قۇسبەگىنىڭ قۇپياسى

باعداۋلەت باتىربەك ۇلى

2013.07.22 16:36   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　ەرتەدەن بەرى ۇلتىمىز تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، سۋدىڭ تۇنىعىن، ءشوپتىڭ شۇيگىنىن قۋىپ، ءتورت ماۋسىمدىق مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانىپ كەلگەن. سول كەزدە ءتورت تۇلىگىن كۇيلى باعۋمەن بىرگە، جاپان دالاداعى تاڭى جىرتىلىپ ايىرىلاتىن دالا اڭدارىن قاقپان، تۇزاق قۇرىپ، ءيت جۇگىرتىپ ۇستادى. ساداق تارتىپ، مىلتىق اتۋ سياقتى مەرگەندىكتى دە كاسىپ ەتىپ، ءتۇز تاعىلارىنىڭ ىشىندەگى «الال» دەگەن حايۋانداردىڭ ەتىن ازىق ەتتى، ءبىر ءبولىم حايۋاناتتاردىڭ تەرىسىن كىيىم قىپ كيدى. اناۋ، كوك اسپاندا ساڭقىلداپ ۇشقان قىران بۇركىتتىڭ دە اڭ-قۇس الاتىن ەرەن مىقتىلىعىن بايقاپ، ءادىس-امال، ايلا تاۋىپ ۇستاي ءبىلدى. قايرىپ-باپتاپ، قولعا ۇيرەتىپ، جانسەرىگى ونەرى رەتىندە قىزىعىنا شومدى. قىران بۇركىتتى قاسقىر، تۇلكى، ەلىك، ۇكى سياقتى سول كەزدەگى تەرىسى باعالى اڭ-قۇستارعا سالىپ تۇلكى ىشىك، تۇلكى تۇماق، قاسقىر ىشىك، ۇكىلى تاقيالار كيىپ، ۇلكەن-كىشى، قىز-جىگىتتەر توي-توكىن، مەرەكە-مەيرامداردا مىرزالانىپ ساندەندى. باي اۋىلىنىڭ ازاماتتارى قىراندارىن قولعا كوتەرىپ، جۇيرىك تازىلارىن ەرتىپ «سالبۋرىنعا» شىعىپ، ساۋىق-سايران، ساياتشىلىق قۇرىپ، قۇستىڭ قىزىعىنا شومىپ، قىراندارىن ماقتاسىپ، العان تۇلكىلەرىن ءبىر-بىرىنە بايلاپ ءماز بولدى.

　　مىنە، وسىنداي قىرانىڭ قىزىعىنا شومىپ، ونى يگىلىگىنە جاراتا بىلگەن ۇلىتىمىز كوكتەگى ءتۇز تاعىسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جىرتقىشىن ۇستاپ ۇيرەتكەن شەبەرلىگىنە، ونى جانسەرىگى ەتە بىلگەن دوستىعىنا قايران قالماي تۇرا المايسىڭ. قىران بۇركىت، ۇشقىر تازى، جۇيرىك ات، بەرەن مىلتىق جىگىتتىڭ قىرسىعن الادى، وتباسىنا باقىت سىيلايدى دەپ ەڭبەكشىلدىككە باۋلىسا، ەندى ءبىر جاعىنان ولاردى جەتى قازىنانىڭ بىرەۋىنە كىرگىزىپ، ۇلىتىمىزدىڭ باقىت-بايلىعى رەتىندە قاراپ كەلدى.

　　قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا،

　　تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعانعا،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، جاڭا جاۋعان قاردىڭ تاڭ سارىدەگى كەزىن «قانسونار» دەپ اتايدى. بۇل كەزدە «ءۇپ» ەتكەن جەل بولمايدى دا، تۇلكىنىڭ جاڭا ءىزى وڭاي كوزگە شالىنادى. ساياتشى ءىزدى قۋىپ، تۇلكى جاسىرىنعان جەردى ءدال تاۋىپ، قىران بۇركىتتىڭ وتكىر تۇياعىنا ءىلدىرىپ ولجالى بولىپ، قانجىعاسى مايلانىپ قايتادى. ايتسا ايتقانداي قۇستىڭ بارلىق سىرىنا قانىق بولا بىلگەن قۇسبەگىلەر كوكتەگى قىراندى تۇرگە بولدى، قانات-قۇيرىقتارىنا قاراپ جاسىن ايىرا ءبىلدى، مىنەز-قۇلقىنا، تەگەۋىرىن، توپشى، تۇياعىنا جانە وتكىر جانارىنا قاراپ العىرلىعىن، سەزگىرلىگىن، باتىلدىعىن، مىقتىلىعىن، سونداي-اق قاي تاۋدىڭ بۇركىتى ەكەنىن دە ءدال باسىپ ايتىپ وتىردى.

　　قىراننىڭ ءتۇر-تۇسى

　　ءتۇسى ءبىرشاما سارىعا جاقىن قۇستى سارى قۇس، يىعىندا اق ءجۇنى بار قۇستى اقيىق دەپ اتاستى. ەڭ مىقتى قىران باسىنان مۇز- قار كەتپەيتىن ۇلى تاۋلاردا جاسايدى، مۇنى «مۇزبالاق»، «قاندى بالاق» دەپ اتايدى. مۇزبالاقتىڭ قايسار كۇشى ارلانعا، ارقار، كيىكتەرگە ەمىن-ەركىن جەتەدى. مۇنداي قۇستار تاۋ باسىندا قاتتى داۋىل تۇرعاندا ەتەكتەرگە تۇسەدى. وسى كەزىنەن پايدالانىپ شەبەر قۇسبەگىلەرى تور قۇرىپ ۇستاپ الىپ جاتاتىن جايتتەر دە بار.

　　ءتۇز قىراندارىن ۇستاۋدىڭ ادىستەرى

　　تور قۇرىپ ۇستاۋ ــ يىرىلگەن جىپتەن ەنى ەكى مەتر، ۇزىندىعى ءتورت مەتردەي مولشەردە كەرەگە كوز ەتىپ توقىپ شىعادى. مۇنى تور دەپ اتايدى. توردى تاۋدىڭ باۋرايىنداعى الاڭقىلارعا ون نەشە جىڭىشكە كەسكەن تالمەن تىكتەپ، دوڭگەلەكتەپ قۇرادى دا، ىشىنە ولەكسە جانە كەزقۇيرىق سىياقتى كىشكەنە قۇستاردى ءتىرى بايلاپ قويادى. مۇنداعى سەبەپ: كەز قۇيرىق ولەكسەنى جەپ جاتىپتى،-دەپ اشىققان اسپانداعى قىران تاماقساۋلانىپ، كەزقۇيرىقتان تارتىپ الۋ ءۇشىن كوكتەن بار ەكپىنىمەن قۇيىلىپ كەلىپ، تورىعا كەلىپ ۇرىلىپ، يلەكتەنىپ قالادى. وسى كەزىن كۇتىپ جۇرگەن ساياتشى قولى جەتپەي جۇرگەن قىرانىن توردان اجىراتىپ اكەتەدى.

　　قاقپان قۇرىپ ۇستاۋ ــ بۇل قاقپان بۇركىت قاقپانى دەپ اتالىپ ءبىر سەرپەرلى بولىپ جاسالادى دا، قاندى اۋزىنا قۇرىم كيگىز ورالىپ جەرگە جيرما سانتيمەتر مولشەرىندە جاسىرىلىپ، قاقپان بەتىنە ءشوپ-شالاڭ شاشىپ، سەزىكتەنبەيتىندەي ەتىپ قويادى. قاسىنا مالدىڭ ولەكسەسى تاستالادى. ال قاقپاننىڭ شىنجىرى دا ەلۋ سانتيمەتر ارالىققا جاسىرىلىپ، تەمىر قازىق مىقتاپ قاعىلادى. ولەكسەگە كەلگەن ءتۇز تاعىسى جاسىرىلعان قاقپانعا ءتۇسىپ وڭاي ۇستالىپ قالادى.

　　ۇيادان ۇستاۋ ــ بۇركىت ۇياسىن كوبىنەسە قۇزار شىڭداردىڭ ۇشار باسىنداعى جارتاستىڭ قاتپارىنا، از مولشەرى ءزاۋلىم قارت قاراعايلاردىڭ بيىك باسىنا سالادى. سوندىقتان ۇيادان بالاپان الۋ ادامعا وڭايعا سوقپايدى. قىران جىرتقىش، وتكىر تۇياقتى، اشۋشاڭ بولعان سەبەپتى ادامدارعا وتكىر تۇياعىن سالىپ، زاقىمداپ قوياتىندارى دا بولادى. سوندىقتان كوبىنە قىران جەمتىك ىزدەپ كەتكەن مەزگىلىن ءدال باقىلاپ تاۋ-تاسقا شىققىش جەڭىل جەلپى شەبەر، باتىر ادامدارعا قايىس ارقاندى قاتار بايلاپ، قازاق ۇيلەردىڭ كەرەگە بولشەگىن جوتاعا كولدەنەڭ بايلاپ، سىرعاۋىلدى كولدەنەڭ ۇستاپ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋ، تاسقا ۇرىلۋدىڭ الدىن الىپ ۇياعا تۇسەدى دە، بۇركىت بالاپانىن الىپ شىعادى. كەيدە، ۇشۋعا تاياعان بالاپان بولسا ارقانعا جالبىرلاعىش زاتتار بايلاپ، ۇياداعى بالاپاندى ۇركىتىپ جىبەرەدى. قارسى جاقتاعى ەڭىسكە قاراي از كەم ۇشقان بۇركىت بالاپانى شارشاپ قالادى دا، تومەنگە ءتۇسىپ، قايتا كوتەرىلىپ ۇشالماي اقىرىندا ادامعا قولدى بولادى. بۇدان سىرت، جازىقتاعى ولەكسەلەرگە ءتۇسىپ توياتتاپ وتىرىپ ۇشالماي قالعان قىرانداردى جۇيرىك اتتارمەن قۋىپ جەتىپ تە ۇستايدى. تۇنەكتە وتىرعان قىراندى قول پروجەكترمەن كوزىن جاسىتۋ ارقىلى قۇرىق باسىنا تۇزاق سالىپ تا ۇستايدى.

　　قىراننىڭ قانات-قۇيرىق جانە ساۋساقتارىنىڭ اتالۋى

　　بۇركىتتىڭ قاناتىنىڭ شەتكى ۇزىن قاۋىرسىندارىن شالعىسى، قۇيرىعىنىڭ ورتاسىنداعى ەكى قابات الدى قاۋىرسىنىن كوبەسى، قالعاندارىن جەبەسى دەپ اتايدى. اياعى ءتورت ساۋساقتى بولادى. ارتقىسىن تەگەۋرىنى، ىشكىسىن جەمباسار، ورتانعىسىن سىعىمى، شەتكىسىن شەڭگەلى دەيدى.

　　قىراننىڭ جاسىنا قاراي اتالۋى

　　بۇركىتتىڭ ەركەگىن ءشاۋلى، ۇرعاشىسىن ۇياباسار دەپ اتايدى. ال بۇركىتى جاسىنا قاراي: بالاپان نەمەسە سارى اۋىز، تىرنەك، تاستۇلەك، قۇمتۇلەك، كوك ءتۇبىت، ماي ءتۇبىت، انا، قانا، بالا بارشىن، شوگەل دەي كەلىپ وسىدان كەيىنگىلەرىن جاسامىس، كارى بۇركىت دەپ اتايدى. بۇركىتتىڭ انالىقتارى ءتورت جاستان، ياعني قۇم تۇلەگىنەن باستاپ جۇمىرتقالاپ، بالاپان شىعارادى.

　　بۇركىتتىڭ مۇلىكتەرى

　　اياقباۋ ــ ءيى ابدەن قانعان قايىستان التى تاسپا ءورىپ، 50 سانتيمەتر مولشەرىندە باۋ جاساپ، باۋدىڭ باسىنا ءۇش ەلى جالپاقتىقتا قۇرىم تەرىدەن الاقان ەتىپ قۇرىم كيگىزدى ىشىنە كەلتىرىپ قايىپ، قۇرىم الاقانىڭ سىرتقى شەتىن قيۋلاپ، كۇمىس كوز ورناتىپ، قۇستىڭ جىلىنشىگىنە نەمەسە بىلەزىگىنە مىقتاپ تاعىلادى.

　　شىجىم ــ اياقباۋعا تاعىلاتىن ەكى قۇلاش اينالاسىنداعى ەكى ەلىگە جەتپەيتىن قايىستى شىجىم دەپ اتايدى. مۇنى قىراندى تۇعىرعا وتىرعىزعاندا جانامالاي قاعىلعان قازىققا مىقتاپ بايلايدى. ال ۇشىرعان كەزدە شىجىمىن شەشىپ الىپ، اياقباۋمەن قويا بەرەدى.

　　توماعا ــ بۇركىتتىڭ باسىنىڭ ۇلكەن-كىشىلىگىنە قاراي تاس ۇلتاننان قايىپ تىگىلىپ توبەباۋ جاسايدى، ساندىك ءۇشىن ءار ءبىر جەرىنە كۇمىس كوزدەر ورناتىلادى. قىراعنعا توماعا سالۋداعى ماقسات: اينالاسىنداعى جان-جانۋارعا الباتى ۇمتىلماۋىنا پايدالى.

　　بيالاي ــ ەلىك تەكەسىنىڭ مويىن تەرىسىن مالماعا سالىپ ءيىن قاندىرىپ، بىلپاداي ەتىپ ءبىر باسبارماق، ءتورت ساۋساق كەڭىر سىياتىن قولعاپ ەتىپ تىگىلەدى. مۇنداي مويىن تەرىدەن جاسالعان بيالاي قولعاپتان قىراننىڭ تۇياعى تەسىپ وتە المايدى دا ادام قولىنا زاقىم كەلمەيدى. قىس كۇندەرى بيالايدىڭ ىشىنەن كيىز قولعاپ قوسىپ كيىلەدى.

　　تۇتىك ــ قىران جەم جەگەننەن كەيىن مولشەرلى، ولشەم بويىنشا تۇتىكپەن سۋ ۇرلەپ كەڭىردەگىنە قۇياتىن قۇرال. بۇل قۇرال ەرتەدە قۇمايدىڭ قانات توپشىسىنىڭ جىلىگىنەن جاسالادى. بۇل جىلىك قۇرعاعاننان كەيىن وتە مايدا، سىلىق بولادى. قىراننىڭ كەڭىردەگىن جارالامايدى.

　　بالداق ــ تاۋدىڭ قىزىل تالى، قايىڭ سىياقتى اعاشتان اشالاپ ءبىر قول ەمىن-ەركىن سىياتىنداي ەتىپ، قولدىڭ بىلەزىگى كەلەتىن جەرگە قۇرىم ۇلتان الاقان تارتىپ جاسايدى دا رەڭ بەرىپ بوياپ، كۇمىس كوزدەر ۇستاپ اشەكەيلەيدى دە، ەردىڭ الدىنعى جاعىنداعى، ياعني قامشىلار جاعىنداعى قول قانجىعاعا بەكەمدەپ بايلانادى. قۇسبەگىلەر اتقا مىنگەندە بالداقتى قولعا قويىپ، بيالايىن كيىپ قىراندى قولىنا قوندىرىپ الادى. بالداق ساياتشى سالبۇرىنعا ، ۇزاق ساپارعا شىققاندا قولدىڭ تالۋ، ۇيۋىنەن ساقتايدى.

　　تۇعىر ــ قايىڭ، قاراعاي، تال سىياقتى اعاشتاردىڭ ءۇش اشا تامىرىنان جاسالىپ، قىراندى قوندىرىپ قوياتىن نەگىزگى قۇرال.

　　قىراندى تۇلەككە بايلاۋ

　　قىران تۇلەككە ساۋىر ايىنان قازان ايىنا دەيىن ارقاندالادى. بۇل كەزدە قىران ەركىن تۇلەۋ ءۇشىن شىجىم، اياقباۋ، توماعالارى تۇگەل الىنىپ جىلقى قىلىنان ەسكەن جىپپەن قىراننىڭ تەگەۋىرىنىنەن كەسىپ كەتپەيتىندەي مىقتىلاپ بايلاپ كول، بۇلاق بويلارىنداعى سازداۋ جەرگە قازىققا ايلانسوق توڭگە ورناتىپ، ارقانداپ قويادى. بۇل كەزدە جەمدى قولدان جەگىزبەيدى، ولگەن مالدىڭ تازا ولەكسەلەرىن، ءسۇرى ەت جانە مويىن ەتتەردى كوك شىمعا تاستاپ بەرىپ، ازىقتاندىرىپ وتىرادى. وسىلايشا، قىراننىڭ ەركىن تارانۋ، سۋ ءىشۋ، ازىقتانۋىنا جاقسى ورتا جاراتىپ بەرەدى. بۇل كەزدە قىران جاباعى جۇندەرىن توگىپ، سىنعان قاۋىرسىندارىن تاراپ، تىنىستاپ وتىرادى دا ءجۇنىن جەتىلدىرىپ، دەنەسىن سەرگىتىپ تۇزدەگى كۇيىنە كەلەدى. ايتۋلارعا قاراعاندا ەرتەدەگى مىقتى قۇسبەگىلەرى قىران قۇستارىن ءوز قولىمەن وتىز رەت تۇلەتىپ، ومىرلىك سەرىگى ەتكەندەر دە بار ەكەن.

　　 قىراندى قايىرىپ باپتاۋ ءادىسى

　　قىراندى ادەتتە كۇيلى قۇس، كۇيسىز قۇس دەپ ەكىگە بولەدى. كۇيسىز قۇستى قولعا ۇيرەتكەننەن كەيىن، تەك قايرىپ وننان كەيىن اڭ-قۇسقا سالا بەرەدى. بۇل قۇس قىراننىڭ ىشىندەگى ەڭ العىرى، الىمدىسى دەپ بىلەدى. ال كۇيلى قۇستى جۋاستۋ، قايىرۋ ءبىرشاما ۇزاققا سوزىلادى. ەندەشە، قىراندى قايىرۋ قاراشا ايىنان باستالادى. قىراندى قولعا ۇيرەتىپ، دەنەسىن قاتىرىپ، ادامعا ۇيىرلەستىرىپ، بابىنا كەلتىرىپ، قىلت ەتكەندى قيا جىبەرمەيتىندەي العىرلىعىنا اكەلۋ باسقىشىن قايىرىپ باپتاۋ ءادىسى دەيمىز. بۇل كەزدە قىرانعا الدىمەن اق جەم جەگىزەدى. مالدىڭ ەتىن سۋعا شىلاپ مايىن، ءسولىن كەتىرىپ اق جەم قىپ بەرەدى. مۇنى قۇستىڭ سەمىز-ارىقتىعىنا قاراي 10 دا 15 كۇن شاماسىندا جەگىزىپ، قىراننىڭ سالماعىن كەمەيتىپ، ەتىن قاتىرادى. جاراي باستاعاندا قىران قۇسقا قويا سالىنادى. مۇنى سالۋداعى ماقسات بۇركىتتىڭ جازدايعى جەگەن ازىعىنىڭ قالدىعىن تۇگەلىمەن تازالاۋ. قامىس قويا ــ قامىستىڭ ۇلپىلدەك باسىن سۋعا شىلاپ، جىپپەن بۋىپ دومالاقتاپ ازىناۋلاق جەممەن قوسىپ جۇتتىرىپ جىبەرەدى. ءجۇن قويا ــ كۇزەم جۇننەن جاسالادى. شوپ قويا قاتارلى قويالار سالىنادى. ەتىنە كەلمەي قويعان كەيبىر جاڭا ۇستالعان اساۋ، كۇيشىل قۇستارعا قىل قويا سالىنادى. اتتىڭ، جاباعى تايدىڭ جالىن سۋمەن جۇمساتىپ جۇتتىراتىن بۇل قويا قويانىڭ ەڭ مىقتىسى. قۇس قويانى جۇتقاننان كەيىن سەمىز، ەتىنە كەلمەگەن قۇستار ەكى كۇندە، بابىنا تاياعان قۇستار ءبىر سوتكەدە قايتا قۇسىپ تاستايدى. سول كەزدە قويامەن بىرگە قۇستىڭ اسقازانىنداعى جالىن، جالقايا، قورتىلماعان سۇيەك-ساياق بىرگە جابىسىپ ءتۇسىپ قالادى دا، بۇركىتتىڭ دەنساۋلىعى قالپىنا كەلىپ، اسقازانىنىڭ تابەتى ارتادى، جەمتىككە تەز ۇمتىلاتىن بولادى. بۇدان تىس، ساياتشى كۇندەلىكتى قىراننىڭ قانات-قۇيرىعىن، باسىن، موينىن، سانىن سىلاپ-سيپاپ، دەنەسىندەگى قىتىقتارىن ابدەن كەتىرىپ، ادامعا ۇيىرسەك ەتىپ كوندىرەدى. جاڭا ۇستالعان شۋ اساۋ قۇستاردى ىرعاققا وتىرعىزۋ، ۇيقىسىن الۋ، شارشاتۋ ءادىستەرىن قولدانىپ ابدەن جۋاسىتادى دا، اتقا الىپ جۇرۋگە كوندىرەدى. ات ۇستىندە، جەردە جەمتىككە شاقىرۋعا تاربيەلەپ، قۇسبەگىنىڭ «كا، كا» دەگەن داۋىسىن ەستىگەندە قولداعى قىزىلعا ۇشىپ كەلەتىندەي ەتىپ مىقتىلاپ قايىرپ باپتايدى. بۇل كەزدە قىران يەسىن تانيتىن ۇيىرسەك بولىپ، ساياتشىمەن دوستاسىپ كەتەدى. سوڭىندا قىراننىڭ بابىنا كەلگەن-كەلمەگەندىگىن بايقاۋ ءۇشىن شىرعاعا ءتۇسىرىپ كورەدى. بۇل كەزدە ساياتشىنىڭ شاكىرتى ءۇش ءجۇز، بەس ءجۇز ءتىپتى مىڭ مەتر ارالىقتان تۇلكى، قاسقىر تەرىسىن اتپەن سۇيرەتەدى. ءتىپتى، قىراندى مىقتاپ شىڭداۋ ءۇشىن ىننەن ىس سالۋ، قاقپان قۇرىپ ۇستاۋ ارقىلى ءتىرى تۇلكىنى ورەلەپ، اۋزىن تۇمىلدىرىقتاپ قويابەرىپ تە قىراننىڭ العىرلىعىن سىنايدى. بۇل كەزدە ساياتشى ءدوڭ باسىنان قىراننىڭ توماعاسىن تارتادى، جاراپ بابىنا كەلگەن قۇس بولسا زاقپىنىڭ تاسىنداي اتىلىپ، شىرعاعا تۇسەدى. ال بابىنا كەلمەگەن قۇستار توماعاسىن تارتساڭ دا تىلەنىپ ۇشقىسى كەلمەيدى. مۇنداي بۇركىتتەردى ساياتشى قايتا بابىنا كەلگەنشە جاراتىپ اۋرەگە تۇسەدى. قىراندى اڭ-قۇسقا سالۋ بارىسىندا ءتۇرلى تاسىلمەن تۇسەدى. ماسەلەن: ادىرلى، تاۋلى وڭىرلەردە بيىكتەن كەلىپ شانشىلا تۇسەدى، جازىق-جاداعاي جەرلەردە سىپىرا تۇسەدى، قيا بەتتەردە، جار قاباقتارىنان ءىلىپ تۇسەدى. ال ەندى قىراندى ەكىنشى ايدىڭ ونبەسىنەن كەيىن اڭ-قۇسقا سالۋدى ءبىر جولاتا توقتاتادى. مۇنداعى سەبەپ: جابايى اڭ وسى مەزگىلدە ۇيەككە تۇسەدى، قۇستار شاعىلىسا باستايدى دا ۇرپاق ءوربىتۋ مەزگىلىنىڭ ءبىرىنشى باسقىشىنا وتەدى.

　　قورتىپ ايتقاندا، بۇركىت سالىپ «سالبۋرىنعا» شىعۋ باعى زاماننان، بەرتىنگى جىلدارعا دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان، اتادان بالاعا مۇراگەرلىك ەتىپ اسپەتتەپ جالعاستىرعان ساحارا مادەنيەتىندەگى ورنىن وگەيسىتۋگە كەلمەيتىن ەرەكشە ونەرىمىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. بۇل كۇندەرى ەكولوگيالىق ورتانىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋ، تۇقىمى قۇرۋعا اينالعان اڭ-قۇستاردى قورعاۋ مەملەكەتىمىز جاعىنان قانات جايعاننان بەرى مۇنداي ىستەردىڭ بارىنە تيىم سالىندى. ەندى ءبىر جاعىنان ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتان شوعىرلى وتىرىقتانۋ ءتيىمدى ساياساتىنا كوشىپ، ەگىن سالۋ، بازارعا بەت الۋ قاتارلى قولايلى شارۋاشىلىقتارعا كوشكەن ۇلتىمىز قۇسبەگىلەرىنىڭ سوڭعى تۇياقتارى قالىپ وتىر. ساناۋلى عانا قۇسبەگىلەرىمىز قىراندارىن قولعا ۇيرەتىپ قايىرۋمەن بىرگە، ءداستۇرلى ايتىس ونەرى، ات بايگە سياقتى ءىرى قيمىلدارعا قاتىناسىپ، ساحارا مادەنيەتىن كورسەتىپ، ساياحات تۇيىندەرىندە ساياحاتشىلاردى باۋراۋدا، سونداي-اق، مەملەكەت جاعىنان قۇسبەگىلىكتىڭ قازاق ۇلتىنىڭ تاريحي مادەنيەت مۇراسى ەكەنى مويىندالىپ، ساياتشىلارعا مۇراگەرلىك كۋالىكتەرى بەرىلىپ، ساياتشىلىق ونەرى ۇلتتىق سالت-ءداستۇر رەتىندە قورعاۋعا الىنا باستادى.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى