- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
قۇرەكەڭ ويىما ورالا بەرەدى
ورىنبەك ءابىس ۇلى
2013.08.29 16:22 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
ادامنىڭ اسىل قاسيەتىن ايعاقتايتىن ادامگەرشىلىگى مەن ادالدىعى، كىرشىكسىز كىسىلىگى ەكەنىن كۇندەلىكتى ومىردەن كورىپ كەلەمىز عوي. قاشان كورسەڭ ءبىر قالپىنان جازبايتىن، قاشان كورسەڭ وتتى جىرمەن مازدايتىن، مەنمەنسۋسىز مەكىرەنىپ تۇراتىن اسىل تۇلعا ويىما ورالا بەرگەن سوڭ، ەسىل جانمەن ەرەكشە وتكەن كۇندەردى ەسىمە الدىم.
ءيا، ءومىر ءوتتى ونەر قالدى. ءورىستى ونەردەن ونەگە قالدى. عۇمىر بويى ونەر ساپارىندا ءور - ىلدي دەمەي شالقار شابىسپەن شالدىقپاي شاپقان قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلىن بارلىق تىڭدارماندارى، ونەر سۇيەر قاۋىم مەنەن دە ارتىق اڭساپ، ساعىنىپ جۇرگەنىنە كوزىم كۋا، كوڭىلىم توق. ارداقتاي بىلگەن ادامعا، سەزىنە بىلگەن جۇرەككە وسىدان ارتىق نە بار دەيسىڭ. مەن قۇرمانبەك دوسىممەن 1981 - جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا شىڭگىلدە كەزدەسىپ تانىستىم. العاش كەزدەسكەندە قانداي بولسا 30 جىلدان كەيىن ايرىلاردا دا باياعى سول تابيعاتىنان جازعان جوق. ادامگەرشىلىك ادالدىعى مەن اڭقىلداعان اق نيەتىنەن جازعان جوق. ولەڭى قانداي تاماشا، اعىل - تەگىل، شىنىمەن نوسەرلەپ تۇر، شىنىمەن ويىڭنان شىعىپ ورىندى وراعىتادى ەكەن. قانداي شابىتتى شاقتارىندا شاشىراپ قالماي، ەركەلەي ەمىرەنەدى. الىس ەمەستىگىن اقىن جۇرەگىمەن اڭعارتادى، «اكىم مەن اقىن قاناتتاس جۇرسە حالىقتىڭ سىرىن ورتاق ويلايدى، شىنايى مۇڭىمەن مۇڭداسا الادى» دەگەن ءبىر ويلارىن ايتىپ العاش ءوزىنىڭ ءۇيىر ايقاس بولىپ ءوتۋىن وتىنگەنى ءالى ەسىمدە. ول كەزدە مەن بۋرىلتوعاي اۋدانىنىڭ ورىنباسار اكىمى ەدىم. ءوزىمنىڭ دە «اباي» رومانىن ءسۇيىپ وقىپ، كەي جەرلەرىن جاتتاپ، شىنايى اقىننىڭ شىرىنىنان بال تاتىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. ەندى مىنە قۇرەكەڭمەن تانىسىپ ىشتەي قۋانىپ قالدىم. ارادا 2 جىل وتكەندە شىڭگىل اۋدانىنىڭ اكىمى شامانا اعامىز ەرتىپ كەلىپ ءبىر قونىپ كەتتى. ول كەز قۇرەكەڭنىڭ شىن بابىندا شىرقاپ تۇرعان شاعى عوي. اقىنىن ەرتىپ ەل ارالاپ جۇرگەن اكىمگە ىشتەي ءىشىم جىلىپ ۇلگى - ونەگە العانداي بولدىم. وسىدان باستاپ ەرەكشە ەتەنە بولىپ كەتتىك.
«اباي» جانە «اباي جولى» روماندارىن سۇيىنە وقىپ سۇيەككە سىڭدىرگەن شاقتا، ياعني 1992 - جىلى قازاقستاننىڭ اباي اۋدانىنا جولىم بولدى. شۇرايلى جەردىڭ، قاستەرلى ەلدىڭ قۇرمەتىن كورىپ، قۇدىرەتىن سەزىندىم. «جەتارال جەرىم - اي، ساۋىقشىل ەلىم - اي!» دەپ اۋەلەتكەن ولەڭدى جەردىڭ، ۇلىڭگىردەي وزەندى كولدىڭ تۇلەگى بولعاندىعىمنان با قالايدا انگە اۋەس اكىمدەردىڭ ءبىرىمىن. مارقۇم اپام دا ولەڭ ايتۋشى ەدى. اجە ءالديىنىڭ دە اسەرى بار شىعار، جۇرەگىم جىر سۇيەدى. قۇرەكەڭدى ءسۇيدىرىپ جۇرگەن دە سول جىر، قاسيەتتى جىر عوي. ەندەشە، سەمەي دالاسىنداعى وسى ءبىر ۇمىتىلماس ساتتەردە اباي اۋدانىنىڭ اكىمىمەن كەلىسىم جاساسىپ «قالامقاس» انسامبىلىن قوناققا شاقىرىپ قايتتىم. ونداعى ويىم ەكى ەل اراسىنداعى مادەني بايلانىس، قارىم - قاتىناس ەندى ەتەك الا باستاعان شاقتا ءوزارا ۇيرەنىپ وزدەسە بەرسەك دەگەن وي ەدى. سونىمەن «قالامقاس» انسامبىلى ۇلىڭگىرگە كەلگەندە شىڭگىلگە ارنايى كولىك جىبەرىپ قۇرەكەڭدى الدىردىم. قۇرەكەڭ كونسەرتتى قوناقتاردى قارسى الۋ تولعاۋىمەن باستاپ تولقىتىپ - اق جىبەردى. ناعىز جىردىڭ تۋماسىنان كەلگەن اباي اۋىلىنىڭ قوناقتارى اسىل اعالارىنىڭ اق مارجان جىرىن ەستىگەندە ەرەكشە اسەرلى سەزىمدە بولعانىن كورىپ قۋانىپ قالدىم. ونداعى ويىم دا سول قۇرەكەڭدى شەتەلدەرگە تانىستىرا بەرۋ بولاتىن. شىركىن ەسىل ەر توكتى - اۋ ءبىر نوسەرلەتىپ. ۇلىڭگىردىڭ اق ايدىنىنىڭ ۇستىندە اق كەمەنىڭ ارقاسىندا اق جارما جىرلارىن شاشۋ عىپ شاشتى. كولىم دەپ كوپسىپ، ەلىم دەپ ەگىلدى، ءبىراق ءبىر وكىنىشىم سول اق مارجان جىرلار سول جەردە شاشىلىپ قالدى، اسىرەسە، كول ۇستىندە ءبىر تەرەڭنەن تەبىرەنىپ تولقىپ ەدى - اۋ. ە، قۇرەكەڭنىڭ ونداي اسىل مارجاندارى توگىلگەن جەرى كوپ عوي، تەك كەزىندە قادىرىن ەسكەرمەي وكىنىپ قالدىق عوي. سودان وسى ءبىر ويلارمەن دەمالىسقا شىققاننان كەيىن شىڭگىلگە قايتا كەلدىم.
شىركىن، قايران قۇرەكەڭ! ەندى ءبىر ەرەكشەلىگى مەن بىرەۋدەن ءبىر نارسە الا قويايىن دەيتىن ويى بولماۋشى ەدى. ءبىراق ونىسىن بىلەتىن مەن دە ءارقاشان قۇر قويمايتىنمىن. قاسىمداعى اتقا ءمىنىپ جۇرگەن ازاماتتار دا اعالارىن القاپ ءجۇردى. اسىرەسە، التاي تاۋ ورمان مەكەمەسىندەگى ءار ۇلت باۋىرلارىما قۇرەكەڭە دەگەن قۇرمەتپەن راقىمەت ايتار ەدىم. قاي اۋدانداعى قاي بولىمشە تاۋ الاڭدارىنا بارسا اعىنان اقتارىلىپ اعالارىن كۇتتى، الدىنان شىعىپ اتىنىڭ شىلبىرىن ۇستادى. كورىپ ءجۇرمىن، سولاردىڭ ءبىرى سودان كەمدىك كورگەن جوق، قايتا دۇعالى اۋىزدان باتا الىپ مەرەيلەرى ءوستى، جىر سۇلەيىمەن دامدەس بولىپ ماعىنالى ءومىر كەشتى. وسى ساپارلاردا ءبىز قۇرەكەڭنىڭ ولەڭدەرىن ايتقىزا ءجۇرىپ، جيناپ ءجۇرىپ، ءسۇت سۇراعان شەلەگىمىزدى دە جاسىرماي 40 مىڭ يۋاننىڭ ۇستىندە اقشا جيناپ، «جىلىپ وتكەن جىلدار - اي» كىتابىن شىعاردىق. داستارقان باسىندا قالعان كوپ ولەڭدەردىڭ ءبىر ءبولىمى وسىلاي جۇرتپەن جۇزدەستى.
«دۇنيە ويلاپ تۇرساڭ شولاق ەكەن» دەمەكشى، بۇگىن ويلاساڭ ءبارى دە ءبىر كورگەن تۇستەي وتە شىعىپتى. قالبىراقتاپ جۇرەتىن قايران قۇرەكەڭ، بىرەۋگە مىنەز كورسەتىپ رەنجىپ، اشۋ شاقىرعانىن كورسەتپەي كەتتى، كوبىندە ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا، تەمەكىسىنىڭ ءوزىن تەبىرەنە سوزا سورىپ، اندا - مۇندا ادامعا كوزىنىڭ استىمەن ويلى قاراپ، جان - جاعىن بارلاپ، باعامداپ سويلەپ دومبىراسىن قولىنا الاردا الدىن الا تاماعىن قىرناپ، قۋتىڭداپ كۇلىپ تە قويۋشى ەدى. وسى قۇرمانبەككە ءبىر كىسىدەي ىنىلىك ءىلتيپات جاساعان مارقۇم بايمۇڭعۇل باۋىرىمىز بولاتىن. شىڭگىلگە كىرە بەرىستەگى جول جاعاسىنداعى اۋلالى كەڭ ءۇيىن سول كەزدىڭ وزىندە 80 مىڭ يۋان شىعارىپ ساتىپ بەردى. ءۇيدىڭ جاسالۋ تاقتايلارى مەن اعاش جيھازدارىن ءبىز تاۋ ورماننان شىعاردىق. بۇل كۇندە ويلاپ وتىرسام ەسىمە قايداعى ورالادى, ول شاقتا وسى ويلاردىڭ ءوزى ومىرىمە ازىق بولادى دەپ كىم ويلاعان. ات ۇستىندە جۇرگەندە كىم ءبارىن ويلاي بەرەدى دەيسىڭ، ۇزەڭگىدەن تۇسپەستەي، ەرىڭنەن ەڭكەيمەستەي كۇي كەشەسىڭ. «استىڭداعى اتىڭ ەلىڭنىڭ ەرتەڭىنە قىزمەت ەت دەپ مىنگىزگەن كولىگى، تاقىمىڭداعى تاق دەگەن دە سول، ەل ارقىلى بەرىلگەن باق دەگەن دە سول...» دەگەن ويلارىمدى باۋىرلارىما تالاي ايتتىم. ءوزىم دەمالىستاعى كەزىم بولسا دا قۇرەكەڭنىڭ، قازاقتىڭ جىرلارى شاشىلىپ قالماسىن دەپ اتقا مىنگەنىمدە قاسىمدا اياۋلى اقىننىڭ ءوزى دە بار، الدىمىزدى وراپ اينالىپ كەتكەندەر دە بولدى. نە كورمەگەن بىزدەر ەدىك. قۇرەكەڭ مەنى اياپ قاتتى قىسىلدى. مەنىڭ جاۋابىم: ە، ەسىل ەرىم - اي، ادىمىن اشپايتىندار، ىلگەرى باسپايتىندار، ءبىر باسىنان اسپايتىندار، ءسويتىپ ءجۇرىپ وزدەرىن دە دالاعا تاستايتىندار سولاي بولادى عوي، - دەدىم. اۋرۋ ازابى قۇرەكەڭدى از قيناعان جوق. جۇرەگىمىز بىرگە اۋىرعانىمەن امال قانشا؟! بار قولدان كەلەرى كوڭىل سۇراپ كومەكتەسۋ عانا. العاش سىرقاتتانىپ ۇرىمجىگە بارعانىندا ورازبەك ءىنىم تەلەفون بەردى، اۋرۋىنىڭ سالماعىن ايتتى، قينالا وتىرىپ، قىسىلا ءجۇرىپ امالسىز ءزۇپيرا اپايعا تەلەفون شالدىم. ول كىسىلەر دە ەستىگەن ەكەن، ءجانابىل اعا دا شيپاحاناعا قاتىستى ادامدارعا ارنايى ورنالاستىرىپ قويىپتى. «جانى قىسىلسا جاقىنىڭمەن» دەمەي مە، «كوڭىل سۇراعانى كوڭىلگە جاقسى» دەپ ۇزبەي حابارلاسىپ تۇردىم. ءبىر جولى ەل اعاسى تىلەبالدى ابدىرەشيت ۇلىنا ەرەكشە العىسىن ايتىپ تەرەڭىنەن تەبىرەندى. جىرلارىمدى ميللياردتىڭ تىلىندە سويلەتىپ جۇرەگىمدە جۇرگەن ءبىر ارمانعا جەتكىزدى، - دەپ تولىقسىپ كەتتى سىرقات كەۋدەسى سىرىلداپ سىرلاسىپ. ول بىلاي بولاتىن: ءبىر جولى جانە دە ورازبەك تەلەفون شالىپ: قۇرەكەڭ كىتابىن حانزۋ تىلىنە اۋدارتسا دەگەن ءبىر تىلەگى بار ەكەن، قىرىق جىل ايتقان جىرلارىمنىڭ بولماعاندا تاڭداۋلىسىن حانزۋ تىلىندە ءبىر كورسەم دەپ ارمانداپ جاتىر، - دەدى اقىل سۇراي تىلدەسىپ. جاسىمنان ىزىمدى باسىپ ىززەتپەن جۇرگەن ءىنىنىڭ ءسوزى وي سالدى. اشىعىن ايتقاندا، ايتىپ كەلگەن اجالمەن ارپالىسىپ جاتقان دوس ارمانى مىناۋ، اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىق مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعىسىڭ ءوزىڭ ءبىر ءجونىن كەلتىر دەگەنمەن ورازبەك باستاعان ورمان مەكەمەسىندەگى جولداستار 20 جىلدان بەرى، از كومەكتەسكەن جوق، ونىڭ ۇستىنە مادەنيەت سالاسى بولسا ءبىر باسقا. اقىرى ەلىم دەپ ەڭىرەپ جۇرگەن ەل اعاسى عوي، ونىڭ ۇستىنە اقىنىن جانى سۇيگەن، اقىندار ايتىسىن الەمگە تانىتسام دەپ جۇرگەن الىمدى ازامات، نەدە بولسا قۇرەكەڭنىڭ سالەمى رەتىندە جەتكىزىپ تىلەبالدى ابدىرەشيت ۇلىنا تەلەفون جالعادىم. تۇرپان ايماعىندا قىزمەت بابىمەن ءجۇر ەكەن. ەكى ەتكەن جوق، «ءوزىم دە حابارلاسام، قۇرەكەڭە سالەم ايتىڭىز، ورىنداۋعا تىرىسامىز» دەمەسى بارما، كارى جۇرەگىم قۋانىپ قالدى. سونىمەن از كۇندە شىڭگىل اۋداندىق مادەنيەت مەكەمەسىنە 50 مىڭ يۋان اقشا ءتۇستى. كىتاپ جۇمىسىنىڭ جالپى بارىسىنا جانە دە ورازبەك جاۋاپتى بولدى. اقىرى تىلەبالدى جولداس سوڭىنان قاجەتتى ءبىر ءبولىم قارجىنى باسپا مەكەمەسىنىڭ باسشىلارىن شاقىرىپ ارنايى تاپسىردى. جۇمىس ءبىتتى. الەم قازاق ايتىس اقىندارىندا ءبىرىنشى بولىپ قۇرەكەڭنىڭ حانزۋ تىلىندەگى جىر جيناعى جارىق كوردى، اقىن ارمانى ەل ارمانى ەمەس پە، وسىلاي ورىندالدى.
قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلىندا كەيىنگى جاس اقىندار ءوزىنىڭ جەتكىنشەكتەرى ۇيرەنۋگە ءتيىستى كوپتەگەن ەرەكشەلىكتەر بار ەدى. ونىڭ حالىققا جاناسقىشتىعى، جۇرتپەن جۇرەكتەس، ەلمەن ەتەنەلىگى قاشاندا ءبىر قالىپتان جازباي جايراڭداپ جۇرەر جاز مىنەزى، ونەرگە ولەردەي عاشىق جانە سونداي جاۋاپكەرلىگى ءبارى - ءبارى اقىننىڭ اسىل قاسيەتتەرى ەدى. ءار شۋماقتاعى ءارقايسى سوزگە دەيىن ءمان بەرىپ وتىراتىن. ومىردە وكىنىشسىز ادام جوق. دەگەنمەن ويلارىن ورىنداپ حالقىنىڭ قاجەتىنە جاراپ، ءتىپتى، ەلىنىڭ ەگەي ەڭبەكتەرىن جىرلاپ، جالعان دۇنيەنىڭ جارىعىن سەزىنىپ، جان بالاسىنا تەك جاقسىلىق سيلاپ وتەتىن جاندار ساناۋلى بولسا كەرەك. دوسىمدى سونداي ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى دەپ ايتا الامىن. ۋاقىت كەرۋەنىن ەشكىم توسا الماسى شىندىق. سونىمەن بىرگە ول كەرۋەنمەن بىرگە جاسايتىندار دا ساناۋلى ەكەنى شىندىق. ەندەشە، دوسىمنىڭ عاسىرلار قاتپارىنان، عالىمدار حاتتارىنان كورىنەتىن قايتالانباس دارىن ەكەنىن ەسكەرىپ كوڭىلگە مەدەۋ ەتەمىن. جانىڭ جانناتتا، توپىراعىڭ تورقا بولسىن قايران قۇرەكەم! «شينجياڭ گازەتى»
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
