بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    

حالىق تورابى>>ءتىل-ادەبيەت

جانۇزاق جوكەن: اقىنمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ كوبى ادەبيەتتەن كەتۋى كەرەك

سۇحباتتاسۋشى: نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى

2017.02.27 14:45     كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

جانۇزاق جوكەن ۇلى

  اۆتوردىڭ قىسقاشا ءومىر بايانى

  جانۇزاق جوكەن ۇلى 1980 - جىلى 27 - ساۋىردە نىلقى اۋدانى قاراسۋ اۋىلىندا اعارتۋشى سەمياسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 2000 - جىلدان 2005 - جىلعا دەيىن ىلە پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ساياسي اعارتۋ كاسىبىندە ءبىلىم العان. 2005 - جىلدان باستاپ شينجياڭ جاستار - ورەندەر باسپاسىندا بالالارعا ارنالعان ۋنيۆەرسال جۋرنال ــ «عىلىم بۇلاعى» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى مىندەتىن اتقارعان. 2015 - جىلدان بەرى قاراي شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەستىڭ ورگان گازەتى ــ «ازيا كىندىگى» گازەتى مەكەمەسىندە قازاق رەداكسياسىنىڭ جاۋاپتىسى، ءتىلشى - رەداكتورى مىندەت اتقارىپ كەلەدى. شينجياڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. 2011 - جىلى 13 - كەزەكتى شينجياڭ قازاق - قىرعىز «ءدۇلدۇل» ادەبيەت سيلىعىنىڭ «ۇزدىك رەداكتور» سيلىعىن العان. «ۇلتتار ادەبيەتى»، «شۇعىلا»، «ىلە ايدىنى»، «ىلە جاستارى»، «شينجياڭ گازەتى»، «تارباعاتاي گازەتى» قاتارلى گازەت - جۋرنالداردا 20دان استام اڭگىمەسى جارىق كورگەن، «بولتىرىك» اتتى اڭگىمەسى جاستاردىڭ «شەڭبەر» اتتى پروزالىق الماناعىنا ەنگىزىلگەن. «تاسجارعان» (2015 - شينجياڭ اسەمونەر - فوتوسۋرەت باسپاسى)، «مارالدىم» (2016 - شينجياڭ وقۋ - اعارتۋ باسپاسى) اتتى اڭگىمەلەر جيناقتارى جارىق كورگەن. «كوكجيەك الىس ەمەس» اتتى اڭگىمەلەر جيناعى مەن «قىزقورعان» اتتى رومانى، «بەيىش پەن تامۇق اراسىندا» (يۇيحۋا)، «اشۋلانباڭىز» (ابدۇللاكيل ايد گەرني دوكتور) قاتارلى اۋدارعان ءۇش كىتابى جارىق كورۋ الدىندا.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: ادەبيەت توڭىرەگىندە سىر شەرتكەندە «ادەبيەتكە قالاي كەلدىڭىز» دەگەندى كوپ جازۋشىدان سۇراپ جاتامىز، بۇگىن ءبىز وراعىتپاي – اق، تىرناق الدى تۋىندىڭىز (ءوزىڭىز تىرناق الدى تۋىندىم دەپ ەسەپتەيتىن) توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتسەك، قالاي جازىلدى، نەلىكتەن جازىلدى جانە عۇمىرى قالاي بولدى؟

  ج. جوكەن: جازۋشىلىق دەگەندە تۋ باستا بالاڭ ارمانمەن قانات قاقتىق. دەگەنمەن ولەڭ جازۋعا اۋەستەۋ ەدىم. كەيىن پويەزيا سىندى قاسيەتتى ونەردىڭ تالابىنا ساي ەمەستىگىمدى، ۇيقاس قۋعاننىڭ ءبارى اقىن اتالمايتىنىن، مەزگىلدى، ماحاباتتى تاعىسىن - تاعىلاردى جازا بەرۋ پويەزيا بولماسىن ءتۇيسىندىم. قيماسام دا شاراسىز قول ءۇزدىم. سودان كەيىنگى اڭسارىم جاراتىلىستىق عىلىمدى يگەرىپ، وسى سالاعا جۇمىس ىستەۋ دەيتىن ارمانعا اۋىستى. ماقتانعانىم ەمەس، تولىق ورتاعا دەيىن ۇزدىك وقىدىم، اسىرەسە فيزيكا مەن حيميا، الگەبرا، بيولوگيا، جاعراپيا ساباقتارىنا جۇيرىك ەدىم. اتتەگەنايى سول، تولىق ورتا ەكىنشى جىلدىققا شىعا قاتىناس شىرعالاڭىنان مەرتىگىپ، ەكى جىل قوعامدا جۇرۋگە ءماجبۇر بولىپ، ساۋىققاننان كەيىن قايتا كەلىپ وقۋدى جالعاستىردىم. دەسەدە، ساباق قاراۋدى جۇيكە كوتەرە بەرمەدى، ءۇش رەت قان الماستىرىپ، تابان ءبىر جىل ءدارى - ۋكولدىڭ كۇشىمەن توسەكتە سارتاپ بولىپ جاتىپ قالعانمىن - عوي. سودان قوعامدىق پانگە الماسىپ، ىلە پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ساياسات كاسىبى بويىنشا تولىق كۋرسقا وقۋعا ءتۇستىم. مىنە پروزا تۋرالى قىزىعۋ ءدال وسى كەزەڭنەن باستالدى. قايدار اناقاريس اتتى قالام ات ۇستاناتىن ۇستازىم فيلوسوفيا پانىنەن ساباق بەرەتىن، سول كىسىگە ىلەسىپ باتىس پەن شىعىس ويشىلدارىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن سۋسىنداي باستادىم. دانتەنىڭ ءتاڭىر كومەدياسىنىڭ مەدىرەسەلىك فيلوسوفيانىڭ مىڭ جىلدىق (ناعىندا حريستاندىق) ۇستەمدىگىن اۋدارىپ، گۋمانيزىم (ادام تانۋ، ادام قۇندىلىقتارىن زەرتتەۋ) اعىمىنىڭ بارلىققا كەلۋىنىڭ باسى بولعانىن بىلگەننەن كەيىن، ادەبيەتكە بەيجاي قاراي قاراي المادىم. سودان الۋان ءتۇرلى ارماندار جەتەگىندە جۇردىك. تۇڭعىش اڭگىمەم «باقىتتىڭ ءانى» سول كەزدىڭ تۋىندىسى بولدى. تۇپ - تۋرا 2000 - جىلى جازىلدى. 2002 - جىلى شۇعىلا جۋرنالىنىڭ 5 - سانىندا تۇرسىنبەك بايجۇما ۇلىنىڭ رەداكتورلىعىندا جارىق كوردى. ەندى عۇمىرىنىڭ قالاي بولعانىن وقىرمان بىلەر، دەسەدە، بالا كۇنگى اداسقان ارماننىڭ ءبىر ءۇشى، ۇستاتپاي جۇرگەن ءتاتتى ەلەستىڭ ءبىر ۇزىگى ەدى. بىرەۋدەن جاقسى ءسوز، بىرەۋدەن اتتەگەن - اي دەيتىن كەيىس تە ەستىدىك. جازىلىپ، جاريالانىپ كەتكەن دۇنيە سول بەتى وزگەرىسسىز قالدى. «تاسجارعان» اتتى جيناعىما ەنگىزىلگەن. ەندىگى تاعدىرى وقىرمان قولىندا.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: شىعارمالارىڭىزدا ادام ويىنىڭ تەرەڭ شۇڭەتىنە، سىرلى يىرىمىنە كوبىرەك ءۇڭىلىپ، پسيحيكالىق تولعانىستاردى كوبىرەك پايدالاناتىن كورىنەسىز. شىنايى ومىردە دە وزىڭىزبەن كەڭەس قۇرىپ، سونى شىعارمالارىڭىزدا بەينەلەۋگە تىرىساسىز با، جوق شىعارمانىڭ قاجەتى ءۇشىن تولعانىستاردى جاسايسىز با؟

  ج.جوكەن: ءيا، شىعارما جازۋدا ءاربىر قالامگەردىڭ وزىنە ءتان قولتاڭباسى، بوگەنايى بولعانى دۇرىس. بۇل پسيحولوگيالىق تولعانىستار مەن وي تۋرالى ايتساق، بۇل سوناۋ قاننان جالعاسقان تەكتەن كەلەتىندەي. ءار اتانىڭ بالالارىندا، ءتىپتى ۇلىس، رۋدىڭ ۇرپاقتارىنىڭ بويىندا ءبىر ۇقساس پسيحولوگيا جۇرەدى. بۇل تەكتەن كەلگەن گەننىڭ اسەرىنەن پسيحولوگياداعى، مىنەزدەگى ۇقساستىق. ءوز جۇرتىم مەن ناعاشى جۇرتىمدى الىپ ايتار بولسام بۇعان دالەل بولاتىنداي. اكەم ەلدەن بولەكشەلەۋ جۇرەتىن از ءسوزدى ادام. 1957 - جىلى ىلە پەداگوگيكا مەكتەبىن بىتىرگەن العاشقى توپتاعى ۇلتىمىز زيالىلارىنىڭ ءبىرى. ادەتتە تۋىستاردىڭ، نە بولماسا سول ءبىر اۋىلدىڭ، ءتىپتى ءبىر اۋداننىڭ ىشىندە نە بولىپ جاتقانىن عانا ەمەس، ەندى نە بولاتىنىنا دەيىن قولمەن قويعانداي ايتىپ وتىراتىنىنا تاڭ قالىپ ءوستىم. وزگەگە ۇقسامايتىن ءبىر ەرەكشەلىگى ءبىر كورگەن كىسىسىنىڭ مىنەزىن، قۇلقىن، كومەيىن قولمەن قويعانداي ايتاتىن، كەيىن سول ادامداردان ايتقان بوگەنايلارىن كەزدەستىرىپ قايران قالاتىنمىن. ال، ناعاشى جۇرتىمدا ادەتتەگى ادامداردان وزگەشە زەرەكتىك بولدى. ءتىپتى ادەتتەگى مالشى بولعانمەن ايسىز قاراڭقىدا مىلتىق اسىنىپ، كەدىر - بۇدىر تاۋ جولىندا اداسپاي اڭعا جالعىز شىعا بەرەتىن جانكەشتىلىك بار ەدى. بۇل بىلاي ايتقاندا اڭنان وتكەن زەرەكتىك، العىرلىق، سۇڭعىلالىق دەگەن ءسوز ءارى شەتىنەن قولدارىنان ونەر تامعان شەبەر. جاساعان ءۇي اعاشتارىن، تەمىردەن سوققان الۋان تۇرلى بۇيىمدارىن ءالى كۇنگە باسقالار سونداي كەمەلدى، ءساندى جاساي الادى دەپ قارامايمىن. بۇل دا اسقان پاراساتتى قاجەت ەتەتىن شارۋا. مىنە وسىنداي سۇڭعىلا تەكتەن شىققان ماعان از بولسادا وي باعۋ جۇققان بولار. تۇرمىستىڭ قاجەتىنە ايتىلاتىن كۇندەلىكتى اۋىز ەكى تىلدەن گورى، قالام العان ساتتە ادام تابيعاتى شىنايى اشىلا تۇسەدى، سول كەزدەگى تابيعاتىم شىعارمالارىمداعى كەيبىر ەرەكشەلىكتەردى بەينەلەيدى دەپ بىلەم. شىعارمالارىمنىڭ ىشىنە كەيدە ويلاماعان دۇنيەلەر، توسىن تولعانىستاردىڭ كىرىپ كەتىپ جاتاتىنى بار. ونى مەڭگەرۋگە شاراسىزبىن. ەندى ادەيى تولعانىس جاساۋ تەحنيكالىق شارۋا. وعان قىرىم جوق.

  وسى اراعا ءبىراز دۇنيە قىستىرا كەتكەم كەلىپ تۇر، كەيبىر ولەڭ جازۋدى كوركەم ءسوز بەن ارحايزىمداردى جيىپ اكەلىپ قيۋلاستىرىپ ءسوز قىزىقتاپ جۇرگەندەر پوەزيادان ەرتەرەك قول ۇزگەنى ابزال. شىنىن ايتسام، قازىرگى اقىنمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ دەنى، ءتىپتى، ۇشتەن ەكىسى ادەبيەت مايدانىنان كەتۋى كەرەك. اۋەلدەسەڭىز ءانشىمىن دەپ ىڭىرسىپ جۇرگەن كەيبىرەۋلەر اقىن بولا باستاپتى. قويۋ كەرەك سولار، ءسوز دەيتىن كيەلى دۇنيەمەن ويناماسا عوي. مىقتى وقىرمان بولۋ دا ءبىر ونەر! مەنىكى ءبىر جاقسى نيەت قانا، قالعانىن وزدەرى بىلەر، اركىمنىڭ ارىنا تاپسىردىق!

  ن. قۇرمانجان ۇلى: شابىت پەن ەڭبەك جايلى كوپ عۇلامالار تولعانعان – عوي، بۇل ەكەۋى جازۋشى ءۇشىن ءبىرىن – ءبىرى دەمەپ، ءبىرىن – ءبىرى جەبەپ جۇرەتىن قوس اعايىندى سياقتى كورىنەدى. ءسىزدى شىعارما جازاردا قانداي كۇش جەتەلەيدى؟ شابىتتى كۇتەسىز بە، ارنايى ۋاقىت ءبولىپ جازۋ ۇستەلىنە وتىرىپ، شابىتىڭىزدى ءوزىڭىز شاقىراسىز با؟ قانداي ۋاقىتتاردا قالام ۇستاعان ۇنايدى؟

  ج.جوكەن: شابىت پەن ەڭبەك جايلى از ايتىلماعان تاقىرىپ. وسى تۋرالى ايتسام، كەيبىرەۋلەردىڭ ءبىر تاقىرىپ تۋرالى جازايىن دەپ جۇرمىن دەگەنىن ەستىپ قايران قالام. ءتىپتى جازىپ بولام دەيتىن مولشەرىن بەلگىلەپ تاستاعان. سوندا وزدەرىن شەڭبەرگە قاماپ تاستاعان جازۋشىنىڭ سۇرلەۋگە تۇسۋدەن باسقا جولى بولماس. سوندا شابىت قايدا قالعان؟ بۇنىڭ ءوزى سەزىنگەن جانعا كوپتەگەن سىر ۇشىعىن اڭداتسا كەرەك. ءتىپتى كوپتەگەن شىعارمالارىمىزدىڭ قارابايىر شىعۋى ءدال وسىنداي جوسپارلى جازۋدان كەلىپ وتىر. شابىتىڭ كۇندە كەلىپ، زار كۇيىڭە تۇسىپ تۇرمايسىڭ. سوداندا قالامىڭ اقىلىڭا كوبىرەك سۇيەنەدى. ال، كوركەم شىعارما اقىلدان گورى جان دۇنيەڭنىڭ تولقۋىنا، ىشكى مەنىڭنىڭ اقىلدىڭ كولەڭكەسىندە قالعان تۇستارىن اشۋعا سۇيەنگەنى الدە قايدا تابىستى، شىن مانىندەگى كوركەمدىك پەن جان دۇنيەڭنىڭ قوپارىلىسىنا الىپ كەلەر ەدى. ال، ءوز باسىم شىعارما جازاردا ەلدەن ساياقسىپ كەتەم، نە بولماسا ماڭايىما وشىگىپ، باسقالارعا ءتىل قاتقىم كەلمەي قۇلازىپ تۇراتىنىم بار. كوبىنە تۇس كورىپ، ۇيقىم قانباي جۇرەدى. ەگەر بۇنى قانداي دا ءبىر كۇشكە جاتقىزۋعا بولسا، قانداي كۇش ەكەنىن ازىرگە بىلە المادىم.

  قالامگەر قاشاندا شىعارما جازۋعا دايىن بولۋ كەرەك. ىشكى مۇمكىندىگىڭدى شىڭاي ءتۇسۋىڭ، ول ءۇشىن كوپتەگەن ءبىلىم جيناقتاۋىڭ قاجەت - اق. ويتكەنى ءبىزدىڭ قالام ۇستاعانداردىڭ كوبى جاراتىلىستىق عىلىمداردان قارا جاياۋ. سودان دا تاياق جەيدى، ەڭ الدىمەن ماتەماتيكانىڭ وزىندە ادامزاتقا ورتاق ءتىل بارىن كوبى بىلمەيدى. پسيحولوگيا دەگەنىڭىزدىڭ ءوزىن ماتەماتيكامەن بەينەلەۋگە بولادى. ال بىزدىكى ۋاقيعا مەن ءسوز قۋۋ. سوداندا ۇتقانىمىز شامالى. مىنە وسىنداي بىلىمدەردى كوبىرەك جيناقتاي الساڭ قاشاندا دايىنسىڭ. ءوز باسىمدى ايتسام، كوڭىل - كۇيىمدى مەڭگەرۋدى ارناۋلى ادەتكە اينالدىرعام. سودان دا ارناۋلى تۇردە شابىتتى شاقىرىپ الاتىن قاسيەتىم بار. نەنى جازۋ ەمەس، قالاي جازۋعا، ءدال سول كەزدە نەلەردەن اۋلاق بولۋعا كەرەكتىگىن ابدەن مەڭگەرۋ كەرەك. سوندا عانا كاسىبي بىلىكتىلىككە جەتۋگە بولادى. قازاقتىڭ تالانتتى ۇل - قىزدارى از ەمەس، اتتەگەن - ايى سول، كاسبي بىلىكتىلىك جوق.

  ەندى قانداي ۋاقىتتاردا قالام ۇستاۋ كەرەكتىگىن ءار قالامگەر ءوز داعدىسىنا قاراي بەلگىلەيدى. ءوز باسىم تۇندە قالام ۇستاي المايمىن ھام تىنىش ورتادا. قىزمەت ۇستىندەگى كەز ەڭ جاقسى ۋاقىتىم. اينالاڭنىڭ ءبارى قوزعالىستا، ءبارى انانى، مىنانى ايتىپ شۋىلداپ جاتقان، سولارمەن كەڭەسىپ وتىرعان كەزدە ءبىر جاعىنان جازىپ وتىرامىن. كوبىندە ەرتەڭ ماڭىزدى جيىن، قيمىل بار دەگەن كۇندەردە بىردەمە جازعىم كەلەدى. ءدال سونداي كەزدە جازعان شىعارمام كوشىپ كەلە جاتقاندا دۇنيەگە كەلگەن جىلقىشىنىڭ ۇلى سياقتى شيراق شىعىپ جاتادى.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: ءار جازۋشىنىڭ وزىندىك سىلوبى بولادى – عوي، كەي شىعارمالارىڭىزدان قات – قابات حيكايالار مەن كەيىپكەر ديالوگتارىنىڭ اراسىنا جاسىرىنعان، جاي وقىرمانعا وڭاي ۇستاتپايتىن وي ۇشقىندارىن ادەيى جاسىرعانىڭىزدى كورگەندەي بولدىم، شىعارمالارىڭىزدى تۇسىنبەدىك دەگەن وقىرماندارىڭىز بولدى ما؟ مىسالعا «جول» دەگەن اڭگىمەڭىزگە ءبىراز تالداۋ جاساپ كورەيىكشى.

  ج.جوكەن: باستا ايتتىم عوي، كەي كەزدە توسىن تىركەستەر، ءبىر قاراعاندا شىعارماعا قاتىسسىز ءپالساپالىق تۇجىرىمدار كىرىپ كەتەتىن جاعدايى بولادى دەپ، بۇل ادەيى وقىرماننان قاشۋ ەمەس. دەگەنمەن وسىنداي «ارتىق تۇرعان» وي ۇشقىندارىن كىرگىزبەي قوياتىن ادەت قالىپتاسپاي - اق قويدى. سودان دا شىعارمالارىڭدى تۇسىنبەدىك دەيتىن وقىرماندارىم كوبىرەك بولدى. اسىرەسە «كولەڭكە كۇلكىسى» دەيتىن اڭگىمەمدى تۇسىنبەدىم دەگەندەر كوپ بولدى. ەگەر الەمنىڭ جاراتىلۋى تۋرالى ميفولوگيا مەن ءاربىر ۇلتتىڭ تانىم - تۇسىنىگىندەگى دۇنيەنىڭ تەگى تۋرالى ايتىلار تۇڭعىش فيلوسوفيالىق ساۋات بەس تۇعىر نازارياسى (ناقتاپ ايتساق الەمنىڭ تەگى تۋرالى) تۋرالى ساۋاتى بار وقىرمان بولسا تۇسىنەر ەدى. ءبىرلى - جارىم ادام بولماسا بۇل تۋرالى ەشكىم تۇسىندىك دەگەندى ايتىپ كورمەدى، ناعىندا كوركەم شىعارمانى تۇسىنبەي سەزىنەسىڭ - عوي. 2014 - جىلى حاينانعا قىزمەت بابىمەن باردىم، حايكوۋدەگى مەرۋەرت ساتاتىن ساۋدا سارايىنداعى وت، سۋ، توپىراق، التىن، اعاش ۇستاپ تۇرعان جەر شارىنىڭ ۇلكەن مودەلى قايران قالدىردى. ۇلتىمىز دۇنيەنىڭ تەگىن وت، سۋ، توپىراق، اۋا (جەل)، كوك دەيتىن ەدى. كوكتىڭ ورنىندا التىن، اۋانىڭ ورنىندا اعاش تۇر. التىن مەن ءتاڭىردىڭ ورنى الماسقان. بۇدان تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ دۇنيە تانىمى، اۋلەتتەن - اۋلەتكە قالار ۇستانىم كورىنىپ تۇرعان جوق پا. سودان وسى شىعارمام جازىلدى. بىزدە قاناعات، يماندىلىق، شۇكىرشىلىك بار، ويتكەنى بابالارىمىز كوكتى (ءتاڭىردى) بەس تۇعىرىمىزدىڭ ءبىرى قىلىپ تەككە قويماعان. سوڭعى ءبولىمى ءتاڭىري تازالىقتىڭ دالاداعى سوڭعى تۇياعى ــ اۋليەنىڭ شاڭىراقتان شىعىپ كەتۋىمەن اياقتالادى. بۇل ەندى قازىرگى قاسىرەتىمىز. مىنە وسى شىعارمام تۇسىنىكسىز قارالدى، ەندى ارتىق ايتۋ قاجەتسىز بولار، ءبىز ءسوز بەن قارابايىر ۋاقيعانى قىزىقتاپ قالعانبىز دەگەنىمنىڭ ءبىر ءۇشى دە وسىندا.

  «جول» دەيتىن شىعارمامنىڭ العاشقى تاراۋى ءتاڭىري تازالىقتىڭ ەلشىسى اققۋدان جاراتىلعان ۇلتىمىز جونىندە ماقتانمەن باستالىپ، ءبىراز ديالوكتارمەن وربىگەن. جانە ءبىرى جاعىنان ايتپاق ويىمنىڭ ىشىندە جان - جانۋار مەن ناسەكوم، وسىمدىكتەردىڭ تەگى سۋدان جاراتىلعان عوي. ويتكەنى، سۋدا العاش ءبىر كلەتكالى جاندىك پايدا بولعاننان، دامىپ بۇگىنگى كوپ كلەتكالى، ومىرتقالى، جوعارى دارەجەدە دامىعان ورەگە جەتتىك دەيتىن عىلمي اقيقات بار. ەكىنشى تاراۋىنا باسقى ايتىلعان تازا ءتاڭىري تازالىقتان ايىرىلىپ ۇقساستىق الەمىندە جول بولمايتىن ادامزاتتىڭ توبىرىنا اينالىپ كەتتىك دەيتىن اشتى اقيقات استار بولعان. تەڭىزدى حالىقتىڭ سيمولى قىلعان ماكسيم گوركيدىڭ ۇلگىسىمەن ءالى جۇرمىز. ءبىر جاعىنان ماكسيم جولىندا تابانداپ جاتىپ العان ۇلتىمىز قالامگەرلەرىنە ايتىلعان بازىنا دا بار. ەل قايدا كەتتى، ءبىز قايدا قالدىق دەيتىندى ويلاناتىن جەرگە كەلدىك، ءبىراق ءبىز دوگما جاساۋدان جالىعار ەمەسپىز.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: العاش ادەبيەت تابالدىرىعىن اتتاعاندا بەلگىلى جازۋشىعا ەلىكتەپ جازعان كەزىڭىز بولدى ما؟ قازىر قازاق قالامگەرلەرىنەن كىمدەردى ۇلگى تۇتىپ وقيسىز؟

  ارينە العاش ادەبيەت تابالدىرىعىن اتتاعاندا ەلىكتەدىك. اسىرەسە مۇقاعالي ماقاتايوۆ بولىپ قيال كەشتىك. ويتكەنى اقىن بولۋ باستى ارمانىم بولعان. قاراسوزگە كەلگەندە العاش عابيت مۇسىرەپوۆ پەن ورالقان بوكەيوۆكە كوبىرەك دەن قويدىم. كەيبىر شىعارمالارىمدا شالقىپ كەتەتىنىم، ليريكالىق لەپ بەرىپ شىعارمانى جۇردەك، جەڭىل باستايتىنىم وسى ەكى تۇلعانىڭ اسەرى بولسا كەرەك.

  قازىر قازاق قالامگەرلەرىنەن ارعى بەت پەن بەرگى بەتتى شامام كەلگەنشە تولىقتاپ وقىپ وتىراتىن ادەتىم بار. ءتىپتى كىتابى تابىلماسا عالامتوردان ءتۇسىرىپ الىپ وقيمىن. ءتىزىم تۇرعىزساق ۇزاققا كەتەر، قارا سوزدەن ەڭ باستى وقىپ جۇرگەن قالامگەرلەرىم ءارى جانىما جاقىن تۇراتىنى عابيت مۇسىرەوۆ پەن ورالقان بوكەيوۆتى ايتپاعاندا، ءابىش كەكىلباي مەن مۇحتار ماعاۋيننىڭ، شەرقان مۇرتازانىڭ شىعارمالارى. اتاپ ايتسام «ۇركەر» مەن «حانىشا ءداريا حيكاياسى»، «الاساپىران» مەن «شاقان شەرى» قانداي عاجاپ، تۇنىپ تۇرعان رۋح! جۋىقتان بەرى قاليقان ىسقاق پەن تىنىمباي نۇرماعامبەتتىڭ اڭگىمە - پوۆەستتەرىنە ۇڭىلە باستادىم. قۇربىلاستاردان بەيبىت سارىبايدى كوبىرەك ۇناتام، پسيحولوگيالىق يىرىمدەرى، شىعارماداعى ەركىندىگى، تىنىستىلىعى باۋرايدى. ءوز ولكەمىزدەن ومارعازى ايتان، ماعاز رازدان، ورازقان احىمەت، جۇماباي ءبىلال، شايسۇلتان قىزىر، باتىرقان قۇسبەگين، ءجۇمادىل مامان قاتارلى قاراسوزدەگى مارقاسقالارىمىزدى نەگىزىنەن وقىپ بولىپپىن. ورتا بۋىنداعى اعالارىمىز بەن اپايلارىمىزدى قالدىرماي وقىپ كەلەم دەسەم سەنبەسسىز. تەك قارا سوزدەرىن عانا ەمەس، پوەزيالىق شىعارمالارىن دا تولىقتاي وقىپ وتىرام. جاستاردىڭ ءاربىرىنىڭ قالام الىسىنا، ءسوز ساپتاۋ مانەرىنە، ىشكى يقۋاتىنا دەيىن زەرتتەپ، ءۇڭىلىپ وقۋدى ادەتكە اينالدىرعام. ءتىپتى، اۆتورلارىن الىپ تاستاپ، الدىما جاستاردان ون اۆتوردىڭ ولەڭىن نەمەسە قارا سوزبەن جازىلعان شىعارماسىن قويسا، كەم دەگەندە توعىزىنىڭ اۆتورىن دۇرىس تابا الام. ويتكەنى، بۇل ءاربىر قالامگەر ءۇشىن بىلۋگە، وتەۋگە ءتيىستى بورىش، ونەر الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: وزگە ۇلت جازۋشىلارىنان كىمدەردى وقيسىز؟ شەتەل ادەبيەتىنە دە ءبىر ءسات كوز سالىپ تۇراسىز با؟ جۋىردان بەرى قانداي كىتاپتار وقىپ ءجۇرسىز؟

  ج.جوكەن: وزگە ۇلت دەگەندە حانزۋ ۇلتىنان يۇيحۋانى كوبىرەك وقيمىن، شىنىندا مىقتى جازۋشى، موياننان شىنىمدى ايتسام «ساندال اعاشىنان» باسقا شىعارما ۇناتپادىم. جاستاردان شاعىن شالقىما تەكتەس شىعارما جازىپ جۇرگەن حان حاندى وقىپ كورىپ، جاۋىپ قويدىم. تۇك اسەر بەرمەدى. چىن جۇڭشى، لۋ ياۋ، تيبەتتىڭ الايىنىڭ شىعارمالارىن توراپتان ساتىپ الىپ وقيمىن. ال، ۇيعۇر ادەبيەتىنەن ءمامتىمىن وشىر، پارقات ءىلياس، اقتام ءومار، ىلعارجان سادىق، ابىلكىم اسەن قاتارلى قالامگەرلەرىن ۇزبەي وقىپ جۇرەمىن.

  قازىر فرويدتتىڭ ەكى كىتابىن وقىپ بولىپ، ەندى قايدىگەرگە ءوتتىم. ۇعىمعا اسا اۋىر كىتاپتار. وقۋىڭ ءبىر باسقا دا، قورىتۋىڭ ءبىر باسقا. كەزىندە شوپەنگاۋەردەن «نيەت ءپالساپاسى» دەيتىن جالعىز كىتاپ وقىعان ەدىم، قازىر ءبىر كىتابىن تاۋىپ الدىم. الداعى جوسپاردا وقىلادى. سارتر مەن نيتسشە، گەگەل مەن فەرباقتاردى تولىق توڭكەرگىم كەلىپ ءجۇر. ۋاقىت بولسا وقۋ كەرەك تاۋىپ. شەتەل ادەبيەتى دەگەندە قازىر لاتىن امەريكا ەلدەرى مەن جاپون ادەبيەتىنىڭ دۇبىرى جەر جارىپ تۇر. حامۋراكيدىڭ اڭگىمەلەرىن وقىدىم، ءبىراق، اكۋتاگاۋاداي تولعاندىرمادى. مۇمكىن ءبىلىمىم جەتە بەرمەگەن شىعار. قازىرگى عالامتور داۋىرىندە نەنى وقيمىن دەسەڭ دە قولجەتىمدى عوي، دەسەدە، ىلعاپ وقۋ كەرەك شىعار. قازاق ادەبيەتىنەن باسقا ادەبيەتتىڭ ءبارىن ىلعاپ وقىعاندى ۇناتام. سوداندا ورقان پامۋكتەن «ۇزىلمەس تىرلىك» اتتى جالعىز رومان وقىدىم. بارىنە ۋاقىت جەتە بەرمەيدى.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: عالامتور ادەبيەتى جونىندە كوزقاراسىڭىز قالاي؟ عالامتور ادەبيەتى دەگەنىمىز ءداستۇرلى ادەبيەتتىڭ عالامتورداعى نۇسقاسى عانا ما؟ جوق ونىڭ دا ءوز سورابى بار ما؟ عالامتور داۋىرىندە قاعاز كىتاپ پەن عالامتوردان وقۋدىڭ قايسى جانىڭىزعا جاقىن سەزىلەدى؟

  ج.جوكەن: ەڭ اۋەلى عالامتور ادەبيەتى دەگەن بارما وسى دەپ ويلانام. عالامتور ادەبيەتى دەيتىن ادەبيەت جوق، ويتكەنى ادەبيەت بىرەۋ عانا. ال ونىڭ جارىق كورەتىن مايدانى ۇقساماي جاتسا، ءداستۇرلى قاعاز باسىلىمنىڭ ورنىن جاڭا تەحنولوگيا باسىپ جاتسا ول ءداۋىردىڭ تۋىندىسى. سوندىقتان عالامتور ادەبيەتى دەپ ءبولىپ جارماي - اق، عالامتوردا جاريالانعان ادەبي تۋىندىلار دەسەك قيسىندى بولار ەدى. ەندى عالامتور ادەبيەتى دەپ قىسقا اڭگىمە، فەلياتون، نوۆەللا سياقتى دۇنيەلەر قاپتاپ كەتتى. ەلىمىزدەگى حان حان مەن گو جىميىڭ سونىڭ مسالى دەسەك بولار. وسىنى عالامتور ادەبيەتى دەپ جۇرگەن نىسايلار بار كورىنەدى. بۇعان قوسىلا المايدى ەكەنمىن. ال، ەندى قاعاز باسىلىم مەن عالامتوردان وقۋدىڭ قايسىسى جانىڭا جاقىن سەزىلەدى دەسەڭ، بالا كۇننەن بەرگى داعدى ءارى اسىقپاي وتىرىپ قورىتىپ، رۋحاني ءلاززات الىپ، ءۇڭىلىپ وقۋ ءۇشىن، ارينە، قاعاز باسىلىم جانىما جاقىن. ەلەكتروندى ەكران رۋحىمدى جۇتىپ كەتەتىندەي، بۇگىن وقىعانىمدى ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتەتىندەي كۇي كەشەم دە تۇرام. جەكە باسىمنان العاندا ادەبي تۋىندىلاردى قاعاز باسىلىمنان، حابار - وشاردى عالامتوردان وقۋدى ۇناتام.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: نوبەل سيلىقتارىنىڭ ىشىندە نوبەل ادەبيەت سيلىعى الەم حالقىنىڭ نازارىن اۋداراتىنىنا قاراماي، ادەبيەتتىڭ رولى تۋرالى كۇمان كوزبەن قارايتىنداردىڭ قاتارى دا ءبىر شوعىر. عىلىم – تەحنيكا ۇشقان قۇستاي دامىعان بۇگىنگى تاڭدا ادەبيەتتىڭ رولىنا قالاي قارايسىز؟ بۇگىنگى قوعام ءۇشىن ادەبيەتتىڭ قۇنى نە؟

  ج. جوكەن: ادامزات الەمىن زىمىران داۋىرگە سۇيرەپ كىرگەن ءۇش رەتكى عىلىم - تەحنيكا توڭكەرىسىنىڭ تۋىلۋ سەبەبىن ىزدەپ وتىرىپ ءبىر نارسەگە قايران قالدىم. ەۆروپاداعى ادەبيەت - كوركەمونەردىڭ ءۇش رەتكى گۇلدەنۋىنەن سوڭ ىركەس - تىركەس ءۇش رەتكى عىلىم - تەحنيكا توڭكەرىسى تۋىلعان ەكەن. سول كەزدىڭ ادامدارى الدىمەن رۋحاني سىلكىنىس ىزدەپتى، رۋحاني سىلكىنىس بولماعان جەردەن نە كۇتەسىز. ودان كەيىن دە ادامزاتتىڭ بىلگىرلەرى دەكان مەن نيتسشەنىڭ ءپالساپالارى ەكى رەتكى جويقىن عالامشارلىق ۇرىستىڭ مۇرىندىعىنا اينالىپتى. گيتلەردىڭ سوعىس دۇنيەنى شەشەدى دەيتىن، قۇداي ءولدى دەيتىن كوزقاراسقا سەنگەنى سونشا، بۇكىل الەمدە ماڭگىلىك ءتارتىپ ورناتقىسى كەلگەن. سارتردىڭ ساياسيدان اۋلاق ۇستانىم ۇستانعانى دا وسىدان بولسا كەرەك. مىنە بۇل ادەبيەتتىڭ، يدەلوگيانىڭ سۋبيەكتيۆتىڭ ۇستانىمىنا، جالپى ادامزات قوعامىنا كورسەتكەن رولى. ال، ادەبيەت بۇگىنگى تاڭدا بۇل رولىنان ايىرىلدى. بۇنىڭ سەبەبى جانە دە جازۋشىلارىمىزدىڭ وزىندە تۇر دەگىم كەلەدى. قازىرگى الەمدىك نوبەل سيلىعىن العان جازۋشى بولسىن، نوبەلدى الماسا دا اتاعى اسپانداعان جازۋشى بولسىن، الەمگە شىعار جول نۇسقاۋ تۇگىلى سوبيەكتيۆتىڭ ۇستانىمىنا اسەر ەتە المايتىنداي كۇيدە. دانتە سياقتى مەدرەسەلىك فيلوسوفيانىڭ يدەلوگيالىق ۇستەمدىگىنە ىقپال ەتە الاتىن، گۋمانيزمنىڭ ىرگە تاسىن قالاي الاتىن شىعارما تۋدى ما؟ جوق. تىپتەن ساياسيدىڭ سوڭىندا قالدى، جاۋتاڭكوز كۇي كەشتى، بولماسا ءتىلشى مەن ءانشى نوبەل ادەبيەت سيلىعىن الماس ەدى. ساياسي ويىن ەمەي نە دەيسىز ەندى. باسقانى ايتپاي - اق قويالىق، ۇلتىمىزدان ۇلكەن يمپەريالىق جۇيەگە نەگىز بولاتىن كەسەك تۋىندى جاراتقان كىمدى ايتا الاسىڭ؟ ۇلتتىڭ رۋحىن ايقايمەن شىڭاۋ، ۇرانمەن جانۋ كەرەك ەمەس، قايتا ولاردى يمپەريالىق دەڭگەيدەگى ءورشىل رۋحقا جەتەلەي الاتىن مىقتى يدەيالوگيا قاجەت بولاتىن، جاساي المادىق، بىرەۋىمىز تاريحتى، بىرەۋىمىز باسپانا جوقتىقتى، بىرەۋىمىز اۋىلداعى اتتى، بىرەۋىمىز اجىراسقانداردى جازىپ بالاعا اقىل ايتقاننان ارىعا بارا المادىق. كەزىندەگى ورالقاننان تۇلعا جاساۋ كەرەك ەدى، تۇپ - تۋرا تاكاپپارلىعىنان، بار قازاقتىڭ بالاسى مىناۋ دۇنيەگە قاشان باسىن كوتەرىپ، جوعارىدان قاراعاندا عانا ۇستەم بولامىز، بيىك بولامىز. رۋحىمىز ءبۇتىن بولادى. ءبىراق ءبىز ورەكەڭنىڭ بيىكتىگىنەن گورى ول كىسىنىڭ شىعارماسىنداعى سۇلۋلىعىن، نازىكتىگىن كوبىرەك تالدادىق. تويداعى ايەلدىڭ قىلىعى بولدى مۇنىمىز، سۇلۋلىقپەن باسەكەگە تۇسپەيمىز عوي ەندى. قايتا «سايتان كوپىردەگى» اسپاننىڭ ارعى بەتتى مەنسىنبەگەن تاكاپپار قالپىنان نەگە ۇيرەنبەدىك. مىنە بىزدەگى جاعداي. ادەبيەتتىڭ قازىرگى زىمىران داۋىردەگى مىندەتى، اسىرەسە ۇلتىمىز جونىنەن ايتقاندا بيىكتىك پەن ورلىككە، مەن مىقتىمىن، مەن ءبارىن يگەرە الام، ءبىز ۇلى حالىقپىز دەيتىن يدەياعا باستاۋ دەپ بىلەم.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: بولاشاقتا جازسام با دەگەن تاقىرىپتارعا تۇرمىستان دەتالدار ىزدەستىرىپ جۇرەسىز بە؟ ەندى قانداي شىعارمامەن اينالىسىپ جۇرگەنىڭىزدىڭ شەت – جاعاسىن ايتۋىڭىزعا بولا ما؟

  ج.جوكەن: بولاشاقتا جازسام با دەيتىن تاقىرىپ پەن دەتال تۋرالى ويلانباپپىن. الدا ءبىراز جوسپارلار بار، رەتتەلىپ بولعاننان سوڭ ويلانا جاتارمىز. ال ەندى قازىر جازىپ جاتقان شىعارما دەگەندە بالەندەي ۇلكەن دۇنيە ەمەس، «قىزقورعان» اتتى رومان جازعانمىن، توعىز جىل ۋاقىت قول بايلاعان دۇنيەم ەدى. سونىڭ ارتىق - كەمىن تۇگەندەپ، رەداكسيالاپ جاتىرمىن. بۇدان بۇرىنعى شىققان ەكى جيناقتاعى اڭگىمەلەرىمدە كەتكەن اتتەگەن - ايلار از ەمەس، قايتالاي وكىنىش بولعىزباۋ ءۇشىن ەندى شىعاتىن «كوكجيەك الىس ەمەس» اتتى جيناعىمداعى اڭگىمەلەرىمدى وڭدەۋدەمىن. اللا قالاسا، بۇرىنعى ەكى جيناقتاعى شىعارمالاردان بولەكشە، جاڭا ءبىر باعىت، جاڭاشا ءبىر تاسىلمەن، باسقا ءبىر سلوپتا شىعىپ قالار، ونى وقىرماننىڭ قابىلداۋى كورسەتە جاتار.

  ن. قۇرمانجان ۇلى: ۋاقىتىڭىزدى قيىپ سۇحباتتاسقانىڭىزعا راحمەت.

  ج.جوكەن: وزىڭە دە راحمەت، جاقسىلىقتاردا جولىعىپ تۇرايىق، ءىنىم!

  كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار