امەريكانىڭ ”ادامدىق ۇقىقتىڭ سوتشىسى“ بولۋعا قاقىسى جوق
□ جۇڭ شىڭ
2021.08.27 16:33 كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى
امەريكادا ادام الىپساتارلىعىنىڭ قاراڭعى تۇنەك تاريحى عانا ەمەس، ادام الىپساتارلىعىنىڭ ماسقارا رەالدىعى دا جەتىپ اسادى. ادام الىپساتارلىعىنىڭ ەسەپسىز كاسىپ سالاسىنا سالىستىرعاندا، امەريكانىڭ ادام الىپساتارلىعىنا سوققى بەرۋ قۇلشىنىسى قۇمعا قۇيعان سۋداي عانا.
امەريكا مەملەكەتتىك كەڭەسى جۋىقتا ايتىلمىس جىلدىق ”ادام الىپساتارلىعى تۋرالى باياندامانى“ جاريالاپ، باسقا مەملەكەتتەرگە جويداقسىز كىنا تاقتى، ورشەلەنە جالا جاۋىپ، كۇيە جاقتى، كەرىسىنشە، ءوز باسىنداعى ادام الىپساتارلىعى ماسەلەسىندەگى قيساپسىز ماسقارالىقتارىن كورمەسكە سالىپ، ءوز مەملەكەتىن ”بەينەسى ەڭ جاقسى 1 - قاتارداعىلار تىزىمىنە“ قوستى. امەريكانىڭ جىل سايىن ەسكى اۋەنىنە قايتا باساتىن، وتىرىككە تولى وسىنداي ينفورماتسيالاردى قولدان جاساپ، بەتى بۇلك ەتپەستەن ءوزىن جاقسى اتتى، وزگەنى جامان اتتى كورسەتۋگە تىرىساتىن ”بايانداماسىماقتارى“ ”ادامدىق ۇقىقتىڭ شام - شىراعىمىن“ دەپ ماردامسىعانداعى ”شامنىڭ ءتۇبى قاراڭعى“ شىنايى جاعدايىن وزگەرتە الماق ەمەس، ونىڭ بۇل قىلىعى تەك ادامدارعا امەريكانىڭ ادامدىق ۇقىقتى جەلەۋ ەتىپ باسقا ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگەتىن سۇرقيا نيەتىن تاعى ءبىر مارتە اشىپ كورسەتتى.
امەريكا بايانداما جاريالاعاندا ”كۇللى دۇنيە جۇزىنە امەريكالىقتار يگىلىكتەنىپ، راحاتىن كورىپ وتىرعان حاۋىپسىزدىكتى، گۇلدەنۋدى جانە قۇندىلىقتى جەتكىزۋگە كۇش سالامىز“ دەپ جار سالدى، بەتى بۇلك ەتپەي بوسكەن بۇل ءسوزدىڭ ءوز ابىرويىن ءوزى توگۋ ەكەندىگى داۋسىز. ۇزىن ىرعاسى 600 بەتتەن اساتىن باياندامادا، امەريكانىڭ ءوز باسىنداعى ماسەلەلەر تۋرالى جارتى بەتكە جەتپەيتىن كولەممەن سيپاي قامشىلاپ وتە شىعۋى تالعاعىش ۇمىتشاقتىق سىندى ەسكى دەرتىن كورسەتىپ بەردى − امەريكادا ادام الىپساتارلىعىنىڭ قاراڭعى تاريحى عانا ەمەس، ادام الىپساتارلىعىنىڭ ماسقارا رەالدىعى دا جەتىپ اسادى. امەريكانىڭ ”ادامدىق ۇقىقتىڭ اقىلگوي اتاسى“ جانە ”ادامدىق ۇقىقتىڭ سوتشىسى“ بولۋعا ەش قاقىسى جوق.
امەريكانىڭ شاڭىراق كوتەرۋى قان توگىس پەن قاتىگەزدىك جايلاعان قۇل ساۋداسىمەن تىكە بايلانىستى، بۇل زۇلىم تاريحتى ەشقاشان دا اقتاپ الۋ مۇمكىن ەمەس. اتلانت مۇحيت اسقان قۇل ساۋداسى تاريحتاعى كولەمى ەڭ ۇلكەن، ادامداردى الىس قاشىققا اۋۋعا ماجبۇرلەۋ بولىپ تابىلادى. 1619 - جىلى ەستەلىككە الىنعان العاشقى توپتاعى افريكالىق قارا ناسىلدىلەر سولتۇستىك امەريكاداعى جەيمستاۋنعا تاسىپ اكەلىندى، بۇل قارا ناسىلدىلەردىڭ وسىناۋ ”جاڭا قۇرلىقتا“ قۇلدىققا باسى بايلانعان قاندى تاريحىنىڭ بەتىن اشتى. ”اتلانت مۇحيت اسقان قۇل ساۋداسى دەرەكتەر قويماسىنىڭ“ ساناعى بويىنشا 1514 - جىلدان 1866 - جىلدار ارالىعىندا، جيىنى 12 ميلليون 500 مىڭنان استام افريكالىق ”جاڭا قۇرلىققا“ ساتىپ اپارىلعان، بۇل، جولدا ءولىپ قالعان قىرۋار ادامدى قامتىمايدى. امەريكا 1776 - جىلى تاۋەلسىزدىك العان تۇستا، قۇل ۇستاۋ باياعىسىنشا زاڭدى ەسەپتەلىندى، جورج ۆاشينگتون، توماس جەففەرسون قاتارلىلاردىڭ بارلىعى قۇل يەلەرى ەدى. ءتىپتى، 1865 - جىلى امەريكا قۇلدىق ءتۇزىمدى كۇشىنەن قالدىراتىندىعىن جاريالاعاننان كەيىن دە، وڭتۇستىكتەگى ءبىرتالاي شتاتتار قارا ناسىلدىلەرگە باعىتتالعان ءبىرسىپىرا ناسىلدىك وقشاۋلاۋ نەمەسە باسقا دا كەمسىتۋ ساياساتتارى بار زاڭدار جاريالاعان بولاتىن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن امەريكادا جۇيەلى تۇردە ناسىلدىك كەمسىتۋ ءومىر ءسۇرىپ وتىر، بۇل امەريكا قوعامىنىڭ جىك - جىككە ايىرىلۋىنا اپارىپ سوققان تەرەڭ سەبەپتەردىڭ ءبىرى سانالادى.
امەريكا باسقا ەلدەرگە قوجاڭداعانعا قۇمار، ءبىراق، ادام الىپساتارلىعى، زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ جايتتەرىن ءوز ەلىنىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى. امەريكاداعى بەي - ساۋدالىق ۇيىم ”تەمىرقازىق جوسپارىنىڭ“ ساناعىنا نەگىزدەلگەندە، 2007 - جىلدىڭ سوڭىنان 2019 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، امەريكانىڭ ”ادام الىپساتارلىعى جونىندەگى مەملەكەتتىك ىستىق لەنياعا“ مالىمدەلگەن دەلولار جيىنى 63380گە، بۇلاردىڭ ىشىندە 2019 - جىلى مالىمدەلگەن ادام الىپساتارلىعى دەلوسى 11500گە جەتىپ، 22326 جابىرلەنۋشىنى شارپىعان. وتكەن 5 جىلدا امەريكانىڭ 50 شتاتى مەن ۆاشينگتون كولۋمبيا ەرەكشە رايونىنىڭ بارلىعىندا زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ جانە ادام الىپساتارلىعى دەلوسى مالىمدەلگەن. اتالعان ۇيىمنىڭ ءسوزى بويىنشا: ”بۇل ساندى مالىمەتتەر ادامدى تۇرشىكتىرگەنمەن، ولار ناقتى جاعدايدىڭ ماردىمسىز ءبىر بولىگى عانا بولۋى مۇمكىن“. امەريكاداعى كەيبىر عىلمي قۇرىلىمداردىڭ ساناعى بويىنشا امەريكادا كەمىندە 500 مىڭ ادام وسى زامانعى قۇلدىقتىڭ نەمەسە زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋدىڭ تاۋقىمەتىن تارتقان. جابىرلەنۋشىلەردىڭ اراسىندا سول ەلدىڭ ازاماتتارى دا، دۇنيە ءجۇزىنىڭ دەرلىك ءارقايسى وڭىرىنەن كەلگەن شەتەل ازاماتتارى دا، ءتىپتى، ايەلدەر، بالالار جانە مۇگەدەك جاندار سياقتى ءالسىز توپتار دا بار ەكەن. امەريكانىڭ بەلگىلى ءبىر وقىمىستىسى وسى زامانعى قۇلدىق ءتۇزىمنىڭ امەريكادا ءالى دە جاپپاي ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىعىن، ”ونىڭ تەك باسقا ءبىر جاڭا فورماعا اۋىسقاندىعىن“ قانداۋىرداي قاداپ اتاپ كورسەتتى.
ادام الىپساتارلىعىنىڭ كولەمدى كاسىپ سالاسىنا سالىستىرعاندا، امەريكانىڭ ادام الىپساتارلىعىنا سوققى بەرۋ قۇلشىنىسى قۇمعا قۇيعان سۋداي عانا. بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ەسىرتكى جانە قىلمىستىق ماسەلەلەر كەڭسەسىنىڭ بيىل 2 - ايدا جاريالاعان «دۇنيە جۇزىندەگى ادام الىپساتارلىعى جونىندەگى باياندامادا» كورسەتىلۋىنشە، 2017 - جىلى 7 - ايدان 2018 - جىلى 6 - ايعا دەيىن، امەريكانىڭ ءادىليا مينيسترلىگى قازىرگە دەيىن ايقىندالعان نەمەسە اشىلا قويماعان ادام الىپساتارلىعىنان جابىرلەنۋشىلەردىڭ 8913 ادامعا جەتەتىندىگىن بايقاعان، سونىمەن دەرلىكتەي ءبىر مەزگىلدە، امەريكا مەملەكەتتىك كەڭەسى، ءادىليا مينيسترلىگى جانە مەملەكەت تەرريتوريا حاۋىپسىزدىك مينيسترلىگى دەلو تۇرعىزىپ، تەكسەرگەن دەلو نەبارى 2183 بولىپ، تەك 386 ادام عانا ايىپتالعان. امەريكانىڭ بەلگىلى ءبىر اقپارات قۇرالى 2000 - جىلى «ادام الىپساتارلىعىنان جابىرلەنۋشىلەردى قورعاۋ تۋرالى زاڭ» جاريالانعاننان كەيىن عانا، ادام الىپساتارلىعى امەريكادا زاڭسىز ءىس - ارەكەت دەپ قارالعاندىعىن جانە فەدەراتسيالىق قىلمىس قاتارىنا جاتقىزىلعاندىعىن اتاپ كورسەتكەن. امەريكانىڭ «بايلىق» جۋرنالى ءداپ باسىپ: ”ادام الىپساتارلىعى امەريكادا تەك جۇقپالى اۋرۋ عانا ەمەس، ءتىپتى، ۇلكەن ساۋدا“ دەپ قاداپ ايتقان. امەريكاداعى ادام الىپساتارلىعى كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ پايداسى قوماقتى بولعاندىقتان، ونىڭ ۇستىنە باقىلاۋ - باسقارۋدىڭ جەتەرسىزدىگىنەن، زاڭ شىعارۋدىڭ كەمەلسىز، زاڭ اتقارۋدىڭ قاتاڭ بولماۋىنان، زاڭسىز ەلەمەنتتەر مەن قاتىستى مۇددەلىك توپتار تاۋەكەلگە باسۋدان تايىنباي، ادام الىپساتارلىعى كاسىپ سالاسى امەريكادا ۇزاقتان بەرى داۋرەن ءسۇرىپ كەلەدى.
ادام الىپساتارلىعى ماسەلەسى امەريكانىڭ ءوز باسىنداعى ادامدىق ۇقىق ماسەلەسىنىڭ ءبىر قىلاۋى عانا. سوڭعى جىلداردان بەرى، اسىرەسە، ىندەت تۋىلعاننان بەرى امەريكادا ”اق ناسىلدىلەر بارىنەن جوعارى تۇرادى دەۋشىلىكتىڭ“ شاڭى قايتا كوتەرىلىپ، از ناسىلدىلەر ۇرپاقتارى، تەگىننەن قونىستانۋشىلار، بوسقىندار، كەلىمسەكتەر ۇشىراعان جۇيەلى كەمسىتۋ قۇبىلىسى ونان سايىن اسقىنا ءتۇستى... ءوز باسىنداعى ادام ۇقىعىنا قاتىستى ماسقارا ەستەلىكتەر الدىندا، امەريكا حالقى زارداپ شەگىپ جاتقان ماشاقاتتار مەن قيىندىقتار الدىندا، امەريكانىڭ ”ادامدىق ۇقىق كوزىرىن“ ويناپ باسقا ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋىنە قانداي نەگىز بار؟ قانشا دەگەنمەن، باسقا بىرەۋدى جامان اتتى ەتۋ ارقىلى ءوزىڭ جاقسى اتانا المايسىڭ، وندايدا ءوز وبرازىڭا ءوزىڭ باتتاستىرىپ كۇيە جاعا بەرگەننەن باسقا ەشتەڭە ونبەيتىنى انىق. انىعىندا، امەريكا ءوز - وزىنەن جاۋاپ الىپ، ءوز - وزىنە ءۇڭىلىپ، ءوز باسىنداعى ادام الىپساتارلىعى، زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ سياقتى ادامدىق ۇقىق قىلمىستارىن شىنايى تۇزەتىپ، ەل ىشىندە ناسىلدىك ادىلەتتىلىك پەن تەڭدىكتى شىنايى جۇزەگە اسىرىپ، امەريكا حالقىن”حاۋىپسىزدىكتەن، گۇلدەنۋدەن جانە قۇندىلىقتان“ شىن مانىندە يگىلىكتەندىرۋى ءتيىس ەدى.
(8 - ايدىڭ 20 - كۇنگى «حالىق گازەتىندە» باسىلعان)
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
سۋرەتتى حابار
لەبىز جازۋ
