- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
اقىندى ىزدە جىردىڭ جۇيرىك جولىنان
تىلەۋقان زاتىباي ۇلى
2015.07.28 16:02
ماحابباتى مەن عازاۋاتى كىرىگىپ بارىپ كەمەل تاپقان بۇل تىرلىكتە اۋماعىن بىلگىسى كەلگەن كىسى ءوز دوس -جارانىن جەتە تانىپ،سودان پايىم تاۋىپ،سول ارقىلى ءوز ىڭكارىن ومىرگە دۇرىس داتتەۋگە قۇلشىناتىنى شىندىق. وندايدا الدىڭنان بىردە شۇبات سامالىن اڭقىلداتىپ،الشاڭ باستىرعان داڭعىل كەنەرە؛كەيدە الدەبىر ءتۇز تاعىلارى قورىس قوپاسىن شىعارعان،قۇرت-قۇمىرىسقا تابان باسۋعا ىڭعاي بەرمەيتىن جىم اراسىمەن جىلجىتقان شىركىن زاۋرەن مىڭ دا ءبىر جانداردىڭ كوز نۇرى مەن كوكىرەك سارايىنا جىلۋ بەرىپ،ارىنا كىرىن دارىتپاي وتەتىنى بار. ەندى ويلاسام،مەنىڭ دە ءبىر تۇستارى باسىندا ءتاجى،قولىندا داۋلەتى بولماسا دا ءدال جوعارىداعىداي قاسيەت دارىعان اعا ورنىنداعى ءبىر دوسىم وتكەن ەكەن-اۋ. ارينە،ول كىم دەرسىز. ول شەرۋلەپ شەپ بۇزباسا دا،شيەدەي توپتا كەسىم ەتىپ كوپتىڭ ىرقىن يگەرمەسە دە؛سايران باقتا سەرىلىك قۇرىپ اينالاسىن سالتاناتىمەن ءتانتى ەتپەسە دە؛تەك ەلى مەن جەرى سيلاعان ازاماتتىق رۋحىن،تاپ-تازا ارمان-تىلەگىن جۇيرىك قالامىمەن عانا جايىپ سالا بىلگەن اۋىل ازاماتى،اقىن تۋراقان جاماش ۇلى ەدى.
سولاقاي بوراننىڭ ىزىڭى سولعىنداعانىمەن،سوڭعى لەبى تىنا قويماعان 1975-جىلى تولى اۋداندىق 1-ورتا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. قالاشىقتىڭ سىرتقى كوشەسىندە بەس سادىرا ەشكى ايداعان قىر ادامىنا جولىقتىم دا قاراپايىمدىلىعىمەن كوزىمە جىلى ۇشىراعان الگى كىسىگە بالالىق اڭقىلداق كوڭىلمەن سالەم بەردىم. وتىزدى ەندى ارالاعان،سۇڭعاق بويلى،ارىقشا كەلگەن،سارى ءجۇزدى،جۇپىنى كيىنگەن الگى كىسى سالەمىمدى الىسىمەن مەنى بالاسىنباستان ءجون سۇراسىپ،جامپىلدەسە كەتتى. بايىبىنا تولىق جەتپەسەم دە شاكىرتتىك سەزىممەن گازەت-جۋرنالداردان ءۇزىپ-جۇلىپ وقىعان ولەڭدەرى بالعىن كوكىرەگىمە ەلەڭ بەرگەن،ەسىمىنە ەندى عانا قانىعا باستاعان اقىن اعاممەن وسىلاي تانىستىم ...
ادامداعى ەلىكتەۋدىڭ ءوزىن كەيدە تەك سۇلۋلىقتىڭ عانا تۋدىرعان ەرەكشە قاسيەتى مە دەپ ويلايسىڭ. ارينە،كەيىنگى جىلدارى سول ابزال اعانىڭ تالاي-تالاي سۇحپاتىندا بولىپ،سۇلۋ دا ويلى جىرلارىن وقي ءجۇرىپ،وزىمشە جىر جولىنا تۇسە باستادىم ... امال نە؟كوڭىلىندە سەلەۋ-سەلتەڭى جوق،سول اق جارقىن اقىن دۇنيە سالعانىنا دا مىنە 20 جىلدان اسىپ بارادى ەكەن. «جاس داۋرەن،قارايلايسىڭ ماعان بەكەر،سىبىرلاپ سوققان جەلمەن زامان دا وتەر» دەگەن وسى-اۋ! ەندى ويلاسام،جان دۇنيەسىنەن قالتقىسىزدىق،قاراپايىمدىلىق،باۋىرمالدىق،پاكتىكتىك ۇشقىنى شاشىراعان سول كىسىنىڭ سول ءبىر توعىسىپ وتكەن از عانا جىلدار ىشىندە مەنى تەك ءىنى تۇتىپ قالماستان،دوس تا تۇتقاندىعىن ەندى اڭعارعاندايمىن ...
ءبىز ونى اقىن دەپ تانىعان ەكەنبىز، ەندەشە،اقىن جانىن قالاي تۇسىنسەك بولار؟! زامان زىمىراپ بۇگىنگە جەتكەن تۇستا اقىن دەگەن اتاۋدى وعاش كورەتىن،اناۋ اقىن دەسە مۇرنىن شۇيىرە قارايتىندار بارشىلىق. ءبىر ەسەپتەن ولاردىكى دە ءجون سەكىلدى. ويتكەنى ولارعا اقىنمىن دەپ كەۋدە ۇراتىندار ولەڭسىماقتارى ەل جۇرەگىنەن تۋماعان،وزدەرىنىڭ عانا مەنشىگى كۇيىندە قالعان از ساندى الىپسوقتار بولسا كەرەك. تاريح تۇلپارى بەتىنە بۋداق-بۋداق شاڭ قالدىرىپ وتكەن،ابات دالانى الشىسىنان باسىپ،جىر اساۋىن شالمالاعان اتپال اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ بۇل تۋرالى بىلاي دەگەن ەدى: «... اقىننىڭ جەكە مەنشىك قازىناسى جوق،ونىڭ ءۇنى مەن ءتىلى،پوەزياعا كەرەك قارۋ-جاراعى بارلىعى حالىقتىكى. تەك قايشىلىق قاربالاسى مول تىرلىكتى قالاي ءتۇسىنۋ،سەزىنۋ جانە دە سول تۇيسىك-سەزىمىن جىر اسپابىمەن باسقاعا جەتكىزۋ عانا اقىندى ءوز ورنىنا وتىرعىزىپ،وعان ەرەكشە مىندەت جۇكتەيدى. سول قاسيەتتى پارىزدى وتەۋ جولىندا ونىڭ قابىلەتى مەن ءىسى،تالانتى مەن شەبەرلىگى ايقىندالماق». مىنەكي،ءبىز تۋراقاننىڭ پوەزيا جولىنداعى ساپارىنا ۇڭىلسەك،وعان جوعارىداعى تۇجىرىم بويىنشا باعا بەرە الامىز. ول دا قايشىلىق قاربالاسى مول تىرلىكتى باستان وتكەرىپ،سۇرەڭسىز جىلداردىڭ بورانىنا ءتۇسىپ،ءوزىنىڭ ادامدىق جولداعى تۇيسىك-سەزىمىن حالقىنا جەتكىزۋدەي قاسيەتتى بورىشتى ارقالاپ وتكەن جوق پا!
ەلىمەن،جەرىمەن تىنىستاس اقىن «مەن تۋعان جىل» اتتى ولەڭىندە بىلاي جىرلايدى:
«مەن ادام بوپ دۇنيەگە تۋعاندا، قىزۋ ايقاس ءجۇرىپ جاتتى بۇل ماڭدا.
مەن تۋىپپىن ءۇش ايماقتىق سولداتتار اتا جاۋىن ءوز جەرىنەن قۋعاندا». مىنە،ول جۇڭگو توڭكەرىسى جەڭىس ساعاتىنا تاياعان،كۇللى قازاق قۇلاق ەستىپ،كوز كورمەگەن جاڭا زامان ءۇنىن ەستۋگە ەلەگىزىپ وتىرعان سول تۇستارداعى ەل دەپ وسكەن ەرلەردىڭ جاۋعا سالعان اتويىن ءوز بويىنا وسىلايشا قايرات تۇتادى. شابىت قۇسىنىڭ قاۋىرسىنىن ادام بالاسىنىڭ،ەل ءومىرىنىڭ نارىمەن قاتايتقان تۋراقاننىڭ ىزدەيتىنى سي-مارتەبە،ءمانساپ،بايلىق،وزىنەن تومەندەر الدىنداعى بۇلدىلىق ەمەس،قايتا ادامدىق نامىستى قادىرلەۋگە ساياتىن جىبەكتەي جۇمساق،شىقتاي تۇنىق ىزەت ەدى.
«جاقسى ادام ۇشقانىندا ءتۇتىنى ورگە،
سۋ ىشكەن قۇدىعىنا تۇكىرەمە.
سوندىقتان كەلەم ءالى شاكىرت بولىپ،
وزىمنەن جاسى تومەن كىشىلەرگە».
جىر جولىن وقي وتىرىپ،قالايشا ويعا شومباسسىڭ. وسىناۋ پەندەشىلىك اسقىنعان الەۋكەش دۇنيەدە قۇبىلۋعا بەيىم جاراتىلعان كوڭىل شىركىننەن وعاشتىق ىزدەۋگە قالايشا مويىنسال بولماسسىڭ. بۇل ارادا ول ءوز كوڭىلىن بۇكپەسىز جايىپ سالعان. ويتكەنى بالالار،قارتتار،وزىنەن كەيىنگى بۋىندار ونىڭ سىرلاساتىن،ليريكا سىڭعىرىن ىزدەيتىن قۇنارلى ورىسىنە اينالعان تۇستارى دا مويىندايدى. سولايشا وسى ءبىر شۋماق جىر جولىمەن-اق ءوز باسىن قاستەرلەۋشى،ازاماتتىق ارىنا دەم بەرۋشى،شابىت قۇسىن باپتاۋشى كۇش تەك ارۋاقتى ەلى مەن اتا مەكەنى ەكەنىن ءداپ باسىپ ايتادى.
ادامعا انادان اسقان ەسكەرۋلى ەشكىم بولماس. ارينە،اقىن قالامىندا التىن انا قۇدىرەتى تۋعان جەر دەگەن سيمۆولمەن ارقاۋ تارتىپ،سول قۇدىرەت ليريكاداعى « مەنى» الىسقا تالپىندىرادى،ءبىر ءتۇرلى ەلپەك تە ەزىلگىش قيالدارمەن قۇرساۋلاپ،ارىدان تۋعان اق جالىندى اۋزىنان لاپىلداتادى. «قوڭىروبا ساز» اتتى ولەڭىندە:
«... سامالى شاشتان سيپاپ ەلجىرەگەن،
تۋعان جەر،جازىپ بىتپەس سەن ءبىر ولەڭ.
جاتا قاپ جۇتتىم تۇنىق قاينارىڭنان، بوتانىڭ كوزدەرىندەي مولدىرەگەن» دەپ جازعان اقىن نە ايتادى؟ارينە،اقىن ءوزىن الاقاندا شايقاپ،شاشىنان سيپاعان اياۋلى انانى ەسكە الا وتىرىپ،سول انا ءىزى اتا مەكەن بەدەرىنە ۇڭىلۋگە ىڭكار ەكەنىن؛سول ءبىر سەرى قىردىڭ ءدام-تۇزىن تەككە تاتىپ،سەتەر داۋرەنىن سەلگە كەتىرگىسى كەلمەيتىنىن؛وسى ۇلى اناسىز ءوزىنىڭ ءالى عارىپ كۇيدە بولاتىنىن؛سول انانىڭ ۇمىتكەرلىك رۋحى ءوزىن ەرتەڭگە ۇندەيتىن ايبىندى جارلىق ەكەندىگىن رياسىز جاريا ەتەدى.
زيالىلاردىڭ،ونەر يەلەرىنىڭ،نە ءبىر اڭداۋلى ازاماتتاردىڭ جاعاسىنا « ماسەلەلەر » وشاعانشا جابىسقان،جابىرەيىل جار باسىنان قامشى ۇيىرگەن تۇستا تۋراقاننىڭ دا باسى وسپادار قامشىگەرلەردىڭ قولىمەن مەڭ-زەڭ بولدى. وسى تۇستا ول بارلىق تاۋىنىڭ كۇنگەي تۇمسىعىنداعى جاتاعان داۋال ۇيدەن «ۇلى جۇڭحۋا» اتتى ولەڭىمەن:
«سەنىڭ اتىڭ جالىندى جىر،تاماشا ءان،
شاتتانامىن ەرتەڭىمە قاراسام.
ارمانسىزبىن،ءوزىڭ جازعان تاريحتىڭ
مەنداعى ءبىر نۇكتەسىنە جاراسام» دەپ جار سالدى. مىنە،وسى ازاماتتىق اۋەننەن نەنى ۇعار ەدىك؟مۇندا ول 5 مىڭ جىلدىق تاريحتىڭ اقيقاتىنان ەكشەلىپ شىققان ۇلى رەسپۋبليكاعا قانداي دات ءىزى دارىمايتىنىن،سول ۇلى وردا قارى قالىڭ قاتتى قىستى وتكەرىپ،كولى مول كوگورايلى كوكتەمگە كورنەۋ تارتىپ بارا جاتقاندىعىن؛ءوزىنىڭ سول ۇلاعاتتى كوشتەگى جالعىز عانا ءبىر جۇمىسكەر ەكەندىگىن ەسكەرتىپ وتىرعان سەكىلدى.
قاراپايىم دا قاعاجۋى مول تۇرمىستىڭ شىرماۋىندا جۇرسەدە تۇكەڭ جانى جاساڭعىراۋدان ءبىر ءسات تىنعان ەمەس. ونى جاساڭعىراتار حيكمەتتى كۇش تۋعان ەلىنىڭ ەڭبەككە ەمىرەنگەن تولاعاي ورتاسى مەن كوكتەم سايىن ساۋساعىنان سۇلۋلىق ساۋلاعان تۋعان دالاسىنىڭ جارالمىشى ەدى. ونىڭ «تۋعان دالا» دەگەن ولەڭىندە:
«اق قارمەن جاتقان كەشە تۇمشالانا،
وسىناۋ پاك مىنەزدى تۇمسا دالا.
الىپتى جاسىل تورعىن كويلەك كيىپ،
اسەمدەپ تىگىپ بەرگەن ديقان اعا» دەپ قالام تارتۋى دا وسىدان شىعار.
ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى،ماعان وسى ءبىر ۇستاز بولعان،اق ەدىل اعا بولعان،كولەگەيسىز كوڭىل تورىنەن ورىن بەرەر دوس بولعان،ءبارىن قويعاندا تۋعان ەلىنىڭ ەرشىمدى ازاماتى بولعان تۋراقان جاماش ۇلى جىر داپتەرىنە قىل قالاممەن ايشىقتى سۋرەت سالعان ليرىك اقىن ەدى. تىنىمسىز تۇرمىستىڭ سان الۋان سوقپاعىنان تۇمانسىز،تۇنىق ويلاردى توتەلەي ايتىپ تاستاپ،ءوزىنىڭ جەكە باسىندىق جيھازىنا سالاقتىق ەتەتىن مىنەز اقىنداردىڭ كوبىندە كەزدەسە بەرەتىن سەكىلدى. سول مىنەزدە وتكەن تۋراقاننىڭ دا تۋىندىلارى ارتىندا تولىق جينالماي جاتقان جايى بار. اقىنمەن سىرلاسىپ وتكەن پوەزيا كوشى الارماندارىنىڭ،كەزىندە كوڭىلىن بەرسە دە قول ۇشىن بەرۋگە شاراسىز قالعان تۇعىرداعى ازاماتتاردىڭ جاقۇتتاي جارقىراپ جاتقان سول ەڭبەكتەردى تەرىپ اكەلىپ،بۇگىنگى ءومىر كادەسىنە ۇسىنۋى كىسىلىك پارىز با ەكەن دەپ ويلايمىن!
تارباعاتاي اقپارات تورابىنان
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
