- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
باق شاپپايدى، باپ شابادى
-مامبەتجان سۇلتانبەك ۇلىنىڭ بايگە باپتاۋ شەبەرلىگى جايىندا
اقىلباي مۇقامەتالي ۇلى
2016.01.13 13:51
سايگۇلىكتى ەر قاناتىنا بالاپ، جانىنداي جاقسى كورەتىن حالقىمىز باعزى زامانداردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان بايگە باپتاۋ، ات بايگەسى سىندى ءتول مادەنيەتىمىزدى قازىر دە جاڭعىرتىپ، بايگە جارىستىرۋدى بالا سۇندەتتەۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ تويلارىن دۋماندى وتكىزۋدىڭ ءداستۇرلى دانەكەرىنە اينالدىردى. انە سول بايگە باپتاپ، ات شاپتىرۋدىڭ مايتالمانى مامبەتجان سۇلتانبەك ۇلى بۇگىنگى كۇننىڭ كوزقاراقتى «اتبەگىسى »، بايگە ات باپتاعانىنا تۇپ – تۋرا 20 جىل بولعان ول 1985 – جىلى قۇلجا قالاسى وڭتۇستىك جاڭا رايونى اسىل تۇقىمدى ساۋىن سيىر فەرماسىنىڭ 8 – ليانىندە وقىتۋشى بولىپ قىزمەتكە ورنالاسقاننان باستاپ موڭعۇلكۇرە اۋدانىنداعى ىلە اسىل تۇقىمدى جىلقى فەرماسى مەن قاراعاندى اسكەري جىلقى فەرماسىنان جاقسى تاي – قۇلىنداردى ساتىپ الىپ ءبىر مەزگىل باققان سوڭ قايتادان ساتىپ جىلقى ساۋداسىمەن اينالىستى. سول بارىستا كەيبىر جۇيرىك تاي – قۇلىنداردى باپتاپ ۇنەمى بايگەگە قوسىپ تۇردى. سودان 2000 – جىلعا كەلگەندە تۇراقتى بايگە ات ۇستاپ، بايگە جارىستىرۋدى كاسىپ ەتتى، ول بايگە اتتاردى جاسىنا قاراي الماستىرىپ تا وتىردى. «بايگە بولار قۇلىندى مۇشەسىنەن تانيسىڭ، ادام بولار ۇلىڭدى كىسەسىنەن تانيسىڭ» دەمەكشى، ماكەڭ بايگە اتتى قۇلىنىنان مۇشەسىنە، فورماسىنا قاراپ جۇيرىكتىگىن مولشەرلەي ءبىلدى، ول بايگە اتىن تاڭداۋدا جۇيرىك بولاتىن قۇلىننىڭ باس مۇشەسى ۇزىنداۋ، ەتسىز، قۋجاق، كوزى توستاعانداي، جانارلى، وتتى، قۇلاعى جۇقا ءارى ۇزىنداۋ، قامىس قۇلاق بولۋىن العى شارت ەتتى. بايگە بولاتىن جىلقىنىڭ ارقا – بەلى قايقى ەمەس، ءتۇزۋ، ءتورت اياعى قاققان قازىقتاي تىك، كارى جىلىگى مەن اسىقتى جىلىگى ۇزىن، جىلىنشىگى قىسقا، قۇلىننىڭ قىزىل اسىعى ۇزىنداۋ بولۋ كەرەكتىگىن كورەگەندىكپەن بايقاي ءبىلدى. سونىمەن بىرگە، ول جۇيرىك تۇلپاردىڭ الدى – ارتى تەڭ بولاتىنىن، الدىنان قاراعاندا الدى بيىك، ارتىنان قاراعاندا ارتى بيىك بولىپ كورىنەتىنىن، ساۋىرى كەڭ ءارى جايالى، قۇيرىق تۇقىلى ۇزىنداۋ كەلەتىنىن، قۇيرىق – جالى شالاڭ، جىبەكتەي سۋسىلداپ تۇراتىنىن، قاراگەر جانە تورى ءتۇستى جىلقىلاردا ءتورت اياعى تىزەسىنەن تومەن قاراي قارا ءتۇستى، شوقتىعىنان قۇيرىعىنا دەيىن ۇزىن قارا جولاق بولاتىندىعىن دا قاعىس قالدىرماي باعامداپ وتىردى. بايگە باپكەرى مامبەتجاننىڭ ايتۋىنشا اتتى بايگەگە قوسۋدا اتقا مىنەتىن شاباندوزدى تاڭداۋ ايرىقشا ماڭىزدى، دەمەك، شاباندوز بايگە اتتىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىق بولۋى، جاسى وتە ۇلكەن دە، وتە كىشى دە بولماۋى، سالماعى وتە اۋىر بولماۋى كەرەك ەكەن.
العاش بايگە ات ۇستاعاننان قازىرگە دەيىن 7 شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان ءدۇلدۇل باپتاپ جارىسقا قوسقان مامبەتجان سۇلتانبەك ۇلى ءوزىنىڭ سايگۇلىك باپتاۋداعى ءتول تاجىريبەسىن بىلايشا تۇيىندەدى:
- بايگە بولاتىن قۇلىندى تاڭداپ العان سوڭ، ونى تاي كەزىندە جۋاسىتىپ پىسىرامىز، تايدان قۇنان شىعارىندا جاقسى باعىپ جىلىگىن تولتىرامىز، قۇنان بايگەنى باپتاۋدا ايلانبا جارىسقا جاتتىقتىرىلىپ، بايگە جاقىنداعاندا ءۇش كۇندە ءبىر رەت تەرى الىنادى. مۇندا العاشقى تەرى جەڭىلىرەك الىنادى، تاعى ءۇش كۇننەن سوڭ ەكىنشى تەرىن تۇياققا ءتۇسىرىپ جاقسىراق الامىز، بۇل اشتى تەرىن الۋ دەپ اتالادى. وسىدان كەيىنگى ءبىر اپتا ىشىندە سوڭعى تەرى جەڭىلدەۋ عانا الىنادى، سوسىن قۇرساعىن لايىقتى ۇستاپ بايگەگە قوسامىز، بۇل بارىستاردا بايگەنى ارىقتاتپاي سەمىز ۇستاعان ءجون،ال، بەستى اتتان جوعارى بايگەنى باپتاۋدا بايگەگە قوساتىن ات ارىق بولسا، وندا ونى، ءسوزسىز، جىلىكتەندىرىپ سەمىرتۋ كەرەك، سەمىرگەن سوڭ اقىرىن ءمىنىپ جاراتۋ باسقىشىن باستايدى، العاشىندا اتتى تەرلەتپەي، جەڭىل ءمىنىپ سۋىتىپ وتىرۋ كەرەك، بۇل 20 – 15 كۇنگە جالعاسادى. ەكىنشى باسقىشتا اتتىڭ ەتى ءبىراز قاتقان سوڭ ماشىقتاندىرۋ جولىن ۇزارتامىز، جۇگىرۋ قاشىقتىعى 10 – 9 كيلومەتردەن كەم بولمايدى، جاتتىقتىرۋ ۋاقىتى 20 كۇن اينالاسىندا بولادى. ءۇشىنشى باسقىشتا ماشىق جولىندا اتتى شاپتىرۋعا وتەدى، مۇندا باستابىندا ورتا شوقىراققا سالىپ، 4 – 3 كۇن ارالاتىپ شاپتىرىپ تۇرامىز، جاتتىقتىرۋدىڭ سوڭعى مەزگىلىنە بارعاندا 20 – 15 كيلومەتر ارالىققا قاتتى شاپتىرىپ اتتىڭ قولتىعىن اشامىز، وسىدان كەيىن ادەتتەگى جارىستار بولسا بايگەگە قوسىپ اتقا ءدۇبىر كورسەتىلەدى، بۇل اتتى ەلەڭدەتۋ باسقىشى دەلىنەدى. وسى باسقىشتار بىتكەن سوڭ اتتىڭ تەرىن الۋ ساتىسىنا وتەدى. تەرىن الۋدا اتتى جالاڭ جابۋلاپ الىپ جەلدىرتۋ، شاپتىرۋ ارقىلى العاشقى تەرىن الامىز، 5 – 3 كۇن ارالىق ساقتاپ 2 -، 3 – تەرى الىنادى. ەگەر، ات سەمىز بولسا 5 – 4 رەت تەرىن الىپ بارىپ بايگەگە قوسسا بولادى. جاراتۋ جەتكىلىكتى بولسا 3 رەت تەرى الىنادى. العاشقى تەرىن العاندا اتتى 5 – 3 كيلومەتر ارالىققا جەلدىرتىپ، شاپتىرادى، ال، 2 -، 3 – تەرىن العاندا ۇزاققا قوسىلاتىن اتتاردى 15 – 10 كيلومەترگە دەيىن شاپتىرىپ تەرىن السا بولادى. بايگە جاقىنداعان سايىن اتتىڭ شاباتىن ارالىعىن قىسقارتىپ جەڭىلدەتىپ تەرىن العان ءجون. بۇل بارىستاردا اتتىڭ ازىقتانۋى مەن تىنىعۋىن سايكەستى ورنالاستىرۋ شارت. وسىلايشا ۇكىلەگەن تۇلپاردى ويداعىداي جاراتىپ العان سوڭ بارىپ الامان بايگەگە قوسامىز.
حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى بەيزاتتىق مادەني مۇراسى ساناللاتىن بايگە باپتاۋ ونەرىنىڭ جالعاستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى مامبەتجان ءار جىلى بايگەگە ات قوسۋدىڭ وزىنەن 50 مىڭ يۋان قوسىمشا كىرىس كىرگىزىپ كەلەدى. شاپقىلاعاندا قۇستاي ۇشاتىن جۇيرىك جىلقىنى ءداپ باسىپ تاني بىلەتىن بۇل بايگە باپكەرىندە قازىر 6 جاسار ءبىر بايگە ايعىر بار. ونى ءبىر مەزگىل بايگەگە قوسۋمەن بىرگە، ءار جىلى كوكتەمدە ۇرىقتاندىرۋعا قاتىناستىرىپ تۇقىمىن الىپ وتىر، ول بۇل التى جاسار جۇيرىك تۇلپارىن قۇنان مەزگىلىنەن باستاپ بايگەگە سالعان ەدى، قازىر ونىڭ ات جارىستارىنا قوسىلىپ بايگە كومبەسىنەن بوي كورسەتكەنىنە 4 جىل بولدى. 2012 – جىلى قۇنان مەزگىلىندە 6 كيلومەتردەن 10 كيلومەترگە دەيىنگى 7 ۇلكەن ات جارىسىنا قاتىناستىرعاندا، ونىڭ 6 رەتىندە باس جۇلدەنى، ءبىر رەتكىسىندە 3 – دارەجەلى بايگەنى الدى. ال، 2013 – جىلى ىلە وبلىسى بويىنشا وتكىزىلگەن 20، 18، 15، 10 كيلومەترلىك ات جارىستارىنىڭ بارلىعىندا قارا ءۇزىپ الدا كەلىپ، التىننان القا تاقسا، 2014 – جىلى بەستى مەزگىلىندە 7 رەت ءىرى ات جارىسىنا ءتۇسىپ، ونىڭ التاۋىندا باس بايگەنى الدى. مۇندا 2014 – جىلعى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىق تورقالى تويىندا قۇلجا قالاسىنىڭ داردامتى بايگە الاڭىندا وتكىزىلگەن اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ات بايگە جارىسىندا 15 كيلومەتردە ءبىرىنشى بولىپ، سيلىققا جەڭىل اۆتوكولىك الدى، قالعان تۇرلەرىندە دە اقشالاي، زاتتاي سيلاندى. ۇستەگى جىلى 20، 15، 7، 5 كيلومەترلىك ات جارىستارىنىڭ ۇشەۋىندە باس بايگەنى، بىرەۋىندە 3 – بايگەنى الدى. مۇندا 20 كيلومەترلىك ات بايگەسىندە ءبىرىنشى بولىپ، سيلىققا جەتى كىسىلىك ورتا تۇرپاتتى كىرە اۆتو كولىكتەن بىرەۋىن يەلەدى. قالعاندارىنا 12 مىڭ، 10 مىڭ، 7 مىڭ يۋان اقشالاي سيلىق الدى.
ءبىز اسىلدىڭ سىنىعىنداي بولعان حالقىمىزدىڭ «اتبەگىلىك» ونەرىن قاستەرلەپ، ونى زەردەلەي بىلگەن مامبەتجان سىندى بايگە باپكەرلەرىنىڭ ناعىز جەلاياق دۇلدۇلدەردى سەزگىرلىكپەن سارالاپ، مەملەكەتتىك، حالىقارالىق ات بايگە جارىستارىندا جەلدەي ەسىپ الدىنا قارا سالماعان «بەيجيڭگەر» مەن «قۇلاگەر» دەي داڭقى جەر جارعان سايگۇلىكتەردى جالعاستى باپتاپ، الامان بايگەلەردە بيىك تۇعىردان بوي كورسەتە بەرسە ەكەن، دەپ تىلەيمىز.
كەلۋ قاينارى: «ىلە كەشى» - ىلە اقپارات تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
