بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>ارناۋلى تاقىرىپ>>ۇسىنىس - پىكىر

بيىل ەكولوگياسى وركەنيەتتى كورىكتى مەكەن قۇرۋعا كۇس سالۋدى ورتاعا قويىلدى

2014.03.10 14:15     كەلۋ قاينارى : شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى تورابى

  جۇرگىزۋشى: 7-ناۋرىز ەرەكشە باعدالامامىزعا مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى لي نانى ۇسىنىس ەتىپ وتىرمىز، سالدەن سوڭ ءبىز تاعى تەلەفون جالعاۋ ارقىلى، ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى جياڭ پيڭ-اندى ۇسىنىس ەتىپ ەكولوگيالىق ورتا تاقىرىبىندا تالقى ورىستەتەمىز.

  مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ زۇڭليى لي كىچياڭ 5-ناۋرىزدا مەملەكەتتىك 12-كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ 2-ماجىلىسىندە جاساعان ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداماسىندا، بيىل ەكولوگياسى وركەنيەتتى كورىكتى مەكەن قۇرۋعا كۇس سالۋدى ورتاعا قويدى. ءىس-تۇتەك باسۋ كولەمى كەڭەيىپ، قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ قايشىلىعىنىڭ كورنەكتىلەنە ءتۇسۋى، ۇلى تابيعاتتىڭ ۇتىمسىز دامۋ تاسىلىنە بەرگەن ەسكەرتۋى. سوندىقتان، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى ءسوزسىز كۇشەيتۋ كەرەك. لي كىچياڭ زۇڭليدىڭ بۇل ءسوزى قوعامدا كۇشتى اڭىس قوزعادى. قورشاعان ورتانى قورعاۋعا بارىنشا نازار اۋدارىلعان تۇستا، شينجياڭدا، وتە-موتە اۋا ساپاسى ناشار ۇرىمجىدە، قالا تۇرعىندارى اتموسفەرا بىلعانىشى، ونەركاسىپ بىلعانىشى، اۆتوموبيل ىعىستىراتىن جاراقسىز گاز بىلعانىشى سياقتىلاردى وڭاۋعا اناعۇرلىم نازار اۋدارىپ وتىر. اسىرەسە اتموسفەرا ساپاسى ماسەلەسىنە بۇقارانىڭ پىكىرى كوپ. ءبىز الدىمەن ۋاكىل لي نانى وسى ماسەلە ءجايلى توقتالۋعا ۇسىنىس ەتەيىك.

  لي نا: ءۇرىمجىنىڭ اۋا ساپاسى مەن بەيجيڭدەگى ىس-تۇتەككە دەيىن، قورشاعان ورتا ماسەلەسىنە حالىق ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر. سوندىقتان ۇكىمەت اۋانىڭ لاستانۋىن وڭاۋعا ۇسىنىلىمدى ارتتىرىپ، اۋانى تازارتۋى كەرەك.

  جۇرگىزۋشى: ۇسىنىلىمدى ارتتىرۋ ــــ ۋاكىل لي نانىڭ كوزقاراسى. ءبىز ەندى بۇل ماسەلەنى مۇشە جياڭ پيڭ-اننان سۇراپ كورەلىك، ءسىز بۇل ماسەلەگە قالاي قارايسىز؟

  جياڭ پيڭ-ان: قورشاعان ورتا قۇرىلىسى حالىق تۇرمىسىمەن تىعىز قاتىستى، ءۇرىمجى قالاسى اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋدا نەداۋىر جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزگەنىمەن، مەنشە ىستەۋگە ءتيىستى قىزمەتتەر ءالى تولىپ جاتىر، اسىرەسە اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋدى جوبالاۋ، زاڭ بويىنشا لاستانۋدىڭ الدىن الۋ تەبىنىن ارتتىرۋ كەرەك؛ ونان قالسا ەكولوگيالىق ورتانى قوعاۋ، قورشاعان ورتا قىزمەتىن باعالاۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، وسىلاردى ۇكىمەتتىڭ قاتىستى تاراۋلارىنىڭ قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋ كولەمىنە ەنگىزۋ كەرەك.ء ۇرىمجىنىڭ اتموسفەرا بىلعانىشى ماسەلەسىن تەك ءۇرىمجىنىڭ ءوزى عانا وڭاي المايدى، بەيجيڭ رايونىنىڭ اتموسفەرا بىلعانىشى دا سولاي، مۇنى بەيجيڭ، تيانجين قالالارى بىرلەسىپ وڭاۋ كەرەك. ءۇرىمجى مەملەكەتتىڭ اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋداعى ءتۇيىندى وڭىرگە جاتادى، سوندىقتان ماڭىنداعى سانجى، فۋكاڭ، ۋجياچۇي قالالارى دا بىرلىكتە الدىن الۋ، بىرلىكتە تىزگىندەۋدى كۇن تارتىپكە ەنگىزۋى كەرەك، اسىرەسە كەيبىر ونەركاسىپ، كومىردەن گاز ايىرۋ، تاعى كەيبىر كومىر كەندەرىن اشۋ سياقتى جاقتاردىڭ بارىندە اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋ قىزمەت تەبىنىن ارتتىرۋ كەرەك. مۇنان سىرت سوڭعى بىرنەشە جىلدا ۇرىمجىدە ماتورلى كولىكتەردىڭ سانىنىڭ ارتۋى دا وتە تەز بولدى، ول اۋاداعى ديامەترى 2.5 ميكرومەتردەن تومەن ۇساق تۇيىرشىكتەردى كوبەيتەدى، ماتورلى كولىك سانىنىڭ تەز ارتۋىن تەجەپ، سارى ءتۇستى نومەر بەلگىسى تاعىلاتىن اۆتوكولىكتەردى باتىل تۇردە قاتاردان قالدىرىپ، بەنزينمەن جۇرەتىن كولىكتى تابيعي گازبەن جۇرەتىن كولىككە وزگەرتۋ مولشەرىن تەجەۋ كەرەك، بۇل دا ءۇرىمجىنىڭ اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋدا ىستەۋگە ءتيىستى قىزمەتتەر. مۇنان قالسا جالپى حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تانىمىن ارتتىرىپ، جاماعات پىكىرىنىڭ باقىلاۋىن كۇشەيتۋ ءتيىس. مەنىڭ ۇسىنىسىم وسى.

  جۇرگىزۋشى: قۋانارلىق ءجايىت، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ كۇن تارتىپكە ەنگىزىلىپتى. بيىلعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا، بىلعانىشتى پارمەندى شارا قولدانىپ وڭاۋ العا قويىلىپتى. شينجياڭدىقتار جونىنەن العاندا، ەكى جىلدان بەرى ءار قايسى ايماق، وبلىس، قالالار دا ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى ماڭىزدى مىندەت رەتىندە مىقتى يگەرىپ تياناقتاندىرىپ كەلەدى.

  ءۇرىمجى قالاسىن الىپ ايتاتىن بولساق، سوڭعى جىلداردان بەرى، اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋ، قالانىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن جاقسارتۋ جاعىندا، كوپتەگەن شارالار قولداندى. 2014-جىلى، ءۇرىمجى قالاسى اتموسفەرا بىلعانىشىنداعى ءتۇيىندى وڭىرلەردە ارناۋلى وڭاۋ قىزمەتىن جەدەلدەتىپ، ميچۋان-دۇڭشان رايونىنىڭ اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋ جانە ءۇرىمجى اۋدانىنىڭ كومىر جاعاتىن بۋ قازاندارىن گاز جاعۋعا وزگەرتۋ نىسانىن جاپپاي ىلگەرىلەتپەك، كاسىپورىنداردىڭ تازا ءوندىرىسىن كۇشپەن اتقارىپ، كاسىپورىنداردىڭ شيكىزات ماتەريالدارىن ساتىپ اكەلۋىن، ءوندىرىس تەحنولوگياسى مەن ءوندىرىس تەحنيكاسىن، ءوندىرىس بارىسىنىڭ تازالىعىن باقىلاپ، تۇتاس جىلداعى اۋا ساپاسىنىڭ ولشەمگە جەتكەن كۇن سانىن 300 كۇننەن اسىرماقشى.

  جۇرگىزۋشى: ءار دارەجەلى ۇكىمەتتەر اتموسفەرا بىلعانىشىن وڭاۋعا پارمەندى شارا قولدانباق، جەكە ادامدار تۇرعىسىنان العاندا، وسى بارىستا ءبىز قانداي رول اتقارۋىمىز ءتيىس؟

  لي نا: جەكە ادام جانە بۇقارا تۇرعىسىنان، مەن كوپشىلىكتىڭ تۇرمىستاعى ءتيىمسىز فاكتورلاردى مۇمكىندىگىنشە ازايتۋىن ءۇمىت ەتەمىن، مىسالى، جەكەلىك اۆتو كولىكتى كوپ پايدالانباۋ، مۇمكىندىگىنشە الەۋمەتتىك قاتىناس كولىكتەرىنە وتىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ شاۋەشەكتە قازىر ۋاقىتشا اقىسىز ىستەتە تۇراتىن ۆەلوسيپەت بەرەتىن ورىن بار.

  جۇرگىزۋشى: لي نا سىزگە راحمەت، جياڭ پيڭان، ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز؟

  جياڭ پيڭ-ءان: ءبىرىنشى، مەنىڭشە قورشاعان ورتانى وڭاۋدى زاڭمەن باسقارۋ ارناسىنا ءتۇسىرۋ كەرەك، وتكەن جىلى مەملەكەتتىك كەڭەس «اتموسفەراعا قاتىستى 10 تارماقتى ەرەجەنى» جاريالادى، قازىر جەر-جەردەن وسى ەرەجەنىڭ قاتىستى رۋحىنا ساي، قاتىستى زاڭ-ەرەجەنى بەلگىلەۋ تالاپ ەتىلدى. رايونىمىزدىڭ اتموسفەراسىن وڭاۋ دا جوباعا ەنگىزىلىپ، قاتىستى زاڭ-ەرەجە، تارماق، سونداي-اق لاس زاتتاردى ىعسىتىرۋ ولشەمى بەلگىلەندى. ەكىنشى، اۆتونوميالى رايوننىڭ باياندى دامۋ يدەياسىنا ساي، قورشاعان ورتانى باياندى قورعاۋ يدەياسىن ورناتىپ، قىزمەت ستيلىنە بۇرىلىس جاساپ، كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەپ، كاسىپتى، اسىرەسە، ونەركاسىپتىڭ ءتۇيىنىن عىلىم-تەحنيكا قامتىمى جوعارى، بايلىقتى از ءسىراپ ەتەتىن، قورشاعان ورتانى لاستامايتىن، ەڭبەككۇشتەردى كوبىرەك كاسىپتەندىرەتىن كاسىپ نىسانىنا قاراي بەتالدىرىپ، ءۇرىمجى قالاسىنداعى ەكىنشى كاسىپتە مۇناي-حيميا ونەركاسىبى مەن بولات-تەمىر ونەركاسىبىنىڭ سالىستىرماسىنىڭ جوعارى بولۋ جاعدايىن وزگەرتۋ قاجەت. ءۇشىنشى، قورشاعان ورتانى وڭاۋدا كىم لاستاسا سول وڭاۋ، كىم بۇلدىرسە سول تولەم بەرۋ پرەنسيبىن شىن مانىندە اتقارىپ، ورتانى بارىنشا لاستايتىن، لاس زاتتاردى ىعىستىرۋ مولشەرى جوعارى كاسىپورىنداردى ىرىقتىلىقپەن كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەۋگە جەبەپ، كاسىپورىننىڭ تەحنيكا جاڭالاۋ اياق الىسىن تەزدەتۋ ءتيىس. ءتورتىنشى، جەر-جەردىڭ جاعدايىن ىشكەرىلەي تەكسەرىپ ۇعىسىپ، مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ تالابىنا ساي، جەر-جەردىڭ ورتانىڭ لاستانۋىن وڭاۋ جوباسىن جاساپ، قالا مەن ماڭىنداعى قۇرىلىستىڭ جانە ونەركاسىپ وندىرىسىندەگى ءتۇرلى قيمىلداردىڭ اتموسفەرا، سۋ، توپىراقتى لاستاۋ قاينارىن انىقتاپ، وڭاۋ مىندەتىن ايقىنداپ، ونان سوڭ ساتىعا ءبولىپ اتقارىپ، لاستاۋ قاينارىن تۇبىرىنەن وڭاۋ كەرەك. بۇل مەن ويلاعان ىستەۋگە ءتيىستى بىرنەشە ءتۇيىن.

  جۇرگىزۋشى: كوپشىلىكتىڭ شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسىنىڭ مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىسكە ارنالعان «رەفورمانى تەرەڭدەتىپ، شينجياڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرايىق» دەگەن تاقىرىپتاعى ەرەكشە باعدارلاماسىنا نازار اۋدارۋىن قىزۋ قارسى الامىز. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ زۇڭليى لي كىچياڭ جاساعان ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا، كەدەيلىككە سايىس جاريالاعان سەكىلدى، ورتانىڭ لاستانۋىنا باتىل سايىس جاريالاۋ العا قويىلدى. رايونىمىزداعى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلدەرى مەن مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەلەرى الدىن الۋ سيپاتتى كوپتەگەن شارالار مەن ۇسىنىستاردى ورتاعا قويدى.

  مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى ياڭ چيڭ اۋىل-قىستاقتاعى سۋلياۋ جارعاقتىڭ ورتانى لاستاۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋداردى. ۇعىسۋعا قاراعاندا، ماناس اۋدانىنداعى ەگىس اتىزىندا، كەيبىر جەردەگى ءبىر مۋ اتىزعا 30 دا 60 كيلوگرام سۋلياۋ جارعاق جاتقىزىلعان. كوپتەگەن ديقان ەگىس اتىزىنا باعاسى ارزان وتە جۇقا سۋلياۋ جارعاق جاتقىزعاننان كەيىن ونى بەتالدى تاستاي سالعاندىقتان، قىرۋار سۋلياۋ جارعاق ەگىس اتىزدارىندا قالعان، وسى «اق ءتۇستى لاس زاتتار» جەرگىلىكتى ورىنداعى ەگىس اتىزىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ توزىمدىلىك شەگىنەن اسىپ كەتكەن.

  سۋلياۋ جارعاق جاتقىزۋ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ءونىم مولشەرىن ارتتىرۋ شاراسىنا اينالدى، ول ەگىس داقىلدارىنىڭ ءوسۋ ورتاسىن جاقسارتىپ، تەمپەراتۋرانى، ءونىم مولشەرىن جانە كىرىستى ارتتىرۋداي تاماشا ونىمدىلىككە يە بولىپ، توپىراقتىڭ سۋ قۇرامىن ساقتاۋ، قۋاڭ، جارتىلاي قۋاڭ ءوڭىردىڭ سۋ جەتىسپەۋ جاعدايىن باسەڭدەتۋ سياقتى جاقتاعى ۇلەسى زور. دەگەنمەن بۇل قازىر ياڭ چيڭ ۋاكىل ايتقانداي اۋىل-قىستاقتاعى ورتانى لاستايتىن نەگىزگى قاينارعا اينالدى.

  جياڭ پيڭ-ءان ۋاكىل، ءسىز وسىنىڭ الدىندا اۋىل-قىستاقتاعى سۋلياۋ جارعاقتىڭ ورتانى لاستاۋ ماسەلەسى جونىندە كوپتەگەن تەكسەرۋ جۇرگىزىپ تالداۋ جاسادىڭىز. وسى بارىستا ءسىز قانداي جاعدايلاردى ۇعىستىڭىز؟ بۇل جاعداي قانشالىقتى اۋىر؟جياڭ پيڭ-ءان: شينجياڭدا ەڭ اۋىرى توپىراقتىڭ لاستانۋى، سۋلياۋ جارعاقتىڭ لاستاۋىن جانە حيميالىق تىڭايتقىش، ەگىس ءدارىسى، گورموندى ارتىق پايدالانۋ، وسىنىڭ بارلىعى ازىق-تۇلىكتىڭ حاۋىپسىزدىگىنە ىقپال جاسايدى. سۋلياۋ جارعاق جاتقىزۋدىڭ رايونىمىزدا جالپىلاسقانىنا 30 نەشە جىل بولدى، العاشقى ساناققا قاراعاندا، اۆتونوميالى رايوندا جىلىنا ورتا ەسەپپەن 47 ميلليون مۋ ەگىستىك جەرگە سۋلياۋ جارعاق جاتقىزىلادى ەكەن، ءبىراق سۋلياۋ جارعاقتىڭ جيناپ الىنۋ مولشەرى %10 كە دە جەتپەگەن، ياعني پايدالانعان سۋلياۋ جارعاقتىڭ %90 ى ەگىس اتىزىندا قالدى دەگەن ءسوز. ەگىس اتىزىنداعى جاراقسىز سۋلياۋ جارعاقتىڭ مولشەرى 185 مىڭ تونناعا جەتكەن، وسىنىڭ سالدارىنان توپىراق قۇنارسىزدانعان. ەندى ءبىرى، اۆتونوميالى رايونىمىزداعى قىرۋار ديقان جۇقا سۋلياۋ جارعاق پايدالاندى، جۇقا سۋلياۋ جارعاقتى جيناپ الۋ ءتىپتى دە قيىن، ونىڭ ۇستىنە ديقانداردىڭ ونى جيناپ الۋ تانىمى وتە تومەن، جەر-جەردىڭ سۋلياۋ جارعاقتى جيناۋ جۇيەسى كەمەلدەنبەگەندىكتەن، ەگىس اتىزىنداعى اق ءتۇستى لاس زاتتار بارعان سايىن كوبەيىپ، رايونىمىزدىڭ وسىزامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن تەجەيتىن باستى فاكتوردىڭ بىرىنە اينالدى، سوندىقتان ەگىس اتىزىنداعى جاراقسىز سۋلياۋ جارعاقتى جان-جاقتىلى تىزگىندەۋدى استە باياۋلاتۋعا بولمايدى.

  جۇرگىزۋشى: ءسىز الگىندە سۋلياۋ جارعاق جاتقىزىلعان ەگىس اتىزىنىڭ اۋماعى كەڭ ەكەندىگىن ايتتىڭىز، ديقانداردىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ تانىمى تاياز، قانداي جاقسى شارا قولدانعاندا وسى جاعدايدى جاقسارتۋعا بولاتىندىعى جونىندە سىزبەن اڭگىمەلەسكىم كەلىپ وتىر.

  جياڭ پيڭ-ءان: قازىر ورتالىق پەن اۆتونوميالى رايون دا رايونىمىزدىڭ ەگىس اتىزىنداعى اق ءتۇستى لاس زات ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرىپ وتىر، وسى رەت ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا دا اق ءتۇستى لاس زات ماسەلەسى ورتاعا قويىلدى، وتكەن ءبىر نەشە جىلدا اۆتونوميالى رايون دا ءبىرسپىرا شارا جانە ءادىس قولدانىپ، ەگىس اتىزىنداعى جاراقسىز سۋلياۋ جارعاقتى وڭاۋ جولىن بەلسەنە قاراستىردى. مۇندا ءبىرىنشى، 21 اۋداندا تاستالعان كونە سۋلياۋ جارعاقتى جيناۋ سىناق ءتۇيىنى قىزمەتى جۇرگىزىلدى، سەنتىرلى وڭىردە مەحانيكالىق جابدىق سياقتى ادىستەرمەن سۋلياۋ جارعاق جينالىپ، جيناپ الىنۋ مولشەرى %80 كە جەتتى. ەكىنشى، ءىشىنارا جاراقسىز سۋلياۋ جارعاقتى جيناپ الۋدان ۇلگى كورسەتۋ نىسانى جۇرگىزىلدى، مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايون دا ءىشىنارا اۋدان، قالانى جيناپ الۋعا ورنالاستىردى، جيناپ الۋ تۇيىنىندەگى ساقتاۋ ورنىن جانە سۋلياۋ جارعاقتى مانەرلەۋ كاسىپورىنىن قۇرۋ، مەحانيكالىق جابدىقپەن جاتقىزىلعان سۋلياۋ جارعاقتى جاساندى جولمەن جيناپ الۋدان ۇلگى كورسەتۋ سياقتىلار تۇگەل ىستەلدى، قازىر جيناپ الۋ اۋماعى 6 ميلليون مۋدان استى، سۋلياۋ جارعاقتى جيناپ الىنىپ مانەرلەۋ زاۆودى ارقىلى تاستالعان سۋلياۋ جارعاق تاعى دا مانەرلەنىپ قايتا پايدالانىلدى. ءۇشىنشى، قاراپايىم، مەڭگەرۋ وڭاي بولعان سۋلياۋ جارعاقتى جينايتىن ءىشىنارا مەحانيكالىق جابدىقتاردى جالپىلاستىرۋ قاجەت. سونىمەن بىرگە، ۇگىتتەۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ قىزمەتىن كۇشەيتىپ، سۋلياۋ جارعاقتىڭ ورتانى لاستاۋىن وڭاۋدى دا ۇكىمەتتىڭ قورشاعان ورتاعا قاتىستى نىسانالى باعالاۋىنىڭ ماڭىزدى مازمۇنى ەتىپ، ءار دارەجەلى ۇكىمەتتىڭ باعالاۋ كولەمىنە ەنگىزۋ ءتيىس. مەنىڭشە وسى شارالار قولدانىلعاننان كەيىن، ەگىس اتىزىنداعى اق ءتۇستى زاتتىڭ ورتانى لاستاۋ ماسەلەسى بىرتىندەپ شەشىلەتىن بولادى.

  جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى تىڭدارماندار، مۇشە جياڭ پيڭ-اننىڭ ماجىلىسكە الا كەلگەن ۇسىنىس جوباسى شينجياڭنىڭ ورمان ەكولوگيالىق تيىمدىلىگىنە تولەم بەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ جونىندە ەكەن. وسى ماسەلە ءسىزدىڭ نازارىڭىزدى قالاي بۇردى؟

  جياڭ پيڭ-ان: شينجياڭ قۋاڭ ءشول وڭىرگە جاتادى، ەكولوگيالىق ورتاسى ءالسىز، ورمانمەن كومكەرىلۋ مولشەرى نەبارى %2.94 عانا، جاسىل القاپتىڭ اۋماعى توتەنشە از، ورمان شينجياڭنىڭ ەكولوگياسى مەن ورتاسىن قورعاۋدا باسقا ەشقانداي نارسە ورنىن باسا المايتىن ماڭىزدى رول اتقارۋدا. ول جايلىم، سازدى جەر سياقتى اسا ماڭىزدى ەكولوگيالىق رول اتقارۋ قۇنىنا يە، ول ءارى شينجياڭنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزى، سوندىقتان ورماندى قورعاۋعا وسكەلەڭ ءمان بەرۋىمىز كەرەك.

  جۇرگىزۋشى: شينجياڭنىڭ ورمان ەكولوگيالىق تيىمدىلىگىنە تولەم بەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ قانداي تاماشا ونىمدىلىك جاراتادى؟

  جياڭ پيڭ-ان: وسى رەتكى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە ءبىر ۇسىنىس جوبانى ورتاعا قويدىم، مەملەكەتتىڭ شينجياڭنىڭ الەۋمەتتىك يگىلىك ەكولوگيالىق ورمانىنا تولەم بەرۋ تەبىنىن ارتتىرۋىن ءۇمىت ەتەمىز. شينجياڭدا 114 ميلليون مۋ مەملەكەت دارەجەلى الەۋمەتتىك يگىلىك ەكولوگيالىق ورمانى بار، مۇندا 87 ميلليون مۋدان استامى ورتالىق قازىنانىڭ ورمان ەكولوگيالىق ونىمدىلىگىنە تولەم بەرۋ كولەمىنە ەنگىزىلدى. الايدا تولەم بەرۋ ولشەمى جوعارى ەمەس، ءبىر مۋ جەرگە بەس يۋان عانا بەرىلىپ، باستىسى الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانىنا جۇمسالدى. وسى ساياسات 2001-جىلدان باستاپ اتقارىلدى، الايدا بۇل ەكونوميكانىڭ دامۋى، زات باعاسىنىڭ رەتتەلۋىنە سايكەستى رەتتەلمەدى، قازىر بۇل مەملەكەت دارەجەلى الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانىن باسقارۋ-قورعاۋ قاجەتىنە قاتىستى اقىعا جەتپەي قالدى. شينجياڭ مەملەكەتتىڭ ولشەمى بويىنشا 45 ميلليون مۋ جەرگىلىكتى الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانىن ءبولىپ بەردى، الايدا اۆتونوميالى رايوننىڭ قازىنالىق قۋاتى شەكتى، تولەم قارجىسىن الا المادى، شينجياڭنىڭ %2.9 ورمانىن قورعاۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانىنىڭ ەكولوگيالىق تولەم اقى ولشەمىن جوعارىلاتۋدى، سونىمەن بىرگە شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانىن ورتالىق قازىنانىڭ قوسىمشا قاراجات كولەمىنە ەنگىزۋدى ۇسىنىس ەتەمىز.

  وسى شارانى اتقارۋ ارقىلى، قولدا بار از عانا جاسىل القاپتى ساقتاپ قالۋعا بولادى، بۇل شينجياڭنىڭ ەكولوگياسىنىڭ دامۋى جونىنەن توتەنشە ماڭىزدى رول اتقارادى، بۇل قارلى تاۋ، مۇزدىق سياقتى شينجياڭنىڭ دامۋىنداعى ءبىر ەكولوگيالىق نەگىز.

  جۇرگىزۋشى: جياڭ پيڭ-انعا راحىمەت ايتامىز، لينانىڭ وسى رەتكى ەكى ماجىلىسكە الا كەلگەن ۇسىنىسىنا ايالدايىق.

  لينا: تارباعاتاي ايماعىنداعى قۇلىستايدىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ينجەنەرياسىن قولداۋ جونىندەگى ءبىر ۇسىنىس. وسى كەڭەس جوباسىن ورتاعا قويۋىم حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلىنە سايلانعاننان كەيىن، ايماق باسشىلارىنىڭ باستاۋىندا قۇلىستاي وڭىرىنە بارىپ تەكسەرۋ-زەرتتەۋ جۇرگىزدىم. قۇلىستاي تارباعاتاي جازىعىندا بولىپ، ەلىمىز بويىنشا ەكىنشى، شينجياڭ بويىنشا ءبىرىنسى ورىندا تۇراتىن جازىق جايلىم. جەر بەتى سۋىنىڭ شەكتەمەسى جانە توپىراقتىڭ شايىلۋىنان قۇلىستاي ءوڭىرىنىڭ سۋ دەڭگەيى بىرتىندەپ تومەندەپ، ءتابيعي سۋ ءوڭىرىنىڭ كولەمى جىل سايىن ازايۋدا. جايلىمدە تۇياقكەستى بولۋ ءجايىتى بايقالىپ، توپىراق قۇمايتتانىپ، تۇتاس ەكولوگيالىق اعاردا ناشارلاۋ نىسايى بايقالدى. وسى ماسەلەنى بايقاعان كەزدە، نەلىكتەن ارەكەتكە كەلىپ ونى قورعامايمىز، نەلىكتەن ايىرىلىپ قالعاننان كەيىن قالپىنا كەلتىرۋدى، قايتا قۇرۋدى ويلايمىز دەگەن ويعا كەلدىك. سوندىقتان بۇل جولى وسى كەڭەس جوبانى ورتاعا قويۋىم مەملەكەتتىڭ قاتىستى ساياسات، قاراپ بەكىتۋ جانە قولداۋ تەبىنى ارقىلى جۇمىس ءبىتىرۋ ونىمدىلىگىن ونان ارى جوعارىلاتىپ، تىرشىلىك قاينارىمىز بولعان ورتانى ورتاق قورعاۋ ءۇشىن. جۇرگىزۋشى: تاماشا ەكولوگيالىق ورتا جالپى يگىلىكتەنەتىن الەۋمەتتىك ءونىم، ءتابيعاتتان يگىلىكتەنگەن ەڭ تاماشا تيىمدىلىك. ىلەنىڭ ىرىستى مەكەن دەگەن اتى بار، كەلەسى كەزەكتە ىلەنىڭ ورتا جاعدايى مەن ورتانى قورعاۋ تابىستارىنا نازار اۋدارايىق.

  2012-جىلدان باستاپ ىلە ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋداعى ءتۇيىندى اۋدان مۇڭعۇلكۇرە جانە تەكەس اۋداندارىندا قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋدىڭ پارىقتى ساياساتىن اتقارىپ، ىشكى ءوندىرىستىڭ جالپى ءونىم قۇنىن باعالاۋ ولشەمىن تومەندەتىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ جانە قۇرىلىس ولشەمىن باعالاۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، ەكى اۋداندى شينجياڭ بويىنشا ەكولوگيالىق ناتيجەنى باعالاۋداعى تۇڭعىش سىناقتان وتكەن اۋدانعا اينالدىردى. قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋداعى پارىقتى ساياساتتى اتقارعاننان كەيىن، موڭعۇلكۇرە مەن تەكەس اۋدانى ەكولوگيانى ماڭداي الدى ورىنعا قويۋدى ەكولوگيالىق اۋدان قۇرۋدىڭ نەگىزى ەتىپ تۇراقتاندىرىپ، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ەكولوگيالىق ۇلگى اۋدانىن قۇرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىن ەكولوگيالىق مۇزدىق، ورمان-توعاي، جايلىم، وزەن جانە ەرەكشە سازدى جەر، وسىمدىك جامىلعىسىن ويداعىداي قورعاۋعا جۇمىلدىرىپ، ساياحات كاسىبى مەن ورگانيكالىق ەگىن-مال شارۋاشىلىق كاسىبىن كۇش سالا دامىتتى. مۇنان تىس، ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن ورتانى قورعاۋدىڭ قاتىناسىن دۇرىس ءبىرجايلى ەتىپ، ىلە ەكونوميكاسىنىڭ ءارى تەز ءارى جاقسى دامۋىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، ىلە وبلىسى ءبىر قىدىرۋ ىستەر ىستەپ،كاسپورىننىڭ ولشەمىن جوعارىلاتىپ، ورتاعا ىقپال ەتەتىن فاكتورلاردى باعالاۋ ءتۇزىمىن قاتاڭ اتقارىپ، كاسىپتىڭ قۇرىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋىن جەبەپ، نىسانداردى قاراپ تەكسەرۋ جانە سىناقتان وتكىزۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، قاراپ بەكىتۋ، تەكسەرۋ جانە قابىلداۋ وتكەلى ارقىلى، وبلىسقا توتە قاراستى ورىنداردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ تەز ءارى اقاۋسىز، باياندى دامۋىن جۇزەگە اسىردى، جوباعا ۇيلەسپەيتىن، ورتانى قورعاۋ تالابىن ورىنداي الماعان نىساندار قانشا جاقسى بولسادا ىلە وبلىسى ودان باس تارتتى، تاياۋ جىلدارى ىلە وبلىسى ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتۋ ءۇشىن، 39 شاعىن سۋ-ەلەكتر نىسان قۇرىلىسىن توقتاتتى. ءوندىرىس قۋاتى تومەن 138 كاسىپورىندى قاتاردان قالتىردى، اۋىر لاستانۋ تۋدىرعان 2 كوكىستەۋ زاۆودىن شاقتى، لاستانۋ تۋدىرعان 12 كاسىپورىندى جاپتى.

  جۇرگىزۋشى: كاسىپورىنداردىڭ ىرگە تەبۋىنە رۇحسات ەتۋ تالابىن جوعارلاتىپ، قورشاعان ورتا وتكەلەگىن قاتاڭ يگەرۋدى ىلە وبلىسى ورىنداي الىپتى، سىزشە نىسانداردى ەنگىزگەندە نەلەرگە كوڭىل بولگەن ءجون دەپ قارايسىز؟

  جياڭ پيڭ-ان: ەكونوميكانى دامىتۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ قايشىلىقتى ءىس. جەر-جەر ءبىر مەزگىل راسىندا دا ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىن بىردەن ءبىر باعالاۋ كورسەتكىشى ەتتى، ءار قايسى ايماق، وبلىس ساۋداگەر شاقىرىپ قارجى ەنگىزۋ ارقىلى ەكونوميكانى دامىتتى، بۇدان كەيىن نىسانداردى ەنگىزۋ قىزمەتىنە راسىندا دا كوڭىل ءبولۋ ءتيىس. مۇندا نىسانداردىڭ تىزىمدىگىن جاساپ، ەنگىزۋگە قويىلاتىن تالاپتى جوعارلاتىپ، عىلىم-تەحنيكا قۇرامى جوعارى، بايلىقتى سارىپ ەتۋى از، قورشاعان ورتانى لاستامايتىن نىسانداردى ەنگىزىپ، سارىپ ەتۋى جوعارى، لاستاۋى اۋىر، ءونىم قۋاتى اسىپ قالاتىن كاسىپورىنداردى قاتاردان قالتىرۋ قاجەت. زيان تارتۋدان قورىقپايتىن جۇرەكتىلىكپەن رەفورما جاساپ،ورتانى لاستاۋى اۋىر كاسىپورىنداردى وڭاۋ تەبىنىن ارتتىرۋ كەرەك.

  جۇرگىزۋشى: اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن ەنگىزۋ وبيەكتىلەرىندە قازىر نەگىزگى ساتىداعى قورشاعان ورتانى قورعاۋدى باقىلاۋ قىزمەتىندە بەلگىلى قيىندىقتار بار، بۇعان قانداي ۇسىنىس بەرەسىز؟

  جياڭ پيڭ-ان: مەنىڭشە الدىمەن ۇكىمەت تۇرعىسىنان ايتقاندا ۇكىمەتتىڭ باعالاۋ ولشەمى جۇيەسىن شىنايى وزگەرتىپ، ەكونوميكانى دامىتۋدى عانا باعالاپ قويماي، تاعى دا قورشاعان ورتانى قورعاۋدى باعالاعاندا عانا ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكانى دامىتۋداعى اپتىقپالىعىن تەجەۋگە بولادى. ەكىنشى، باسقارۋ جۇيەسىنەن العاندا، 3-جاقتىڭ باقىلاۋ-باسقارۋ تەبىنىن كۇشەيتىپ، كاسىپورىنداردى باقىلاۋ-باسقارۋ تەبىنىن ارتتىرۋ كەرەك. قوعام 3-جاقتان باقىلاپ باسقارىپ، ۇكىمەت ونى تاعى دا باعالاپ، ءوندىرىس كاسىپورىندارىن ناقتى تەكسەرىپ ولشەپ، لاستانۋ تۋدىرعانى بايقالعان كاسىپورىنداردى ءسوزسىز وڭاسا، وڭاي الماسا قاتاڭ جازالاسا، بۇل ءدال ءبىزدىڭ بيىلعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا ايتىلعان 3 قاتاڭ باسقارۋ، ياعني، جاۋاپكەرلىگىن قاتاڭ قۋزاستىرۋ، قاتاڭ جازالاۋ، قاتاڭ باقىلاپ باسقارۋ بولماق.

  جۇرگىزۋشى: ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى سالىستىرمالى ارتتا قالعان شينجياڭ جونىنەن العاندا ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ قىزمەتىن قايتكەندە تەڭ جۇرگىزۋگە بولادى؟ ەندى شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسىنىڭ ەرەكشە ۇسىنىس ەتكەن شولۋشىسى ساۋ باۋيىننىڭ وسى جونىندەگى پىكىرىن تىڭدايىق.

  ساۋ باۋيىن: بىرنەشە جىلدان بەرى قورشاعان ورتانى قورعاۋ ەرەكشە قيىن تاقىرىپقا اينالدى، ءىس جۇزىندە، شينجياڭنىڭ اۋا رايى بەيجيڭنەن الدە قايدا جاقسى، كوگىلدىر اسپان مەن سامسىعان جۇلدىزداردى كورە الاسىز، دەگەنمەن وسىعان بولا قورشاعان ورتانى قورعاۋعا نازار اۋدارۋدى بوساڭسىتۋعا بولمايدى، سەبەبى كەزىندە بەيجىڭدە دە تۇندە جۇلدىزداردى كورۋگە بولاتىن. الايدا بەيجىڭ دامۋ بارىسىندا ەكونوميكانى ءبىرىنشى ورىنعا، قورشاعان ورتانى قورعاۋدى ەكىنشى ورىنعا قويدى، سونىمەن قازىرگى بەيجيڭدەگى ىس-تۇتەك پەن قالىڭ تۇمان بارعان سايىن اۋىرلاستى. بەيجيڭنىڭ تاجىريبەسىن قورتىندىلاپ، شينجياڭ ساقتانعانى ءجون، ءبىز ەكونوميكانى دامىتۋ بارىسىندا ناقتىلى جاسىل ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.جۇرگىزۋشى: «قالالاردى ءمولدىر سۋ قورشاپ، كوگىلدىر اسپانىندا اقشا بۇلتتار قالىقتاپ، ايرىشقا تازا بولسا» دەۋ ءاربىر ادامنىڭ ارمانى. تاماشا ەكولوگيالىق ورتا ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ دامۋىنىڭ ماڭىزدى نەگىزى جانە كەپىلى، ونان دا ماڭىزدىسى حالىق تۇرمىسىنداعى ءىرى ءىس، ول بۇقارانىڭ ءتول مۇددەسىنە سايادى. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋعا بارلىق ادام ات سالىسىپ، ۇكىمەت وسىنى بيلىك جۇرگىزۋدىڭ نىساناسى ەتسە، كاسىپورىندار بۇنى تابيعي جاۋاپكەرلىك دەپ بىلسە، ازاماتتار قورشاعان ورتانى قورعايتىن تۇرمىس ءتاسىلىن بارىنشا قالىپتاستىرسا ــــ ءبىزدىڭ ورتامىز اناعۇرلىم تاماشا بولاتىندىعى ءشۇباسىز.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.