بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    

حالىق تورابى

”جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ عاسىرلىق باستاماسى“

− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حىناندا وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋگە ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندىگى جانە اڭگىمە ءماجىلىس اشقاندىعى تۋرالى

□ حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، گۇڭ جينشيڭ، شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي

2021.05.17 16:15     كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى

  ”مەن بۇل ىسكە بۇرىننان ايرىقشا نازار اۋدارىپ كەلەمىن. وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسى ستراتەگيالىق جالپى جاعدايعا سايادى، ۇزاق بولاشاقتىق دامۋعا سايادى، حالىقتىڭ ىرىس - قۇتىنا سايادى. بۇرىن قاتىستى مالىمەتتى كورگەندە، مەن بۇل ىسكە ارنايى كەلىپ ءبىر رەت زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەرەك ەكەن دەگەن ەدىم“.

  حىناننىڭ نانياڭى باتىستا چينليڭمەن شەكتەسىپ، وڭتۇستىكتە حانجياڭ وزەنىمەن ىرگەلەسىپ، ورتا جازىقپەن ۇلاسىپ جاتادى، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدىڭ ورتا جەلى 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ ”شۇمەگى“، ”باس تيەگى“ وسى ارادا. يرەلەڭدەي 3000 شاقىرىمعا تاياۋ ارالىققا اعىپ باراتىن دانجياڭكوۋ سۋ قويماسىنىڭ سۋى وسى ارادان باستالىپ، ورتا جازىقتى باسىپ، حۋاڭحىدان ءوتىپ، تايحاڭ تاۋىن جاناي ءوتىپ، حۋابەيعا كىرەدى.

  جازدىڭ باس كەزى، سۋ تولقىندارى جوڭكىلىپ جاتىر، باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراعا كەلىپ، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋگە ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى.

  5 - ايدىڭ 13 - كۇنى تاۋچا كومەيىندە ينجەنەريانىڭ اينالىم جاعدايىن كورىپ، كەمەگە وتىرىپ دانجياڭكوۋ سۋ قويماسىن تەكسەردى؛ ونان سوڭ كوشىرىلگەندەر جاڭا قىستاعىنا بارىپ، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ سەبەبىنەن مەكەندەرىنەن كوشكەن اۋىلداستارمەن امانداستى.

  5 - ايدىڭ 14 - كۇنى نانياڭ قوناقجايىندا وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ سوڭعى ينجەنەرياسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىس ءتۇس ۋاعىنا دەيىن اشىلدى.

  سۋ تاعدىرى مەملەكەت تاعدىرىمەن بايلانىستى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ مىنا ءسوزىنىڭ ماعىناسى اسا تەرەڭ:

  ”ءبىزدىڭ 5000 جىلدان استام جۇڭحۋا وركەنيەتى تاريحىندا كەيبىر جەرلەر نەشە مارتە گۇلدەنىپ، نەشە مارتە قۇلدىرادى. تاريحتاعى كوپتەگەن گۇلدەنۋ مەن قۇلدىراۋ ءبىر - بىرىنە ساباقتاسا تۋىلعان. ەل امان، جۇرت تىنىش بولۋ، جىل سايىن مول ءونىم الۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، سۋدى تىزگىندەۋگە شەبەر بولۋ كەرەك“.

  ايبىندى ءىرى ەلدىڭ سۋدى تىزگىندەۋ تاريحى تاۋدى قوپارىپ، تەڭىزدى قوتارعان ايبىندى تاريح.

اراعا جارتى جىل سالىپ، شىعىس جەلىدەن باستاپ ورتا جەلىدەگى كومەيگە دەيىن كەلدى

”سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا“

  الىپ تيەك وزەندى ەندەي كولبەپ، كەمە شىمىرلاعان كوك تولقىنداردى جالداپ ءجۇزىپ بارادى.

  باس شۋجي شي جينپيڭ كەمە باسىندا قاسقايىپ تۇر، ونىڭ كوز جانارى مۇنار باسقان سۋعا، ورمانى تۇڭكەلى تاۋلارعا ءتۇستى.

  جارتى جىلدىڭ الدىنداعى جياڭسۋدىڭ ياڭجوۋىنداعى ساپارى كۇنى كەشەگىدەي كوز الدىندا. جياڭدۋ سۋ يگىلىگى تورابى شىعىس جەلى 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ باستالعان جەرى. ءمولدىر سۋ وسى ارادان شىعىپ، بەيجيڭ - حاڭجوۋ ۇلكەن كانالى ارقىلى سولتۇستىككە جەتكىزىلەدى.

  ال قازىر ول ورتا جەلى 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ كومەيىنە كەلدى. اينالا قورشاعان جاسىل تاۋلارعا، جوڭكىلگەن تولقىندارعا قاراپ، ويى سان قيىردى شارلادى.

  ”بۇل جەرگە كەلۋدى بۇرىننان ويلاپ ەدىم. وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەريا قۇرىلىسىنىڭ وسى اراداعى اينالىم احۋالىنا، سونداي - اق حالىقتى كوشىرۋ قىزمەتىنە نازار اۋدارىپ كەلەمىن، وسى رەت كەلىپ كورىپ ەرەكشە قۋاندىم“.

  سۋ قويمادان اكەلىنگەن ءبىر ستاكان سۋدى قولىنا الىپ، باس شۋجي جارىققا توسىپ قاراپ كوردى دە، كۇلىمسىرەگەن بەينەدە:”’شۇمەكتىڭ‘ سۋىنىڭ ساپاسى جاقسى ەكەن!“، - دەدى.

  بۇل سۋ الىس جول باسىپ، تالاي وتكەرمە ناۋالارمەن ءوتىپ، 1432 كيلومەتر ۇزاق جول باسىپ، حىناندى، حىبەيدى، تيانجيندى، بەيجيڭدى نارلەندىرەدى.

  سۋمەن قامداۋ جەلىسى − جان تامىر. كەزىندە بەيجيڭنىڭ 3 ستاكان سۋىنىڭ ءبىر ستاكانى مييۇن سۋ قويماسىنان كەلەتىن، قازىر ورتا جەلىدەگى سۋ قاينارى قالا اۋماعىن قامدايتىن سۋدىڭ شامامەن %70ىن ۇستايدى. بۇرىن جەلى بويىنداعى كەيبىر جەرلەردە ”قۇبىر سۋىنىڭ وزىمەن - اق كوكونىس تۇزداۋعا كەلەتىن“، كەيبىر جەرلەردە ”بىقتىرعان شايدىڭ ءدامى دە جوعالىپ كەتەتىن“. قازىر ءمولدىر دە تازا داريادان جەتكىزىلگەن سۋ سولتۇستىكتەگى كەيبىر وڭىرلەردەگى كەرمەك سۋدىڭ، فتور قۇرامى جوعارى سۋدىڭ ورنىن باستى. باس شۋجي شي جينپيڭ: ”سىقپا مومىنىڭ ورنىن اق مومى باستى“ دەپ سالىستىرا سۋرەتتەدى.

  قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە باس شۋجي سۋ جونىندەگى ءوز باسىنان وتكەن اڭگىمەنى ايتىپ بەردى.

  حىبەيدىڭ جىڭديڭىندا قىزمەت ىستەپ تۇرعان كەزدە ”جەر استى سۋىنىڭ دەڭگەيى جىل سايىن تومەندەپ، جىلىنا 5.0 مەتر توڭىرەگىندە ءتۇسىپ كەتىپ وتىردى“. ”اۋدان شەجىرەسىنە قاراساڭ، حۋتوحى وزەنىنىڭ سۋى مول، ءشوبى شۇيگىن ەكەن. ءبىراق ناقتى جەرگە بارىپ كورسەڭ، قايداعى وزەن، قۇم باسقان وزەن تاعانى عانا جاتىر. ۆەلوسيپەد ءمىنىپ بارساڭ، ۆەلوسيپەدتى وزەننەن كوتەرىپ وتە الاسىڭ“.

  ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن جاعداي وزگەردى. جىڭديڭنىڭ جەر استى سۋىنىڭ دەڭگەيى تومەندەۋدەن توقتاپ قايتا جوعارىلاپ، حۋتوحى وزەنىندە سۋ تولقىنى كۇمىستەي جارقىراپ جاتىر. تۇنىق سۋ، ۇشقان قۇس، گۇلدى القاپ، سايالى جول، بارلىق جەر كوركەم كورىنىسكە ەندى.

  وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ حالىقتى باقىتقا كەنەلتتى ءارى حالىققا سۇيەندى.

  كەمەدەن تۇسكەننەن كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ اۆتوكولىككە وتىرىپ دانجياڭكوۋ سۋ قويماسىنان كوشىرىلىپ كەلگەن قىستاق − جيۋچۇڭ قالاشىعى زوۋجۋاڭ قىستاعىنا باردى.

  جول بويى ولكەدەن كەلگەن جاۋاپتى جولداس جەرگىلىكتى ورىندا اۋىزدان - اۋىزعا تاراپ جۇرگەن ءبىر ءسوزدى ايتتى، ونى ەستىگەننەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ اسەرلەنىپ:

  ”بۇقارا اق كوڭىل دە قاراپايىم عوي، ’بەيجيڭدىكتەر شولىركەسە، ءبىز ولارعا سۋ بەرەيىك‘ دەگەن ەكەن. بۇل ءسوز قانشاما قاراپايىم بولعانىمەن، سونشاما ۇلى ۇلەسكەرلىك رۋحتى ايگىلەپ تۇر“.

  8 ولكە، قالا، 150دەن استام اۋدان، قالادان 400 مىڭنان استام حالىق كوشىرىلدى، ولاردىڭ تۇرمىسى جاقسى ما؟ باس شۋجي شي جينپيڭ كوشىپ كەلگەن وتباسى زوۋ شينزىڭنىڭ ۇيىنە كىردى.

  ەگىن ەگەدى، جۇمىس ىستەيدى، تاعى ەلەكتروندىق ساۋدا تىكە تاراتۋ جاڭا كاسىپ كۇيى بار، بۇل ءۇيدىڭ تۇرمىسى تاماشا ەكەن.

  باس شۋجي تام ءۇيدىڭ كونە سۋرەتىن قولىنا الىپ زەر سالا قارادى:

  ”كوشىپ كەلگەننەن كەيىن، اۋىلداستاردىڭ كىرىسى 10 جىلدا 6.3 ەسە جوعارىلاپتى، ءبىزدى سۇيىندىرەتىن جەرى وسى“.

  باس شۋجيدىڭ ءسوزىن ەستىگەننەن كەيىن، لاۋزوۋ تەبىرەنە: ”كوممۋنيستىك پارتيا جاقسى، بارلىعىندا حالىق ءۇشىن ىستەيدى“، - دەدى.

  ”پارتيامىز 100 جىلدا قانشاما قيىنشىلىقتى، جاپا - ماشاقاتتى باستان كەشىردى، دەسەدە ءبىر ءتۇيىن − بۇل پارتيا بۇقارا ءۇشىن قۇرىلعان. حالىق − بيلىك. كوممۋنيستىك پارتيا بيلىككە قول جەتكىزۋدە، بيلىكتى قورعاۋدا نەنى قورعادى؟ حالىقتىڭ تىلەگىن قورعادى. حالىق پارتيامىزدى قولداسا، پارتيامىزدا ومىرشەڭدىك كۇش بولادى“.

  اتتاناردا باس شۋجي شي جينپيڭ قابىرعاعا جاپسىرىلعان سيلىق قاعازداردى كورىپ، ايالداي زەر سالا قاراپ: بالالاردى جاقسى تاربيەلەپ، كەلەشەكتە قوعامعا پايدالى ادام ەتىپ باۋلىڭىزدار، - دەپ تاپسىردى.

  اۋلا قاقپاسىنان شىعىسىمەن، قىستاقتاعى اۋىلداستار جەتىپ كەلدى. قول شاپالاق ءۇنى، الاقايلاعان ۇندەر جىم - جىرت قىستاقتى ءدۇر سىلكىندىردى. باس شۋجي شي جينپيڭ تەبىرەنە بىلاي دەدى:

  ”سىزدەردى ەسىمنەن شىعارمايمىن. بۇرىنعى مەكەننەن قول ءۇزۋ وڭايعا سوقپايدى، مەن ’تاۋى بار، سۋى بار، اتىزى بار، ورمانى بار‘ دەپ ەستىدىم، كەيبىرەۋلەردە كەمە دە بار ما، قالاي؟ جەلى بويىنداعى حالىقتىڭ جاقسى سۋ ءىشۋى ءۇشىن، كوپشىلىك ۇلكەن شاڭىراق ءۇشىن ءوز مۇددەلەرىن قيىپ، مۇندا كوشىپ كەلدى. بۇل − ءبىر ءتۇرلى ۇلى ۇلەسكەرلىك رۋح. جەلى بويىنداعى حالىق، بۇكىل ەل حالقى سىزدەرگە العىس ايتۋى كەرەك، تامشىداي جاقسىلىقتى بۇلاقتاي جاقسىلىقپەن قايتار، سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا دەگەن ءسوز بار، سىزدەر قۇدىق قازۋشىلارسىزدار“.

اسقاق جىگەر، الىمدى ويدان ينجەنەريانىڭ سالىنۋىنا دەيىن

”قازىر ەڭبەك ەتىپ، پايداسىن بولاشاقتا كورەتىن جۇمىس“

  وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسىنىڭ تاريحىن 1952 - جىلدان باستاپ ايتۋعا بولادى.

  سول جىلى قوڭىر كۇزدە ماۋ زىدۇڭ جولداس حۋاڭحىنى كوزدەن كەشىردى. حۋاڭحىنىڭ سۋى تاسىعان كەزدە نە ىستەۋ كەرەك، سۋ جوق بولسا نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سياقتى ماسەلەلەردى زەرتتەگەن كەزدە ول بىلاي دەيدى: ”وڭتۇستىك جاقتا سۋ مول، سولتۇستىك جاقتا سۋ از، ەگەر مۇمكىن بولسا، ءبىراز سۋ اكەلۋگە دە بولادى“.

  كەلەسى جىلعى 2 - ايدىڭ 19 - كۇنى، كوكتەمگى ىزعار سۇيەكتەن وتەدى. ءتوراعا ماۋ زىدۇڭ ۋحاننان كەمەگە وتىرىپ، داريانى بويلاپ شىعىسقا نانجيڭگە بارادى. كەمەدە ول وسى ماسەلەنى تاعى دا تىلگە تيەك ەتەدى.

  5 - ايدىڭ 14 - كۇنگى اڭگىمە ماجىلىستە باس شۋجي شي جينپيڭ وسى تاريحتى ەسكە الىپ، تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: ”ءتوراعا ماۋ زىدۇڭنىڭ ۇلى دا رومانتيكالى ويىنىڭ عىلمي نەگىزى بار. جاڭا جۇڭگونى قۇرۋداعى نەگىز قالايتىن ينجەنەريادا سۋ يگىلىگى ماڭىزدى ورىندا تۇرادى، مەملەكەتتى جونگە سالۋ ءۇشىن الدىمەن سۋدى جونگە سالۋ كەرەك“.

  توسپانى قالاي سالۋ، تيەكتى قالاي ورناتۋ، توعاندى قالاي قازۋ، سۋدى قالاي باستاۋ كەرەك؟ وتكەن عاسىردىڭ 50 - جىلدارىنان باستاپ، جۇڭگو ارەكەتتەندى. ۇرپاقتار بويى زەرتتەپ، دالەلدەپ، جوبانى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، تالاي رەت تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، ناقتى ورىندا بارلاۋ جۇرگىزدى.

  2002 - جىلى «وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسىنىڭ جالپى جوباسى» شىعىپ، ءتورت ەندىك، ءۇش بويلىق، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتى تەڭگەرۋ، شىعىس پەن باتىس ءوزارا تولىقتاۋ“ سىندى سۋ بايلىعىن سەپتەۋ جاعدايى تياناقتاندى.

  ”بۇل جاعداي جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ عاسىرلىق باستاماسى“ باس شۋجي شي جينپيڭ تالداۋ جاساپ بىلاي دەدى:

  ەلىمىزدىڭ سۋ جۇيەسى شىعىستان باتىسقا قاراي تارالعان،’ءتورت ەندىك‘ چاڭجياڭ، حۋايحى، حۋاڭحى، حايحى سىندى 4 ءىرى داريا، وزەن سۋ جۇيەسى نەگىزىنەن تابيعي قالىپتاسقان، ’ءۇش بويلىق‘ شىعىس، ورتا، باتىس 3 سۋ جەتكىزۋ جەلىسى ينجەنەريالىق سيپاتقا يە“.

  2002 - جىلى شىعىس جەلىسىنىڭ، ورتا جەلىسىنىڭ ءبىرىنشى مەرزىمدىك ينجەنەرياسى سالىنا باستادى، جەكە - جەكە 2013 - جىلى، 2014 - جىلى نەگىزگى تۇلعا ينجەنەرياسى سالىنىپ سۋ جىبەرىلدى.

  ءمولدىر سۋ سولتۇستىككە جىبەرىلىپ، تولقىندار تۋلادى؛ وزەن جوڭكىلە اعىپ، بار الاپتى نارلەندىردى. جۇڭگونىڭ دامۋ جاعدايى وسىدان باستاپ جاڭا پاراعىن اشتى.

  2014 - جىلى 3 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ورتالىق قازىنا - ەكونوميكا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ 5 - رەتكى ءماجىلىسىن باسقارىپ اشقان كەزدە سۋ حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن زەرتتەپ، ”سۋ ۇنەمدەۋدى الدىمەن ويلاستىرۋ، كەڭىستىكتەگى تەپە - تەڭدىك، جۇيەلى جونگە سالۋ، ەكى جاقتان كۇش سالۋ“ سىندى 16 ارىپتىك سۋدى جونگە سالۋ جاڭا وي جەلىسىن العا قويدى.

  سول جىلى 4 - ايدا وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ تۋانچىڭ كولىنىڭ رەتتەۋ كولشىگىندە استاناداعى مىندەتتى اعاش ەگۋ قيمىلىنا قاتىناسقان كەزىندە باس شۋجي وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋگە قاتىستى جاعدايلاردى سۇراستىردى.

  سول جىلى جىل سوڭىندا ورتا لەنيا ءبىرىنشى مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنا سۋ جىبەرۋ قارساڭىندا ول ”ءۇش الدىمەن، ءۇش ارتىنان“ دەگەندى قايتالاي باسا دارىپتەدى: ”الدىمەن سۋدى ۇنەمدەپ، سوڭىنان سۋ جەتكىزۋگە، الدىمەن لاستانۋدى جونگە سالىپ، سوڭىنان سۋ جەتكىزۋگە، الدىمەن قورشاعان ورتانى قورعاپ، سوڭىنان سۋدان پايدالانۋ پرينسيبىنە جالعاستى تاباندى بولۋدى ءۇمىت ەتەمىن“.

  ەكى جەلىنىڭ ءبىرىنشى مەرزىمدىك نەگىزگى تۇلعالىق ينجەنەرياسى سالىنىپ ءبىتىپ سۋ جىبەرگەن سوڭ، ونىمدىلىگىن دەرەۋ كورسەتتى. اڭگىمە ماجىلىسكە جەلى بويىنداعى 8 ولكە، قالانىڭ جاۋاپتىلارى تۇگەلدەي كەلدى، ورتالىق پەن مەملەكەت ورگاندارىنىڭ قاتىستى تاراۋلارىنداعى جاۋاپتى جولداستار دا كەلدى. لەبىز بىلدىرگەن ولكە، قالالاردىڭ جاۋاپتى جولداستارىنىڭ اراسىندا كەيبىرەۋى ”سۋ جىبەرگەن وڭىردەن“، كەيبىرەۋى ”سۋعا يە بولعان وڭىردەن“ كەلگەن. ولار مالىمەت بەرگەن كەزدە جاپا - تارماعاي ءبىر توپ سان - سيفرلاردى پايدالاندى.

  شىعىس جەلىسىنىڭ، ورتا جەلىسىنىڭ ءبىرىنشى مەرزىمدىك تۇلعالىق ينجەنەرياسى سالىنىپ سۋ جۇرگىزىلگەننەن بەرى جيىنى 40 ميلليارد تەكشەمەتردەن استام سۋ جەتكىزىلىپ، تىكە يگىلىگىنە كەنەلگەن حالىق 120 ميلليون ادامعا جەتتى.

  ”بۇل وتە كەرەمەت ءىس، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق ومىرىنە وراسان زور ونىمدىلىك اكەلدى. قازىر ەڭبەك ەتىپ، پايداسىن بولاشاقتا كورەتىن جۇمىس“. باس شۋجي شي جينپيڭ ايرىقشا تەبىرەنىپ: ”اماليات پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسى جونىندەگى شەشىمىنىڭ بۇكىلدەي دۇرىس ەكەندىگىن دالەلدەدى“، - دەدى.

  ”دايۇيدىڭ سۋ اپاتىن تىزگىندەۋىنىڭ سىرى سۋ اعىنىنىڭ زاڭدىلىعىن شەبەر مەڭگەرگەندىگىندە“.

  الاپ اتتاپ سۋ جەتكىزەتىن ەلەۋلى ينجەنەريالاردى اتقارۋدىڭ تاجىريبەلەرىن ايبىندى دا باي مازمۇندى اماليات بارىسىندا بىرتىندەپ جيناپ، دامىلسىز كەمەلدەندىردىك. باس شۋجي مۇنى 6 جاقتاعى تاجىريبەگە جيناقتادى: بۇكىل ەل ءبىر تۇتاس جۇيە بولۋدان جازباۋ، كۇشتى شوعىرلاندىرىپ ءىرى ىستەر تىندىرۋ، وبيەكتيۆتىك زاڭدىلىققا قۇرمەت ەتۋ، جوبالاپ ءبىر تۇتاس جەتەكشىلىك ەتۋ، سۋ ۇنەمدەپ، لاستانۋدى جونگە سالۋعا ءمان بەرۋ، دۇرىس، دالمە - ءدال سۋ جەتكىزۋ.

  توعانداعى سۋ نەگە مۇنشا تۇنىق دەپ سۇرايسىز با؟ بۇل حالىق تۇرمىسى ينجەنەرياسى ءارى ەكولوگيالىق ينجەنەريا. سۋ ساپاسىنىڭ ولشەمگە جەتۋ - جەتپەۋى سۋ جەتكىزۋ، سۋ جىبەرۋدىڭ قاتاڭ قاعيداسى.

  قويما ءوڭىرى ينجەنەرياسىن باستاعان كەزدە وزەن بولىگىنىڭ جارتىسى ولشەمگە جەتپەيتىن. ەكولوگياداعى كەمدىكتى تولىقتاۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا. ىعىستىرۋدى ازايتۋدى قاتاڭ مەڭگەرىپ، لاستانۋدى تەمىردەي تەگەۋرىنمەن جونگە سالدى. حىناننىڭ شيچۋان اۋدانىنىڭ وزىندە 386 كاسىپورىن جابىلدى، ”شاعىن، بىتىراڭقى، بىلىققان، لاس“ 216 كاسىپورىن زاڭ بويىنشا جۇمىستان توقتاتىلدى. وڭتۇستىكتىڭ سۋى تيپ جاڭالاعان سۋعا اينالدى، سۋ ساپاسى ەكىنشى تۇرگە جاتاتىن دانجياڭكوۋدى ”سۋ ۇنەمدەپ، لاستانۋدى جونگە سالۋعا ءمان بەرۋ“ تاجىريبەسىنىڭ جاندى بەينەسى دەپ ايتۋعا بولادى.

  الىپ داريانى، ءىرى وزەندى جالپى بەتتىك جونگە سالدى. بۇرىنعى زامانداعى جىڭگو توعانى، دۋجياڭيان توسپاسى، ليڭچۇي توعانى، بەيجيڭ - حاڭجوۋ ۇلكەن كانالى... باس شۋجي شي جينپيڭ دۋجياڭياندى كوزدەن كەشىرگەن كەزدەگى كورىنىستى ەسكە الدى: ”’قايراڭدى تەرەڭ قازىپ تازالاۋ، توسپانى الاسا سالۋ‘ وي جەلىسىمەن قۇرىلىس جۇرگىزۋ راسىندا شەبەرلىك ەكەن، ءبىزدىڭ اعا - بۋىندارىمىز نەتكەن پاراساتتى دەسەڭىزشى“.

  وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسى الىپ، كۇردەلى، ماشاقاتتى، كولەمى بۇرىن بولماعان، قيىندىعى دۇنيەدە سيرەك كەزدەسەدى.

  دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن سۋ جىبەرۋ ناۋاسى، تۇڭعىش رەت تۋنەل ارقىلى حۋاڭحىنى كەسىپ ءوتۋ، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ زور كولەمدەگى وسى زامانعى ناسوس پۋنكت شوعىرى... نەشە 100 مىڭ قۇرىلىسشى العان بەتىنەن قايتپاي كۇرەس جاساپ، دۇنيە جۇزىلىك قيىن ماسەلەلەردەن ءبىر - بىرلەپ قامال الىپ، ”كۇشتى شوعىرلاندىرىپ ءىرى ىستەر تىندىرۋدىڭ“ جاندى امالياتىن جازدى.

  بۇگىنگى ارقىلى كەشەگىنى ەسكە العاندا باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ القادى: ”قۇرىلىس بارىسى جوعارى ساپالى، جوعارى ءونىمدى بولدى، ىسكە قوسىلۋى دا وتە ءساتتى بولدى. جۇڭگو جىلدامدىعىن، ۇستا رۋحىن، عالىم رۋحىن ايگىلەدى“.

”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە جانە ءتىپتى دە ۇزاق بولاشاقتا جاي - جاپسارىن اشالاپ، ماسەلەلەردى اداقتاپ، اۋقىمدى تۇجىرىمداپ، شارالاردى ساپالىلاندىرۋ كەرەك

”سوڭعى ينجەنەريا جوباسىن، قۇرىلىسىن عىلمي ىلگەرىلەتۋ“

  سۋ ەلىمىزدە اسا تاپشى ونىمگە اينالدى. ويداعىداي شەشىم ەتىلمەسە، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىسانامىزدىڭ جۇزەگە اسۋىنا ىقپال جاسايدى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا ىقپال جاسايدى.

  قولدا باردا قادىرىن بىلمەيسىڭ، قولدان كەتسە قادىرىن بىلەسىڭ. باس شۋجي اۋانى سۋمەن سالىستىردى، ”بۇل ماسەلە اسا ماڭىزدى، ونىڭ ۇستىنە جاعداي توتەنشە اۋىر، ادام ۇزاق بولاشاقتى ويلاماسا، الدىنان تاۋقىمەت كەزدەسپەي قويمايدى“.

  ەجەلدەن بەرى ەلىمىزدىڭ نەگىزگى سۋ جاعدايىندا جازدا تاسقىن ءجۇرىپ، قىستا تارتىلادى، سولتۇستىكتە تاپشى، وڭتۇستىكتە مول، سۋ بايلىعىنىڭ ۋاقىت پەن كەڭىستىك بويىنشا ورنالاسۋى توتەنشە بىركەلكىسىز.

  وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ سولتۇستىكتىڭ سۋ تاپشىلىعىن باسەڭدەتتى. ”ەرەكشە تاپشىلىقتان“ ”تىعىز - تاياڭ تەڭگەرۋگە“ دەيىن سولتۇستىكتىڭ سۋ بايلىعى حاۋىپسىزدىگى ءالى دە تىنىستاۋعا جول بەرمەيدى. اڭگىمە ماجىلىسىندە مينيسترلىكتەردەگى، كوميتەتتەردەگى كەيبىر جاۋاپتى جولداستار بەيجيڭ - تيانجين - حىبەي ءوڭىرىن مىسالعا الىپ، بۇكىل مەملەكەتتىڭ %0.9 سۋ بايلىعى مولشەرى، %2.3 مەملەكەت جەرى اۋماعى ارقىلى بۇكىل ەلدەگى %8 حالىقتى باعىپ، GDP ۇلەسى %10كە جەتىپ وتىر. وسى سان - سيفرلار ادامدى تەرەڭ تولعاندىرادى.

  باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ ماعىنادا بىلاي دەدى: ”وسى ماسەلە جونىندە ۇنەمى تولعانىپ كەلەمىن، حۋاڭحى، حۋايحى، حايحى وزەنى الاپتارى سولتۇستىك ءوڭىردىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىگى رەتىندە مەملەكەتتىڭ دامۋ ارناسىندا ماڭىزدى رول اتقارادى، ەكونوميكانىڭ حاۋىپسىزدىگىنە، استىق حاۋىپسىزدىگىنە، ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىنە، ەكولوگيا حاۋىپسىزدىگىنە سايادى. جاڭا دامۋ كەزەڭىنە ءوتىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن تۇلعالاپ، بۇكىل ەلدە ءبىر تۇتاس ءىرى بازار جانە ىركىلىسسىز ەل ءىشى ءىرى اينالىمىن قالىپتاستىرىپ، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتىڭ سايكەسە دامۋىن جەبەۋ سۋ بايلىعىنىڭ پارمەندى تىرەك بولۋىن قاجەت ەتەدى“.

  وسى رەتكى اڭگىمە ءماجىلىس جونىندە باس شۋجي بىلاي دەپ ورىن تۇراقتاندىرعان: ”وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسى ءدوپ كەلگەن جاڭا جاعدايلارعا، جاڭا مىندەتتەرگە ىشكەرىلەي تالداۋ جاساپ، كەلەسى قادامدا قالاي ىستەۋ كەرەكتىگىن اقىلداسىپ، ىسپاتتاپ، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدىڭ سوڭعى ينجەنەريا قۇرىلىسىنا جالپى تۇلعالىق، جەتەكشىلىك مانگە يە ورنالاستىرۋ جاساۋ كەرەك“. ”ءارى بەلسەندى، ءارى بايىپتى بولۋ. ءارى ۇلكەن ارنا بولۋ، ءارى ەگجەي - تەگجەيلى بولۋ. ناقتى قاجەت بولۋ، ەكولوگيالىق جاقتا حاۋىپسىز بولۋ، باياندى بولۋ سىندى ەلەۋلى سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسىن ىسپاتتاۋ پرينسيبىنە بويسۇنۋ كەرەك“.

  دۇنيە جۇزىندە كولەمى ەڭ ۇلكەن، قاشىقتىعى ەڭ ۇزاق، يگىلىگىن كورەتىن ادام ەڭ كوپ، يگىلىكتەنۋ اۋماعى ەڭ كەڭ سۋ جەتكىزۋ ينجەنەرياسى، سونداي - اق اسا كۇردەلى جۇيەلى ينجەنەريا. وزەن، تاۋدى اسىپ، ولكە، قالانى باسىپ ءوتتى، سۋمەن قامداۋ، تاسقىننان ساقتانۋ، ىركىلگەن سۋدى ىعىستىرۋ، سۋ تاسىمالى، ەكولوگيا، ەل كوشىرۋ... تەلەگەي سۋ قالىڭ قالادان، ايقاسقان اۋىلداردان اعىپ ءوتىپ، بىرەۋى ارقىلى ءبارىن جەتەكتەدى.

  باس شۋجي شي جينپيڭ ”جۇيە كوزقاراسىنا تاباندى بولۋدى“ كەلەسى قادامداعى وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدىڭ باستى ورنىنا قويدى. ”بىرەۋىنە عانا نازار اۋدارىپ، ەكىنشىسىن ەلەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدىڭ ءارقايسى بۋىندارى دومينوعا ۇقسايدى، ءبارى بايلانىسقان“. ”باياۋ - شۇعىلدىعىن ويداعىداي ءبىر جاقتى ەتۋ، قانداي كەزدە نە ىستەۋ كەرەك، قايسىلارى كەزەك كۇتتىرمەيدى، قايسىلارى ستراتەگيالىق قور سانالادى دەگەندى ءبىلۋ كەرەك“.

  ”مۇمكىندىك جوبالارىن سالىستىرىپ ىسپاتتاۋدى ىشكەرىلەتىپ، تاراۋلاردىڭ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ جانە مامانداردىڭ پىكىرىن سايكەستىرىپ، جوبالاۋ - جوسپار جوباسىنىڭ تاريح پەن امالياتتىڭ سىنىنان وتە الۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك“. باس شۋجي شي جينپيڭ ايقىن نۇسقاۋ بەرىپ، تالاپ قويدى.

  ”ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ جونىنەن الىپ ايتۋ كەرەك. ءبىر جاعى، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدە كەلەسى قادامدا قالاي ىستەۋ كەرەك، ەندى ءبىر جاعى، جەتكىزگەن سۋدىڭ ەڭ تاماشا ونىمدىلىگىن قالاي ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. جاقسىسىن ەڭ قاجەتتى جەرگە ىستەتۋ كەرەك، جەتكىزگەن سۋدى قايتكەندە قاجەتتى جەرگە ىستەتۋگە بولادى“.

  سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ شۇمەگىن مىقتاپ بەكىتۋ ءىسى كۇتىپ تۇرۋعا، كەيىنگە سوزۋعا كەلمەيتىن كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا. مۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ باستان - اياق قايتا - قايتا باسا دارىپتەدى.

  ولكە، قالانىڭ جاۋاپتى جولداستارى ءسوز سويلەپ بىلاي دەدى: ”مەملەكەتتىڭ قاتىستى ساياساتتاردى العا قويىپ، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ جەلىسى بويىنداعى ولكە، قالالاردى سۋدى ۇنەمدەپ ىستەتۋگە شابىتتاندىرۋىن ۇسىنىس ەتەمىز“.

  باس شۋجي ءوزى باسىنان كەشىرگەندەي اسەرگە بولەنىپ: ”جىلاماي بالاعا ەمشەك جوق دەۋگە بولمايدى. سۋ ۇنەمدەۋدى جاقسى ىستەسە، شابىتتاندىرىپ سيلاۋ كەرەك پە، جوق پا؟ كەي جەرلەر سۋدى قالاي ىسىراپ ەتىپ جاتقانىن بىلمەيدى، ازىن - اۋلاق اقشا جۇمساپ جولعا سالادى، ونداي ىستەۋگە بولمايدى. اناعۇرلىم جۇيەلى، اناعۇرلىم قاتاڭ سۋ ۇنەمدەۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، سۋ ۇنەمدەۋدى سۋ جەتكىزىلەتىن ءوڭىردىڭ ءتۇبىرلى شىعار جولى ەتۋ كەرەك“.

  ولكە، قالانىڭ جاۋاپتى جولداستارى ”سۋ جەتكىزىلەتىن ءوڭىر“ مەن ”سۋ جەتكىزەتىن ءوڭىردىڭ“ باعىتتامالى كومەكتەسۋىن اۋىزعا الدى.

  ”شىعىس جەلىنى كورگەندە - اق تامشىداي جاقسىلىقتى تاۋداي جاقسىلىقپەن قايتارۋ كەرەك، بۇل تامشىداي جاقسىلىق ەمەس، قايتا تاۋداي جاقسىلىق، جەلى بويىنداعى سۋدان پايدالانعان ادامدار تاۋداي جاقسىلىقتىڭ قارىمجىسىن قالاي قايتارۋ كەرەك؟“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ شەشىلە سويلەپ:

  ”باعىتتامالى كومەكتەسۋدەن تىس، ەڭ باستى شارا سۋ جەتكىزگەن ادامنىڭ قامقورلىعىن اقتاۋ كەرەك. سۋدى اياق استى ەتۋىمىزگە بولمايدى. وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ جەلىسىندە مەيلى قالا قۇرىلىسى، كاسىپ سالاسىن ورنالاستىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسى بولسىن، تۇگەلدەي سۋ ۇنەمدەۋ سىندى وسى فاكتوردى ويلاستىرۋى كەرەك. سۋدان اناعۇرلىم عىلمي پايدالانىپ، اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى ورنالاستىرۋ كەرەك“.

  ”سۋ ۇنەمدەۋ جاقتارىن ارقاۋ ەتۋدە ۇلكەن، ورتا، كىشكەنە شارالاردى قولدانۋ كەرەك. ’ءار ءتۇيىر توپىراقتى بويىنا جيعاندىقتان، تايشان بيىككە بوي سوزىپ تۇر؛ بولماشى بۇلاقتاردى قوينىنا تارتقاندىقتان، تەلەگەي تەرەڭ وزەن - تەڭىز قالىپتاستى‘. سۋ قاينارىن ساقتاۋدا ۇلكەندى - كىشىلى شارالاردى شوعىرلاندىرۋ، سولتۇستىك ءوڭىردىڭ سۋىن ۇنەمدەۋدە شىن مانىندە تياناقتاندىرۋ كەرەك“.

  ول ءسوزىن جالعاستىرىپ بىلاي دەدى:” استىقپەن ۇقساس، جاپا - ماشاقاتپەن مول ءونىم الۋدان تىس، جيناۋ، تاسۋ، ساقتاۋ، وڭدەۋ، اس - سۋ سىندى بارلىق بۋىندارعا تۇگەلدەي ءمان بەرۋ كەرەك. سۋ ۇنەمدەۋدە دە وسىنداي بولۋ كەرەك. سۋ ۇنەمدەۋ − ماڭىزدى تەتىك، سۋ جەتكىزۋ − قوسالقى بولەك. ءبىر جاعىنان سۋ جەتكىزىپ، ءبىر جاعىنان ىسىراپ ەتۋگە بولمايدى، شەكتەۋسىز ىستەتە بەرۋگە ءتىپتى بولمايدى“.

  ”مەملەكەتتىڭ سۋ تورىنىڭ نەگىزگى قۇرىلىمى مەن كۇرە تامىرىن جەدەل قالىپتاستىرۋ“ كۇن تارتىپكە ەنگىزىلىپ، قاتىستى مىندەتتەر ”14 - بەسجىلدىق“ جوبا باعدارلاماسىنا كىرگىزىلدى. باس شۋجي اسەرلەنە بىلاي دەدى: ”سۋ تورى قۇرىلسا، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ سۋدى تىزگىندەۋ بارىسىنداعى تاعى ءبىر عاسىرلىق كارتينا رەتىندە ماڭگىلىك تاريح پاراعىنا جازىلادى“.

  ءبىر - بىردەن تۇلعالاپ، ءبىر - بىردەن بەكەمدەدى، سارقىراپ اعىپ، ءار تاراپتى نارلەندىردى. قيالدان تياناقتانۋعا دەيىن، ودان جاڭا ارمانعا، جاڭا ارماننىڭ ورىندالۋىنا دەيىن... سۋ تىزگىندەۋ بارىسى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى ۇزاق ساپارىنا ىلەسە بەرەدى.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 15 - كۇنى حىناننىڭ نانياڭىنان بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

ليۋ حۇڭ