- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
اقپارات پەن ادەبيەتتىڭ قاتىناسى تۋرالى از ءسوز
2015.07.10 15:08 كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى
− «پروكۋراتۋرا گازەتىنىڭ» ءتىلشىسى سۇن ليدىڭ مويانمەن سۇحپاتى
ءتىلشى: بىرەۋلەر مەديالار ۇشقان قۇستاي دامىعان بۇگىنگى تاڭدا جۋرناليستيكا جازۋشىلىعى دا وبيەكتيۆ جاقتان ايتقاندا، ساپ ادەبيەتكە بەلگىلى دارەجەدە كەسىرىن تيگىزدى، كۇردەلى كوركەم شىعارمالاردى ءتۇسىنىپ، تۇشىنىپ وقيتىندار ازايدى، جەڭىل ادەبي جانرلارداعى جالاڭ تۋىندىلار تازا، تۇنىق كوركەم تۋىندىلاردان ىرگەسىن الىسقا سالىپ بارادى دەسەدى، وسى كوزقاراستى قۇپتايسىز با؟
مويان: ونداعان جىلداردىڭ الدىنداعى ەلىمىزدىڭ اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان ماقالالار مەن قازىرگى مەديالارداعى جازبالارعا ۇڭىلسەڭىز اراسىندا جەر مەن كوكتەي پارىق بولعانىن اڭعاراسىز دا تاڭ قالاسىز. مەنىڭشە، ءارقانداي ءىستىڭ بولىمدى - بولىمسىز ەكى بەتى بولادى، ءبىر جاعىنان، قازىرگى مۇنداي ماقالالار ونداعان جىلداردىڭ الدىنداعى قاتىپ - سەمگەن، جاداعاي، جاسىق ءتىل قولدانىسىنا قارسى شىققاندىق، ءتىلدى جۇتىندىرىپ، قۇلپىرتىپ، كەنەۋلى دە كەمەلدى ەتىپ تۇرلەندىرۋگە بەت العاندىق. ەندى ءبىر جاعىنان ايتقاندا، قازىرگى ماقالالاردا ءسوزۋارلىققا سالىنىپ اقىلگويسۋ، الباتى تون ءپىشىپ سارناۋ، قينالىپ ءسوز ساپتاپ، سويلەم قۇراۋ، كەڭ كوسىلە كوپىرتۋ پيعىلى باسىم. ءبىراق تىلدەگى وزگەرىس ادامنىڭ ەركى بويىنشا بولمايدى، قوعام وركەندەپ، زامان جاڭارىپ، تۇرمىس تۇلەپ بارادى، كوپتەگەن جاڭا زاتتار مەن قۇبىلىستار، تىڭ تۇرمىس فورمالارى، سونى كوزقاراستار تولاسسىز جارىققا شىقتى، وسىلارعا بايلانىستى قىرۋار اتاۋ - تەرميندەر پايدا بولدى. ال سول تولىپ جاتقان جاڭاشا اتاۋلار مەن ايتىلىمدار ءتىل قولدانىسى مەن ماقالالاردىڭ ءوڭىن وزگەرتپەي، بەت - بەينەسىن قۇبىلتپاي قويمايدى، بۇل بوگەۋ بەرمەس تاسقىن سەكىلدى. عالامتور جاي قاۋىمنىڭ ۇيىنە دەيىن تارتىلعان سوڭ، تور ادەبيەتى الابوتەن ءبىر فورماعا اينالدى. تورداعى جازۋشىلىقتىڭ تىلگە ىقپالى تەك اتاۋ - تەرمين جاعىندا عانا ەمەس، بەلگىلى ماننەن ايتقاندا، ول ءبىزدىڭ كەيبىر داعدىلى ءتىل قولدانىسىمىزداعى گرامماتيكالىق قاعيدالاردى وزگەرتە باستادى، اۋەلى، وزگەرتتى دە. مۇنداي وزگەرىس ءتۇبىرلى ءمان - ماڭىز الۋى دا مۇمكىن. مەنىڭشە، ءتىل دەگەن ۇلى داريا سىقىلدى، ءوزىن - ءوزى «تازارتىپ وتىراتىن» قۇدىرەتى بولادى. ۇلى داريانىڭ بەتىندەگى قالقىمالار، كوبىكتەر اقىر - اياعىندا ىعىستىرىلادى. ءبىر قىرىنان العاندا، «كۇردەلى، كوركەم، ساپ» دۇنيەلەر دە وزگەرمەيتىن نارسە ەمەس، ءار ءداۋىردىڭ ءوز سۇرقىلتايى بولاتىنى سەكىلدى كلاسسيكالىق شىعارماسى دا بولادى. ارعى زامانداردان قالعان كلاسسيكالىق شىعارمالارىمىزدا ابزال، ارتىق دۇنيەلەر از دەيسىز بە، الايدا ولار بۇگىنگى ومىردەن الىستاپ كەتتى. تاعى ءبىر قىرىنان ايتقاندا، ولاردىڭ ءنارى بەرگى كلاسسيكالىق شىعارمالارعا الدەقاشان ءسىڭدى. مەنىڭ ايتپاقشىم، شىعارما جازۋ بارىسىندا ءتىلدىڭ قۇنارلى، تۋىندىنىڭ كوركەم بولۋىن كوزدەگەن ءجون، سويتسەدە اعىمدىق ءتىل قولدانىسىنداعى ستيلدىك، ستيلستيكالىق فاكتورلاردى دا قابىلداۋ قاجەت، سول ارقىلى ماقالانىڭ كوركەمدىگىن اسىرىپ، جۇعىمدىلىعىن ارتتىرۋعا بولادى.
ءتىلشى: ءبىزدىڭ اقپارات قۇرالدارىمىز، اسىرەسە، گازەتتەرىمىز جارىققا شىققان كەزدەن باستاپ، ادەبيەتپەن بىتە قايناستى، 20 - عاسىردىڭ 20 - ، 30 - جىلدارى جەتىلگەن كوپتەگەن قالامگەرلەردىڭ گازەتتەردىڭ ادەبيەت بەتتەرىنەن ءنار الماعانى كەمدە - كەم. ال اقپارات قۇرالدارى قارىشتاپ دامىعان قازىرگى كەزدە ادەبيەتتىڭ السىرەۋىنە بايلانىستى كوركەم شىعارمالاردىڭ گازەتتەردىڭ قوسىمشا بەتتەرىندەگى سالىستىرماسى دا ازايىپ بارادى، بۇل − تالاسسىز اقيقات. تالاي گازەت - جۋرنالدار ءتىپتى ادەبيەت بەتتەرىن قىرقىپ، قىسقارتىپ جوعالتتى، ونىڭ ورنىن وسى زامانعى مادەنيەتكە، تىنىس - تىرشىلىككە قاتىستى دۇنيەلەر يەلەدى. وسى جونىندەگى ويلارىڭىزبەن بولىسسەڭىز؟
مويان: بۇل داعى شاراسىزدىقتان بولعان جايت. ۇلكەنى بەلگىلى جانرداعى شىعارمالار سۋالسا، كىشىسى گازەت قوسىمشا بەتتەرىنىڭ ىقپالى جۇتادى، ءشوجىدى، بۇلاي بولارى سوزسىزدىك. گازەت ادەبيەت بەتتەرىنىڭ سارقىلا باستاۋى مەن ادەبي جۋرنالداردىڭ سۇركەي تارتۋى، مەنىڭشە، ينتەرنەتپەن بايلانىستى. ءار كۇنى ون نەشە گازەتتى پاراقتاپ شىعامىن، كەيبىر گازەتتەردىڭ قوسىمشا ساندارىنىڭ مازمۇنى بۇرىنعى كەزدەردەگىدەن ءپاس ەمەس. ماسەلەن، «ۋىنسۇي گازەتىنىڭ»، «ياڭچىڭ اقشامى گازەتىنىڭ»، «پروكۋراتۋرا گازەتىنىڭ» ادەبيەت - كوركەمونەر بەتتەرى ءتاپ - ءتاۋىر شىعىپ جاتىر، ءبىراق ىقپالىن 20 - عاسىردىڭ 50 - ، 60 - جىلدارىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. مۇنداي جاعداي ءبىزدى زامانا وزگەرىسىنە ىلەسۋگە، كادەگە جارايتىندارىن قالدىرىپ، ۋاقىتى وتكەندەرىن تاستاۋعا ماجبۇرلەدى. «موداعا اينالعانداردىڭ» ءبارى قوقىر - قوقسىق ەمەس، گاپ ءبىزدىڭ قاۋىزىن تاستاپ، ءدانىن العانىمىز، قۇمنان كەبەك التىن شايقاعانىمىز سەكىلدى، شىعارمالاردى تالعاي، تاڭداي، ىرىكتەي بىلۋىمىزدە، ءوز «مودامىزدى» جاراتۋىمىزدا قالدى.ءتىلشى: «حانزۋ اقپارات قۇرالدارىنىڭ ادەبيەت سيلىعىن» تاعايىنداعان مەكەمە - ورىنداردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي سيلىقتى بەلگىلەۋدەگى ماقساتى − ادەبيەتتىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە سەپ بولاتىن تەكشە - تۇعىرلاردى كوبەيتۋ كورىنەدى. ءسىز جازۋشى سالاۋاتىڭىزبەن اقپارات قۇرالى سىندى مىنبەنىڭ ادەبيەتتىڭ دامۋىنا ۇگىت جاعىنان دەم بەرۋ ابزالدىلىعىنان قالسا، تاعى قانداي جاقتاردان ادەبيەتكە لەپ قوسا الادى دەپ بىلەسىز؟
مويان: اقپاراتتىڭ ادەبيەتكە ارالاسۋى، ءتىپتى، وعان ىقپال كورسەتۋى قۇپتارلىق يگى ءىس. مۇنداي سيلىقتىڭ ماقساتى مەن ولشەمى جازۋشىلار مەن وقىرمان قاۋىمعا ادەبيەتتىڭ ارمانىن نەمەسە ارمانداعان ادەبيەتتى ايگىلەي الادى. ءمۇبادا ىركىلىسسىز جالعاسسا، ءوز رولىن كورسەتەر ەدى. اقپارات قۇرالدارىندا سيلىق بەلگىلەپ، ادەبيەتكە شابىتتاندىرۋدان سىرت، شىعارمالارعا باعا بەرىپ، بايلام جاسايتىن ايدار اشقان، كەنەۋلى كوركەم شىعارمالاردى عانا جاريالاعان دۇرىس، مۇنىڭ ءبارى بۇرىننان كەلە جاتقان فورمالار، ايتسەدە سيلىق تاعايىنداۋ ارقىلى قىسقا ۋاقىتتا دابىرالى اقپاراتتىق ءدۇمپۋ تۋدىرۋ مۇمكىن ەمەس.
ءتىلشى: جازۋشى شىعارماسىنىڭ وقىلۋى مەن سىن تارازىسىنان ءوتۋى ءۇشىن، مەيلى قالاي بولماسىن، اقپارات قۇرالدارىنان قول ۇزە المايدى، سوندا جازۋشى «ادەبيەتتىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە سەپ بولاتىن تەكشە - تۇعىرلاردى كوبەيتۋ» ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
مويان: جازۋشىنىڭ قولىنان كەلەتىنى وتە قاراپايىم، قاداپ ايتساق، جاقسى شىعارما جازۋ. تەكشە - تۇعىر دەگەنىڭ كورمەدەگى تاۋار ساكىسى، سورەسى سياقتى، وعان تاڭداۋلى تۋىندىلار تىزىلمەسە، ول قانشالىقتى بەزەندىرىلىپ اشەكەيلەنسە دە بەكەر، ءمان - ماڭىزىن جويادى.
ءتىلشى: قازىر كەيبىرەۋلەر قارا قىلدى قاق جاراتىن سىن جوق، ادەبيەت سىنى مايدالانىپ، ۇساقتاپ كەتتى، اقپارات قۇرالدارى، اۋەلى، جازۋشىلاردىڭ اتىن شىعاراتىن ساحناعا اينالدى دەپ وكپە - نازىن ايتىپ جاتىر. بۇعان نە دەيسىز؟ اقپاراتشىلار مەن جازۋشىلاردىڭ مۇنداي قاتىناسىنا ريزاسىز با؟ سىزشە اقاۋسىز قاتىناس قانداي بولۋى كەرەك؟
مويان: ادەبيەت سىنىنىڭ ۇساقتاۋى ارىدان پايدا بولعان، قازىر عانا باستالىپ وتىرعان جوق. اقپاراتتىڭ ادەبيەتتى ءسوز ەتۋىنىڭ، مەنىڭشە، ۇنامدى جاعى دا بار. جاسىق، جاباعى شىعارمانى القاۋ، ارينە، دۇرىس ەمەس. ايتسەدە كورىم، ءتاۋىر تۋىندىعا ءادىل باعا بەرۋ جاقسى ءىس قوي. ەگەر ەشقانداي سىرتقى كيلىگۋ فاكتورى بولماسا، اقپارات قۇرالدارىنىڭ كوركەم شىعارمالارعا تورەلىك ايتۋ ساپاسى جاۋاپتى ءتىلشى مەن رەداكتوردىڭ ەستەتيكالىق دەڭگەيىنە بايلانىستى بولادى. ءوز باسىم، ادەبيەتتى جاقسى بىلەتىن ءتىلشى وتە تالعامپاز كەلەدى، ءوزىنىڭ ايتارى بولادى، دۇرمەككە ەرىپ دۇركىرەپ كەتپەيدى دەپ ەسەپتەيمىن. ارينە، ءوز الدىنا دارا پايىم جاساۋ دا وڭاي - وسپاق ءىس ەمەس. ءتىلشىنىڭ كەيدە سىنشى سالاۋاتىمەن بەيتاراپ تۇرىپ، قالىس باعا ايتۋىنا دا، وزگەلەردىڭ پىكىرىن جاريالاۋىنا دا بولادى. اقپاراتشىلار مەن جازۋشىلاردىڭ قاتىناسى، اينالىپ كەلگەندە، مادەنيەت بەتتەرىنە جاۋاپتى ءتىلشى - رەداكتورلار مەن جازۋشىلاردىڭ تۋىندىلارى اراسىنداعى قاتىناس. اقاۋسىز قاتىناس بارىندە شىعارمانى نەگىزگە الادى، سونى ارقاۋ ەتەدى. ءمۇبادا ءتىلشى سۋبيەكتيۆ تۇرعىدان ماقالا جازامىن دەسە، وندا ءوزىنىڭ كوركەمدىك جونىندەگى ار - نامىسىنان تايماۋى، جاقسىنى جاقسى، ناشارىن ناشار دەۋى شارت. ەگەر وبيەكتيۆ تۇرعىدان ماقالا جازسا، وندا ۇنامدى - ۇنامسىز جاقتارداعى پىكىرلەردى تولىق جەتكىزۋى، تىزگىندى ءبىر جاعىنا قاراي تارتپاۋى كەرەك.
اۋدارعان: جايىربەك مۇحامەتحان ۇلى
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
