۋرنالى - التاي اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
