- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
اباي تاعىلىمى جانە ادام تاربيەسى
قايرات ءىبىرالى ۇلى
2016.12.14 13:48 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
مىناۋ جارىق دۇنيەدە جاساپ جاتقان بارلىق جان يەلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ارىندىسى دا، ەڭ اقىلدىسى دا ادام پەندەسى ەكەنى بەلگىلى. قاي زاماندا، قاي ەلدە بولسىن، ادام سيپاتىنىڭ استارىن اشۋ ويشىلداردىڭ نازارىنان ەشقاشان قاعىس قالماعان. دۇنيەدە ادام سيپاتىنىڭ سىرىنا ۇڭىلگەن ۇلكەن كەمەڭگەرلەردىڭ ءبىرى − اباي قۇنانباي ۇلى ەدى. اباي ءوز تاعىلىمدارىندا ادامنىڭ جاراتىلىستىق سيپاتى مەن قوعامدىق سيپاتتارىنا سونى ويلارىمەن جاۋاپ بەرىپ كەتكەن بولاتىن. اباي اقىليالارىن، اباي ولەڭدەرىن وقىعان ءارقانداي ادام اباي تاعىلىمدارىنىڭ ارقاۋى ادام بالاسى اينالاسىندا بولاتىنىن بىردەن اڭعارادى، ياعني ادام دەگەن اتاۋدى قالاي قابىلداۋ كەرەك؟ ادامدا قانداي ەرەكشەلىكتەر بولادى؟ ادامنىڭ اسىل قاسيەتتەرى قانداي؟ ناداندارعا ءتان ناشار قىلىقتار نە؟ ادامدى قالاي تاربيەلەۋ كەرەك؟... ءبارى - ءبارى دە اباي ويىنىڭ وزەگى، ۇيتقىسى ەسەپتەلمەك. ويلاپ وتىرساق، اباي ادام تابيعاتىن قالاي تانۋ كەرەكتىگىن 19- عاسىردىڭ وزىندە - اق ورتاعا قويىپ كەتكەن، ونىڭ سول ءبىر دانىشپاندىق ويلارى بۇگىنگى كۇللى الەمدىك دەڭگەيدەگى عىلمي وزىق ۇعىمدارمەن تەڭ تۇسەدى، ودان ەشقانداي قالىسپايدى. سوندىقتان دا اباي بۇكىل الەمدىك دەڭگەيدە اتاپ ءوتىلدى، ءبىراق، ابايدىڭ سول ويلارىنان ءوزىمىز قانشالىقتى ءنار الىپ ءجۇرمىز؟ ءوزىمىزدى قانشالىقتى سومداي الدىق؟ مىنە بۇل ماسەلەلەر ءبىزدى ويلاندىرماي، تولعاندىرماي قويمايدى.
اباي: «ادام بالاسى ەكى نارسەدەن: ءبىرى − ءتان، ءبىرى − جان» دەيدى - داعى: «ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەگەنى − ءتان قۇمارى، بۇلار بولماسا، ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا المايدى، ءھام ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى؛ بىلسەم، كورسەم، ۇيرەنسەم دەگەنى − جان قۇمارى، تاننەن جان ارتىق ەدى، ءتاندى جانعا باس ۇرعىزسا كەرەك ەدى» دەپ ءتان مەن جاننىڭ قاسيەتى مەن قاتىناسىن ونان ارى اشىپ كورسەتەدى. جالپى پەداگوگيكا عىلىمى دا ادامزات جاراتىلىسىن دەنە ءھام جان اتالعان ەكى بولىمنەن قۇرالاتىندىعىن قۇپتايدى دا، دەنە − جاننىڭ قابى، جاننىڭ قۇرالى، قاپ بەرىك بولسا، ىشىندەگى زات تا بەرىك بولادى؛ شىن ماعىناسىنداعى «ادام»، «تاربيە» دەگەن ۇعىمداردىڭ ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە قاراتىلاتىندىعىن دارىپتەيدى. دەمەك، اباي تاعىلىمىنىڭ قىمبات قۇنى دا، جۇمباق سىرى دا «ساۋ جان ساۋ دەنەدە عانا بولادى» دەيتىن ادامزات اقىل - پاراساتىمەن، وسى زامانعى وقۋ - اعارتۋ يدەياسىمەن قيسىن تابىسۋى ەدى.
اباي ادام تەگىن انىقتاعاننان كەيىن، ونىڭ تولىق قاندى تولىمدى ازامات بولۋىنىڭ تالاپتارىنا دا تالداۋ جاسادى. تولىق قاندى تولىمدى ازامات بولۋدى ول «ادام بولۋ»، «تولىق ادام بولۋ» دەگەن سوزدەرمەن سىپاتتاپ كورسەتتى، ادام جانە تولىق ادامنىڭ قاسيەتى تۋرالى جۇيەلى عىلمي - فيلوسوفيالىق تۇجىرىمداردى تۇراقتاندىرا ءتۇستى. «اتىمدى ادام قويعان سوڭ، قايتىپ نادان بولايىن» دەپ ادام اتىنا تەرەڭ ءمان - ماعىنا بەردى، «جاراتقان بۇل عالامدى اقىل جەتىسپەيتىن كەلىسىممەن جاراتقان، ونان باسقا بىرىنەن - ءبىرى پايدا الاتۇعىن ەتىپ جاراتتى. جانسىز جاراتقاندارىنان پايدا الاتۇعىن جان يەسى حايۋاندى جاراتىپ، جاندى حايۋانداردان اقىلدى ءيىنساندى جاراتىپتى» دەپ ادام بالاسىن اقىل يەسى ساناتىنا قوستى، «دۇنيەنىڭ كورىنگەن ءھام كورىنبەگەن سىرىن تۇگەندەپ، ەڭ بولماسا دالەلىن بىلمەسە، ادامدىقتىڭ ورنى بولمايدى. ونى بىلمەگەن سوڭ ول جان ادام جانى بولمايدى، حايۋان جانى بولادى» دەپ ادام اتىن بيىككە قويدى. ابايدىڭ وسى تەكتەس كوزقاراستارى ادامنىڭ اقىل - وي، سەزىم، دەنە ءبىتىم جاقتارىنان ەرەكشە جارالعانىن، اسىرەسە، ونىڭ ماحاببات، سۇيىسپەنشىلىك سىندى قاسيەتتەرىنىڭ ورنىن باسقا دۇنيەنىڭ باسا المايتىنىن كورنەكتىلەندىرىپ كورسەتتى. ءسويتىپ، اباي ءوزى قويان - قولتىق ارالاسىپ وتىرعان قوعامنان قورىتقاندارى بويىنشا «ادام» ۇعىمىنا ونان ارى ۇڭىلە ءتۇستى، ادامداردىڭ ءسوز - سويلەمى، ءجۇرىس - تۇرىسى، قيمىل - ارەكەتىنە دەيىن باقىلاۋ جۇرگىزىپ، ءبىلىمدى مەن ناداننىڭ، اقىلدى مەن اقىماقتىڭ پارقىن ايىرىپ بەردى، مۇنىمەن ادام كەيپى، ءتىپتى، ايقىندالا ءتۇستى. ءارقانداي ادامنىڭ ادام عانا بولۋى ەمەس، جان - جاقتى دامىعان «تولىق ادام» بولىپ جەتىلۋى كەرەكتىگىن تۇيىندەپ ءتۇسىندىردى. «تولىق ادام» بولۋ ءۇشىن ونىڭ بويىندا نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك، ىستىق قايرات سىندى 3 ءتۇرلى قاسيەت تەڭ بولۋ كەرەك دەيتىن كەمەڭگەر ويىن جاراتتى. اباي ونى مىنا ءبىر ولەڭىندە وبرازدى تۇردە ورتاعا قويدى:
«اۋەلدە ءبىر سۋىق مۇز − اقىل زەرەك،
جىلىتقان تۇلا بويدى ىستىق جۇرەك.
توقتاۋلىق، تالاپتى شىدامدىلىق −
بۇل قايراتتان شىعادى، بىلسەڭ كەرەك.
اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا،
سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك.
جەكە - جەكە بىرەۋى جارىتپايدى،
جول دا جوق جارىمەستى <جاقسى> دەمەك.
اقىل دا، اشۋ دا جوق، كۇلكى دە جوق،
تۋلاپ، قايناپ ءبىر جۇرەك قىلادى الەك.
بىرەۋىنىڭ كۇنى جوق بىرەۋىنسىز،
عىلىم سول ۇشەۋىنىڭ ءجونىن بىلمەك».
اباي وسى ولەڭىندە ايتىلعان ويىن ون جەتىنشى سوزىندە قايرات، اقىل، جۇرەك ۇشەۋىنىڭ ءوزارا ايتىس - تالاس جاساپ، عىلىمنىڭ الدىنا بارىپ جۇگىنگەنى تۇرىندە دە جازادى.
اباي «ادام» جانە «تولىق ادام» ۇعىمدارى جونىندە ۇلاعاتتى تۇجىرىمدارىن تۇراقتاندىرعاننان كەيىن، ەندى ونىڭ قالاي تاربيەلەنۋى، قالاي ءومىر ءسۇرۋ تۋرالى دا تۋرا جول سىلتەدى. ادامنىڭ جاقسى - جامان بولۋى ونىڭ بالا كەزدەگى باۋلۋىنا، اتا - اناسىنا، وتباسى ونەگەسىنە بايلانىستى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ كورسەتتى. اباي: «اۋەلى، بالاڭدى ءوزىڭ الدايسىڭ: <انە، ونى اپەرەم، مىنە، مۇنى اپەرەم> دەپ. باستا بالاڭدى الداعانىڭا ءبىر ءماز بولاسىڭ. سوڭىرا بالاڭ الدامشى بولسا، كىمنەن كورەسىڭ؟ ساباققا بەرگەندە، موللانىڭ ارزانىن ىزدەپ حات تانىسا بولدى دەپ، قۋ، سۇم بول دەپ، <پالەننىڭ بالاسى سەنى سىرتىڭنان ساتىپ كەتەدى> دەپ، ءتىرى جانعا سەندىرمەي جات مىنەز قىلىپ، وسى ما بەرگەن ءتالىمىڭ؟ وسى بالادان قايىر كۇتەسىڭ بە؟» دەيدى اتا - انا تاربيەسىندەگى اعاتتىقتى شەنەپ. 100 جىلدىڭ الدىندا ابايدىڭ ۇرپاق تاربيەسىندە ايتقان ۇلاعاتتى تاعىلىمدارىن ءبىز قانشالىقتى دارەجەدە قابىلدادىق؟ ءبىز بالانىڭ جىعىلعانىن دا وزىنەن ەمەس جەردەن كورەمىز؛ بالامىزدى سۋدان تۇنىق، سۇتتەن اپپاق دەپ جاقتاپ شىعا كەلەمىز؛ بالامىزدىڭ دەگەنىنە كونىپ، سۇراعانىن تاۋىپ بەرەمىز؛ ەسىمىز شىعا ەركەلەتىپ، استى - ۇستىنە ءتۇسىپ بايەك بولامىز؛ بالامىزعا «ەلگە ەسەڭدى جىبەرمە، وزىڭە تيگەندى وڭدىرتپا» دەپ ەسكەرتەمىز. ءيا، بۇلاردىڭ بارلىعىن تاربيەدەگى تانىمنىڭ تايازدىعىنان دەيىك. وسى زامانعى وركەنيەتتى قوعامعا الدەقاشان قونىس اۋدارىپ بولعان بۇگىنگى اتا - انا ەگەر ءسىز قارتا ويىنىنا، تەمەكى تارتۋعا، اراق ىشۋگە شەكسىز بەرىلگەن بولساڭىز؛ اۋزىڭىزدان بوقتىق، ۇيىڭىزدەن ۇرىس، توڭىرەگىڭىزدەن توبەلەس ارىلماعان بولسا؛ قۇنىققانىڭىز قۇمار، ىستەگەنىڭىز الدامشىلىق، باتقانىڭىز قارىز، ارقالاعانىڭىز قىلمىس بولسا؛ وندا قۇرىدىم دەي بەرىڭىز! سوندا قولىڭىزدان بار كەلگەنى، ءوز پەرزەنتىڭىزگە كورسەتكەن ونەگە - ۇلگىڭىزدىڭ وسى بولعانى ما؟ ابايدىڭ: «... بالالاردى جاسىندا اتا - انالارى قياناتشىلدىققا سالدىرىپ الادى... ول قياناتشىل بالالارى تالاپقا دا، عىلىمعا دا قياناتپەن بولادى... ولاردىڭ ادامشىلىعىنىڭ كامالات تاپپاعى قيىننىڭ قيىنى» دەۋى ءبىزدىڭ ءدال وسىنداي ولقىلىعىمىزعا قاراتىلعان ەدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇندە ايتىپ جۇرگەن: «وتباسى بالانىڭ العاشقى مەكتەبى، اتا - انا بالانىڭ العاشقى ۇستازى»، «بالاپان ۇيادا نەنى كورسە، ۇشقاندا سونى الادى» دەگەندەرىمىزدىڭ ءبارىن اباي: «ادامنىڭ ادامشىلىعى − اقىل، عىلىم، جاقسى اتا، جاقسى انا، جاقسى قۇربى، جاقسى ۇستازدان بولادى» دەگەن سوزىنە سيعىزىپ، وسكەن ورتانىڭ بالاعا بولعان ىقپالىنىڭ كۇشتى بولاتىنىن ءداپ باسىپ ايتتى.
اتا - انا جاس بالانى تاربيەلەگەندە كۇشىنىڭ كوبىن ەڭ اۋەلى، بالانىڭ دەنە تاربيەسىنە جۇمساۋعا مىندەتتى دە، بالا وسكەن سايىن تاربيەشى كۇشىنىڭ كوبى بالانىڭ جان تاربيەسىنە قاراي جۇمسالۋعا ءتيىستى. مۇنى مۇقيات زەردەلەگەن اباي: «تالاپ بالادا دا بار، وعان تالاس قىلۋعا بولمايدى. جان قۋاتى باسىندا كىشكەنە بولادى، ەسكەرمەسە جوعالىپ تا كەتەدى، ەسكەرسە، كۇتىپ اينالدىرسا زورايادى»، «ادام اتا - انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى؛ ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى، جاماندى تانيدى - داعى سوندايدان بىلگەنى، كورگەنى كوپ بولعان ادام ءبىلىمدى بولادى»، «عىلىم - ءبىلىمدى اۋەل باستان بالا ءوزى ىزدەنىپ تاپپايدى. باسىندا زورلىقپەنەن ياكي الداۋمەنەن ءۇيىر قىلۋ كەرەك. ۇيرەنە كەلە ءوزى ىزدەنگەندەي بولعانشا. قاشان ءبىر بالا عىلىم - ءبىلىمدى ماحابباتپەن كوكسەرلىك بولسا، سوندا عانا ونىڭ اتى ادام بولادى» دەگەن تاعىلىمدارىمەن سىپاتتايدى. اباي ايتقان سول ادام سيپاتىن، اسىرەسە، بالا ۇعىمىن ءبىز بۇگىن قالاي قابىلداپ ءجۇرمىز؟ تۋراسىن ايتساق، تۇسىنىگىمىز تولىق ەمەس. «اكە تۇرعاندا ۇل ەرجەتپەيدى، اعا تۇرعاندا ءىنى ەرجەتپەيدى»، «ادام بولىپ قالىپتى»، «بولاشاعى ءالى الدا»، «باسىنىڭ دىمى كەپپەگەن»، «ەرتەڭنىڭ يەسى»، ت. ب تولىپ جاتقان ماقالدارىمىز بەن سوزدەرىمىز ءبىزدىڭ بالاعا ونشا ءمان بەرمەيتىندىگىمىزدىڭ، كەيدە، ءتىپتى، ادام ەسەبىنە المايتىندىعىمىزدىڭ ايعاعى ەسەپتەلەدى. ەندەشە، بالا دەگەن كىم؟ بالا دەگەنىمىز ءوز الدىنا ويلاۋ قۋاتى بار جانە ەڭبەك ەتە الاتىن ىرىقتى قوعامدىق ادام؛ بارلىق قاسيەتى دامۋ جانە وزگەرۋ ۇستىندەگى پىسىپ - جەتىلمەگەن ادام؛ وزىندىك اۋەسى، مۇراتى جانە ار - نامىسى بار دەربەستىككە يە ادام.
ءبىزدىڭ بالا تۋرالى تانىمىمىزدا وسىنداي ولقىلىق ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندا، بالا تاربيەمىزدى كەمەلدەنىپ كەتتى دەۋگە، ءتىپتى، كەلمەيدى. كەي اتا - انالارىمىز بالانىڭ وقۋى مەن ءومىر ءسۇرۋ شارت - جاعدايىن تولىقتاپ، قاجەتىن قاناعاتتاندىرعانىن «تاربيە» دەپ جاڭساق ۇعادى، بۇنىڭ تەك بالانى باعىپ - قاعۋ بورىشىن وتەگەندىك عانا ەكەنىن ەسكەرمەيدى. اباي مۇنى: «ءتان قۇمارىن قاندىرۋ» دەپ تۇجىردى. بالا باعىپ - قاعۋمەن بىرگە، تاربيەلەۋگە مۇقتاج، بۇل «جان قۇمارلىعىن قاندىرۋ» ەسەپتەلمەك. بالانى تاربيەلەپ ادام ساناتىنا قوسۋ وڭاي - وسپاق ورىندالاتىن ءىس ەمەس. بۇل كەزەكتە كەمەڭگەر ابايدىڭ كەڭەسىن الساق ءارى اتقارساق جارار ەدىك.
اباي ادامنىڭ جاقسى قۇلىقتارى مەن جامان قىلىقتارىن پارىقتاپ كورسەتتى. ادام بالاسىندا بولۋعا ءتيىستى اسىل قاسيەتتەر مەن جيىركەنىشتى قىلىقتاردىڭ قايسى ەكەنىن دە ەل - جۇرتىنىڭ سۇيەگىنەن وتكىزە، جۇرەگىنە جەتكىزە وتىرىپ ەسكەرتتى. «جىگىتتەر، ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات»، «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»، «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز»، «زامان اقىر جاستارى»، «اسەمپاز بولما ءار نەگە»... دەپ كەتە باراتىن كوپ ولەڭدەرىندە ول ەڭبەك - تالاپ، عىلىم - ونەر، وقۋ - ءبىلىم، راقىم - ىزگىلىك، ماحاببات - سەنىم، بىرلىك - ىنتىماق، ۇيات - نامىس سياقتىلاردىڭ ادام بالاسىنىڭ بويىندا بولۋعا ءتيىستى اسىل قاسيەتتەر ەكەنىن؛ ءبىلىمسىز − ناداندىق، ەرىنشەك − جالقاۋلىق، قۋلىق − سۇمدىق، وپاسىز − زالىمدىق، قىزعانىش − كۇنشىلدىك، وسەك − وتىرىك سياقتىلاردىڭ ادام جانىنىڭ قاس جاۋى بولاتىنىن ەكشەپ ءتۇسىندىردى.
بىزدە كورپەگە قاراپ كوسىلمەۋ، ءسان - سالتاناتقا سالىنۋ، ەسسىز ەلىكتەۋ سياقتى تولىپ جاتقان كىناراتتاردىڭ توبىعىمىزدان قاعىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ورناتۋىمىزعا سالقىنىن تيگىزىپ وتىرعان جايتتەر دە بار. اباي ايتادى: «كەيبىرەۋدىڭ بار ونەرى، ماقساتى كيىمىن تۇزەمەك، ءجۇرىس - تۇرىسىن تۇزەتپەك بولادى دا، مۇنىسىن وزىنشە ءبىر داۋلەت بىلەدى. بۇل ىستەرىنىڭ ءبارى ءوزىن كورسەتپەك، ءوزىن - ءوزى بازارعا سالىپ، ءبىر اقىلى كوزىندەگى اقىماقتارعا <بارەكەلدى> دەگىزبەك، <وسىنداي بولار ما ەدىك> دەپ بىرەۋلەر تالاپتانار، بىرەۋلەر <وسىنداي بولا المادىق> دەپ كۇيىنەر، مۇنان نە پايدا؟ مۇنشا اۋرەلەنىپ، سىرتىڭدى ءبىر سۇيكەگەن قاۋىمىڭا ۇقساتارسىڭ؟» دەپ. مۇنىمەن بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندەگى ىشكەنى مەن كيگەنىنە ماقتانىپ، بايانسىز باسەكەمەن ورعا جىعىلىپ جۇرگەن تالايدىڭ تاعدىرىن تارازىلاۋعا بولار ەدى.
ابايدىڭ «بيىك ءمانساپ − بيىك جارتاس، ەرىنبەي ەڭبەكتەپ جىلان دا شىعادى، ەكپىندەپ ۇشىپ قىران دا شىعادى»، «پىسپاعان ادامنىڭ قولىنداعى بيلىك، جاس بالانىڭ قولىنداعى ۇستارا پىشاق ەسەپتى، نە ءوزىن اراندايدى، نە وزگەنى اراندايدى» دەگەنى جەكە باسىن كەمەلدەندىرمەي تۇرىپ ءمانساپقا تالاساتىندارعا؛ قارا باسىنىڭ قامىن حالىق مۇددەسىنەن جوعارى قوياتىندارعا قانداي قاتاڭ سىن سوگىس دەمەيسىز بە!؟ ونىڭ: «بىرەۋدىڭ ءتىلىن، ونەرىن بىلگەن كىسى ونىمەن بىردەيلىك داعۋاسىنا كىرەدى، اسا ارسىزدانا جالىنبايدى»، «ورىستىڭ عىلىمى، ونەرى − دۇنيەنىڭ كىلتى، ونى بىلگەنگە دۇنيە ارزانىراق تۇسەدى» دەپ ءتىل ۇيرەنۋدىڭ، ونەر يگەرۋدىڭ پايداسىن، وزىق ۇلتتاردان ونەگە قابىلداۋدىڭ قاجەتىن دارىپتەۋى بۇگىنگى كۇندەگى ۇردىستەرمەن ۇندەسىپ جاتقان جوق پا؟!
ابايدىڭ: «اكەسىنىڭ بالاسى − ادامنىڭ دۇشپانى»، «بالاڭ بالا بولسىن دەسەڭ وقىت، مال اياما»، «بالانىڭ جاقسىسى − قىزىق، جامانى − كۇيىك»، «نادان ەل قۋانباس نارسەگە قۋانادى»، «اقىلسىز شىنعا سەنبەي، جوققا سەنەدى»، «ناداندىق − عىلىم، ءبىلىمنىڭ جوقتىعى»، «سۇيەر ۇلىڭ بولسا ءسۇي، سۇيىنەرگە جارار ول» دەپ كەلەتىن ناقىل سوزدەرىنىڭ ءوزى ادام قۇنىن قانشالىقتى اشا تۇسكەن دەمەيسىز بە!؟
اباي ادام بالاسىنا دۇشپان، زالىم، ەڭ تومەنگى ساتىداعى ادامدى «جىرتقىش حايۋان» دەپ؛ ءوزى ءۇشىن عانا ەڭبەك ەتەتىن، ءتاننىڭ، قۇلقىننىڭ قۇلى عانا بولاتىن ادامدى «مال تەكتەس ادام» دەپ؛ عىلىمعا بەرىك سەنىمى جوق، ءوزىن دە، وزگەنى دە الدايتىن، قۋلىقپەن ءومىر سۇرەتىن ادامدى «جارىم ادام» دەپ؛ عىلىمعا ماحابباتى ويانعان، راقىم، قاناعات، ەڭبەك، تالاپ، تەرەڭ وي سىندى 5 اسىل ءىس بويىنان تابىلاتىن ادامدى «ادام» دەپ؛ نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك، ىستىق قايرات سىندى 3 اسىل قاسيەتكە يە ادامدى «تولىق ادام» دەپ ادام ساناسىنىڭ دامۋىن ساتىعا تۇرعىزدى. «تولىق ادام» مازمۇنىن تولىقتىرىپ تۇرعان نۇرلى اقىل دەگەنى ادام بالاسىنىڭ اقىل - وي قابىلەتىنە جاتاتىن تەرەڭ وي مەن مول ءبىلىمدى قامتىپ تۇرسا؛ كوڭىل كۇي كورىنىسى ەسەپتەلەتىن جىلى جۇرەك دەگەنى ءوز ىشىنە ماحاببات، شاپاعات، ادىلەت، راقىم، قاناعات قاتارلىلاردى قامتىپ جاتىر؛ ال دەنساۋلىق ءارى كۇش - قۋاتقا ساياتىن ىستىق قايرات دەگەنى تالاپ پەن ەڭبەكتەن قۇرالىپ تۇر. بۇل قانداي كەمەلدى ۇعىم، كەرەمەت پايىم دەمەيسىز بە!؟ اباي جانە ادامدى باسقالارعا ىستەگەن جاقسىلىعىنا، قامقورلىعىنا، مەيىرىمىنە قاراي باعالادى. مۇنىسىن ول: «ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ ءبىرى بولاسىڭ. ادامشىلىقتىڭ قارىزىنا ەڭبەك قىلساڭ، اللانىڭ سۇيگەن قۇلىنىڭ ءبىرى بولاسىڭ» دەگەن قارا سوزىنە سيعىزدى. دەمەك، اباي سومداعان «تولىق ادام» ۇعىمى قايسى زامان، قاي قوعام، قاي ەل بولسىن، بارىنە دە ۇيلەسەتىن، ءمان - ماعىناسىن جويمايتىن پاراساتتى تۇلعا، اسىل ءبىتىم ەسەپتەلمەك.
اباي تاعىلىمىنداعى ادام تانىمى، ادام تاربيەسى، مىنە وسىنداي. ونىڭ وسى ءبىر وزىق ويى تەكتەن تەككە تۋماعان ەدى. ونىڭ ءوز حالقىنىڭ رۋحاني قازىناسىنان سۋسىنداۋىنان، شىعىس پوەزياسى مەن دانالىعىنان، ورىس ادەبيەتى مەن عىلىمىنان جانە ەۆروپا فيلوسوفياسى مەن ادەبيەتىنەن ءنار الۋىنان، تاريحتاعى ويشىلداردىڭ ەڭبەكتەرىن وقۋى ءارى ونى بويىنا توقۋىنان، سونداي - اق ءوز كەشىرمەلەرىن كەسىپ - پىشۋىنەن كەلگەنى بەلگىلى. مۇندا اباي ءوزى جاساپ وتىرعان ورتاداعى ادامداردىڭ ەڭ جالپىلىق جانە ەڭ ماندىك سيپاتىن تانۋعا تەرەڭ وي جۇگىرتتى، ونى سەزىمدىك تانىمنان اقىلدىق تانىمعا كوتەرە ءتۇستى، ودان قالىپتاسقان ۇعىمعا جان - جاقتى تالداۋ جاساۋ، ونى جيناقتاۋ، ودان وي قورىتۋ جانە وعان تۇجىرىم جاساۋ ارقىلى ادام جونىندەگى جۇيەلى تاعىلىمىن جاراتتى.
جوعارىداعىلاردان شىعاتىن قورىتىندى مىناۋ: ادام ءوزىن - ءوزى تۋرا تاني بىلۋگە جانە دۇرىس تاربيەلەي بىلۋگە حاقىلى. ادام بالاسى ءتان مەن جاننان قۇرالعان ەكەن، وندا ءتان ساۋلىعى مەن جان ساۋلىعىن جاقسى ساقتاۋ ادام بالاسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى. دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ اقاۋسىزدىققا بەرگەن انىقتاماسىندا: «دەنەسىندە كەمىستىك جانە اۋرۋ بولماۋدان تىس، كەمەلدى فيزيولوگيالىق، پسيحيكالىق جانە قوعامعا ۇيلەسۋ قابىلەتى بولۋ كەرەك» دەلىنگەن ەكەن. مىنە، بۇل اباي ايتقان ادام، تولىق ادام تانىمدارىمەن تامىرلاس كەلەدى. قوعامدىق بولمىسقا بايلانىستى تۋىلاتىن ادام ساناسى قوعامدىق ءتۇزىمنىڭ وزگەرىسىنە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرۋى كەرەك. «ازىق - تۇلىك، كيمەك، كۇلمەك، كوڭىل كوتەرمەك، قۇشپاق، سۇيمەك، مال جيماق، ءمانساپ ىزدەمەك، ايلالى بولماق، الدانباستىق − بۇل نارسەلەردىڭ ءبارىنىڭ دە ولشەۋى بار. ولشەۋىنەن اسسا بولمايدى» دەيدى كەمەڭگەر اباي. دۇنيە قوڭىزدىقتان قانشامىز دوڭبەكشىپ جاتىرمىز؟ اقشا قۇمارلىقتان قانشامىز اقىلىمىزدان ازدىق؟ ءمانساپقۇمارلىقتان قانشامىز قاڭعىپ قالدىق؟ ورىنسىز ويىن - كۇلكىدەن قانشامىز ويسىرادىق؟ ارتىق ءىشىپ - جەمنەن قانشالىقتى اۋىرتپالىق ارقالاپ وتىرمىز؟ بۇل سۇراۋلارعا: «ەگەر دە ەستى كىسىلەردىڭ قاتارىنان ورىن العىڭ كەلسە، كۇنىندە ءبىر مارتە، بولماسا جۇماسىنا ءبىر، ەڭ بولماسا ايىندا ءبىر وزىڭنەن ەسەپ ال! سول الدىڭعى ەسەپ العاننان بەرگى ءومىرىڭدى قالاي وتكىزدىڭ ەكەن، نە بىلىمگە، نە اقيرەتكە، نە دۇنيەگە جارامدى، كۇنىندە ءوزىڭ وكىنبەستەي قىلىقپەن وتكىزىپپىسىڭ؟ جوق، بولماسا، نە قىلىپ وتكىزگەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەي قالىپسىڭ؟» دەگەن اباي سوزدەرىمەن جاۋاپ بەرەيىك، ويلانايىق، اعايىن! «ەستىلەردىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسكەرىپ جۇرگەن كىسى ءوزى دە ەستى بولادى» دەيدى اباي، ءبىز ابايدىڭ ءاربىر اۋىز ءسوزىن جۇرەك كوزىمەن ءتۇسىنىپ، ونى زاتتىق جاقتان ەڭسە كوتەرۋدىڭ، رۋحاني جاقتان سەرپىلۋدىڭ تۇرتكى كۇشىنە اينالدىرۋعا بورىشتىمىز. كەزەكتە وزىق مادەنيەت ارقىلى وي - سانانى وياتۋدىڭ دابىلى قاعىلۋدا. ادامدى تانۋ، اينالىپ كەلگەندە، ءوزىمىزدى تانۋ، ءوزىمىزدى تانۋ، ءتۇبىن قۋعاندا، ۇلتتى تانۋ دەگەن ءسوز. كەمەلدى ادام بولعاندا عانا وركەنيەتتى حالىق قاتارىنان ورىن الۋعا بولادى. وركەنيەتتى حالىق بولۋ دەگەنىمىز عىلىم - تەحنيكانى جەتىك يگەرگەن، وي - ساناسى اشىلعان، ەكونوميكاسى دامىعان، مىنەز - قۇلقى كەمەلدەنگەن، دەنە قۋاتى كۇشەيگەن بولۋ؛ ماتەريالدىق بايلىعى مەن رۋحاني بايلىعى تەڭ تولىقسىعان وسكەلەڭ مادەنيەت ورەسىنە جەتۋ بولىپ تابىلادى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
