- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
ۇستاز اقىن تۋرالى از ءسوز
ماعزان اكۋا ۇلى
2016.12.14 13:49 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
باقىتقان بايجۇما ۇلىنىڭ ۇستازدىق ۇستانىمىمەن، اقىندىق اڭسارىمەن ماڭىنا توپتالعان وقۋشىلارعا، بىزدەرگە اقىل - كەڭەس بەرگەنى، جىلى جۇرەك تانىتقانى، ونىڭ اقىن ەكەنىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز حابارسىز كەزىمىز. بىزگە مىناداي ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرگەنى ءالى جادىمنان كوتەرىلمەيدى. «مەن شينجياڭ پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا وقىپ جاتقان كەزدەن تارتىپ ولەڭ جازاتىنمىن. بوس ۋاقىتىم شىعا قالسا، جاتاقتىڭ ەسىگىن جابا قويىپ، ولەڭ جازۋشى ەدىم، شىركىن، ول كۇندەر ءوتىپ كەتتى عوي، ءيت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاعان زامان - اي». سونان ءوزىنىڭ ۇرىمجىگە بارىپ كەلگەنىن، لاتىن الفاۆيتى نەگىزىندەگى جاڭا جازۋ قولدانىستان قالىپ، قازىرگى اراب الىپپەسى نەگىزىندەگى جازۋدىڭ قولدانىسقا تۇسەتىندىگىن، جوسپاردىڭ جاسالىپ جاتقانىن، ءبىزدىڭ قازىرگى جازۋدى ۇيرەنە ءجۇرۋىمىز تۋرالى كوپ - كوپ سىر شەرتىپ، اڭگىمە ايتىپ بەردى. ءبىز ۇستازىمىزدىڭ اقىن ەكەنىنەن سونان باستاپ حابار تاپتىق.
اقيقاتتى ارىنا بالايتىن ازامات اقىندىق سالاۋاتى ما، جوق، سول ءبىر سولاقاي زاماننىڭ سوتاناق ءۇردىسىنىڭ قاققى - سوققىسىن كوپ باسىنان كەشىرگەنى مە، سول كىسىنىڭ شىندىق جولىندا شىرىلداپ، ادىلدىك جولىنداعى اڭدانسىنىڭ كۇنگەيلى تۇسىن ءوز باسىم كوپ كوردىم. باقىتقان مۇعالىمنىڭ:
«ارمان كەرەك كوپكە ورتاق شۇعىلالى،
جىلۋ شاشىپ تۇراتىن نۇرى ماڭگى.
ارمان دەگەن جەتەلەۋشى، جەبەۋشى،
دوستىق، باقىت ءبارى ونان تۋىلادى» دەگەنىندەي، اقىن ۇستازىم ماعان جەبەۋشى، اقىل - كەڭەستەن جىلۋ شاشىپ، تاربيەدەن نۇر توگىپ تۇراتىنداي سەزىلەتىن ەدى. لۋشۇننىڭ:
«قوقاڭداعان زالىمعا،
قاتۋلى مەنىڭ قاباعىم.
دايىن تۇرام وگىزدەي
قاجەتىنە بالانىڭ» دەگەنىندەي، اقىن باقىتقان بايجۇما ۇلى قوقاڭداعاندارعا قاتۋلى قاباعىمەن قارادى، جالعاندىقتىڭ قازانىن قايناتىپ، جاۋىزدىقتىڭ قامشىسىن كوتەرگەندەرگە ساپتاياقتىڭ سابىنا قاراۋىل قويدى، ناداندىققا، قىزعانشاقتىققا، اردان بەزگەن ۇجدانسىزدىققا بالتا كوتەرىپ، قىلىشىن ءۇيىردى، ۇرپاق قاجەتىنە وگىز كۇشىن ارنادى، ءتالىم - تاربيە، وقۋ - وقىتۋ ىستەرىنە بەل شەشە ارالاستى. ول «مۇعالىم» دەگەن ولەڭىندە:
«وتىرىپ وزىڭمەنەن ءبىر كەمەگە،
ءبىراق تا كورسەتەدى نۇرلى ونەگە.
ادامزات اقىلىنىڭ كەنىن اشىپ،
بەرەدى ءبولىپ ەنشى كۇندە ونەگە» دەپ جىرعا قوسقانىنداي، ادامزات اقىل - پاراساتىنىڭ كەنىن اقتارا اشىپ، ۇرپاقتارعا، قوعامعا ۇلگى - ونەگە كورسەتىپ، ومىرىنەن ەنشى ءبولىپ بەرىپ، ۇلت وركەنيەتىنىڭ وركەندەۋىنە، قوعامنىڭ دامۋىنا ءبىر كىسىلىك ۇلەسىن قوستى. ۇلى اقىن اباي: «ءۇش - اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى: ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك» دەپتى. مەنىڭشە، باقىتقان بايجۇما ۇلىندا وسى ءۇش قاسيەت تولىق ەدى، تاعى دا اباي اتامىز ايتقانداي باقىتقان مۇعالىم تولىق ادام ەدى. باقىتقان مۇعالىمنىڭ:
«بوساعادا تۋدىم دا، ەرجەتتىم دە،
تاتتىم ءدامىن اشتىنىڭ، ەڭبەكتىڭ دە.
جالا مەنەن وسەكتەن جانىپ شوشىپ،
شىندىقتى تەك ءوسىردىم بولەتتىم دە» دەپ ءوزى ايتقانداي، سوناۋ كەسىرلى جىلداردىڭ سوقپاقتى كەشۋلەرىندە، «تالاي - تالاي جاۋىزدىق تالاعاندا» دا، «ەتەگىنەن ەسىرىكتەر جارماسقاندا» دا، «جالعىز مينۋت تىنبادىم سىلكىسۋدەن» دەپ ىستىق قايرات كورسەتتى، «ورتاق بىزگە بارلىق جەڭىس، تاريح» دەپ گۋمانيتارلىق مۇراتپەن قاسقايا العا تارتتى....
«ءتۇستىم تالاي تۇرمىستىڭ شيىرىنا،
ءبىراق تىزە بۇكپەدىم قيىنىنا.
ەر كوڭىلدىڭ ءبىرىمىن ەكپىندەگەن،
شىعارمادىم جوقتىقتى يىعىما» دەپ تۇرمىستىڭ قامىتىنا بولا كورسەتكەن جاپاعا، جاپقان جالاعا، ناقاق زابىرگە جابىعىپ، بەتالىسىنان جازىپ، ارمان - ماقساتىنان كوز جازىپ قالمادى.
«شالقىتىپ سەزىمىڭدى، شابىت بەرىپ،
باۋليدى كەيدە ىسكە سالىپ كورىپ.
بىرەسە ماحابباتقا وراپ ىستىق،
سويلەيدى قاراڭعى ويعا جارىق توگىپ»، - دەپ اقىن ءوزى جىرلاعانىنداي، وقۋشى، شاكىرتتەرىنە اقىل نۇرىنىڭ تاس بۇلاعىنان ءمولدىر سۋسىن ىشكىزىپ كەتتى. «ادام بارلىق جاعىنان دا: ءتۇرى دە، كيىمى دە، جانى دا، ويى دا سۇلۋ بولۋى كەرەك» دەپ چەحوۆ ايتقانداي، اقىن باقىتقان بايجۇما ۇلىندا وسى ءتورت ەرەكشەلىكتىڭ ءبارى بار ەدى. دەمەك، باقىتقانداي ورگە شاۋىپ، توسكە وزعان اقىننىڭ الدىنان ءبىز وقۋشىلارى اقىلدىڭ ساباعىن وسىلاي العان ەدىك.
وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارى، مەكتەپتەردە وقىتىلاتىن ءتىل - ادەبيەت سياقتى پاندەردىڭ وقۋلىقتارى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن كورنەكتىلەندىرۋ نەگىزىندە مەكتەپتەردە وقىتىلا باستادى. وسىنداي جاڭالىق ۇردىسىنە اقىن جۇرەگى قۋانىشتان جارىلارداي بولعان ەدى. ساباق مىنبەسىندە ماڭداي تەرىن كۇرەكتەي الاقانىمەن سىپىرا تۇرىپ، ادەبيەت نازارياسىنىڭ نەگىزدىك بىلىمدەرى دەيسىز بە، ماتىنگە تالداۋ دەيسىز بە، اۆتوردىڭ ءومىر بايانى دەيسىز بە، قوعامدىق تاريحي استار دەيسىز بە، ءبار تاقىرىپتا كوسىلە سويلەگەن ەدى. ادەبيەت جانە قوعامدىق جاعدايدىڭ سونارلى تۇستارىنان قىزىقتى اڭگىمەلەر قوزعاپ، الۋان - الۋان سىر شەرتەتىن.
ۇستازدىق ەتۋدەن جالىقپاعان اقىن ەڭ قاراپايىم دا ناعىز سۇيىسپەنشىلىك ماحابباتىنىڭ، قاشاندا، بوياۋىن وڭدىرمايتىندىعىن ازاماتتىق تۇرعىدان ەرتە سەزىنە دە، ەلەستەتە دە وتىرىپ، «قۋانامىن لەبىمە جىلىنسا جۇرت» دەپ ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىك جىلى جۇرەك، اق جارقىن سەزىمىن بىلايشا اقتارادى:
«جەبەۋ بولدىم ارشىمدى ارماندارعا،
دەمەۋ بولدىم قاناتى تالعاندارعا.
جومارت قولدىڭ ءبىرىمىن جولى اشىق،
تونىمدى شەشىپ كيگىزەم توڭعاندارعا».
باقىتقان بايجۇما ۇلى ادەبيەت - كوركەمونەردىڭ حالىق ءۇشىن، سوتسياليزم ءۇشىن قىزمەت ەتۋ تالابىنان شىعۋ جولىندا، «تاسقا جانىپ تۇياعىن تۇلپارىمنىڭ، قۋىپ كەلەم ءۇيىرلى جىر تابىنىن» دەپ قۇلشىنا قالام تەربەدى؛ «قاجەتىڭدى قالاعان، ال باۋىرىم، كوكىرەگىمدە ورناتتىم اينا كولدى» دەپ، كوڭىلىنىڭ كوك جايساڭ جايلاۋىن الدىعا تارتىپ، ىستىق قايرات، نۇرلى اقىلىن جىلى جۇرەگىمەن قاپساعايلاستىرىپ كورسەتە ءبىلدى. «ادامنىڭ بويىنان سۇلۋلىق تاپپاي تۇرىپ، ونىڭ ويىنان سۇلۋلىق تابۋ قيىن» دەپ ءابدىلدا تاجىبايەۆ ايتقانداي، ءبىزدىڭ ۇستاز اقىنىمىزدىڭ جىلى جۇرەگى وسىنداي سۇلۋلىق بەلدەۋىنىڭ اشىق اسپانىنان ساۋلەسىن توككەن ەدى.
باقىتقان بايجۇما ۇلىنىڭ «بۇرقاق» جيناعىنا العى ءسوز جازعان اقىن جانەتقان تۇتقابەك ۇلى: «باكەڭ، جاناسىمدى، مەيىرىمدى، كوڭىلدەگىسىن بۇكپەيتىن، اق ەدىل جان ەدى. اقىن بولۋ ءۇشىن، الدىمەن، ازامات بولۋ كەرەك دەگەندى ءوز امالياتىمەن كورسەتكەن باكەڭ ەدى. ونىڭ ولەڭدەرىنەن دە سول مىنەز كورىنىپ تۇراتىن» دەيدى. ەڭ الدىمەن، باقىتقان بايجۇما ۇلى شىنشىل اقىن بولدى. ول ءوزىنىڭ ەكىنشى تابيعاتىندا − جاسامپازىعىندا رەالدىقتىڭ تۋىن كوتەردى، شىندىقتى دارىپتەدى. ونىڭ:
«كەرەك ەمەس ۇلتى دا، جىنىسى دا،
ەڭ جاقىنىم، سول مەنىڭ تۋىسىم دا.
جالعىز ءسوزى، جارماقتاي شىندىق بولسا،
قۇيىپ الام ويىمنىڭ قۇرىشىنا» دەپ جالعىزدى جارماققا بالاي اعىنان اقتارىلعان جۇرەك جاردى شىندىعىنا اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعانداي ءسۇيىنىش بىلدىرەمىز! قىسقاسى، جالپى شىندىق، شىنشىلدىق ورىسىنەن اقىننىڭ كوپ ولەڭدەرىنىڭ تۇنىق باستاۋىنان سۋسىنداپ، تازا اۋاسىمەن تىنىستاۋعا بولادى. ول اسەت، ءبىرجان، تاڭجارىقتار ونەگەسىنىڭ داڭعىلىنا تۇسە وتىرىپ:
«وزەندەردەي ءبىر تولقىپ، ءبىر باسىلعان،
ايىقپايدى كۇلكى، مۇڭ ءبىر باسىمنان.
اقيىقپىن تۇماننان جاڭا شىققان،
تۋعان ەلدەن تيتتەي سىر جاسىرمان.
مۇنداي شاقتا ەركىمدى بيلەپ قالام،
ءتىل قاتادى بار الەم كۇي بوپ ماعان.
نوسەر بولىپ توگەمىن، بۇرشاق بولىپ،
تىرشىلىكتىڭ بار ءۇنىن تىڭداپ باعام» دەيدى. كوردىڭىز بە، اقىن سەزىمىن قالاي شالقىتادى؟ تۋعان ەلدەن − حالقىنان سىر جاسىرمايدى، تىرشىلىكتىڭ − زاماننىڭ ءۇنىن تىڭدايدى، الەمگە −− دۇنيەگە ءتىل قاتادى. وسىدان ءبىز اقىننىڭ ولەڭدەگى سىرشىلدىق اعىسى تۋرالى ءوز ۇلتىمىز ادەبيەتىندەگى ايگىلىلەرمەن عانا ەمەس، دۇنيەدەگى ۇلىلارمەن ءتىل تابىسا الاتىن كورەگەندىگىن، ءبىلىمدارلىعىن اڭعارا الامىز.
اقىن باقىتقان بايجۇما ۇلىنىڭ «بايگە»، «قيىن ەكەن»، «ەندەشە»، «كورشىمە»، «سىلقىم سىرى»، «ءتورت جەلىك»، «سىر»، «قازاق سويلەيدى» سياقتى ولەڭ - پوەمالارىندا سىنشىلدىق نەداۋىر كوركەمدىك ورەدە، ايشىقتى وبرازبەن ورنەكتەلدى. ايتالىق:
«ناداندىقتان تۋدى بار وسالدىعىڭ،
ومىردە كوپ ءالى دە توسار ءمىنىڭ.
بايلىعىڭا بولىمسىز ماقتاناسىڭ،
اقيقاتتىڭ جاسىرىپ شاشار نۇرىن» دەپ باقىتقان ايتقانداي، «ايداعانى بەس ەشكى، ىسقىرىعى جەر جارادىنىڭ» جاڭعىرىعى ءالى دە دابىرايماسا، قايىرىنىڭ قولداۋ تاۋىپ وتىرماعانى قازىرگى جاعدايىمىزداعى قاباق جازدىرماس بەلگىلى قۇبىلىستار عوي. ەندەشە، باقىتقان بايجۇما ۇلىنىڭ «ءتاڭىرىم − حالىق » دەگەن ولەڭىندە:
«اشىندىردىڭ جانىمدى گۇلى سەمبەي،
گۇلىم سەنبەي تۇرعاندا، جىرىم سەنبەي»،
«شىندىقتى ايتسام شىقپىرىتتىڭ، اۋىزعا ۇردىڭ،
اۋىزعا ۇردىڭ، وسى عوي جاۋىزدىعىڭ» دەپ اشىنا شىندىقتى ايتادى، مىنە، بۇل اقىننىڭ ازاماتتىق ۇجدان اياسىندا تۇرىپ، اقيقاتتىڭ اداسۋىن داۋىرلىك شىندىق تۇرعىسىنان، حالىقتىڭ ارمان - تىلەگىمەن ۇندەستىك ورىسىندە تارازىلاۋى ەدى. شىندىقتى جالاۋ قىپ كوتەرگەن اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنەن سىنشىلدىقتىڭ وشاعىنىڭ شوعى قاشاندا سونبەيتىن كورىنەدى. دەمەك، باقىتقان بايجۇما ۇلى دا، انە، سونداي سىنشىل اقىنداردىڭ ءبىرى ەدى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
