بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>ءتىل-ادەبيەت

«قازاقتىڭ دالا مادەنيەتى» اتتى كوپ تومدى كىتاپ قالاي دۇنيەگە كەلدى

  اسان ابەۋ ۇلى

2015.10.10 15:38     كەلۋ قاينارى : ءتاڭىرتاۋ تورابى

  « وزار ەلدىڭ بالاسى ءبىرىن - ءبىرى باتىر دەر» دەگەن ماقال قازاقتانۋدا، اسىرەسە، قازاق ەتنو پسيحيكاسىن تانۋدا، زەرتتەۋدە اسا عيبىراتتى ماقال. ءبىز مەيلى رۋحاني شارۋاشىلىقتاعى تىندىرىمىزدا بولسىن، مەيلى زاتتىق شارۋاشىلىقتاعى تىندىرىمىزدا بولسىن ازدا بولسا ۇلتتىق وركەنيەتىمىزدىڭ وركەنىنە پايداسىن تيگىزگەن تىندىرىمعا وسىلاي قاراۋىمىز، وسىلاي قابىلداۋىمىز كەرەك. ولاي بولاتىنى ءبىز ءوز مادەنيەتىمىزدى ءوزىمىز عانا جاراتىپ قالماي، ءوز مادەنيەتىمىزگە ءوزىمىز يە بولۋشىلارىمىز، ءوز مادەنيەتىمىزدى ءوزىمىز جالعاستىرۋشىلارىمىز. عاسىردان - عاسىرعا اۋىسىپ، كوشىپ جاتقان ۇردىستە تۋعان مادەنيەتىمىزدىڭ قاجەتى ءۇشىن تالاي قارا تەرگە مالىنىپ، بوداۋ بەرەرىمىزدە مۇندا تۇرعان شىندىق. وسى شىندىقتىڭ دالەلى ءۇشىن ءبىز بۇل ارادا «قازاقتىڭ دالا مادەنيەتى» اتتى كوپ تومدى كىتاپ ارقىلى يگەرىلگەن تاقىرىپ تۋرالى توقتالا كەتكەنىمىز ءجون سەكىلدى.

  2006 - جىلدىڭ كوكتەمى بولاتىن، «شينجياڭ قازاق ءتىل - مادەنيەت عىلمي قوعامىنا» ءىشىنارا قازاق ازاماتتارى تەلەفون جالعاپ، ىزدەپ كەلۋشىلەر كوبەيىپ كەتتى. ايتاتىندارى: «سەندەر نە ءبىتىرىپ وتىرسىڭدار، قىلاياعى <كوكباردى> دا ەل يەمدەنىپ، ءوزىنىڭ بەيزاتتىق مۇراسى ەتىپ الىپتى...» دەگەن سالماق سالدى سۇراۋ. بۇل سۇراۋ كوبەيە بەرگەن سوڭ اقىلداسا كەلىپ سول كەزدەگى قوعام ءتوراعاسى بوتاي كوپەن ۇلى ەكەۋىمىز اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت مەڭگەرمەسىنىڭ قارماعىنداعى «بەيزاتتىق مادەني مۇرالار» باسقارماسىنا باردىق. باسقارما باستىعى اتى تۇتاس ەلگە تانىس ونەرپاز جوۋ جيە مارقۇم ەكەن، قۇراق ۇشىپ، قۇشاق جايا قارسى الدى. بوتاي اعا ەكەۋىمىز جارىسا ءتىل قاتىپ، جۇمىسىمىزدىڭ ءمان - جايىن بىردەمدە ايتىپ تا ۇلگىردىك. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى اسا سابىرلىلىقپەن تىڭداعان جوۋ جيە اسىقپاي ءسوز الىپ، مۇقيات تۇردە بىزگە تۇسىنىك جاساي باستادى:

  ءبىر تۇردەگى مادەنيەتتىڭ ءبىر نەمەسە بىرنەشە ەلدە، بىرنەشە ۇلتتا بولۋى، جالعاسۋى قالىپتى قۇبىلىس. ونىڭ (سول ۇلتتىڭ) بۇل تۇردەگى مادەني مۇرانى ءوز تارابىنان مەنىكى دەۋى دە، ول تۋرالى جالعاستىرۋشى رەتىندە، ساقتاپ قالۋشى رەتىندە نە اناداي، نە مىناداي كۋالىكتەر الۋى دا قالىپتى قۇبىلىس. مىسالى، «مۇحامنىڭ» دۇنيە جۇزىندە يراق مۇحامى، يران مۇحامى، وزبەك مۇحامى، ۇيعۇر ون ەكى مۇحامى سياقتى ونداعان ءتۇرى بار. وسىنىڭ ىشىندە يۋنوسكوعا ءوتىنىش جاساۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ماتەريالى تولىق، عىلمي دالەلدەمەسى جۇيەلى ۇيعۇر ون ەكى مۇحامى بولعان. سول سەبەپتى ۇيعۇر ون ەكى مۇحامى «الەمدىك بەيزاتتىق مۇرا» تىزىمدىگىنە كىرگىزىلگەن. سەندەرشە اناۋدا بىزدىكى، مىناۋدا بىزدىكى دەگەن قۇرعاق ءسوز ەشكىمدى دە يلاندىرا المايدى. وعان نازاريالىق، عىلمي دالدەمە جانە زاتتىق فاكت (كىتاپ، كەسكىن تاسپا، دىبىس تاسپا، زات ءتۇرى) كەرەك، سەندەر «كوكبار» ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز، ءبىزدىڭ بەيزاتتىق مۇرامىز دەپ قۇر داۋرىققانشا، وعان نازاريالىق، عىلمي دالەلدەۋلەر، زاتتىق فاكتتەر دايىنداپ الىپ كەلىڭدەر. بەيزاتتىق مادەنيەتتى ەمدەنۋدە دە، جارىققا شىعارۋدا دا وزىندىك باسەكە بولادى. ەگەر وسى ءبىز ايتقان نازاريالىق، عىلمي دالەلدەمەلەرىڭ، زاتتىق فاكتتەرىڭ تولىق بولسا، وندا كوكبارلارىڭ ەشقايدا كەتكەن جوق، «قازاق كوكبارى» دەگەن اتپەن ادامزاتتىڭ بەيزاتتىق مۇرا قورىنا جالعاستى كىرە بەرەدى...، - دەدى.

  بوتاي اعا ەكەۋىمىز ەسىكتەن شىعا سالا: اكاۋ، وسالدىق وزىمىزدە ەكەن عوي، قۇر مالدانىپ جۇرگەنشە الگى ىزدەنىستەردى نەگە جاساماعانبىز؟! الگىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا بىزدىكى باياعى قازاقى سالاقتىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس ەكەن عوي!» دەپ كەڭەس قۇردىق.

  شىنىن ايتقاندا، «قازاقتىڭ دالا مادەنيەتى» اتتى كوپ تومدى جازۋ، باسپادان شىعارۋ ويى سول كەزدەن (كۇننەن) باستاپ ەسىمىزگە ورالىپ، ويىمىزدى قىتىقتادى. قازاقتىڭ ۇشان - تەڭىز دالا مادەنيەتىن جيناپ - تەرمەسەك، نازاريالىق جاقتان، عىلمي جاقتان ساراپتاپ كورسەتپەسەك، وزىمىزدىكى (قازاقتىكى) ەتىپ ەن - تاڭبا باسپاساق، وندا ول عاسىردىڭ تۇياعىمەن توزىپ، اركىمنىڭ قانجىعاسىندا كەتپەي مە؟ سوندىقان بۇعان دەرەۋ كىرسەيىك، بۇعان ەندىگارى سالاقتىق ىستەمەيىك دەگەن جەرگە كەلدىك. ءسويتىپ، العاشقى ادىمدا تازا دالا مادەنيەتىمىزگە قاتىستى 50 تاقىرىپتى سارالاپ شىعىپ، ونى رەداكسيادا قايتا - قايتا تالقىلاعاننان كەيىن ءارقايسى تاقىرىپتى ءارقايسى كاسىپ ءتۇرى بويىنشا ماماندارعا تۇراقتاندىرىپ، جازۋعا (قۇراستىرۋعا) بەردىك. دەسەدە، «قازاقتىڭ گۇل مادەنيەتى»، «قازاقتىڭ سيلاستىق مادەنيەتى» سياقتى مادەنيەت ەنشىمىز رەتىندە بار، الايدا ابستراكتتىلىعى جوعارى كىتاپتاردى بۇيىرتىپ جازدىرۋ اسا قيىندىقپەن ءبىتتى.

  تۋ باستا، بۇل كوپ تومدى «شينجياڭ ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسىنان» شىعارۋعا كەلىسكەن ەدىك، ءدال وسى تۇستا، «شينجياڭ حالىق باسپاسىنىڭ» ورىنباسار باس رەداكتورى ءشارىپقان ءابدالي ۇلى اسا تاريحي جاۋاپكەرلىكپەن بۇل كوپ تومدىقتى «شينجياڭ حالىق باسپاسىنان» شىعارۋدى ءارى قارجى ماسەلەسىن ءوزى ات سالىسىپ شەشەتىن ۇيعارىمدى جاسادى. ءبىزدىڭ ويىمىزدى، ىزدەنىس تىرلىگىمىزدى جاساي بارعان دوكلاتىمىزدى ەستىگەن سول كەزدەگى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى تىلەبالدى ابدىرەشيت ۇلى دا العى ءسوز جازىپ بەردى، قولدادى. ءسويتىپ، ويدى - وي تۋىنداتىپ، ارماندى - ارمان جەتەلەپ وسى ءبىر ۇلكەن تاقىرىپ، بيىك اسۋ الىنىپ قالدى دا، «قازاقتىڭ دالا مادەنيەتى» اتىنداعى 40 توم 2014 - جىلدىڭ سوڭىنان بۇرىن جارىق كورىپ ۇلگىردى. جارىق كورگەن بۇل 40 تومدىق سونان بەرگى قىسقا عانا ۋاقىت ىشىندە ەلىمىزدىڭ ءىشى - سىرتىنان مىناداي مارتەبەگە يە بولىپ ۇلگىردى:

  1. اۆتونوميالى رايوندىق اقپارات - باسپا ءسوز مەكەمەسىنىڭ تاڭداپ سارالاۋىمەن، مەملەكەتتىك ءىرى نىسان «از ۇلتتار تاڭدامالى كىتاپتارىن شىعارۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك قارجى ارقىلى دەمەلەتىن نىساناعا» كىرگىزىلىپ، مەملەكەتتىك قارجىمەن شىعارىلۋعا جول الدى.

  2. تارباعاتاي ايماقتىق 2 - ورتا مەكتەپ، شينجياڭ قولدانىلمالى كاسىپتىك تەحنيكا ينستيتۋتى سياقتى مەكتەپتەردە جەرگىلىكتى وقۋلىق رەتىندە پايدالانىلىپ، قازاق وقۋشىلارىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەت بىلىمدەرىن يەلەۋدەگى مۇقتاجدىقتارىن شەشتى.

  3. قازاقستانداعى «اتا جۇرت»، «مەرەكە» سياقتى باسپالاردان قازاقستاندا شىعارۋ سۇرانىستارى كەلىپ ءتۇستى.

  كەزەگى كەلگەندە ەسكەرتە كەتكىمىز كەلەدى، بۇل رەتتە «قازاقتىڭ دالا مادەنيەتى» دەگەن اتپەن جارىق كورىپ جاتقان بۇل 40 كىتاپ (ەندى شىعاتىن 10ى بار) الدەكىمدەردىڭ ات - اتاعىن اۋەلەتۋگە، ەكونوميكالىق پايداعا كەنەلتۋگە قارمانىپ جاتقان تىرلىك ەمەس، قايتا ول حالقىمىزدىڭ ۇشان - تەڭىز دالا مادەنيەتىنە، ونىڭ بىزگە ءتان مەنشىكتىلىگىنە يە بولىپ، ەن - تاڭبا باسۋعا قارمانىپ جاتقان تىرلىك. بۇل رەتتە وسى تاقىرىپقا قازاق ۇلتى رەتىندە تەك ءوزىمىزدىڭ ەن - تاڭبامىزدى سالدىق دەپ قانا اۋزىمىزدى تولتىرىپ ماقتانىشپەن ايتا الامىز. الايدا بۇل تاقىرىپتى ءوز كومبەسىنە كوتەرىپ، جوعارى عىلمي ولشەمگە جەتكىزىپ جازىپ (قۇراستىرىپ) تاستادىق دەگەننەن اۋلاقپىز. تەك، تاقىرىپتى عانا يگەرىپ، مەڭگەرىپ قويدىق، ونى ارقاراي بۇتارلاپ، ارلەپ، عىلمي جانە نازاريالىق دالدەۋ جاعىنان بيىك ورەگە كوتەرۋدى وزگە مامانداردىڭ، ارتىمىزدان ەرگەن بولاشاق يەسى ۇرپاقتاردىڭ ىزدەنىسىنە تاپسىرامىز.

  ءيا، بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ، ءبىز بۇل ارادا وسى ءبىر كيەلى تاقىرىپتىڭ جوعارعىداي قاجەتتىلىكپەن، جوعارعىداي ماقساتپەن، جوعارعىداي ماقتانىشپەن تامامدالعاندىعىنا قۋانىشتىمىز، الايدا قولدا باردى التىن ءبىلىپ، ونىڭ قالعان بۇشپاعىن قاندىرىپ ۇيقالاپ، سۋىن تاۋىپ سۋارىپ، ونى ۇرپاقتان - ۇرپاققا قادىرلەپ، قاستەرلەپ جەتكىزۋ بىزدەن كەيىنگى ۇرپاققا امانات يگى جۇمىس بولماق.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.