- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
كۇلسەڭ كۇل، الداما
(شالقىما)
ديداربەك زاكىرجان ۇلى
2015.07.27 15:30 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
ءومىردىڭ مايدا تاڭى جانە دە ماناۋراپ اتىپ كەلەدى.
ءيا، تىرشىلىك اتاۋلىعا ءوز جارىعىن رياسىز، اقىسىز توگەتىن كۇن انا دا جايدارى. توبەڭدە كۇن كۇلىمدەسە، جان ءلاززاتى دەگەن سول. جان ءلاززاتى دەمەكشى، ادامداردىڭ اقىلى اقشاعا بايلانا باستاعان سايىن جاندى ساتىپ الۋعا قام جاسايدى. ويتكەنى اقىلسىز ادام عانا اقىسىز زاتتى ساتىپ الۋعا ۇرىنادى. قارا دا تۇر، ءتۇپتىڭ تۇبىندە، توبەڭدە كۇننىڭ جەر تەبىنگىدەي، اۋە الاقانداي بولعاننان بەرى توككەن نۇرىنا اقشا تولەيسىڭ دەپ جالبىر الاقاندى كولەڭكە ەتكەندە كورەسىڭ. وسىنى ويلاعاندا كۇلەسىڭ (مەن دە كۇلدىم)، سەن دە كۇل، كۇلە ءتۇس.
− سەنىڭ كۇلكىڭ قانداي ادەمى! كۇلە ءتۇس. تاۋدىڭ تازا ەركە بۇلاعىنىڭ سىڭعىرى، عايىپتان سوققان مايدا سامالدىڭ ناق ءوزى (بۇل قىزعا ىڭكارلىعى اۋىپ جۇرگەندە ايتاتىن اڭدىعىشتاردىڭ الداۋ كۇلكىسى).
− ءسىزدىڭ كۇلكىڭىز قانداي ادەمى! باسەكە، ءسىز كۇلگەندە بۇكىل ەل قوعاداي جاپىرىلدى. ەزۋىڭىز جيىرىلسا، اناۋ سىعايبەكتەردىڭ دە ەزۋى قوسا جيىرىلىپ، كۇلە جونەلىپ وتىردى. پا، پا، ءسىزدىڭ كۇلكىڭىز ادامنىڭ جانىنا شۋاق سيلايدى (بۇل كۇلكى بيلىك يەسىنە جاعۋدىڭ جولى ەتكەن كۇلەكەشتەردىڭ كۇندىك كۇلكىسى).
− انا، سەنىڭ كۇلكىڭ كۇن كوزى، سەنىڭ كۇلۋىڭ مەنىڭ عۇمىرىمنىڭ باتپاس كۇنى، سارقىلماس تەڭىز ايدىنى، انا، سەنىڭ كۇلكىڭ جارالماعان زور شابىت، سەنىڭ كۇلكىڭ باي - باقىتتىڭ شۇلەنى، سەنىڭ كۇلكىڭ تىرلىگىمنىڭ جۇرەگى. پاك ماحاببات، ولمەس ءومىر ءنان جۇرەكتەن تۋادى (مىنە بۇل اناعا دەگەن شىنايى ماحابباتتان تۋعان كۇلكىنىڭ باعى. كۇلكىنىڭ مىڭ كۇندىگى، مىڭ كۇندىك كۇلكىنىڭ كۇلكىسى).
− ا... ا... ا... ا... ا... شىنايى... (مىنە بۇل كۇلكى ءسابيدىڭ كۇلكىسى ... وندا وتىرىك، جالعان كولگىرسۋ، ماقتان، جالتارۋ بولمايدى. كوزىنە كورسەتىپ الداپ جاتساڭ دا سول كۇلكى، دەمەك، انا كۇلكىسىنەن تۋىنداعان ءسابي كۇلكىسى).
ادامزات قوعامىندا ەڭ العاشقى كۇلكىنىڭ لەبى ەسۋى عاجاپ. جاراتۋشى حاۋانانى جاراتقاندا، كوزىنە كۇننىڭ ساعىمى ءتۇسىپتى - مىس. كوزىنە كۇننىڭ ساعىمى تۇسكەننەن ۇيالىپ، بەتىنە قان جۇگىرگەن. مىنە بۇل كۇلكىنىڭ جاراتىلۋى. سول ءۇشىن دە كۇلكى ادامزاتقا عۇمىر تىلەيتىن «التىن قوڭىراۋ». كەيدە وتىرىككە بوي الدىرىپ، عۇمىرىنا سەلكەۋ تۇسىرگىسى كەلگەندەر «التىن قوڭىراۋدى» ۇرلاعىسى كەلەدى. ءبىراق ءوزىن ەمەس، كولەڭكەسىن ۇرلايدى. كولەڭكە قوڭىراۋ وعان ەس بولسىن با، كولەڭكە عۇمىرىن مازاق ەتەدى. مازاققا ۇشىراعان شوت ماڭداي مايدا جورعالار، سۋ توگىلمەس جيرەن جورعالار، اتقان وقتان بۇرىن جەتىپ، وزگەنىڭ نەسىبەسىن وزگەگە بايلايتىن بايلامى جوق شىر بىتپەس ءشي اياق جورعالار وتىرىك كۇلكىنى وزىنە مىسە تۇتتى. وندايلاردىڭ جۇزىنەن شىن كۇلكىنى ىرىمعا تاپپايسىڭ. ويتكەنى ولار ءوز كولەڭكە كۇلكىسىن ءوزى تاپتاپ تاۋىسا الماي، نە وزگەنىڭ شىن كۇلكىسىنىڭ قىزىعىنىڭ شىرىن قيالىنا باتىپ جاتا المايتىن البارىندى جاندار.
ەڭ رياسىز كۇلكى سابيدىكى بولعان سوڭ، كۇلكىنىڭ ەڭ كيەلىسى انانىكى. ءبىراق، وتىرىك كۇلكىگە الداناتىن انالار الدانبايتىنداردان مىڭ مارتە بيىك. ولاي بولاتىنى وتىرىك قورعان بيىك، ايباتتى، الەم - جالەم، ايباتىنان جاۋدىڭ ساعى سىنىپ، قايراتى قان جۇتىپ، كوك سۇڭگىسىنىڭ ۇشى كەتىلەدى. ال وتىرىك كۇلكىنىڭ زىمىستاندىق ءيىرىمى دۇلەي بوران ىسپەتتى. شالىعىنا شالىقساڭ شاڭ قاباسىڭ. كوزىڭە شاڭ - قۇم قونادى، نە قۇيىنا تارتقان سولقىلداق سازداي سازارىپ جانىڭدى جالمايدى. تۋادا وتىرىك كۇلكى جوق، ءبىراق وتىرىككە ۇيرەتۋشى ءومىر بار.
كوپ جىل كەزدەسپەگەن دوسىم: «ىزدەپ كەلدىم» دەدى. مەندە ەس قالعان جوق، بەكەتكە قاراي تۇرا جۇگىردىم. ءدال سول ساتتە، الا جازداي كىندىگى تارتىلىپ، سىعىمداي بولسا دا جاۋماعان اق جاڭبىر شەلەكتەدى. مالمانداي سۋ كۇيدە بەكەتكە جەتتىم.
دوسىم كوشە ايالداماسىندا تۇر ەكەن، مەنى كوردى دە سويلەۋدەن بۇرىن كۇلدى. مەن دە كۇلدىم. ايالدامادا تۇرعاندىقتان دەنەسىنە جاۋىن تيمەپتى. ال مەن سۋدان شىققان تىشقاندايمىن. رياسىز كۇلكى، ءيا، شىن عاشىقتىقتىڭ زارىعا جەتكەندەگى تازا كۇلكىسى، ىڭكار كوڭىلدىڭ گۇلگە قونعان نازىك، پەيىلدى تازا سەزىمى. مىنە بۇل ەڭ تازا جان ءلاززاتىنىڭ كۇلكىسى.
قۇشاقتاپ ۇزاق تۇردىم. ىڭكار كوڭىلدىڭ قۋانعانى سونشا، جۇدىرىقتاي جۇرەك تۋلاپ شىعىپ، جۇگىرە جونەلەتىندەي الاقىزادى. مەن سۋ - سۋ كيىممەن باۋىرىما تارتا تۇسەم، ول قۇپ - قۇرعاق، جىپ - جىلى كيىمىمەن قۇشاعىما قۇلاي تۇسەدى. مۇمكىن، كوزىن جۇمىپ العان - اۋ ءسىرا، ويتكەنى ءوزىم كوزىمدى جۇمىپ الىپپىن.
قانشا ۋاقىت قۇشاقتاسىپ تۇرعانىمىزدى بىلمەيمىن، تەك، نازىك قىزدىڭ تالدىرماش بويىنا اق جاۋىننىڭ ءدىرىلى جۇرە باستاعاندا بارىپ سوزگە كەلدىم.
− جان دوسىم، امانسىڭ با؟
− ءوز دەنساۋلىعىڭ جاقسى ما؟!
− كورىسپەگەلى كوكتەمدە قانشالاعان گۇل - بايشەشەك قاۋاشاق جاردى ەكەن - ءا.
− سول كوكتەم ماعان شاتتىق سيلايدى، - دەگەندە بالاشا قۋاندىم. كۇلكىنىڭ قىزىعى سول، بەت الپەتىمنەن جارق ەتىپ ەمەۋرىنىم بىلىنە قالعان سىڭايلى.
− سەنىڭ كۇلكىڭ ادەمى! - دەپ قىز يبالى مىنەز تانىتتى.
تاعاسىز اتتاي تاسىرقادىم. باعىتىنان اداسقان الىپ تەڭىزدەگى قايىقشىداي سەڭگە ەرىك بەردىم. سەڭ دەگەنىم قيالىم. ول دا يەكتەسە باعدارسىز ۇشى - قيىرسىز يەن دالاعا جەتەلەيدى، مەنى ءدال وسى ءسات قۇنداقتاعان وي، وعان: «سەنىڭ كۇلكىڭ ادەمى» دەپ نەگە مەن الدىمەن ايتپادىم دەگەن قىمسىنۋ بولدى. كوردىڭىز بە، رياسىز كوڭىلدەن مىڭ كۇندىك قوي جورعالىق قولا تۇرمىستىڭ قاعاناعىن جارىپ، ءدال وسىنداي شىنايى سەزىمنىڭ جان ءلاززاتى دۇنيەگە كەلەدى. ول: «التىن قوڭىراۋ». ومىرىڭە ىزگىلىك، شىنايى سۇيىسپەنشىلىك، ناعىز ماحاببات سيلايدى.
ەندى مەن: «سەنىڭ كۇلكىڭ دە ادەمى» دەسەم، ول كولگىرسۋدىڭ نىشانى، قۇرعاق قولپاشتىڭ وجارى. سوسىن:
− جانىما كۇلكى سيلاعان سوزىڭە مىڭ العىس، - دەدىم سان تولعانىپ، وزىمە - ءوزىم سان مارتە كۇبىرلەپ ءجۇرىپ.
− ول ءوز ەرلىگىڭ، ەرلىگى بار ادام عانا وزگەنىڭ جۇرەگىنەن شىنايى كۇلكى تۋعىزا الادى. ەرلىكسىز كۇلكى مىنەزسىز ادام سياقتى. ودان قورقۋ كەرەك. جانىڭا جات قىلىق، كولەڭكە كۇلكى سيلايدى، - دەپ اقشا بۇلت استىنان جارق ەتىپ شىعا كەلگەن كۇندەي جادىراپ، اقشا ءجۇزى البىرادى ول.
مىنە، مىنە كۇلكىنىڭ قۇدىرەتى.
ەندى مىنە اعىنان اقتارىلعان ساعىنىشتىڭ اڭگىمەسى باستالدى. كوڭىل ايدىنىمىزدان اعىتىلعان ءتاتتى سوزدەر ءبىرىن - ءبىرى قۋعان تولقىنداي وكشەلەپ تۋادى - اي كەلىپ. ەكەۋىمىز دە سىرلاسار دوس تابۋ جاننىڭ جادىراعانى ەكەنىن سەزدىك. قوسىلا ءان سالدىق. تاماشا ءان دە ەسىل جۇرەكتەن تۋاتىن كوڭىلدىڭ ءسانى ەكەن. جانىمىز جادىرادى، ءانىمىز كوك اسپاندى شاعالاداي شارلادى. ونداعى ءان − ەكى جۇرەكتىڭ ءتىلى، ءان − ەكى تىلەكتىڭ توعىسى، ءان − ەكى ادامنىڭ سىرلاسى، ءان − ەكى كوزدىڭ توعىسى، ءان − ەكى كوڭىلدىڭ قاۋىشۋى. قاۋىشقان جۇرەكتە نە سەلكەۋ بولادى دەيسىڭ؟! رياسىز كۇلكى جۇمباق الەمنىڭ ادام جانىنا سيلايتىن قىزىعىنا ەلىتە تۇسەدى.
مەن ءبىر يەن دالاداعى ءتۇزدىڭ قىزىل تۇلكىسىن ەلەستەتتىم. ول اڭ بىتكەننىڭ سۇلۋى. وعان قولى جەتپەگەن ادامدار: «قۋ تۇلكى، ونىڭ الدامايتىنى بولساشى» دەپ وسەككە تاڭادى. تۇلكى ءوز سۇلۋلىعىن قورعاۋ جولىندا مىڭ قۇبىلادى، ايلاسىن اسىرادى. ال ادامدار تۇزدەن ۇستاسا دا تۇزگە جىبەرمەي، «قولبالا» ەتكەن قىران ولاردىڭ قىران جاپقانداي كۇلگەن كۇلكىسىنە ءماز بولىپ، قاناتىن قومداپ، قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىنە تاپ بەرەدى. ول: «مىنالار مەنىڭ العىرلىعىمدى ناق تانىدى، مەنىڭ اتقان وقتان تەز زىمىران كورىنىسىمە ىشەگى تۇيىلگەنشە كۇلدى» دەپ ويلايدى. ءبىراق، ادامدار ەشقاشان قىراننىڭ قۇلقىن ءۇشىن قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىنە تۇسكەن ەپتىلىگىنە كۇلمەيدى. پەندەنىڭ جان دۇنيەسىندەگى «دۇنيە بوق» قىزىعۋشىلىعىنان تۋىنداعان كولەڭكە كۇلكىنىڭ داراقىلىعى وسى ەدى. كولەڭكە كۇلكى بولعان سوڭ دا ءتۇزدىڭ پاتشاسى قىران ءوز تاكاپپارلىعىنان كوز جازىپ، ادامنىڭ قولىمەن «قاساپشىعا» اينالادى. ەگەر قىران ادامداردىڭ كولەڭكە كۇلكىسىنىڭ شىن ءمانىن بىلسە، قاناتىن كەسىپ، تاركى دۇنيەگە كەتەتىن ەدى.
ەگەر مەن بۇگىن ماحابباتتى ءسۇيىسۋ دەپ ءبىلىپ، الىستان اڭساپ جەتكەن دوسىمدى قۇشاقتاپ الىپ سۇيە جونەلسەم (قيالىم عوي) ءومىر زاڭىنان القىپ شىعىپ، كولەڭكە ءومىردىڭ كۇلدى - كومەشى بولارىم مۇندا تۇر. سول ءۇشىن دە سىزات تۇسپەگەن بيىك شىڭنىڭ قۇزارىنداعى ساپ تازا مۇز سەكىلدى تاكاپپار سۇلۋلىقتى جاراتۋىم كەرەك. ءدال وسى ءسوزدى قالاي ايتتىم، سولاي كۇلكى قىستى. وندا ەشقانداي ءبىر جاتسىنۋ، سىر بۇگۋ، زىمىستاندىق جوق، ساپ اسىل مىنەزدىڭ جايدارماندىعى نۇر شاشادى.
مەن كۇلدىم، ول دا كۇلدى، ول كۇلدى، مەن دە كۇلدىم. ءيا، توبەمىزدەگى التىن كۇن دە كۇلدى. كۇننىڭ كۇلكىسىن كورگەن جاننىڭ كۇلكىسى، راس - اۋ، قانداي تازا ەدى. جان سارايىڭ كۇمبىرلەپ كۇي اۋەنىنىڭ ءلاززاتىنا باتىپ، شىن دوستىقتىڭ ارياسى كوككە كوتەرىلەدى. مەن دە كوتەرىلدىم. مىنە كەرەمەت، كوكتەن قىراننىڭ كۇلكىسىن ەستىدىم.
مۇمكىن، ادالدىقتى اقيقاتتىڭ اسقار شىڭىنا بالاپ جۇرگەن قىز كوڭىلدىڭ اق نيەتى مەنىڭ كۇلكىمدى كوككە اۋەلەتىپ، قىراننىڭ ەركىندىككە جەتىپ، جەكسۇرىندىقتان ات كەكىلىن كەسىپ شاتتانعان «التىن قوڭىراۋ» كۇلكىسىنە جەتكىزۋ شىعار. مۇمكىن، جان بىتكەنگە قىلاۋ تۇسىرگىسى كەلمەيتىن كەرىمسال مىنەزدى بويعا قۋات ەتەتىن ەرلىككە نامىسىن بەرەتىن ەر ەكەنىمدى سىناعىسى كەلەتىن دە شىعار. ءدال وسى ويدى ويلاعانىمدا تۇلا بويىمدى قۋانىش كەرنەدى. ءوز جۇرەگىن سۇيە الماعان جان وزگەنىڭ جان جۇرەگىن قايتىپ عانا سۇيە السىن. ءوز كوڭىلىنىڭ مەنمەن سۇلۋلىعىن سۇيە الماعان، جىر ەتە الماعان ەرلىكتىڭ قۇمدا ءىزى، سايدا سانى جوق ... ال ەرلىككە ەر جىگىتتى شاقىرۋ −− ەلدىڭ سۇيىنەر ەركە قىزىنىڭ وجەتتىگى، سۇلۋلىعى، مىنەزدىلىگى، كىسىلىگى. ويتكەنى نامىستى قىز، مىنەزدى قىز، جۇرەكتى قىز عانا ۇلتتىڭ تاعدىرىن كۇلكىسىمەن قورعايدى. كۇلكى −− جان ءلاززاتىنىڭ قۋانىشى، مەرەيى. ۇلت جۇرەگىنەن قۋانىش، مەرەي وشكەن كۇنى كىسىلىك، مەيىرىمدىلىك، ىڭكارلىق جەر قۇشادى. كۇلكىگە كۇندەي جىلۋ قۇشاق عانا ادامنىڭ ادالدىعىن «التىن قوڭىراۋدىڭ» ۇنىنە قوسادى. ادامدارعا شىندىقتىڭ ءۇنىن دابىل قىپ قاعادى. مىنە، شىنايى دوستىقتىڭ ادامزات جۇرەگىنە ۇلى ماحاببات ورناتاتىن قۇدىرەتى.
ءيا، شىنايى دوستىقتىڭ قۇدىرەتى مەن كۇلكىنىڭ اقىسىز، ادال قۇدىرەتى ءار جۇرەكتى ءماز ەتەتىنى شىن. مەنى جان دوسىنا بالاعان اق ەدىل كوڭىلدى كوك اسپاننىڭ ەركە جۇلدىزىنا بالادىم.
ول مەنىڭ اتار تاڭىمنىڭ شات - شادىمان دۋمانىنىڭ شاشۋىن شاشقان شىن دوسىم. سوسىن دا كوككە بوي سوزعان نار اعاشتاردىڭ جاپىراعىنان دومالاعان اق جاڭبىردىڭ سىرىلىن ەستىپ، كەۋدەمىزدى قۋانىش كۇلكىسى كەرنەدى. انە، سان مىڭداعان جاپىراق التىن رەڭگە شومىپ، ول ەكەۋىمىزدى ادامدىقتىڭ ارداقتار شىڭدارىنا تەڭ شىعۋعا دەم بەرگەندەي سىبىرلايدى.
ءيا، بۇگىن تابيعاتتىڭ سىبدىرىندا رياسىز كۇلكىنىڭ تامىرى جاتقانىن ناپ - ناق سەزدىم. ول دا سەزىندى بىلەم:
− جان دوسىم! قاراشى اينالاڭا، اق جاڭبىردان كەيىنگى تابيعاتتىڭ كۇلكىسى قانداي ادەمى. جانىڭدى جادىراتىپ، كوكىرەگىڭە كۇن سيلايدى، - دەدى.
− ءيا، دۇنيەدە كوكىرەككە كۇن سيلايتىن شىن دوستىقتان قىمبات نە بار دەيسىڭ. اقشانىڭ الاقانىندا ويناپ ءجۇرىپ سىرلاسار دوستان، الاجاڭقالانعان جارتىكەش كوڭىلدەن ساقتاسىن. باقىت دەگەن شىن كۇلكى، - دەدىم باس - اياعى جوق كوزىمدى جۇمىپ.
مىنە قىزىق، كوزىمدى اشسام، يبالى قىز، ويلى قىز ماعان قاراپ كۇلىپ تۇر ەكەن. ءنان قالانىڭ كوككە بويىمىز جەتتى دەپ پاڭدانا قارايتىن بىرىنەن - ءبىرى بيىك كۇن كوزىن قالقالاعان عيماراتتارىنىڭ مەنمەن الكەۋدەلىگىنەن سەلكەۋ تاۋىپ، ەركە قىزدىڭ اقشا ءجۇزىن الاۋلاعان التىن كۇن شۋاعىنا بولەپ، جىلى مەيىرىن توگەدى. راس - اۋ، شىن دىلىڭمەن بەرىلە قارا، دەمىڭدى ىشىڭە تارتىپ، تامسانا قارا، سوندا عانا شىن كۇلكىنىڭ جان ءلاززاتىن تاتاسىڭ. سوسىن دا: «ءارقانداي كەزدە كۇلسەڭ كۇل، الداما مەنى» دەپ تۇرعانداي قىز جۇرەگى ءلۇپىل قاعادى. ونىڭ كىسىلىگى تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىنا اينالىپ تا ۇلگىردى.
ءيا، كۇننىڭ كۇلكىسى − قىزدىڭ كۇلكىسى، قىزدىڭ كۇلكىسى − اناسىنىڭ كۇلكىسى. سوندىقتان دا انا ەڭ تازا دا رياسىز كۇلكىنى قىزىنا ۇيرەتەدى. مەن كۇلۋدى انامنان ۇيرەندىم. ويتكەنى كۇلكىم تازا ءارى رياسىز.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
