بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى>>ازاماتتىڭ ايتارى

عالامتورىم تۇنىق بولسىن

وركەن اقبەردى ۇلى

2015.10.09 11:17    

  عالامتور − اقپارات ۇياشىعى. ول − ءبىز بەن ءسىزدى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى جارق ەتكەن جاڭالىقتارمەن جالعاپ وتىراتىن، الەمدەگى ءار الۋان ينفورماتسيالارمەن قامداپ وتىراتىن، تەحنيكانىڭ توزىعىن تاستاپ، وزىعىن تاڭداپ وتىراتىن، مادەنيەتتىڭ قاۋىزىن الىپ، ءتاۋىرىن تالعاپ وتىراتىن قازىنالى قامبا. زامان كوشىنەن قالماۋعا تالپىنعان ادامعا ونىڭ ۇيرەتەر ونەگەسى، بەرەر بەرەشەگى ساناپ تاۋىسقىسىز. الايدا، عالامتور الەمىندە جاقسى مەن جامان قاتار ءومىر سۇرەدى، عالامتوردىڭ ەركىندىگى كوپ ادامدى ءوزىنىڭ جەڭىل جاعىنا بۇرا تارتۋعا اۋەس، ەندەشە، عالامتوردىڭ حاۋىپسىزدىگى قاتىستى تاراۋلاردىڭ يەلىگىندە دەپ بويدى كەڭگە سالۋعا بولمايدى، قوعامداعى ءاربىر جەكە عالامتوردىڭ حاۋىپسىزدىگىنە ءوز باسىنىڭ قىراعىلىعىمەن، زاڭدىق تانىمنىڭ بيىكتىگىمەن جاۋاپ بەرگەنى دۇرىس. تومەندەگى ماقالانىڭ نەگىزگى وزەگى وسى باعىتتا ءوربيدى، عالامتور قولدانۋشىلارىن ءارقاشان جەكە باسىنىڭ اماندىعىنا كەپىلدىك ەتىپ، عالامتوردى دۇرىس پايدالانۋعا ۇندەيمىز. 

  عالامتوردىڭ دامۋى سوتسياليستىك قۇرىلىسقا، ۇلتتاردىڭ گۇلدەنۋىنە تاعى ءبىر تىڭ وراي اپەرسە، ينتەرنەت وركەنيەتىنىڭ كەمەلدەنۋى جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام قۇرۋ ءۇشىن سەنىمدى كۇش - قۋات ازىرلەپ بەردى، ياعني ينتەرنەت ءىسى جالاڭ تەحنيكالىق قۇبىلىستان الدەقاشان ارناۋلى وركەنيەت دارەجەسىنە كوتەرىلدى، ونىڭ اقاۋسىز دامۋى ءبىر ەل، ءبىر ۇلتتىڭ بولاشاعىنا تىكە ىقپال جاسايتىن دارەجەگە جەتكەنىن عىلىم مويىندادى. ولاي بولسا، ينتەرنەت وركەنيەتى تەگى نە؟ ونىڭ ءمانى راسىندا سونشا تەرەڭ بولعانى ما؟ ينتەرنەت وركەنيەتى − ادامزاتتىڭ دۇنيەنى وزگەرتۋىنەن كەلگەن زاتتىق جانە رۋحاني جەتىستىگىنىڭ جيىنتىعى، قوعامنىڭ العا باسۋى مەن ادامزاتتىڭ وركەنيەت ءۇردىسىنىڭ ىلگەرىلەۋى. ينتەرنەت وركەنيەتى ينتەرنەت مادەنيەتى ۇعىمىنان انىق پارىقتالادى، ول قوعامدىق وركەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىنە جاڭا قالىپ، تىڭ الاپ الا كەلدى، ادامزات قوعامىنىڭ ينفورماتسيا، عالامتور داۋىرىنە قادام تاستاعاننان كەيىنگى وڭ ءۇردىسى مەن بەلسەندى ناتيجەلەرىن ارقاۋ ەتەدى، نەگىزىنەن جاريالىلىق، ىقپالداستىق، ماعىنالاستىق ەرەكشەلىگىنە يە.

  جاي تىلمەن جەتكىزسەك، ينتەرنەت وركەنيەتى دەگەنىمىز ادامنىڭ دارالىق قاسيەتىنىڭ دامۋى مەن نىعايۋى، ادامدار اراسىنداعى بارىس - كەلىستىڭ كەڭەيۋى مەن تەرەڭدەۋى، رۋحاني دۇنيەمىزدىڭ تولىعۋى مەن كەمەلدەنۋى. ينفورماتسيا تەحنيكاسىنىڭ قارقىندى دامۋى مەن عالامتوردىڭ ۇزدىكسىز جالپىلاسۋىنا وراي، بۇل كۇندە «جەكە مەديا داۋىرىنە» قادام تاستاپ وتىرمىز، الايدا ودان تۋىنداعان كەرى ىقپال، ءتيىمسىز فاكتورلاردىڭ سالقىنى دا ۇدەي باستاعانى قوعامدىق ءىرى ماسەلە رەتىندە بارعان سايىن ايشىقتالىپ كەلەدى، اسىرەسە، سوڭعى جىلداردان بەرى ينەرنەت ارنالارىندا، سونىڭ ىشىندە ميكرو بلوگ، ۋيچات، كوكەك سياقتى الەۋمەتتىك جەلىدە قاۋەسەتتىك ينفورماتسيالاردىڭ تارالۋى بۇرىنعىدان كورنەكتى، ارناسى سان قاتپارلى بولىپ بارادى. ينتەرنەت قاۋەسەتتەرىنىڭ ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن قوعام ورنىقتىلىعىنا قانشالىق دارەجەدە شالىعىن تيگىزەتىنىن كوزقاراقتى جۇرت تەگىس بىلەدى. ينتەرنەت دۇنيەسىندە بەلگىلى ىقپالعا يە جەكەلەر مەن توپتار، ۇيىمدار ءوز ماقساتتارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، جەكە تۇلعالارعا، وتە - موتە، بەدەلدى كاسىپورىندار مەن ولاردىڭ ونىمدەرىنە جالا جابۋ نيەتىنە سالىندى، ال ءىستىڭ جاي - جاپسارىن بىلمەيتىن قىرۋار توراپكەر وسى جالعان اقپار، سەزىكتى حابارلاردى ويلانىپ - تولعانباستان - اق كوشىرىپ تاراتقاندىقتان، قوعامدا زاردابى اۋىر ىقپال تۋدىرىپ، مەملەكەتكە، جەرگىلىكتى ورىنعا زور ەكونوميكالىق زيان ارقالاتۋمەن بىرگە، قوعام ورنىقتىلىعىنا دا لاڭ سالدى. بۇكىل ەل كولەمىندە جاقىندا تارالعاندارىنان «ايىقپاس اۋرۋعا شالدىققان بىرەۋ ارت - ارتىنان 8 قىستاق كادرىن ءولتىردى»، «باسشى كادرلار جىلۋ اتاۋ جولىمەن جاسىرىن قاشتى»، «قۇبىر سۋىنداعى حلور قۇرامى راك تۋدىرادى» دەگەندەردى اتاۋعا بولادى. رايونىمىز كولەمىندە تارالىپ جۇرگەن قاۋەسەتتەردە كەيدە ۇشقارىلىق پەن ءدىني تەرىس اعىم نىسايى بەلەڭ بەرەدى، ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرۋگە ساياتىن مازمۇندار دا كەزىگەدى. جاقىننان بەرى «ىشكەرىدەن شينجياڭعا ءبىر توپ قىلمىسكەردىڭ بالا ۇرلاۋعا كەلگەنى» تۋرالى قاۋەسەتتەر دە ۋيچات پەن كوكەك كەڭىستىگىن شارلاپ، اتا - انالار قاۋىمىنا كورنەۋ ۇرەي سالعانى انىق.

  كەيىن جەرگىلىكتى قوعام حاۋىپسىزدىگى تاراۋلارىنىڭ ءمان - جايدى تەكسەرىپ انىقتاپ، حابارلاردىڭ كوبى جالعان ەكەندىگى جونىندە قوعامعا اشىق تويتارىس حاتىن جاريالاۋىمەن عانا داقپىرت باسىلدى. عالامتورداعى مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر كوبىندە مادەنيەتسىزدىك، ساناسىزدىق، داراقىلىقتاردى نەگىز ەتەدى، بۇلار ينتەرنەت ورتاسىن لاستاۋمەن بىرگە، قوعام ورنىقتىلىعىنا زور شالىعىن تيگىزىپ، قوعام ءتارتىبىن اۋىر دارەجەدە بۇلدىرەدى. بۇل كەلەڭسىز جايتتەرگە جالپى ينتەرنەت قولدانۋشىلار مۇلدە قارسى ەكەنى داۋسىز، بۇكىل جۇرت مۇنى تەجەۋدى تالاپ ەتىپ وتىرعانى دا ايقىن.

  ينتەرنەتتەگى مادەنيەتسىزدىك پەن كەلەڭسىزدىكتىڭ دەنى قوعامدا ورىن تەۋىپ وتىرعان ءىشىنارا تەڭسىزدىك، ۇيلەسىمسىزدىك جايتتەرگە قاراتا ساناۋلى توپتىڭ نەمەسە جەكەنىڭ اسىرە سەزىمتالدىعىنان تۋىندايدى. جۇرتتىڭ جوقتان وزگەگە قۇمارلانعىش، كىلتەڭ ماسەلەلەرگە ەلىتكىش پسيحيكاسى، سونداي - اق عالامتوردىڭ باسقا مەديا - باسىلىمدارعا قاراعاندا تارالۋى اشىق، ىقپالداستىعى كۇشتى سىندى ەرەكشەلىكتەرى وسەك - اياڭنىڭ ينتەرنەتتە جامىراۋىنا قولايلى ورتا ازىرلەپ، ونىڭ رەال ومىردەگى زيانىن ۇدەتە تۇسەدى. مەنىڭشە، قازىر ينتەرنەتتەگى كەلەڭسىز جايتتەر مەن قيتۇرقى نىسايلاردىڭ تۋىنداۋ سەبەبىن انىقتاپ، ءمانىن زەردەلەۋ اسا قاجەتتى، ال بۇلاردان قالاي ساقتانۋ جونىندە وي قورىتىپ، قۇلشىنىس ءتۇيىنىن بۇلاردى تەكتەۋ مەن تەجەۋگە ويىستىرۋ ءتىپتى دە ماڭىزدى. مۇنىڭ ءوزى ءداۋىردىڭ الدىمىزعا كولدەنەڭ تارتقان ۇلكەن سۇراۋى، اسىرەسە، بۇگىنگى جاستار قىزمەتىنىڭ كەلەلى تاقىرىبى. كەزەكتە ەلىمىزدەگى توراپكەرلەر سانى 650 ميلليوننان اسقان، مۇنىڭ 560 ميلليوندايى قول تەلەفونمەن ينتەرنەتكە شىعادى ەكەن. بۇلاردىڭ باسىم كوپ بولىگىن جاستار قۇرايدى. ينتەرنەتتەگى زالالدى ينفورماتسيالاردىڭ جاستاردى بۇرىستىققا شىرعالاۋ جاعىنان ايلاسىن ۇزدىكسىز جاڭالاپ وتىراتىنى تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ ۆاكسيناعا كۇش بەرمەيتىن ەرەكشەلىگىنەن اۋمايدى. ارينە، قاتىستى زاڭ - ەرەجەلەر دە ءۇرتىس تولىقتانىپ جانە كەمەلدەنىپ، حاۋىپسىز ينفورماتسيا ارناسى مەن اقاۋسىز ينتەرنەت ورتاسىن جاراتۋعا پارمەندى ءادىليالىق كەپىلدىك جاسالىپ جاتىر. قالعان ماسەلە، اسىرەسە، دۇرىس جاماعات پىكىرى مەن تاڭداۋلى يدەولوگيانى ينتەرنەت ارناسىندا ىرىقتى جالپىلاستىرۋ بۇكىل قوعام مەن ءار سالانى تولىق اتتانىسقا كەلتىرۋ ارقىلى عانا شەشىم تابادى.

  «قاتاڭ زاڭدار جارىققا شىقتى، قالعانى وزدىگىنەن قالىپقا تۇسەر» دەگەن ەنجار ويمەن ەركىنە تاستاپ قويساق، ينتەرنەتتەگى ۋلى يدەيا، تەرىس اعىمداردىڭ ءتۇپ يەلەرى دە ساڭلاۋ ىزدەپ، سۇرقيالىعىن ىشكەرىلەي اسىرىپ، ءادىس - امالدارىن ونان ارى زىمياندىققا بويلاتىپ، دابىرالاۋ جولدارىن ونان ارى جۇيەلەندىرىپ، ۋلى قالدىعىن عالامتوردىڭ ءتىپتى دە تەرەڭ قاتپارىنا جاسىرۋى مۇمكىن. سوڭعى ەسەپتە جاعداي ونان ارى شيەلەنىسىپ، زاردابى ءورشي ءتۇسۋى عاجاپ ەمەس. اۋەلى، ينتەرنەت پەن ينتەرنەت كاسىپورىندارى مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى ورىن بەلگىلەگەن ينتەرنەت كاسىبى ولشەمىنە قاتاڭ بويسۇنۋى، ينتەرنەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىپتىك ورەسىن جوعارىلاتۋى، ينتەرنەتتەرىندەگى ناشار پيعىل، ورىنسىز ايتىلىم، تاتىمسىز نىسايلاردى تۇبەگەيلى الاستاۋى كەرەك. سوسىن، ينتەرنەتتىك مەديا - باسىلىمدار ءوز مىندەتتەرىن شىنايى، انىق، قاتاڭ تۇردە اتقارىپ، جاماعات پىكىرىن دۇرىس باعىتقا باستاۋى كەرەك. ءتوراعا شي جينپيڭ بىلتىر 27 - اقپان اشىلعان ورتالىقتىڭ ينتەرنەت حاۋىپسىزدىگى باسشىلىق گرۋپپاسى ءبىرىنشى ماجىلىسىندەگى ماڭىزدى سوزىندە: «ينتەرنەتتەگى جاماعات پىكىرى قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ − ۇزاق مەزگىلدىك مىندەتىمىز، ينتەرنەتتىك ۇگىت ىستەرىندە جاڭالىق جاراتىپ، ينتەرنەتتىڭ ينفورماتسيا تاراتۋ زاڭدىلىعىنان پايدالانا وتىرىپ نەگىزگى اۋەندى اسقاقتاتىپ، وڭ ەنەرگيا تۋدىرىپ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن پارمەندى باپتاپ جانە امالياتتا ايگىلەپ، ينتەرنەتتەگى جاماعات پىكىرىنە باستاماشىلدىق ەتۋدىڭ مەزگىل، ولشەم، ونىمدىلىكتەرىن مىقتى يگەرىپ، ينتەرنەت كەڭىستىگىن كىرشىكسىز ەتەيىك» دەگەن بولاتىن. بۇل جاعىنان جاستار قىزمەتى تاراۋلارىنىڭ، پارتكوم، ۇكىمەت قاراماعىنداعى جاڭا مەديالاردىڭ مىندەتى اۋىر دەۋگە بولادى. اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمى ىرگەسىن قالاعان «ەڭ اقىرعى ءبىر شاقىرىم»، «ءنول ارالىق» ۋيچات تەكشەلەرى وزەكتى قۇن كوزقاراسىن ۇگىتتەۋ، وڭ ەنەرگيا تاراتۋ جاعىنان ءبىر - اق جىلدا وزىندىك سۇبەلى ناتيجەلەرىن بەرىپ ۇلگىردى. ونداعى مازمۇندار فورمالىق بەينەلەۋ جاعىنان ءداستۇرلى باسىلىمداردان ءبىراز وزگەشەلەۋ ءتاسىلدى قولدانادى، ياعني مازمۇنى ىقشام، ءتىلى جەڭىل، وزىندىك قۇرىلىمدىق ايشىعى باسىم كەلەدى، جاستاردى باۋراۋعا كۇش سالىنعانى ءبىلىنىپ تۇرادى. پارتكوم مەن ۇكىمەت از ۇلت تىلىندەگى جاڭا مەديالاردىڭ دامۋى مەن ۇگىتتىك كۇشىن ارتتىرۋعا، شارت - جاعداي ازىرلەۋگە، قاراجاتپەن قامتۋعا دايىن، جان - جاقتى تولىق قولداۋ كورسەتىپ وتىر. دەسەدە، قازاق تىلىندەگى وسىنداي ۇگىتتىك مازمۇنداردىڭ ءۇنى قازىرشە ءالى ءالسىز، ىقپالى ماردىمسىز.

  قازىرگى جاعدايدان قاراعاندا، جاستار تاربيەسىنە باعىتتالعان ينتەرنەتتىك يگى جۇمىستاردى كەشەۋىلدەتە بەرۋدىڭ ابەستىك ەكەنىن مويىنداماساق بولمايدى. جاستار تاربيەسى ءۇشىن كەزەكتە بۇدان ماڭىزدى قانداي جۇمىس بار؟! ينتەرنەت ءبىر ءتۇرلى تۇرمىس ءتاسىلى، قارىم - قاتىناس ءتاسىلى، قىزمەت ءتاسىلى رەتىندە جاستارعا جان - جاقتى، تەرەڭ ىقپال ەتىپ وتىرعانى ءمالىم. ينتەرنەت جاستارىمىزدى سومدادى، جاستار عالامتورىمىزدى جاراتتى دەسەك تە بولادى. جاستاردى وزىق وركەنيەت پەن ءداۋىردىڭ باس اۋەنىنە تياناقتاتىپ، يدەولوگيا مەن رۋحانيات جاعىنان وسى زامان بەتالىسىنا باستاي الساق، ولاردى جۇمىستاندىرۋ، كاسىپ اشۋعا بەيىمدەۋ قىزمەتى دە اناعۇرلىم ساتىمەن جۇرىلەتىن بولادى. وسى نەگىزگى اۋقىمدى يگەرە الماسا، جاستار قىزمەتىنە جاۋاپتى تاراۋلارى، اسىرەسە، وداق كوميتەتى جاستارىمىزدان ونان ارى الشاقتاي بەرۋمەن بىرگە، جاستار قىزمەتىندە دە تىڭ قيىندىقتار تۋىلادى.

  ال ەندى توراپكەرلەرگە مويىن بۇرايىق. ءاربىر ادام وزىنە قاتاڭ تالاپ قويىپ، اۋەلى، ءوز ءسوز - ارەكەتىن دۇرىس قالىپقا سالۋ مەن قاتەسىن دۇرىستاۋعا مىقتى بولسا، ونان ارى اينالاسىنداعىلاردىڭ ينتەرنەتتەن دۇرىس پايدالانۋىن قاداعالاپ وتىرسا، وندا اقاۋسىز ينتەرنەت اۋقىمى مەن جاراسىمدى ينتەرنەت ورتاسىن بىرگە سومدايتىن بولامىز. ەڭ ماڭىزدىسى، توراپكەرلەر ءوزىن تەجەۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، وسەك - اياڭدى پارىقتاۋعا شەبەر بولىپ، قاتىستى ەرەجە - تۇزىمدەرگە سانالى بويسۇنىپ، ينتەرنەت ورتاسىنىڭ ءتارتىپتى، اقاۋسىز بولۋىنا ءۇن قوسۋى كەرەك. ينتەرنەتكە شىعۋ بارىسىندا مەملەكەتتىڭ زاڭ - ەرەجەلەرىنە سانالى بويسۇنۋلارى كەرەك، بۇل مادەنيەتتى توراپكەر بولۋ مەن ينتەرنەتتەن اقاۋسىز پايدالانۋدىڭ ەڭ نەگىزگى ءارى ەڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ ءبىرى. زاڭعا بويسۇنۋ − ءاربىر ازاماتتىڭ ەڭ نەگىزگى بورىشى، ينتەرنەتتە وسەك - اياڭ تاراتۋ كەيدە ويلاماعان زارداپقا مۇرىندىق بولادى، ينتەرنەت باسقارۋعا قاتىستى زاڭ - ءتۇزىم، ەرەجە - بەلگىلەمەلەرگە ادەتتەگىدەي قايشىلىق جاساعاندارعا «اماندىق باسقارۋ ەرەجەسى بويىنشا جازالاۋ زاڭى» جانە باسقا قاتىستى ەرەجەلەرگە ساي ايىپ پۇل سالۋ، قولدا ۇستاي تۇرۋ جازاسى بەرىلەدى، سيپاتى اۋىر بولعاندا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگى قۋزاستىرىلادى.

  جاستار جاعى وسى تەكتەس نەگىزدىك بىلىمدەردەن تولىق ساۋاتتانىپ، ينتەرنەت وركەنيەتىنىڭ زاڭنىڭ قورعاۋىندا بولاتىنىن انىق تۇسىنگەنى ءجون، ينتەرنەت وركەنيەتىنىڭ زاڭ ارقىلى جاڭا قالىپقا بەتتەپ، بارعان سايىن كەمەلدەنەتىنىنە جۇرتتىڭ دەنى زور ۇمىتپەن قارايدى. دەگەنمەن، توراپكەرلەردىڭ اراسىندا دۇرمەككە ىلەسىپ شالىس باسقاندارى دا بارشىلىق، اسىرەسە، ساناسى تايازداۋلارى مەن جالپىلىق ورەسى تومەندەۋلەرى وڭاي قاتەلەسەدى. جاستارىمىز زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك، بولشەكتەۋشىلىك، انايى نىساي، تەرىس اعىم، بۇرىس يدەيا مازمۇندارىن قامتىعان نەمەسە ۇشقارىلىق پەن تەرىس ازۋلىق ءتۇس الاتىن سايتتار مەن تور بەتتەرىنە، الەۋمەتتىك جەلى تەكشەلەرىنە جولاماۋى، ونداعى ينفورماتسيالاردى كوشىرىپ تاراتپاۋى، قايتا بايقاعان زامان قاتىستى ورىندارعا مالىمدەپ، ونىڭ جامىراۋىنان ساقتانۋعا ات سالىسقاندارى ءجون. ەندى بىردە، ءوزىن قورعاۋ تانىمىن جوعارىلاتىپ، ينتەرنەتتە حاۋىپسىزدىككە نازار اۋدارىپ، قىراعىلىقتى اسىرۋى، سەزىكتى ادامداردان اۋلاق بولۋى، ينتەرنەت جەلىلەرىندە تارالىپ جۇرگەن داقپىرتتارعا تالداۋ جاساي ءبىلۋى، كوزسىز سەنە سالماۋى كەرەك. ينتەرنەتكە شىعۋ بارىسىندا تۋىنداعان ءارقانداي ماسەلەنى، داۋ - شاردى زاڭ ارقىلى شەشۋدى ويلاستىرعان ءجون. ينتەرنەتكە شىققاندا ءمورالدىق تالاپتاردان الشاقتاماۋ كەرەك، ينتەرنەتتە ادال دوستىق پەن بۇكپەسىز سيلاستىقتىڭ دا ءومىر سۇرەتىنى راس، سوندىقتان باسقالاردى قۇرمەتتەۋدى ەستەن شىعارماۋ كەرەك.

  كەلۋ قاينارى: شينجياڭ گازەتى تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.