- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
تۇرسىن جۇرتباي ۇلى: ابايدىڭ ويى بۇكىل ادامزاتقا ورتاق(2)
2012.12.24 14:03 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
ءتىلشى: اباي دەسە ابايسىڭ،
ابايلادىڭ جان-جاقتى.
ريزا ەتتىڭ جارايسىڭ،
قالىڭ ەلىڭ قازاقتى،-دەگەندەي، قازاقتىڭ اقىل-وي، ونەر ولكەسىندە اسقاق كورىنەتىن «اباي» اتتى شىڭ بار، ءوزىڭىز اباي تانۋ سالاسىندا ۇزاق جىل ەڭبەك ەتىپ، تەر توكتىڭىز، ابايدىڭ قازاق ساناسىنا جاساعان بۇرىلىسىن قالاي باعالايسىز؟
تۇرسىن جۇرتباي ۇلى: ءبىرىنشى، ابايدى مەنىڭ قالاي قابىلداۋىم تۋرالى.
ءبىزدىڭ اۋىل، جاڭا ايتتىم، سول شىڭعىس تاۋدىڭ ەتەگىندەگى اباي اۋدانى دەپ اتالاتىن اۋىل. ول اۋىلدا اقساقالدار وتە شەشەن، ۇتىمدى سويلەيتىن، سىنشىل، تالاپشىل كەلەدى. جازدىكۇنگى توبەنىڭ باسىندا، كەشكە جاقىن، كۇن قىزارىپ باتىپ بارا جاتقاندا، القا-قوتان وتىرىپ ايتىلاتىن اڭگىمەلەر؛ قىستى كۇنگى سوعىم باسى، قوناقاسى تۇستارىنداعى اڭگىمەلەر اباي، قۇنانباي، مۇحتار تۋرالى بولاتىن. سول كەزدە سول اڭگىمەلەردى جىلىك ۇستاي وتىرىپ، سۇيەك مۇجي وتىرىپ، قۇلاقتى الا وتىرىپ تىڭدايمىز. كەيدە: «مىناۋ كىمنىڭ بالاسى-ەي»،- دەپ سۇراق قويىپ قالادى، سونداي ساتتەردە جاۋاپ بەرىپ قالساڭ، كادىمگىدەي الاقانىنا سالادى، ايالايدى، «وي مىناۋ قۇيما قۇلاق ەكەن» دەپ، ءوزىڭدى اسىرا ماقتايدى. ال تارتىنىپ قالساڭ كادىمگىدەي رەنجىپ، «وسى كۇنگى جاستار-اي، ۇعىمسىز كەلەدى» دەپ، ءوزىڭدى سىنايدى. سول كەزدە ءبىز ۇزاسا توعىز دا ون ءبىر جاستىڭ مولشەرىندەمىز، سوندىقتان، سەن تىڭداساڭ دا، تىڭداماساڭ دا، قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا، سول اباي اۋدانىندا ەرجەتىپ، ەسەيگەن كەزىڭدە، ابايدىڭ سوزىنە، قۇنانبايدىڭ سوزىنە، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىنىڭ جازىلۋ تاريحىنا قۇلاق قويماي تۇرا المايسىڭ.
ءبىزدىڭ اقساقالدار ەكى مانەرگە بولىنەدى: بىرەۋى شىڭعىستىڭ سىرتىنداعى اقساقالدار، ولار اڭشى، ەر مىنەز، سەرى، ەر كوڭىل كەلەدى، ويتكەنى، ولاردىڭ نەگىزگى ءومىر ءسۇرۋ كوزى اڭشىلىق. جاڭاعى سىرتتا (شىڭعىستىڭ سىرتى ايتىلىپ وتىر: رەداكتوردان) قازىر دە ادام بولمايدى (ەلدى مەكەننىڭ جوقتىعى مەڭزەلسە كەرەك)، ءبىر تاۋدىڭ ارعى جاعىنداعى جايلاۋ سياقتى، ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى سول ەسكى ءومىردىڭ فورماسىمەن بىردەي. ال ويدىڭ ادامدارى دەيمىز، بۇل ەندى جيدەباي، قالا جاق بەتى شىڭعىستىڭ، ونداعى ادامدارىڭ ءسوزى ءبىر باسقا. سىرتتاعىلار: «ۋا داۋرەن -اي، ءوتتى-اۋ دۇنيە-اي، كەشەگى اباي دا ءوتتى –عوي دۇنيەدەن سول ايتقانداي» دەپ وسى ارعى-بەرگى كوشپەلى ءومىردى بىرەسە ارى اپارىپ، سونان كەرى توڭكەرىپ، شايقاپ، جىلعامەن اعىزىپ جىبەرەدى. ال ويدىڭ ادامدارى «اباي ايتقانداي» دەپ سىنمەن قابىلداپ، سىنني ويمەن وعان پىكىر ءبىلدىرىپ، ولەڭنىڭ ءاربىر جولدارىن تالدايدى، ويدىڭ قارتتارى ويدىڭ شەشەنى، سىرتتىڭ قارتتارى ءسوزدىڭ شەشەنى سياقتى. قازىر ۇرپاق اۋىسىپ، ءداستۇر وزگەرىپ بارادى.
اباي ەلىندە ءسوزدى استارلاپ سويلەيدى، ءسوزدى استارلاپ، ەمەۋىرىنمەن عانا ايتساڭ، سول كۇيىنشە ورىندايدى. ەگەر جاي جاپساردى بايانداپ، بۇل بىلاي ەدى دەپ ۇزاق سويلەسەڭ، «مىناۋ ءبىر قىرت ەكەن-عوي، كوپ ءسوزدى ەكەن-عوي» دەيدى. مەن سونى ءوز باسىمنان 76-جىلعا دەيىن كەشىردىم 76-جىلدان كەيىن باستاپ، جاڭاعى قارتتاردىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ولاردىڭ سويلەيتىن ىمى-جىمىن ءتۇسىندىم، بۇل 25كە كەلگەن كەزىم، ويىم دا كىشكەنە ەرەسەك تارتتى. ۇلكەننىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ىعىنا قاراي جىعىلاتىن تاجىريبە جيناقتاعاننان كەيىن عانا، ولار مەنى ىشتەرىنە تارتىپ، باۋىرىنا باستى، شىندىعىن ايتتى دەپ ويلايمىن. وسى قارتتاردىڭ ەمەۋىرىن ءسوزىنىڭ استارىن ءتۇسىنۋىم، ولاردىڭ مەنى باۋىرىنا تارتۋى مەنىڭ ابايدىڭ ولەڭىن تۇسىنۋگە دەگەن كوزىمدى اشتى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اباي تۋرالى مونوگرافيالارىنداعى، تالداۋلارىنداعى ماسەلەلەر ءوز الدىنا كلاسسيكالىق ۇلگى، ال جاڭاعى قارتتاردىڭ تالداعانى مۇلدەم باسقا، وسى مەكتەپتىڭ اسەرى ۇلكەن بولدى-عوي دەپ ويلايمىن. ابايدى سول وي تۇسكەننەن كەيىن ەكى-ءۇش جىلدا ءبىر رەت تولىقتاي وقىپ شىعامىن، سوندا 10-15 كۇن باۋىرىمدى جەردەن كوتەرە الماي قالاتىنمىن، سول جىل بويى ازىق بولادى. سونداي كەزدە اتاقتى ءانشى، دوسىم جانىبەك كارمەنوۆ كەلىپ، كۇنىنە ابايدىڭ ءبىر ءانىن ايتىپ، باۋىرىمدى جەردەن كوتەرتىپ، سەرگىتىپ، الگى العان اسەرىمدى ودان ارتىق ۇستەمەلەپ، نىساناعا كوتەرىپ كەتەدى. سول ويدىڭ ۇزاق ناتيجەسىندە، ابايعا دەگەن العاشقى كوزقاراسىمدى بەينەلەيتىن «كۇيەسىڭ جۇرەك، سۇيەسىڭ» دەگەن كىتاپ جازدىم، جالپى، بۇل شىعارما جان بوستاندىعى تۋرالى كوزقاراسىمدى تولىق بەينەلەيدى. بۇل كەڭەس وداعى كەزىندە تاۋەلسىزدىكتى اڭساپ، قاردىڭ استىمەن جۇرەتىن قىزىل سۋ سياقتى ابايدى قالقالاپ وتىرىپ جازعان ەڭبەگىم ەدى.
ابايدىڭ جۇرەك تۋرالى تەڭەۋلەرى مەن سوزدەرىن، ۇعىمدارىن تالداعان ءبىر كىتاپ جازعىم كەلەتىن، بۇل 18-19 جاستان بەرگى اڭساعانىم، ول ءالى جۇزەگە اسقان جوق. كەيىن بىلە كەلسەم، جۇرەك تەك قانا پوەزيالىق وبراز ەمەس، ول «كالىپ» دەگە ۇلكەن فيلوسوفيالىق باعىت ەكەن. دەگەنمەن دە: «38-ءسوزدىڭ كىلتىن تاپتىم، ەندى اباي تانۋعا قايتىپ ورالمايمىن، ويتكەنى ونى تەرەڭدەپ تالداۋعا ساۋاتىم جەتپەيدى»،-دەپ، 94-جىلى 14-جەلتوقسان كۇنى ءوزىمنىڭ ءبىر ايتىپ قالعانىم بار. ارادا مىنە 20 جىلعا تارتا ۋاقىت ءوتتى، الايدا كۇندەلىكتى وي جيىپ، ءسوز جيىپ، ابايعا جۇگىنىپ جۇرگەندىكتەن، ابايدىڭ ويلاۋ جۇيەسىمەن دۇنيەنى ءتۇسىنۋ، ونىڭ جالپى يسلام ويلاۋ جۇيەسىنىڭ جۇلگەسى مەن پوەتيكاسىنىڭ، دۇنيە قابىلداۋىنىڭ قۇرىلىمى تۋرالى ءبىر كىتاپتىڭ جوباسى تولىقتاي پىسىپ جەتىلدى. اللا قالامعا قۋات بەرسە، جانعا قۋات بەرسە، ويعا قۋات بەرسە، وسىنى اباي تۋرالى ءومىر باياندىق كىتاپ جازىپ بىتكەننەن كەيىن قولعا الامىن دەپ ويلايمىن.
ال، اباي وتە كۇردەلى تۇلعا. الميساقتان باستاپ وسى كەزەڭگە دەيىنگى قازاقتىڭ كوشپەلى الەمىندەگى، تۇركى الەمىندەگى باسىنان كەشكەن ويلاۋ جۇيەسى، جان جۇيەسى، پسيحولوگياسى، فيلوسوفياسى، تۇرمىس تىرشىلىگى، زاڭى، ءداستۇرى، ەكونوميكاسى تاعدىرى، تۋرالى كوشپەلى جۇرتتىڭ اقىل وي-جينتىعى ابايدىڭ سەكسەن-اق ولەڭى ارقىلى جيناقتالىپ پوەتيكالىق قۋاتپەن بەرىلگەن. اباي دانا، ال دانالاردىڭ قۇپياسى ەشقاشان دا تولىعىمەن اشىلمايدى، دۇنيەدە ۇلتتىق دانالار وتە سيرەك، ونىڭ قاتارىنا ەۆروپادا گەتە، ورىستا پۋشكيىن، قازاقتا اباي بار، بۇلار تازا ۇلتتىق دانالار. ال ولاردىڭ ويىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن عۇلامالار، مىسالى مۇحتار اۋەزوۆ عۇلاما ادام، ابايدىڭ جان جۇمباعىن دۇنيەگە ءتۇسىندىرىپ بەردى، دانا دەپ ءبولىپ وتىرعانىم، مىسالى لەرمونتوۆتىڭ، بايروننىڭ، ەسەنينىڭ، ماعجاننىڭ ولەڭدەرىن وقىپ اسەرلەرنىپ ۇلكەن ءلاززات الۋعا بولادى. الايدا ونى تۇراقتى زەرتتەپ، ماڭگىلىك قۇپيالىق رەتىندە پايدالانا المايسىڭ، ءبىر جىل بەس جىلدان كەيىن سول ولەڭدەردىڭ بارلىعى كادىمگى جاتتاندى، ءبىراق اسا ۇزدىك پوەزيالىق تۋىندىعا اينالادى. بۇل رەتتەن العاندا ابايدى ءار وقىعان سايىن، ءار جولى ونىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلگەن سايىن، ەكى ءسوزدىڭ باسىن قوسىپ جاڭا ماعىنا بەرگەن كەزىندەگى ونىڭ تۇپكى ۇعىمىن تۇسىنگەن سايىن، ونىڭ جۇمباعى تەرەڭدەي بەرەدى، سوندىقتان دا بۇل قازاق ءۇشىن، ماڭگىلىك رۋحاني قاينار، كيەلى بۇلاق كوزى، ءابىلحايات سۋسىنى دەپ ويلايمىن.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
