- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
حالىق تورى مەن ىلە كەشى گازەتى مەكەمەسىنىڭ سەلبەسۋىندە، شينجياڭ موڭعۇلكۇرە اۋداندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمىنىڭ دەمەۋىمەن وتكىزىلگەن «ناۋرىزىم ــ مەرەكەم» اتىنداعى ولەڭ، شالقىما باسەكەسى بويىنشا 2 – توپتا جاريالانعان شىعارما
كۇنبيدىڭ كۇلىمسىرەۋى
(تالداۋ سيپاتتى شالقىما)
مۇحتار بۇلعىن ۇلى
2013.03.04 16:11 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
مەن ەس بىلگەلى ناۋرىز كوجە جاساۋ دايارلىعىندا وتباسىمىزداعى ماعان تيەسەلى جۇمىس ءبولىسىكەلى - كەلساپپەن ءبيداي اقتاۋ، جارمالاۋ بولاتىن. كىشىرەك كۇنىمدە وسى جۇمىستى وڭايلاۋ دەپ العاندىعىمدى نە بولماسا وتىن جارۋعا شامام كەلمەگەن سوڭ، دايار ءبيدايعا از مولشەردە سۋ سالىپ، بۇيرالاپ الىپ كەلساپتى تاقىلداتىپ تۇيە بەرگەندى قىزىق كورىنگەننەن سولاي ىستەگەنىمدى بىلمەيمىن، العاشىندا شەشەم ماعان از كەم كومەكتەسۋشى ەدى، كەيىندەپ ءبيداي اقتالىپ، ۇشىرىلىپ، جانشىلىپ بولعان سوڭ ءبىر-اق وتكىزىپ الاتىن بولىپ الدى. دەسە دە، ءىس تامام بولعان سوڭ: «جارايدى، سارى ۇلىم نە ىستەسە دە ورنىقتى، تىندىرىمدى ىستەيدى» دەپ كەلىستىرىپ ءبىر ماقتاپ قوياتىن، شەشەمنىڭ وسىندايدا ماقتاۋى مەن ءۇشىن مەرەكە دۋمانىن اسىرعانداي كوڭىلىم ءبىر سەرپىلىپ، يىعىم كوتەرىلىپ، كىسىمسىپ قالۋشى ەدىم. ءبىراق، اعا، اپەكەلەرىم ۇيلەنگەن سوڭ، ءار ناۋرىز سايىن مەنىڭ تۇيەتىن ءبيدايىمنىڭ سالماعى ارتىپ، كولەمى ۇلعايا ءتۇستى...
سونىمەن بيىلعى ناۋرىز كوجەنىڭ ءتورت ۇيگە تيەسەلى ءبيدايىن دايارلاپ بولىپ، جايىراق جاتقان ەدىم. ءتۇس كورىپپىن، تۇسىمدە وتەيبويداق اۋليە قۇددى ساعىم سۋرەتىندەي ەكەن دەيمىن، ءبىراق، قاتۋلى قاباق تانىتىپ، كادۋەلگى ءوزىمىز كورىپ جۇرگەن «شيپاگەرلىك بايان» كىتابىن ماعان وڭ قولىمەن ۇسىنىپ تۇرىپ، سول قولىنىڭ سۇق ساۋساعىمەن كىتاپتى نۇسقاپ «مىنا كىتاپتىڭ 435-436-بەتتەرىن جاقسىلاپ وقى» دەپ كىتاپتى ۇستاتىپ، ەسىكتەن شىعىپ كەتەدى ەكەن دەيمىن. مەن كىتاپتىڭ الگى كىسى نۇسقاعان بەتتەرىن اشىپ قالعانىمدا، سىزدەرگە وتىرىك، ماعان شىن، بەينە فانتاستيكالىق فيلمدەردەگىدەي كىتاپتىڭ ىشىنەن: جاپادان -جالعىز ەڭسەلى بيىك كوكتوبەنىڭ باسىندا، شارشىلاعان اق كيىزدىڭ ۇستىندە، باسىندا ايىر قالپاعى بار، دوڭگەلەك قابا ساقالدى، قياق مۇرتىنىڭ شالعىسى قۇلاعىن سوعاتىن، كەسەك دەنەلى، دوڭگەلەك قوي كوزدى كىسى ماعان كۇلىمسىرەي ءتىل قاتتى.
- بالاقاي، ناۋرىز مەرەكەلەرىڭ قۇتتى بولسىن! مەرەكەلەرىڭنىڭ مەرەيى ۇستەم بولسىن! بارلىق ۇلىستارىما مەنەن سالەم ايت، تىلەۋلەرى وڭ بولسىن! اق مول بولسىن! پالە- قازا جەرگە ەنسىن! ۇرپاقتارىمنىڭ ىرىسى تاسىپ، داۋلەتى شالقي بەرسىن! «اۋمين» دەپ بەتىن ءبىر سيپادى دا، اڭگىمەسىن ارى قاراي جالعاستىرىپ:
- قاراعىم، اتاڭدى تانىمايتىن شىعارسىڭ، وسى ناۋرىز مەرەكەسىن العاش تويلاۋعا جارلىق شاشقان قازعاق كۇنبي مەن بولام... ايتپاقشى، سەنىڭ شەشەڭ ءار جىلى ەرگەۋ ايىنىڭ 13-جاڭاسىندا ناۋرىز كوجە جاساپ كەلەدى. مۇنىسى وتە دۇرىس بولعان، ءبىراق، بيىل نەعىپ ەرتەرەك 9-جاڭاسى كوجە جاساعالى جاتىر؟» دەگەندە، ايتارعا بولماسا ساسىڭقىراپ بارىپ : « اتا، شەشەمنىڭ ناۋرىز كوجەنى ەرتەرەك جاساۋىنىڭ سەبەبى: اپەكەم ىشكى ولكەگە ناۋرىزدىڭ 10-جاڭاسى ساپارعا شىقپاقشى بولعاندىقتان، جىلداعىدان ەرتەرەك جاساعانى عوي...» دەپ ەدىم ، ول كىسى:
- ە، بىلاي دە، ۇرپاقتارىم، تاق كۇندى ۇستانىپ، جاعدايلارىنا قاراي، ناۋرىز مەرەكەسىن ۇزبەي وتكىزىپ كەلەدى. بالام، ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ قالاي قالىپتاسقانى تۋرالى بۇدان كەيىن باسقالارعا قۇلاق قاعىس قىپ ايتا ءجۇر. جالپى تويلانىپ جۇرگەن ءار مەرەكەنىڭ بەلگىلى تاريحي كەلىپ شىعۋى جانە مەرەكە بەلگىلەنگەن كۇندەرى انىق بولادى» دەي بەرگەندە، قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن تومەنگى ساي اۋزىنان «كوك ءبورى، كوك ءبورى» دەپ ايعاي-سۇرەن سالىپ، كۇنبي وتىرعان توبەگە قاراي ۇيلىعىسىپ، شاۋىپ كەلە جاتقان، قالىڭ ءنوپىر ادامنىڭ الدىندا، ءتىلى سالاقتاعان تۇپ- تۋرا قىسىردىڭ تايىنداي كوكجال ارلان ۇشىرتىپ كەلەدى ەكەن دەيمىن. ارتىما جالت قاراسام، قايدان پايدا بولعانىن بىلمەيمىن، اتام ماعان قۇلىن كۇنىندە باسىرەگە اتاعان تور دونەنىم ەرتوستىكتىڭ شالقۇيرىعىنداي كىسىنەپ جەتىپ كەلىپتى. جالىنان ۇستاپ قارعىپ ءمىنىپ، كوك بورىگە قاراي ۇشىرتىپ بارىپ، توبە باسىندا وتىرعان قازعاق كۇنبيدى جەمەكشى بولىپ اتىلىپ بارا جاتقان كوك ءبورىنىڭ سيراعىنان ىلىپ اكەتىپ، ىرا تومەن قاراي سۇيرەي جونەلىپپىن دەيمىن. كوكبورى دە وڭاي كۇش بەرەر ءتۇرى جوق، اۋزىنان اق كوبىگى اعىپ ىرىلداپ ورگە قاراي اتىلادى. قولىم قارىسىپ، يىعىم تالىپ، السىرەپ بارا جاتىپ ويلايمىن، «مىنا ەل ناعىپ، كومەكتەسپەي قاراپ تۇر، كوك ءبورى قولىمنان بوساپ كەتسە، كۇنبيدى جەپ قويادى قوي...» دەگەن حاۋىپپەن بار قايراتىمدى جيناپ، تاقىمىما تارتىپ باسا بەرگەنىمدە بارىپ ويانىپ كەتىپپىن.
سويتسەم، اعام مەنى وياتپاقشى بولىپ كورپەمنەن تارتسا، مەن جۇلقىپ، كورپەمدى بۇتىمنىڭ اراسىنا قاراي نىعارلاپ جاتقان كەزىم ەكەن...
ءوز باسىم «شيپاگەرلىك بايان» كىتابىن اعامنىڭ كىتاپ سورەسىنەن كورگەنىم بار ەدى. ءبىراق، كىتاپتىڭ كونە سوزدەرى ماعان تۇسىنىكسىزدەۋ بولعان سوڭ، تەك وتەيبويداق تىلەۋقابىل ۇلىنىڭ ساعىم سۋرەتىن عانا ءساپ سالىپ كورگەن ەدىم. ەندى سول كىتاپتىڭ وتەيبويداق نۇسقاعان بەتتەرىن وقۋعا اسىعىپ تۇرمىن. الايدا، كۇندىز كىتاپتى وقۋعا مۇرسام بولماي، كەشتە وقۋ ورايىنا يە بولدىم. قىزىق، جارىقتىق، قارا ۇزگەن شيپاگەر ايتسا ايتقانداي، سول بەتتەرىندە ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ قالاي قالىپتاسقانى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان دەرەك بار ەكەنىن كوردىم دە، «اكاۋ، شەشەمنىڭ ناۋرىز (ەرگەۋ) ايىنىڭ ون ءۇشىنشى جاڭاسى ناۋرىز كوجە جاساۋى وتە دۇرىس ەكەن عوي» دەگەن ويعا كەلىپ، ەندى بۇل سىردى سۇراماققا، اۋىزعى ۇيدە شىنى-اياقتارىن جۋىپ-شايىپ جاتقان شەشەمنىڭ قاسىنا كەلىپ، اڭگىمە دۇكەنىن قۇردىم...
شەشەم:
- مەن قايدان بىلەيىن، مارقۇم اكەڭ «ناۋرىز كوجەنى وسى ناۋرىز (ەرگەۋ) ايىنىڭ ون ءۇشىنشى جاڭاسى جاساسا، ابدەن دۇرىس بولادى دەپ ءار جىلى ەسكەرتىپ وتىراتىن، بالكىم بىلسە سول كىسى بىردەڭە بىلەتىن بولۋى كەرەك... كىمءبىلسىن، قازىر بىلەرمەن ۇلكەندەردىڭ ايتۋىنشا، «اي الماسىپ كەتتى» دەيدى. مەن ەس بىلگەلى مىنا «شاعان» مەرەكەسى اياقتاي بەرە، ءبىزدىڭ تىلەۋ كوجەمىز دە باستالىپ كەتەتىن. سول ادەت بويىنشا، تىلەۋ كوجە جاساپ ءىشىپ الاتىنبىز. الايدا، وسى ايدى تەلەۆيزوردا «اقپان» ايى دەپ، كەلەسى ايدى «ناۋرىز» ايى دەپ اتاپ جۇرگەن جوق پا؟ كىم ءبىلسىن، ۇكىمەتتىڭ دە ءبىر بىلگەنى بار شىعار... بالام، قۋانارلىعى، ءتۇسىڭ جاقسى ەكەن، جارىقتىق قازعاق كۇن ءبي سياقتى ۇلى ادامداردىڭ تۇسىڭدە ساعان كۇلىمسىرەي قاراپ ءتىل قاتۋى جاقسىلىقتىڭ نىشانى دەپ ۇق. كوك ءبورىنى سۇيرەپ جۇرسەڭ، كوكجال ارلانداي، اتان جىلىكتى، ەلگە قادىرىڭ ارتاتىن ازامات بولادى ەكەنسىڭ. «اۋمين»، -دەپ شەشەم دە بەتىن سيپادى.
سودان باستاپ ناۋرىز مەرەكەسى تۋرالى تىنباي ىزدەنىپ كەلەمىن. مەنىڭ توپشىلاۋىمشا: ناۋرىز مەرەكەسىن ەسكى جىل ەسەبى ياعني اي پازاسى كالەندارى ارقىلى ەسەپتەۋ ءجون ەدى. ءبىراق ماماندار گريگوريان كالەندارى بويىنشا، ەسەپتەلەتىن كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن كۇنىنە قالايشا تۋرالادى ەكەن؟ قازعاق كۇن ءبي ايتقانداي، ءارقانداي مەرەكە كۇندەرىنىڭ بەلگىلى تاريحي كەلىپ شىعۋ سەبەپتەرى مەن بارىستارى بولادى دەۋشى ەدى. مىسالى، ءوزىمىز جىلدا وتكىزىپ جۇرگەن «8-ناۋرىز» ايەلدەر مەرەكەسى چيكاگوداعى ايەل جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك كۇنىن قىسقارتۋ، جالاقىنى كوتەرۋ تۋرالى ەرەۋىلگە شىققان كۇنىنە بايلانىستى دۇنيە جۇزىلىك «ايەلدەر مەرەكەسى» بولىپ قالىپتاسسا، «ەڭبەكشىلەر مەرەكەسى»، «جاستار مەرەكەسى» دە وسىنداي تاريحي سەبەپتەرگە بايلانىستى قالىپتاسقان ...ال ءبىزدىڭ تويلاپ جۇرگەن جەرگىلىكتى ناۋرىز مەرەكەمىز «شيپاگەرلىك بايان» كىتابىندا جازىلعانداي ناق ەرگەۋ (ناۋرىز) ايىنىڭ 13-جاڭاسىنان 15- جاڭاسىنا دەيىنگى كۇندەرگە تۇراقتاي الماسا دا، تاق كۇندەردى ۇستانىپ، جەرگىلىكتى حالىقتار ءار سايدا وتىرعان تۇرمىس جاعدايىنا قاراي، ناۋرىز دۋمانىن ۇزىن ىرعاسى ءبىر اي جالعاستىرا بەرگەن بە؟ دەپ تە ويلاي بەرەمىن.
ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، قازعاق كۇنبي كۇلىمسىرەي ءتىل قاتتى عوي، ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە مەرەكەلەنىپ جاتقانىنا، جارىقتىقتىڭ ارۋاعى رازى ەكەندىگىن بىلگەندەي بولدىم...
«ىلە كەشى» گازەتىندە 2013 – جىلى ناۋرىزدىڭ 4 – كۇنى جاريالاندى
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
