- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
مۇقاعالي ادەبيەت تۋرالى
2016.12.14 13:48 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ اقىن عانا ەمەس، ءتاپ - ءتاۋىر سىنشى دا بولعان ادام، ءبىراق از جازعان، سونىسىنا قاراماي، قازاق ادەبيەتىنىڭ سول ءبىر تۇستارداعى حال - جايىن ءجىتى باعامداپ، تاماشا پايىمداپ، جوعىن باتىرىپ ايتىپ كەتكەن ەدى. بۇگىنگى سانىمىزدا «بىلگەنگە مارجان» دەگەن ويمەن ادەبيەت سۇيەر قاۋىمعا تاعى دا وسىدان ءۇزىندى ۇسىنىپ وتىرمىز. ارينە، مۇنى ءبىر اينا دەسەك، اركىم ءوزىن وسىدان كورەدى دەگەن ويدامىز.
− رەداكتوردان
مەنىڭ دەنساۋلىعىم قيراعان ءۇي سياقتى، ازىرشە تۇزەلگەن سيقىم بايقالمايدى. اسىرەسە، تاڭعا جۋىق قيىن. كەۋدەمدى تاس باسىپ جاتقانداي اۋىر، وڭ جاق قابىرعامنىڭ استىنان الدەنە سىزدايدى. باۋىر ما، وكپە مە بىلمەيمىن.
جۇرەك! مەنىڭ جالعىز تىرەگىم − تەك سول.
1976- جىل 17 - اقپان
بويىندا ءبىر تامشى تالانتى جوق بولا تۇرا، تالانتتى ادەبيەتشىلەردىڭ قاتارىندا تۇرعىسى كەلگەندەر اقىماق ەمەس، ءوز تۆورچەستۆاسىن بۇگىنگى كۇنمەن جانە ءوزىنىڭ ۋرا - پاتريوتيزممەن ولشەيتىن، سويتە تۇرىپ، ادەبيەتتە قالعىسى كەلەتىندەر اقىماق. ۇنەمى ىزدەپ جۇرەتىن جانە ىلعي ادەبيەتتەگى «بوس ورىندى» تاۋىپ الا قوياتىندار اقىماق. وسى كۇنى تالانتتى ادامدار ادەبيەتتە از رول اتقارادى. قازىر ءبىزدىڭ ادەبيەتكە قۇلدىق ۇرا بەرەتىن قۇلدار قاجەت. ولار، ارينە، «بورازدانى بۇلدىرمەيدى». وسى كۇنگى ەرەجەلەر ولاردى تولىق قاناعاتتاندىرادى. رۇقساتپەن جازادى، جۇمىس ىستەيدى. تاماق ىشەدى جانە ءجۇرىپ - تۇرادى. ولار ءتارتىپتى. ويتپەگەندە شە، تالانت بۋىرقانسا، ول ءوز جولىمەن قوزعالعىسى كەلەدى جانە جولدان شىعىپ كەتىپ، بىردەمەنى ءبۇلدىرىپ تە الادى، سوندايدا قۇلدار اياق استى تابىلا كەتەدى. ۇياتسىزدار، ولار تالانتتىڭ «ورنىن باسادى» دا، ورىنعا وتىرادى دا، تالانتتاردىڭ ۇستىنەن بۇيىرا باستايدى. و، قانداي وكىنىشتى! ودان وتكەن وكىنىش بولمايدى...
1974 - جىل 1 - قازان
ادەبيەتىمىزدى ارام شوپتەردەن تازارتاتىن كۇن تۋار ما ەكەن؟! قايدام؟ وسى كۇنگى ادەبيەت ناعىز تالانتتاردىڭ ادەبيەتى ەمەس، پىسىقتاردىڭ، جەرلەستەر مەن دوستاردىڭ، جاعىمپازدار مەن قورقاقتاردىڭ شاتپاعى. ادەبيەتتىڭ كوكجيەگىنە ءويتىپ - ءبويتىپ ءبىر الاياق ىلىنە قالسا، ول ءوزى سياقتى ءبىر سانچو - سىنشىسىماقتى سۇيرەلەي كەلەدى. ول «سىنشىسىماق» بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن ءوز شاركەيىن سول سالادا سۇيرەتىپ ءجۇرىپ جاتادى. جاعدايى باردا ايپاپ - جايپاپ قالۋعا تىرىسادى. بىرەۋگە جاعىمپازدانادى، بىرەۋدى قورقىتادى (ءوزى دە قورقادى)، سودان سوڭ جان - جاعىنا قارايدى: جوق، بۇدان ءارى بۇيتە بەرۋگە بولمايدى ەكەن، ول ءوزىنىڭ شاتپاقايشىل سەرىكتەرىنىڭ كومەگىمەن ۇيالماي - قىزارماي ۇلكەن ادەبيەتكە اياق سالادى، ءسويتىپ، ەندى ءوزى شىعارمالار جازا باستايدى. سوندىقتان بىزدە اي سايىن ادەبيەتىمىزدە جاڭا، ءبىراق ءوزى بەلگىسىز، اتى - ءجونسىز ءبىر «جۇلدىز» پايدا بولىپ جاتادى. ال ءبىز قۇنارلى توپىراعىمىز تاعى ءبىر ارام ءشوپتى وسىرگەنىن ەلەمەيمىز.
قاشانعا دەيىن وسىلاي سوزىلا بەرمەك؟ ارام شوپتەردى ءتۇپ تامىرىمەن جۇلىپ تاستاۋعا الدەكىمنىڭ باتىلى جەتە مە؟ مەنىڭ ويىمشا، ول ءبىر كىسىنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. سوندىقتان مەن ادەبيەتىمىزدىڭ تازالىعى ءۇشىن قينالاتىنداردى، ازشىلىق تالانتتاردى مىناعان شاقىرام: دوستار، تالانتتار! بىرىگىڭدەر! بارلىق شاتپاقايشىلارعا قارسى مايدان اشايىق! ولاردىڭ جەلەپ - جەبەۋشىلەرىن تۇگەلدەي اشكەرەلەيىك! ۇقساڭدارشى، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز تۇنشىعا باستادى!
1974 - جىل 6 - قازان
ءتاڭىرىم - اي، بىزدە اقىن مەن جازۋشى قانشا ما؟ ءبارى دە اتاقتى بولعىسى كەلەدى. ءبارىنىڭ دە حالىققا تانىمال بولعىلارى بار. الايدا سول ارەكەتتەرىنە حالىقتىڭ قالاي قارايتىنىنا بۇرىلىپ ءبىر وزدەرى كوز سالمايدى - اۋ.
قايران ادەبيەتىمىز قازىر نە بوپ كەتتى؟ ول ءبارىن اسىراۋشى: تالانتتى دا، تالانتسىزدى دا، پەنسيونەرلەردى دە، تاعى - تاعىلاردى. ەكى - ءۇش ولەڭىن الىپ جاڭا جازا باستاعان جاس كەلەدى، بىرەر جەرگە كورسەتەدى دە، بۇل ىستەن ەشتەڭە ونبەيتىنىن، ءوتىپ كەتۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىنە كوزى جەتەدى. سونان سوڭ ءوز كۇشىن پروزا جازىپ بايقايدى. ول دا الدىندا الىنباس قامالداي تۇرىپ الادى. اشىنعان، جاڭا جازا باستاعان جاس سونان سوڭ سىنعا جارماسادى. پوەزيا مەن پروزاداعى بەدەلدىلەردىڭ بىرىنە بولماسا بىرىنە جاعىمپازدانۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن ءبىلىپ، ال سىن سالاسىن ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى سانايدى. سونىمەن ءوز ارەكەتىن باستاپ كەپ جىبەرەدى. كەيدە ءتىپتى بىرەۋدى (ارينە، ونشا حاۋىپتى ەمەسىن)، ياعني قىزمەتى جوقتى، قورقىتىپ تا تاستايدى، ءسويتىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ «بىلگىشى» بولىپ شىعا كەلەدى. جانە ادەبيەتىمىزگە پىكىر ايتا باستايدى.
مەن كەيدە دۇمبىلەزدەردىڭ ادەبيەتكە قانداي جولمەن كەلگەنىن، كىمنىڭ باقشاسىندا وسكەنىن، كىمنىڭ قاناتى استىندا قاتايعانىن، ونىڭ قامقورى كىم ەكەنىن، بۇكىل كەزگەن جولىن زەرتتەگىم كەلەدى، اتتەڭ، ۋاقىتىم جوق...
بۇلاي بولا بەرۋى مۇمكىن دە ەمەس. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءبارىنىڭ دە اقىرى بولادى، شىدا، كۇت...
1975 - جىل 26 - قاڭتار
كوركەم سىنسىز كوركەم ادەبيەت ءومىر سۇرمەيدى. سىن ءوز موينىنا تالاي نارسەنى الۋعا ءتيىس.
سىن قازى دا، ادۆوكات تا بولۋى كەرەك، ال قاجەت بولسا قالعان جاعدايدا، ول وتە قاتال، مەيىرىمسىز ايىپتاۋشى دا بولا ءبىلۋى كەرەك. ايتپەسە، ادەبيەت، جالپى ونەر اتاۋلى العاشقى قوعام قۇرىلىسىن ەلەستەتەدى. اركىم ءوز بىلگەنىنشە، ايتەۋىر سەزىكپەن، كوركەم ەمەستىگىن جانە جاقسى ەمەستىگىن بىلە تۇرا ارەكەت جاسايدى. ويپىرىم - اي، قويمايدى - اۋ قويمايدى. سونىڭ بارىنە سىن كىنالى.
بىزدە دۇرىس سىن جوق. تەك جاعىمپازدار بار. ولار بەدەلدىلەردى ماقتاۋ ءۇشىن ءوزارا جارىسقا تۇسەدى. ولار سول ارقىلى ادەبيەتتىڭ اسىراۋىندا وزدەرىنىڭ قالا بەرۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ۋراشىل - سىنشىلار كوركەم شىعارمانى شاتپاقتان اجىراتا المايدى. ولار ءۇشىن اۆتور ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ونىڭ كىم، قانداي قىزمەتتە ەكەنىنە كوڭىل اۋدارادى. ال ونداي شاتپاقايلاردىڭ كولەڭكەسىندە تالانتتار بىرتە - بىرتە سونە بەرەدى.
ومىرگە، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا بەلگىلى ءبىر كوزقاراسى جوق ادام اقىن ەمەس. ونداي ادامنىڭ ءوزىن اقىن عانا ەمەس، قوعامنىڭ ويلاي بىلەتىن ازاماتىمىن دەۋگە دە حاقىسى جوق.
قازىرگى ناعىز اقىن الدىمەن ويشىل، ياعني فيلوسوف بولۋى قاجەت. پوەزيانىڭ جالاڭ سۇلۋلىعى جالاڭاش سۇلۋعا ۇقسايدى. وعان تەك تاڭدانا قاراۋعا عانا بولادى. اقىننىڭ مىندەتى سۋرەتتەپ شىعۋ، بايانداپ بەرۋ ەمەس، قايتا سول سۇلۋلىقتىڭ قۇپياسىن، ونىڭ ار جاعىنداعى ناق سول جاسىرىندى اشىپ بەرۋدە. وسى زامانعى اقىن، تاجىريبەلى قۇبىلناماشىداي ۋاقىت تامىرىن ءدال باسىپ، ءداۋىردىڭ، قوعامنىڭ دەرتىن ءوز دەرتىندەي قابىلداۋعا ءتيىس. پوەزيادا فيلوسوف بولۋ دەگەن ءسوز، ءوزىن قورشاعان الەمدى ۇعىنۋ، ءار زاتتىڭ ءمانىن ءبىلۋ. الايدا سالقىنقاندى، اقىلگوي فيلوسوف بولۋ جارامايدى، اقىرىنا دەيىن «ادام جانىنىڭ ينجەنەرى» بولىپ قالۋ كەرەك.
1975 - جىل 16 - اقپان
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
