بەتتى ساقتاۋ | باس بەت قىلۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى    
  • ورتالىق
  • ەل ءىشى
  • شينجياڭ
  • حالىقارا

سۋرەتتى حابار

حالىق تورابى

ءجاۋدىر شالعام(5)

2013.01.22 13:50    

  5

  بۇرىن قارا بالانىڭ جاعدايىن ءبىلۋ ءۇشىن ۇستاحانا ۇڭگىرىنە جۇپتارىن جازباي ءجيى باس سۇعاتىن بويجەتكەن مەن ءبادىزشى جىگىت ونى مۇلدە ۇمىتقانداي ون نەشە كۇن بويىنا ءىز سالمادى. ءار كۇنى تۇستە جانە تۇندە كەندىرلىك جاقتان شىققان بوزشا تورعايدىڭ تامىلجىعان اۋەنىن ەستىگەندە قارا بالا بۇل جىرشى قۇستىڭ نە ىزدەپ جۇرگەنىن بىلەتىن كىسىشە سالقىن جىمياتىن. تەمىرشى جىگىت مەزگىلسىز سايرايتىن بوزشا تورعايعا قارا بالادان گورى بىرنەشە كۇن كەشەۋىلدەپ نازار اۋداردى. سونان ول ۇڭگىردەن باسپالاپ اڭدىپ ءجۇرىپ مۇنىڭ سىرىن ءبىلدى: بوزشا تورعاي سايراي قالسا، ءبادىزشى جىگىت ورنىندا بولماي شىعادى، جۇيزى بويجەتكەن دە بايىرقالاپ وتىرا الماي جان-جاعىنا جالتاقتاپ ءبىراز وتىرادى دا بالعاسىن تاستاپ تايىپ تۇرادى. بويجەتكەن كەتىپ كوپ وتپەي بوزشا تورعايدىڭ ءۇنى وشەدى. سول ساتتە، تەمىرشى جىگىتتىڭ كەيپى دە بۇزىلادى، مىنەزى دە قوتيىندانادى. ول اراق ءىشۋدى دە ۇيرەندى. قارا بالا وعان ءار كۇنى كوپىردىڭ ارعى جاعىنداعى قىستاق لاپكەسىنەن ءبىر قۇمىرا باتات اراعىن اكەلىپ تۇرادى.

  بۇل ءبىر سۇتتەي جارىق ايلى ءتۇن ەدى. بوزشا تورعاي تاعى دا سايرادى. كەندىرلىكتىڭ جىبەك سامالى ءمايىم ماحابباتتاي بۇكىل ەڭبەك الاڭىن سىپايى سيپاپ ءوتتى. تەمىرشى جىگىت ءبىر قۇمىرا اراقتى قولىنا الدى دا، دەم الماي ءبىر جولدا جارتىسىنا دەيىن تارتىپ جىبەردى. وڭەشىن قىرعان اششى اراقتان كوزدەرى جاساۋرادى. تەتە مەڭگەرۋشى ليۋ تايياڭ كەلىنشەك الاتىن بولىپ ۇيىنە كەتكەن-دى. جۇرت ەڭبەككە مۇلدە پەيىلسىز. تۇندەلەتىپ كەزەكتەن تىس جۇمىس ىستەيتىن بولعان بادىزشىلەردىڭ دەنى ۇڭگىرلەرىندە جاتىپ الىپ شىلىمدارىن سورادى. شىڭايتىن بۇرعى دا جوق. پەشتىڭ وتى ولەۋسىرەپ جانىپ تۇر.

  - قارا بالا……بول، دودەڭە بىرنەشە شالعام اكەل……سپەرت تەمىرشى جىگىتتىڭ اش وزەگىن اۋزىنان وت جالىن بولىپ اتىلارداي ورتەپ بارادى.

  - قارا بالا كورىكتىڭ قاسىندا تەمىرشى جىگىتتەن كوز الماي قازديىپ تۇر.

  - سەنىڭ تاياق جەگىڭ كەلىپ تۇر ما ؟ بار دەيمىن……

  قارا بالا اي جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان ەگىستىككە كىردى. اسا تىلسىم كەندىرلىكتەن وراعىتىپ، القارا كوك باتات ەگىستىگىن كەسىپ ءوتىپ، شالعام تانابىنا دا جەتتى. ول شالعامىن كوتەرىپ ۇڭگىرگە قايتىپ ورالعاندا، تەمىرشى جىگىت الدە قاشان قورىلعا باسىپ، توسەگىندە قيسىق سۇلاپ جاتىر ەكەن. قارا بالا اكەلگەن شالعامىن توسكە قويدى. قولى ءدىر-ءدىر ەتىپ پەشتىڭ وتىن قاعىستىردى. ءبىراق باياعىداعى كەڭىستىككە كوتەرىلىپ ورتەكەدەي وينايتىن – ءبىرى جاسىل، ءبىرى سارى ەكى جالىن كەلمەسكە كەتكەندەي. ول توستەگى شالعامدى ءار قىرىنان باقىلادى. شالعام ءبىر قابات قىزىلى كۇڭگىرتتەنگەن ەسكى شۇپەرەكپەن كىرەۋكەلەگەندەي كەسپىرسىز كۇيكى كورىندى. كوڭىلى جۇدەپ، ساعى سىنعان بالا باسىن تومەن سالدى.

  بۇل تۇندە قارا بالا جاقسى ۇيىقتاي المادى. ءبىر ۇڭگىر تاۋىپ وعان جاتارى جاتسا دا دوڭبەكشىپ شىقتى. تەتە مەڭگەرۋشى ليۋ تايياڭ بولماعان سوڭ، ەڭبەكشىلەر تۇگەل ۇيلەرىنە قايتىپ كەتكەن ەدى. ۇڭگىردە جۇپ-جۇقا توسەمەل سابان عانا قالىپتى. اي جارىعى ۇڭگىرگە قيالاپ ءتۇسىپ تۇر. ۇڭگىر ءىشى بوزعىل، تىم سۇركەي، وزەننىڭ گۇرىلى، كەندىرلەردىڭ شۋىلى، باتىس جاقتاعى ۇڭگىردەن شىققان تەمىرشى جىگىتتىڭ قورىلى جانە باسقا دا قىم-قۋىت دىبىستار قۇلاعىنا مازا بەرمەيدى.تاستاعى سابانداردان شاعىلىسقان جارىق تۇپ-تۋرا كوزىنە ءتۇسىپ تۇر. ول ساباندى جيىپ ءبارىن ءبىر جەرگە شوقيتىپ ءۇيدى. سوسىن ءوزى سوعان كومىلدى. جەل ساباننان دا ساڭىلاۋ تاۋىپ گۋلەپ تۇر. ول بۇرىسە ءتۇستى. قوزعالۋعا باتىلى بارار ەمەس. قانشا ۇيىقتاماقشى بولسا دا كوزى ىلىنبەيدى. الگى شالعام ويىنان شىقپايدى. سونىڭ ءوزى قانداي شالعام دەشى. التىنداي راۋلاپ ەدى، جاۋدىرەگەن ءمولدىر ەدى. ول ءوزىن بىردە وزەندە، بىردە شالعام تانابىندا تۇرعانداي، سونى ىزدەيدى-اي، ىزدەيدى……

  ەكىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ، كۇن شىقپاعان، ايدىڭ اقساڭى دا تولىق سونبەگەن شاق ەدى، قۇرىلىس ورنىنىڭ ۇستىنەن اپالاقتاپ قالىڭ قارعا ۇشىپ ءوتتى. توسپا باسىندا ولاردىڭ توگىلىپ-شاشىلىپ ارام قاۋىرسىندارى قالدى. شىعىس جاقتاعى كوكجيەكتەن گۇجىم داراقتاي ون نەشە سۇرعىلت بۇلت پايدا بولدى. ونىڭ بۇتاقشالارىنا الەم-جالەم جىرىم-جىرىم شۇپەرەكتەر بايلانعان ءتارىزدى. قارا بالا ۇڭگىردەن شىعا اناۋ كۇنگى بەزگەك قىسقانداي قالشىلداعان كەيپىنە كەلىپ جامان قالتىراپ كەتتى. تەتە مەڭگەرۋشى ليۋ تايياڭ كەشە قايتىپ كەلگەن-تىن. ول كەلە قۇرىلىس جاعدايىن تەكسەرىپ، قاتتى رەنجىدى. بارشا جۇمىسكەرلەردى ءبۇرىستىرىپ جەردەن الىپ، جەرگە سالدى. سوندىقتان بۇگىن ەلدىڭ ءبارى وتە ەرتە كەلدى. جۇمىسقا دا ىنتالى كىرىستى. قۇرىلىس باسىندا تارس-تۇرس، شاق-شۇق ەتكەن بالعالار شۋىلداعان كولباقاداي ۇزاق ءبىر سارىنعا كوشتى. بۇگىن جوندەۋگە اكەلگەن بۇرعىلار دا وتە كوپ ەدى. تەمىرشى جىگىت تە بۇگىن ءوز ىسىنە وتە مۇقيات، ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ، جۇمىسىن ساپالى تىندىرىپ ءجۇر. بۇرعىلارىن جوندەتۋگە كەلگەن بادىزشىلەر ونى تەمىردىڭ سۋىن تابۋعا كەلگەندە شىنىندا قارت ۇستادان دا وزدىڭ، قولىڭنان شىققان بۇرعىلار وتكىر ءارى بەرىك، تاستى ۇتىمدى قابادى دەپ اۋىز جاپپاي ماقتايدى.

  كۇن ارقان بويى كوتەرىلگەندە ءبادىزشى جىگىت ەكى بۇرعىسىن جوندەتۋگە اكەلدى. ءار ەكەۋى دە جاڭا ەكەن. جەكە باعاسى ءتورت-بەس يۋاندىق بۇرعىلار كورىنەدى. كوكىرەگى كۇيگە تولعان كوڭىلدى بادىزشىگە كوز قىرىن تاستاعان تەمىرشى جىگىتتىڭ سىڭار جانارىنان ءبىر ىزعارلى ساۋلە جىلت ەتكەن ەدى. ءبادىزشى جىگىت تەمىرشىنىڭ قاس-قاباعىنان ونداي سۇمدىقتى بايقاي العان جوق. قاشاندا باقىت قۇشاعىنداعى جاننىڭ كوزىنە كورىنەتىنى باقىت عانا بولماق. قارا بالا ىشتەي سەسكەنىپ وتىر. ول تەمىرشى جىگىتتىڭ ءبادىزشىنى اقىماق ەتپەكشى بولعانىن باعانا-اق بىلگەن. تەمىرشى ەكى بۇرعىنى دا الاۋلاتا قىزدىردى. توسكە قويىپ، نەمكەتتىلەۋ ۇشىن شىعاردى. سونان سۋعا ءبىر-اق توعىتتى.……

  ءبادىزشى جىگىت بۇرعىلارىن الىپ شىعىپ كەتكەننەن كەيىن تەمىرشى مازدەنە ميىق تارتتى:

  - قىزتالاق، اعا شونەسى سونداي نەمەگە دە سۋىن تاۋىپ بۇرعى شىڭاپ وتىرا ما؟- دەدى قارا بالاعا كوزىن قىسىپ،- ۇلىم، سەن ايتشى، الگى مەنىڭ اۋىرەلەنۋىمە تاتيتىن ادام با؟ قارا بالا ءدىر-ءدىر ەتىپ بۇرىشقا تىعىلدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ءبادىزشى جىگىت قايتا كەلدى.

  - جالعىز كوز پەرى، سۋىن تاپقانىڭ وسى ما؟- دەدى ول ەكى بۇرعىنى دا تەمىرشىنىڭ الدىنا تاستاپ.

  - قىزتالاق، نەمەنەگە اكىرەڭدەيسىڭ؟- دەدى تەمىرشى.

  - كوزىڭدى اشىپ قارا مىناعان!

  - بۇرعىڭنىڭ ءوزى جارامسىز.

  - وتتاپسىڭ، سەن اعا شونەڭدى تالكەك ەتپەكشىسىڭ-عوي.

  - تالكەك ەتسەم نە بولىپتى؟ سەنى قۇسالاندىرماقشىمىن!

  - سەن، سەن،- دەدى ءبادىزشى جىگىت قۋ شۇپەرەكتەي تاتارىپ،- مىقتى بولساڭ بەرى شىق!

  - اعا شونەڭ قورقار جاماننان قاتتى! تەمىرشى جىگىت بەلىندەگى سىرلى شۇپەرەكتى شەشىپ تاستادى دا، جالاڭ كەۋدە قالپىندا ارباڭداپ الدىعا شىقتى.

  ءبادىزشى جىگىت توسپانىڭ الدىنداعى قۇم قايراندا مايكەشەڭ تۇر. ول دا جاكەتى مەن قىزىل سپورت جەيدەسىن سىپىرىپ تاستاپتى. سوم تۇلعالى، زيالى كەسكىندى ادەمى جىگىت بايشىنارداي شىمىر دا ەكەن. ال اناۋ تەمىرشى قولدارى ۇزىن، بوربايى قىسقا، بۇلشىق ەتتەرى ابدەن تولىسقان، بىلەۋ-بىلەۋ، بۇجىر-بۇجىر.

  - قارۋ الامىز با، جوق پا؟- دەدى تەمىرشى قارسى جاعىن مۇلدە بويىنا توعىتپاي.

  - ەركىڭ،- دەدى ءبادىزشى دە يەگىنىڭ استىنان قاراپ.

  - ەڭ جاقسىسى اكەڭنەن ءتىلحات اكەل، مەنەن ۇلىنىڭ قۇنىن سۇراپ جۇرمەيتىن بولسىن.

  - سەن ەڭ جاقسىسى ۇيىڭە بارىپ تابىتىڭدى دايىنداتىپ قوي.

  وسىلاي ەرەگەسە كەلە، ەكەۋى قوياما-قولتىق ومىراۋ قاعىسقا تامان باردى. قارا بالا اۋاشاراق بارىپ جانى تۇرشىگە سەلك-سەلك ەتىپ جۇرەسىنەن وتىرعان ەدى. وعان ءبادىزشى مەن تەمىرشىنىڭ العاشقى ايقاسى سوقتالى شايقاس ەمەس، بالانىڭ ويىنى سياقتى سەزىلدى. ءبادىزشى الدىمەن تەمىرشىنىڭ بەتىنە بىلش ەتكىزىپ تۇكىردى. تەمىرشى وعان قۇلاشتاي ۇزىن قولىن سىلتەدى. ءبادىزشى شەگىنىپ ەدى، جۇدىرىعى دارىمادى. تاعى تۇكىردى. قول تاعى سىلتەلدى. جالتاردى. جانە تيمەدى. ءبىراق ءبادىزشىنىڭ ءۇشىنشى تۇكىرىگى اۋىزدان شىعىپ ۇلگەرگەنشە يىقتان الا تيگەن پارمەندى جۇدىرىق ونى ەركىنەن تىس تۇردە بۇكىل دەنەسىمەن ءبىر دوڭگەلەنتىپ تاستادى.

  - توبەلەسپەڭدەر، قويىڭدار،- دەپ جۇرت قاماجاۋلاي شۋلايدى. الايدا الدىعا شىعىپ اراشالاۋشى جوق. ارى-بەرىدەن سوڭ جاڭاعى ايعاي دا توقتادى. جۇرت كوزدەرى باقىرايىپ، دەمدەرىن ىشىنەن الىپ، ءبىتىمى ەكى باسقا ەجىرەيگەن ەكى سويقاننىڭ جەكپە-جەگىن تاماشالاپ تۇرىپ قالدى. جۇيزى بويجەتكەن اپپاق قۋداي بولىپ، قاسىنداعى ءبىر قىزدىڭ يىعىنا مىقتاپ جابىسىپ تۇر. سۇيگەن جىگىتىنە تەمىرشىنىڭ تەمىر جۇدىرىعى سارت ەتكەندە بۇل دا اقىرىن ىڭىرسيدى. كوزدەرى دە قارا راۋشانداي جاساۋراپ جايناپ تۇر.

  جەكپە-جەكتىڭ نەمەن تىنارى قازىرشە بەلگىسىز. سارت-سۇرت، الما كەزەك سىلتەسكەن جۇدىرىق. ءبادىزشى جىگىت ءوزىنىڭ يىعىنان عانا كەلەتىن قارسىلاسىنا جۇدىرىعىن كەلىسكەن اسا ءبىر جاراسىممەن ءجيى سىلتەيدى. ءبىراق ونىسى تىم پارمەندى ەمەس، قاڭقىڭقىراپ تيەتىن سۇيكەمەگە جۋىق. ال قيمىلى شابانداۋ تەمىرشىنىڭ سىلتەگەن جۇدىرىعى ءزىلدى، كۇشتى. قاداپ ۇرعان ءاربىر جۇدىرىعى ءبادىزشىنى ءبىر دوڭگەلەتپەي قويمايدى. كەيىنىرەك، تەمىرشىنىڭ شەكەسىنەن ءبىر جۇدىرىق قاتتى ءتيىپ، باسى زەڭگىپ كەتتى. وسى ورايدا ءبادىزشى وعان دۇرسىلدەتىپ جۇدىرىعىن جاۋدىردى-اي. تەمىرشى بۇعا قالىپ ءبادىزشى جىگىتتىڭ قولتىعىنىڭ استىنا كىردى دە ىشتەن الدى. ءبادىزشى جالما-جان ونى باسىنان قاپسىرا قۇشاقتادى. بىرەسە ارتقا، بىرەسە الدىعا ءوزارا يتەرىسكەن تەكە تىرەستەن كەيىن، اقىرىندا ءبادىزشى جىگىت شىداس بەرە الماي، قۇم قايراڭعا شالقاسىنان جىعىلدى.

  ادامدار دۋىلداپ، الاقايلاسىپ جاتتى.

  تەمىرشى جىگىت تۇرەگەلىپ، اۋزىنداعى قاندى تۇكىردى. تالاسقىش اتەشتەردىڭ جەڭىمپازىنداي دارديىپ باسىن قيسايتتى.

  ءبادىزشى جىگىت جەردەن تۇرا سالا، تەمىرشىگە اتىلدى. ءبىرى اق، ءبىرى قارا ەكى بادەن ۇستاسىپ ۇمار-جۇمار بولا كەتتى. بۇل جولى ءبادىزشى ەڭكەيىڭكىرەپ، ىشكە كىرگىزبەستىڭ، اياقتان العىزباستىڭ ساقتىعىن جاساپ-اق ءجۇر. ءتورت قول ءبىر-بىرىنە جارماسا كەتىپ، قاتتى-قاتتى جۇلقىسادى. كەيدە ءبادىزشى تەمىرشى جىگىتتى ۇرشىقشا ءۇيىرىپ لاقتىرماقشى بولادى. ءبىراق دىتتەگەن ماقساتىنا جەتە المايدى. ءبادىزشى اقىرىندا قاتتى ەنتىگىپ كەتتى. سۇمەك بولىپ جان تەرگە ءتۇستى. تەمىرشىدەن جىلت تا شىققان جوق. دىمى قۇرىپ، ءالى ۇزدىككەن ءبادىزشى اياعىن المەك-تالمەك باسىپ سەندەلەكتەي باستادى. ول بولبىراپ بويىن قايتا جيعانشا، تەمىرشى جىگىت قولىن سەرپە ىشكە كىرىپ بەلدەن الدى دا قاۋسىرا قايقايتتى. تىنىسى تارىلىپ، جۇرەگى القىمىنا تىعىلعان ءبادىزشى جىگىت سەرەڭ ەتىپ تاعى دا شالقاسىنان ءتۇستى.

  ءۇشىنشى كەزدەسۋ ءبادىزشىنىڭ ءتىپتى ايانىشتى جەڭىلىسىمەن اياقتادى. تەمىرشى ىشكە سۇعىنا كىرىپ، يىعىنا سالا، ونى ەكى مەتىردەي جەرگە لاقتىرعان ەدى.

  جۇيزى بويجەتكەن جىلاپ كەلىپ باس سالدى، ءبادىزشىنى قولتىعىنان دەمەدى. جۇيزى بويجەتكەننىڭ جىلاعان ءۇنىن ەستىگەندە، تەمىرشىنىڭ جۇزىنەن تەپسىگەن ماناعى قۋانىش كۇلكىسى بىردەن عايىپ بولىپ، قاباعى سالبىراي قالدى. ول ءالى سىلەيىپ تۇر. ءبادىزشى ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا جۇيزىنىڭ قولىن قاعىپ تاستاپ، جەردەن ءبىر ۋىس قۇم توپىراق الىپ، تەمىرشىنىڭ بەتىنە شاشىپ جىبەردى. تەمىرشى ءتۇز تاعىسىنداي اقىرىپ-باقىرىپ، قۇم كىرگەن ماڭدايداعى جالعىز جارىعىنان قول الا الماي ونى ۋقالاي بەردى. وسى ورايدا، ءبادىزشى اتىلىپ كەلىپ، قىلقىندىرا باسىپ الىپ، تەمىرشىنىڭ باسىن جۇدىرىقتىڭ استىنا الىپ تۇيگىلەدى-اي……

  سول كەزدە ادامداردىڭ اياعىنىڭ اراسىنان ءبىر قارا كولەڭكە شىعا كەلدى. بۇل – قارا بالا ەدى. ول كەلە ءبادىزشىنىڭ ارقاسىنا قونا كەتتى دە، ءبادىزشىنى شىقشىتتاپ، تاۋىقتىڭ تۇياعىنداي قارا شەڭگەلىن القىمىنا باتىرا، بار پارمەنىمەن شالقايتا تارتتى. ءبادىزشى ىرسيىپ، تىستەرى اقسيىپ، «وي-وي» دەي بەردى دە، كەسكەن تەرەكتەي «گۇرس» ەتىپ سۇلادى.

  تەمىرشى جىگىت جانتالاسۋدا. ول جەردەن كۇرەكتەي الاقانىمەن تاس جارقىشاقتارىن كوسىپ الىپ ءتورت توڭىرەگىنە لاقتىرادى. «حايۋان! ءيت-شوشقا!»- دەگەن يانات سوزدەر ارالاس تاس جارقىشاقتار بۇرشاقشا جاۋعاندا، تۇرعان ەل-جۇرت ۇيقى-تۇيقى بولىپ باس امانداپ قاشا جونەلدى. كەنەت جۇيزى بويجەتكەننىڭ شىڭعىرعان ايانىشتى داۋىسى ەستىلدى. تەمىرشىنىڭ قولى دا كىلت تىنا قالدى. كوزىنە تۇسكەن توپىراقتاردى كوز جاسى كوز قۇيرىعىنا ايداپ، قاراشىعى ساڭىلاۋلانىپ ءبىراز اشىلعان ەكەن. جۇيزى بويجەتكەننىڭ وڭ جاق كوزىنەن كوزدەن شىققان سۇيىرىك سوياۋ زالىتتەس بولىپ قادالىپ تۇرعان اقشۋلان تاس جارقىشاعىن بۋالدىر بولسا دا كوردى. ول تاماعىن جىرتا باقىرىپ، كوزىن قولىمەن باسىپ الدى. سونان جەرگە جاتا قالىپ قينالا جۇلقىنىپ-بۇلقىنىپ دوڭبەكشىدى-اي.

  قارا بالا بويجەتكەننىڭ شىڭعىرعان داۋىسىن ەستىگەن زاماتتا قولىن بوساتتى. ءبادىزشىنىڭ القىمىندا ەكى جولاق بولىپ، ونىڭ ساۋساعىنىڭ كۇيەلى قانتالاعان تابى قالىپتى. ادامدار ابىر-سابىر بولىپ جاتقاندا، ول بىلدىرمەي ۇڭگىرىنە قايتىپ كەلدى دە، ەڭ قاراڭعى قالتارىسقا كىرىپ بۇرىسە جايعاستى. سونان قۇرىلىس باسىنداعى ساپىرىلىسقان ادامدارعا ۇرلانا كوز ۇزاتتى.
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
 
  بۇل حابارعا باعاڭىز
  • 1. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
    2. قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
    3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
    4. ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.