حاتكەرلەردىڭ دۇرىلدەپ ءبىر تويى ءوتتى

تۇڭعىش رەتكى جۇڭگو قازاق حاتكەرلىك كورمەسى مەن تۇڭعىش رەتكى جۇڭگو قازاق حاتكەرلىك عىلمي تالقى ءماجىلىسىنىڭ وتكىزىلگەنى جونىندە

سەنبەك اۋەسقان ۇلى

2012.12.18 16:28   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　بيىل اقىمەت بايتۇرسىن ۇلى ءالىپبيى مەن ونىڭ «وقۋ قۇرالى» اتتى قازاقشا ءالىپبي وقۋلىعىنا 100 جىل تولدى. ۇلاعاتتى ۇلت ۇستازى اقىمەت بايتۇرسىن ۇلى انا ءتىلى جونىندەگى وزەكتى ماقالالارىندا: «ءتىل ــ ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى، جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى... ءبىزدىڭ زامانىمىز جازۋ زامانى، جازۋمەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان» دەپ جازعان ەكەن. ا. بايتۇرسىن ۇلى رەفورمالاعان اراب جازۋى نەگىزىندەگى ءالىپبي ءوز كەزىندە تۇتاس قازاق حالقىنىڭ مادەني دۇنيەسىندە زور سەرپىلىس تۋدىرىپ، قالىڭ كوپشىلىكتى جاپپاي ساۋاتتاندىرۋ ىسىنە، جازبا دۇنيەلەردىڭ دامۋىنا، باسپا جۇمىسىنىڭ جاندانۋىنا يگى ىقپال جاساعانىن مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ە. وماروۆ، ت. شونان ۇلى، س. سەيفۋللين جانە م. اۋەزوۆ تاعى باسقا عالىمدار سول كەزدىڭ وزىندە ايرىقشا اتاپ، جوعارى باعالاعان. ءتۇرلى سەبەپتەردەن قازاقستان قازاقتارى لاتىن جازۋى نەگىزىندەگى قازاق جاڭا جازۋىن قولدانىپ، ودان سوڭ قازىرگى سلاۆيان جازۋى نەگىزىندەگى قازاق جاڭا جازۋىنا ورنىعىپ قالعانىمەن، دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولەگىن قۇرايتىن جۇڭگو قازاقتارى ارالىقتا ءبىر مەزگىل لاتىن جازۋى نەگىزىندەگى قازاق جاڭا جازۋىن قولدانعانى بولماسا، نەگىزىنەن ا. بايتۇرسىن ۇلى رەفورمالاعان اراب جازۋى نەگىزىندەگى ءالىپبيدى وسى كۇنگە دەيىن قولدانىپ كەلەدى.

　　ج ك پ 18 – قۇرىلتايىنىڭ ءساتتى اشىلعانىن قۇتتىقتاۋ جانە قازىر قولدانىلىپ وتىرعان اراب جازۋى نەگىزىندەگى قازاق توتە جازۋىنىڭ قولدانىسقا تۇسكەنىنىڭ ءبىر عاسىرلىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ بايلانىسىمەن جەلتوقساننىڭ 15 – كۇنى ءۇرىمجى قالاسىنداعى شينجياڭ وقۋ – اعارتۋ ينستيتۋتىندا تۇڭعىش رەتكى جۇڭگو قازاق حاتكەرلىك كورمەسى مەن تۇڭعىش رەتكى جۇڭگو قازاق حاتكەرلىك عىلمي تالقى ءماجىلىسى دابىرالى وتكىزىلدى.ەڭ اۋەلى قاتتى سۋىق ەلەنبەي لەنتا قيۋ سالتى وتكىزىلدى، اۆتونوميالى رايونداعى، ءۇرىمجى قالاسىنداعى مەكەمە، ورىنداردان، جوعارى مەكتەپتەردەن كەلگەن زەينەتتەگى، جۇمىستاعى جۇمىسشى – قىزمەتشىلەر، ستۋدەنتتەر جانە قالا تۇرعىندارى، سونداي – اق اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ جەر – جەرىنەن ارنايى كەلگەن حاتكەرلىك ونەرىنىڭ جاناشىرلارى الدىندا اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ اقىلشىسى، شينجياڭ قازاق مادەنيەت قوعامىنىڭ باستىعى ارىپ زۇرعانبەك ۇلى قيمىلدىڭ بەتاشار ءسوزىن سويلەپ: «ءسىزدىڭ جازۋىڭىز كوركەم ءارى دۇرىس بولسا، ونى كورگەن ادامداردا ءسىزدى تانىماسا دا، جاقسى كورۋ سەزىمى پايدا بولادى، ءبىر ۇلتتىڭ جازۋى كوركەمدىك، گرامماتيكالىق، ەملەلىك جاقتاردان بيىك ورەگە كوتەرىلسە، ول ادامدارعا وراسان زور ەستەتيكالىق ءلاززات باعىشتايدى، ولشەمگە ساي ادەمى جازىلعان حۇسنيحاتتاردا ۇلكەن ونەر، جاسامپازدىق جانە ەستەتيكا بار، سوندىقتان وسى رەتكى حاتكەرلىك كورمەسىنىڭ اشىلۋىنىڭ ماڭىزى توتەنشە زور، كورمە قازاق حاتكەرلىك ونەرىن قولداۋ، دامىتۋ تۇرعىسىنان اشىلدى، جاستاردىڭ وسى باستاماسىنا بارلىعىمىز ايرىقشا العىس ايتامىز» دەگەندە، كوپشىلىك ىستىق ىقىلاسپەن قول سوعىپ، جاستاردىڭ جالىندى جىگەرىنە ءسۇيىنىپ، بارەكەلدى ايتتى.

　　شينجياڭ قازاق مادەنيەت قوعامى ۇيىمداستىرعان، مادەنيەت قوعامىنىڭ جاستار گرۋپپاسى مىندەتىنە الىپ وتكىزگەن حاتكەرلىك كورمەسىن اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ اقىلشىسى، شينجياڭ قازاق مادەنيەت قوعامىنىڭ باستىعى ارىپ زۇرعانبەك ۇلى، اۆتونوميالى رايوندىق راديو – كينو – تەلەۆيزيا مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ءالعازى بەكقۇرمان ۇلى، شينجياڭ وقۋ – اعارتۋ ينستيتۋتىنىڭ باستىعى سەيسەن سادىق ۇلى، اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت – كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگىنىڭ ورىنباسار ءتورايىمى ەركەش قۇرمانبەك قىزى، اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى كەڭەس ءساني ۇلى قاتارلى باسشىلار تاماشالادى ءارى حاتكەرلىك تالقى ءماجىلىسىنىڭ ءتوراعالار مىنبەسىنەن ورىن الدى.

　　كورمەگە ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى، ءابىش بايعازى ۇلى، قاناعات ەستەمەس ۇلى، ادالبەك اقماديەۆ، تاسقىن مامىرقان ۇلى، بەكەن ازىلبەك ۇلى، جارقىن زامانبەك ۇلى، نۇرقات اكىران ۇلى، قۋاندىق كوبەن ۇلى، سەرجان ءمىناپ ۇلى قاتارلى اۆتونوميالى رايونىمىزدىڭ جەر – جەرىندەگى ەل ءىشى – سىرتىنا تانىمال قىل قالام شەبەرلەرىن جانە حاتكەرلىك اۋەسكەرلەرىن قامتىعان 50 دەي اۆتوردىڭ قازاق حاتكەرلىگىندەگى بارلىق حۇسنيحات ۇلگىسىن قامتىعان 300 دەي تۋىندىسى قويىلىپ، كورگەن جاندى ءسۇيىندىردى، ءتانتى ەتتى.

　　كورمەمەن ۇشتاستىرا وتكىزىلگەن تۇڭعىش رەتكى جۇڭگو قازاق حاتكەرلىك عىلمي تالقى ءماجىلىسىن تانىمال جاس حاتكەر، شينجياڭ تەلەۆيزياسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى قۋاندىق كوبەن ۇلى جۇرگىزدى. عىلمي تالقى ماجىلىسىندە ەڭ اۋەلى اعا بۋىن تانىمال حاتكەر ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى «جۇڭگو قازاق حاتكەرلىگىنىڭ تاريحى» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىن وقىپ، جۇڭگو قازاق حاتكەرلىگىنىڭ جالپى تاريحىنا شولۋ جاساپ، حاتكەرلىك وقۋلىقتارىنىڭ جازىلۋ، قۇراستىرىلۋ بارىسىن بايانداپ، قازاق حاتكەرلىگىندەگى تابىستاردى تۇراقتاندىردى. اعا بۋىن حاتكەرلەردەن مىركامال جالەلقان ۇلى، ابىلەز ءشارىپ ۇلى، ءجۇنىسقان باقاي، ءابدىقادىر مەتەرباي ۇلى،ارعىن قاناپيا ۇلى، تۇرسىنبەك قياش ۇلى، ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى قاتارلىلاردىڭ جۇڭگو قازاق حاتكەرلىگىنىڭ نەگىزىن قالاپ، وشپەس ۇلەس قوسقانىن، وسىدان سوڭ ەركىن كامال ۇلى، ءابىش بايعازى ۇلى، قاناعات ەستەمەس ۇلى، تاسقىن مامىرقان ۇلى، ادالبەك اقماديەۆ قاتارلى ورتا بۋىن حاتكەرلەردىڭ اعا بۋىنداردىڭ ءىزىن جالعاپ، حاتكەرلىك ونەرىن ءتىپتى دە دامىتىپ، جاستارعا ۇلگى بولعانىن، ودان كەيىنگى كەزدە نۇرقات اكىران ۇلى، شاكەن بوكەتاي ۇلى، قۋاندىق كوبەن ۇلى، بەكەن ازىلبەك ۇلى، جارقىن زامانبەك ۇلى، سەرجان ءمىناپ ۇلى قاتارلى جاس بۋىن دارىندى حاتكەرلەردىڭ جەتىلىپ شىعىپ، حاتكەرلىك باقشاسىن قۇلپىرتا تۇسكەنىن ماقتانىشپەن اتاپ ءوتتى. ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلىنان كەيىن تاسقىن مامىرقان ۇلى، ادالبەك اقماديەۆ، نۇرقات اكىران ۇلى، ادالقان ۇسەن ۇلى، قۋاندىق كوبەن ۇلى «قازاق حاتكەرلىگى قاي دەڭگەيدە»، «كومپيۋتەر حاتكەرلىكتىڭ ورنىن باسا المايدى»، «حاتكەرلىك ــ كوركەمونەردىڭ ۇلكەن جانرى»، «ويۋلى جازۋ جونىندە»، «حاتكەرلىك ونەرىمىزدەگى ولقىلىقتار» دەگەن ماقالالارىن وقىپ، قازاق حاتكەرلىگى جونىندە ءار قىرىنان توقتالدى.

　　حاتكەرلەردىڭ ماقالاسى وقىلىپ بولعان ارەدىكتە وسى رەتكى كورمەنى، عىلمي تالقى ءماجىلىسىن ۇستىنە الىپ وتكىزگەن شينجياڭ قازاق مادەنيەت قوعامى جاستار بولىمشەسىنىڭ باستىعى دۋمان جاقىپ ۇلى 2012 – جىلى تامىزدىڭ 6 – كۇنى قۇرىلعان جاستار بولىمشەسىنىڭ قۇرىلۋ ءمان – جايىن، نىسانا – ماقساتىن قىسقاشا بايانداپ، قارجى جاعىنان زور قيىنشىلىق بولسا دا، بولىمشە قۇرامىنداعى جاستاردىڭ جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، قوعامنىڭ ءار سالاسىنداعىلارعا ۇگىت جۇرگىزىپ، اشىق ويلى ازاماتتاردىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، قيمىلدىڭ ءساتتى وتكىزىلۋىنە ايانباي ەڭبەك ەتكەنىن ىستىق ىقىلاسپەن ايتقاندا، زال تولى كوپشىلىك ۇزاققا دەيىن قول سوعىپ قۇرمەت ءبىلدىردى. وسىدان سوڭ سيلىق تاراتۋ سالتى وتكىزىلىپ، ءابدىماجيت ەرتۋعان،قاناعات ەستەمەس ۇلى، ادالبەك اقماديەۆ، ايدىن مولداقىمەت ۇلى،قۋان ساعيت ۇلى، ەرجان اقىت ۇلى قاتارلى بارلىق حاتكەرگە داڭق كۋالىگى بەرىلدى.

　　بۇل رەتكى كورمەنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنە قىسقاشا توقتالساق، ەڭ اۋەلى كولەمى ۇلكەن، دەڭگەيى جوعارى، تۋىندىلاردىڭ ساپاسى وتە جاقسى بولدى، تۋىندىلار ولشەمدى حاتكەرلىك كورمەسىنىڭ تالابى بويىنشا دايىندالدى، ءوزىمىزدىڭ ايگىلى حاتكەرلەرىمىزدەن ءابدىماجيت ەرتۋعان ۇلى قاتارلىلار مەن ۇيعۇر حالقىنىڭ ايگىلى حاتكەرى نياز كەرىم شارقي، عالىمداردان جاقىپ مىرزاقانوۆ، اۋەلقان قالي ۇلى قاتارلىلار تۋىندىلارعا، كورمەنىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا جاقسى باعا بەردى؛ ەكىنشى، جينالعان كورەرمەن كوپ ءارى ەرەكشە ىقىلاستى بولدى، ءبىر جارىم كۇندە كورمەنى تاماشالاۋشىلاردىڭ مولشەرى 3 مىڭ ادام – رەتتەن استى، كوپتەگەن كورەرمەن وزەرى ۇناتاتىن تۋىندىلارىن قولفونمەن، فوتو اپپاراتپەن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الدى، وزدەرى ۇناتقان تۋىندىلاردىڭ الدىندا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ ەستەلىك قالدىردى نەمەسە ءوزى قۇرمەت تۇتقان حاتكەرمەن بىرگە سۋرەتكە ءتۇسىپ ەستەلىك قالدىردى؛ تالقى ءماجىلىسى كەزىندە جۇزدەن استام جاس ارتقى قاتاردا تىك تۇرىپ، ءماجىلىس تاراعانشا ءتارتىپ ساقتاپ، توپتارىن بۇزبادى؛ ءۇشىنشى، حاتكەرلەر ناق مايداندا ونەر كورسەتىپ، ستۋدەنتتەر، باسقا دا جاستار وزدەرى ۇناتاتىن ماقال – ماتەل، قاناتتى سوزدەردى جازدىرىپ الدى؛ ءتورتىنشى، كورمەدە قارت حاتكەرلەردىڭ دە، 9 جاستاعى بالانىڭ دا تۋىندىسى قويىلىپ، حاتكەرلىك ونەرىنىڭ بۇقارالىق نەگىزىنىڭ كۇشتى ەكەنى ايگىلەندى؛ بەسىنشى، جاستارىمىزدىڭ بەرەكە – بىرلىگى، قايىرىمدىلىعى ايگىلەندى، ايتالىق، قازاق ماەنيەت قوعامى جاستار بولىمشەسىنىڭ مۇشەلەرى ءۇرىمجى قالاسىنداعى جەتىم بالالار كۇتىمحاناسىنداعى 5 – 6 بالانى ارنايى ەرتىپ كەلىپ، كورمەنى تاماشالاتقىزدى، بۇنى ەستىگەن جانداردىڭ كوبى ايرىقشا اسەرلەندى؛ التىنشى، تۋىندىلاردى اۆتوردىڭ رۇقساتىمەن باعا تالاستىرىپ ساتۋ قيمىلى وتكىزىلىپ، ءبىرسىپىرا تۋىندى ناق مايداندا ساتىلدى، سەن قازاق سايتىنىڭ جاۋاپتىسى اقىتبەك شەريزات ۇلى بىرنەشە تۋىندىنى ساتىپ الىپ، جارىمىن ءۇرىمجى قالالىق 36 – ورتا مەكتەپ سياقتى قاتىستى ورىندارعا ۇسىندى؛ جەتىنشى، حاتكەرلەر بۇكپەسىز تاجىريبە الماستىرىپ، الداعى جەردە كورمەگە قاتىناستىرىلعان تۋىندىلاردان جيناق كىتاپ شىعارۋ جونىندە، قازاق حاتكەرلىگىندەگى اتاۋلاردى بىرلىككە كەلتىرۋ، جازۋ نۇسقالارىن تۇراقتاندىرۋ جاقتارىندا نەگىزىنەن پىكىر بىرلىگىنە كەلدى؛ سەگىزىنشى، ءۇرىمجى قالالىق 43 – باستاۋىش مەكتەپتىڭ 4 – جىلدىعىندا وقيتىن، حاتكەرلىكپەن شۇعىلدانعانىنا 2 جىل بولعان 9 جاسار ەرحان اقىت ۇلىنىڭ، 2009 – جىلى قازاننان قاڭتارعا دەيىن 15 مىڭ مەترلىك ورام قاعازعا قازاق ماقال – ماتەلىن حۇسنيحاتپەن جازىپ شىققان تولى اۋدانىنىڭ تۇلەگى قۋان ساعيت ۇلىنىڭ، 3 مىڭنان استام حۇسنيحات تۋىندىسىن كىتاپ ەتىپ شىعارتۋعا دايىنداپ وتىرعان بەكەن ازىلبەك ۇلىنىڭ، «اباي»، «اباي جولى» ەپوپياسىن، «قازاقتىڭ قىسقاشا تاريحىن»، «ەلجاۋ كۇنبي»، «سانشورا كۇنبي»، «وڭعاي كۇنبي» روماندارىن، «تاڭجارىق شىعارمالارىنىڭ تولىق جيناعىن» باسپا ۇلگىدە كوركەمدەپ جازىپ شىققان سانجى قالالىق 2 – ورتا مەكتەپتىڭ ادەبيەت وقىتۋشىسى نۇرلان ۋاھاپ ۇلىنىڭ ىزدەنىسى، قاجىرلىلىعى كاسىپتەستەرى مەن كورەرمەندەر اراسىندا كۇشتى اڭىس قوزعادى.

　　وسى رەتكى قيمىلدىڭ وتكىزىلۋىنە شينجياڭ وقۋ – اعارتۋ ينستيتۋتى، اۆتونوميالى رايوندىق حاتكەرلەر قوعامى، شينجياڭ يگىلىك جارناما سەرىكتىگى، سەن قازاق سايتى، تانۇش توي، مەرەكە كيىمدەرى ورتالىعى سەلبەسىپ، جاس قانات كيىمدەرى، پەيىل كومپيۋتەرلىك قىزمەت وتەۋ ورتالىعى، سارقىتجان سالىق ۇلى قاتارلى ورىندار مەن جەكەلەر قولداۋ كورسەتتى.

　　قىسقاسى، بۇل رەتكى كورمە مەن تالقى ءماجىلىسىن جۇڭگو قازاق حاتكەرلەرىنىڭ ءبىر رەتكى ءارى العاشقى ءدۇبىرلى تويى دەۋگە بولادى. كورمە مەن ماجىلىستە ۇيىمداستىرۋشى ورىن كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ، قيمىل اسا تابىستى اياقتادى. سۋرەتتەردى تۇسىرگەن سەنبەك اۋەسقان ۇلى

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى