بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى>>قوعام

قيىندىققا جاسىمادى، تابىسىنا تاسىمادى

2-دارەجەلى مۇگەدەك ابىلاقات جاقىپ ۇلىنىڭ اۋقاتتانۋ جولى

ساعىنبەك رابات ۇلى

2014.03.12 16:04   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى



  ابىلاقات بازارعا سالعان قازاقى ونىمدەرىن كورسەتۋدە.

  تاعدىردىڭ سالعان تاۋقىمەتى

  1965-جىلى مامىردا ءومىر ەسىگىن اشقان ابىلاقات جاقىپ ۇلى وتتان دا، سۋدان دا تايىنبايتىن 3 جاس شاماسىندا جىلىنامىن دەپ سول اياعىن مەشتىڭ قولامتاسىنا كۇيدىرىپ الىپ، سول اياعى تىزەسىنەن ءسال تومەن كەسىلگەن 2-دارەجەلى مۇگەدەككە اينالدى. ارينە، بۇعان «مادەنيەت توڭكەرىسى» كەزىندە اكە- شەشەسى بىردەي «تۇزەتىمپاز» اتالىپ، اترەتتىڭ توعان ارشۋ، اتىزعا تىڭايتقىش تاسۋ سەكىلدى اۋىر دەنە ەڭبەگىنە جەگىلىپ، ءالى دەربەس تىرشىلىك ەتۋ قابىلەتىنە جەتپەگەن باۋىر ەتى بالالارىن قىستىڭ قاقاعان ايازىندا، شىرقىراتىپ ۇيگە جالعىز قاماپ كەتۋى تىكە سەبەپ، مەديتسينا عىلىمىنىڭ سول تۇستاعى مەشەۋ ورەسى جانامالاي سەبەپ بولدى.

  ءبىر قولتىعىمەن تاياق تايانعان ابىلاقات 1972-جىلى قىركۇيەكتە، كوكتوعاي اۋدانى تەمەكى اۋىلىنىڭ تۇرعىن جازىعى بويىنداعى تۇرعىن قىستاعى (قازىر تۇرعىن اۋىلىنا قاراستى تولەۋبايقىزىل قىستاعى) باستاۋىش مەكتەبىنە وقۋعا ءتۇستى. باستاۋىشتىڭ 5 جىلدىعى مەن ورتالاۋدىڭ 1-جىلدىعىن قىستاق مەكتەبىنەن تاۋىسقان ول 1978-جىلى قىركۇيەكتە تەمەكى اۋىلىنداعى ورتالاۋ مەكتەپكە بارىپ، جاتاقتا جاتىپ وقيتىن بولدى. بەيتانىس ورتادا وزگەلەردىڭ وزىنە تاڭىرقاي قاراۋى ءارى اناسىنىڭ ايالى الاقانىنان ءبىر ەلى اجىراپ كورمەگەن ابىلاقات بۇل مەكتەپتە ءبىر اي وقىعان سوڭ، ۇيىنەن 6 دا 7 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى تۇرعىن اۋىلدىق ورتالاۋ مەكتەبىنە جاياۋ بارىپ وقۋىن جالعاستىردى.

  1980-جىلى شىلدەدە، ورتالاۋ مەكتەپتى ۇزدىك ناتيجەمەن بىتىرگەن ول ورتا تەحنيكۋمعا ەمتيحان بەردى. ارادا كوپ وتپەي ەمتيحاندا جاقسى ناتيجە جاراتقان ابىلاقات قاتارلى بىرنەشە وقۋشىنىڭ ەسىمى اۋىلدىڭ راديو پۋنكتىندە وقىلدى. مۇنى ەستىگەن ابىلاقاتتىڭ قۋانىشى قوينىنا سيمادى. جادىراعان جاز دا ءوتتى، ماڭىنداعى باسقا بىرنەشە ساباقتاسىنا ايماقتاعى، وبلىستاعى ورتا تەحنيكۋم مەكتەپتەرىنەن شاقىرتۋ قاعازى كەلە باستادى، ءتىپتى، ولار مەكتەبىنە اتتانىپ تا كەتتى. تاقاتى تاۋسىلعان ول اۋدان ورتالىعىنداعى مادەنيەت، وقۋ-اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ وقۋشى قابىلداۋ كەڭسەسىنە باردى. ونداعى جاۋاپتى ادام ايماقتاعى قاتىستى ورىندارعا تەلەفون شالىپ وعان باستىسى، ءبىر اياعىنىڭ كەم بولۋى سەبەبىنەن قاتىستى مەكتەپتەر قابىلداماعانىن ايتىپ جولعا سالدى. بۇل ءسوزدى ەستىپ «ءبىلىم السام، وقىسام قالايدا ءبىر كادەگە جارارمىن» دەپ جۇرگەن ونىڭ تاۋى شاعىلىپ، ۇيىنە جەتە جىلادى-اي كەلىپ. تاعدىردىڭ سالعان تاۋقىمەتىنە جىلاعانمەن نە شارا. ارادا بىرنەشە اي ءوتىپ، اۋداندا سول جىلى ورتالاۋ مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلاردان ەمتيحان الىپ، جارامدىلارىن وقىتۋشىلىققا قابىلدايدى ەكەن دەگەن حابار قۇلاعىنا تيگەن ابىلاقات تاعى ءبىر رەت ەمتيحان بەردى. ءبىراق، ناتيجەسى ەڭ الدا بولعانىمەن، اۋداندىق ەڭبەك-كادرلار ءىسى مەكەمەسىندەگى جاۋاپتى ادام: قازىر اۋدانىمىزدا وقىتۋشى جەتىسپەيدى، ءبىز وسى رەت قابىلدانعانداردى ءاربىر مەكتەپكە تىكە بولەمىز، تاياق تايانعان سەن قايتىپ وقىتۋشى بولاسىڭ؟ كەيىن ىڭعايى كەلسە باسقا ورىندارعا تانىستىرايىق، قازىرشە قايتا تۇر،- دەپ جولعا سالدى.

  10 يۋان قارىزبەن ساۋدانىڭ ءدامىن تاتتى

  1981-جىلى كوكتەمدە، كوتەرگەن دورباسى بار، ساقالى بەلۋارىنا تۇسكەن جاس شاماسى 60 تى القىمداعان 2 ساۋداگەر ابىلاقاتتىڭ ۇيىنە كەلىپ، قاسىقتاپ بوياۋ، ينە-ءجىپ سياقتى كەرەك-جاراق ساتىپ كەتتى. بۇدان اسەرلەنگەن ابىلاقات شەشەسىنە: شەشە، ماعان قايدان تاپساڭ دا 10 يۋان اقشا تاۋىپ بەر، مەن دە الگىلەردەي ۇساق-تۇيەك ساۋدا ىستەيمىن،- دەگەن تالابىن ايتتى. مۇنى ەستىگەن شەشەسى: بالام، قولتىعىڭداعى تاياعىڭ مىناۋ، قايتىپ ساۋدا ىستەيسىڭ، باسقالار سەنى باسىنادى عوي، ودانشا ۇيدە وتىر،- دەيدى. بالاسىنىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىن بىلگەن شەشەسى اقىرى قىستاقتىڭ ماگازيىنشىسىنەن بىرنەشە كۇندە قايتارىپ بەرەمىن دەپ، 10 يۋان اقشا قارىز الىپ بەردى.

  قولتىعىنا تاياعىن تايانعان ابىلاقات «قاراوتكەل» دەگەن جەردەن كوكتوعاي كەنىنە باراتىن جۇك اۆتوموبيلىن توسىپ، تۋرا كەننىڭ استىق پۋنكتىنە بارىپ، كيلوگرامىن 40 تيىننان 20 كيلوگرام الا شەكىلدەۋىك ساتىپ الۋمەن بىرگە، قالعان 2 يۋاننىڭ 50 تيىنىنا العان ءبىر ناندى قارا شايعا شىلاپ سوعىپ العان سوڭ، ەندى شەكىلدەۋىكتى ولشەپ ساتۋعا قاجەتتى دەپ بىرەۋىن 20 تيىننان 5 سۋلياۋ ستاكان ساتىپ الىپ، كەلگەن ىزىمەن ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، شەكىلدەۋىگىن شەشەسىنە قۋىرتتى. ەرتەڭىندە قىستاقتاعى بالالارعا ءبىر ستاكانىن ەكى جۇمىرتقاعا، جارتى ستاكانىن ءبىر جۇمىرتقاعا ساتىپ ەدى، الگى 20 كيلوگرام شەكىلدەۋىگى نەبارى 3 كۇندە ساتىلىپ بولىپ، جۇمىرتقانى ماگازينعا وتكىزگەندە، 10 يۋان قارىزى قايتۋدىڭ سىرتىندا، وعان 40 يۋان تازا پايدا قالدى. «اقشا تيىننان قۇرالادى، جىلقى قۇلىننان وسەدى» دەگەندەيىن، اقشا تابۋدىڭ جولىن بىلگەن ابىلاقات ساۋداسىن بىرتىندەپ ينە- ءجىپ، بايباق، جاۋلىق، بوياۋ سياقتىلاردى اكەلىپ ساتۋعا كەڭەيتىپ، 40 يۋاننان 150 يۋان، 150 يۋاننان 500 يۋان تۋدىردى.

  1983-جىلى شىلدە ايىنىڭ ءبىر كۇنى، ابىلاقاتتىڭ ۇيىنە جاساندى اياق سالامىز دەپ بىرنەشە ادام كەلىپ، ونىڭ اياعىنىڭ ولشەمى مەن 10 يۋان زاكاز سوماسىن الىپ كەتتى. «شىركىن، جاساندى اياق بولسا دا اياق سالدىرىپ السام، ءبىر ۆەلوسيپەد الامىن» دەپ ارمانداعان ابىلاقاتتى ارادا 2 ايدان كەيىن اۋدانعا شاقىرتتى. شەشەسىمەن بىرگە اۋدان ورتالىعىنا بارىپ، جاساندى اياعىن سالدىرىپ، مىڭ ءبىر جاپانى تارتىپ ءجۇرىپ، ءبىر ايدا جاساندى اياققا ارەڭ ۇيىرلەستى ءارى ۆەلوسيپەتكە ءمىنۋدى دە ۇيرەنىپ الدى. سونىمەن ابىلاقات كوكتوعاي قالاشىعىنا بارىپ، 80 يۋانعا «قىزىلتۋ» ماركالى ۆەلوسيپەتتەن بىرەۋىن ساتىپ الىپ، ۇساق-تۇيەك زاتتارىن بوكتەرىپ ۇيىنە جەتتى. ەندىگى جەردە ول ساۋداسىن وسى ۆەلوسيپەتىنە سۇيەنىپ جۇرگىزدى، ياعني زات سالىنعان قورجىنىن بوكتەرىپ الىپ، تۇرعىن جازىعىنداعى قىستاقتاردى ارالاپ ساتتى. قولىنا قارعا تىشقان ول وزىنە ءتىپتى قولايلى بولۋى ءۇشىن، وگىز ساتىپ الىپ، قىستىڭ قاقاعان ايازى مەن شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا ءمالىش ساۋداسىن وسى وگىز ارباسىمەن جالعاستىرعاندىقتان، قىستاقتاعى ەداۋىر اۋقاتتى وتباستارىنىڭ بىرىنە اينالىپ، ءۇيىنىڭ جانىنان ءبىر اۋىزدى دۇكەن سالىپ، ءوزى زات اكەلۋگە كەتكەندە، اعا-قارىنداسى ساۋداسىن اقساتپاي جۇرگىزە بەردى.

  ءتوزىم مەن ەڭبەك ــ ءبارىن دە جەڭبەك

  1987-جىلى ساۋىردە، اۋداندىق مۇگەدەكتەر بىرلەستىگى جاعىنان ابىلاقات اۋدانعا شاقىرتىلىپ، اۋداندىق يگىلىك ورنىنىڭ ساۋدا دۇكەنىن اشۋعا مىندەتتەلدى. ءوز بەيىمدەرىنە قاراي ءتۇرلى كاسىپكە ورنالاستىرىلعان بۇل ورىندا دۇكەندى كەزەكپەن اشۋعا كەلىسكەن ابىلاقات 87 يۋان تۇراقتى ەڭبەكاقى الۋدان سىرت، ارەدىك بوس ۋاقىتىندا جانە دەمالىس كۇندەرى ۆەلوسيپەتىمەن تەرى-ىشەك جيناپ ساتىپ، قوسىمشا كاسىبىن ىستەي ءجۇردى. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى اۋداندىق وقىتۋشىلار ءبىلىم تولىقتىرۋ مەكتەبىنەن اشىلعان تولىق ورتا كلاسىنان وقىدى ءارى شينجياڭ جوعارى وقۋ-اعارتۋى بويىنشا وزدىگىنەن ۇيرەنۋشىلەرگە ارنالعان «ساياسي نازاريا» كاسىبىنە تىزىمدەلىپ، ماركيستىك فيلوسوفيا، عىلمي سوتسياليزم، ساياسي ەكونوميكا، زاڭ عىلىمىنان شولۋ، ۇلت نازارياسى قاتارلى ساباقتاردى وزدىگىنەن وقىپ ۇيرەنۋى ونى الداعى جەردە اقتاۋشى (ادۆوكات) بولۋعا تالپىندىردى. ءيا، سونىمەن ابىلاقات ءبىر كەزدەرى ادۆوكات تا بولىپ، قىرۋار ادامنىڭ وبالدى، قاتە دەلولارىن اقتاپ، ەگىنشى-مالشىلاردىڭ قاسىنان تابىلىپ، ۇيرەنگەن ءبىلىمىن كادەگە جاراتتى.

  1993-جىلى ابىلاقات ءبىر ورىننىڭ بەيجيڭ «212» تۇرپاتتى كونە اۆتوكولىگىن 7000 يۋانعا ساتىپ الىپ، سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى شەكارا ساۋداسىمەن شۇعىلداندى. تايكەشكەن، قىزىلتاۋ ساعاسى قاتارلى شەكارا وتكەلى ارقىلى ەلىمىزگە كىرگەن تەرى، ءتۇبىت ساۋداسى ونىڭ قالتاسىن ەداۋىر قامپايتتى. وسى جىلى ول باسىنا وتاۋ تىگىپ، اۋىلداعى اكە-شەشەسىن دە اۋدانعا اكەلىپ الدى. اي اۋناپ، جىل جىلجىپ دەگەندەي، ۋاقىت تەگەرشىگى 2000- جىلدى كورسەتكەندە، جارىققا شىققان «جۇمىس ورنىنان بوساتۋ» تولقىنىنىڭ ۇردىسىندە ول دا جۇمىس ورنىنان بوسادى. 14 جىلدىق ستاجىنا وراي جۇمىس ورنى جاعىنان بەرىلگەن اقشانى قارتتىق زەينەتاقى قامسىزداندىرۋىنا تاپسىردى دا جۇرە بەردى.

  زەرەكتىگىمەن اۆتوموبيل ايداۋدى وزدىگىنەن ۇيرەنگەن جانە شوفەرلىق كۋالىگىن العان ابىلاقات ءبىر كەزدەرى قۋەرتىس قالاشىعى مەن كۇرتى اۋىلى اراسىندا ادام تاسۋمەن دە شۇعىلدانىپ، قىرۋار اقشا تاپتى. 2000- جىلدان باستاپ تەرى-تەرسەك ساۋداسىمەن شۇعىلدانعان ابىلاقات 2003- جىلى قۋەرتىس قالاشىعى سالدىرعان مال بورلاۋ قوراسىنان بىرەۋىن الىپ، قورالاپ قوي دا باعىپ كوردى. ءبىراق دەنساۋلىق جاعدايى جار بەرمەيتىنىن بىلگەن ول وزگەلەردەن ساتىپ الىپ بىرنەشە اي باققان 250 تۇياق توقتىسىن تۇگەلدەي ساتىپ، قورانى تاعى بىرەۋگە وتكىزدى دە، ءبىرىڭعاي تەرى، ءتۇبىت ساۋداسىنا بەت بۇردى. كوكتوعاي اۋدانىندا كەن رۋداسىن تاسىپ اقشانى كۇرەپ تاپقان ادامداردىڭ ىقپالىمەن 2005- جىلى كەپىلدى قارىز الۋ جولىمەن ءوسىمىن قوسا ەسەپتەگەندە، 350 مىڭ يۋانعا (100 مىڭ يۋانىن الدىن الا تولەپ) 10 دوڭگەلەكتى ءىرى تۇرپاتتى جۇك اۆتوموبيلىن ساتىپ العان ابىلاقات ونى جالعا العان شوفەرعا ايداتىپ 6 اي كەن رۋداسىن تاسىعاندا، 60 مىڭ يۋان زيان تارتىپ، بانكە كارتۋچكاسىندا 4.88 يۋان قالعاندا، الگى اۆتوموبيلىن بىرەۋدەن 20 مىڭ يۋان ناق اقشا الدى دا، قالعانىن اي سايىن الىپ تۇراتىن بولىپ سوعان وتكىزىپ تىندى.

  كووپەراتيۆ قۇرىپ، بال بۇلاق جەلىلىس ونىمدەرىن بازارعا سالدى

  «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەگەندەي، الگى 20 مىڭ يۋانمەن ءبىر قىس تەرى الىپ، تەرىنى جاس كۇيىندە ساتۋدىڭ پايداسى قۋراعان تەرىگە قاراعاندا جوعارى بولاتىنىن بايقاعان ابىلاقات اۋلاسىنان 20 شارشى مەترلىك مۇزداتۋ ءۇيىن سالدى. مۇزداتۋ ۇيىنە باسقان 800 پارشا سيىر تەرىسىن ميچۋان بازارىنا اپارىپ تەرىنى كۇنگە جايىپ جىبىتكەن كەزدە، كۇنگە جايىلعان تەرىنىڭ استى قىزىپ، جىبىگەندەرىنىڭ ءجۇنى ءجيدىپ ءتۇسىپ دەگەندەي تەرى ساۋداگەرىنە وتكىزگەندە پايدا تاپقاندى قويىپ، بۇكىلدەي زيانعا وتىردى دا، تەرى ساۋداسىنان ءبىر جولاتا شەگىنىپ شىقتى.

  بازار اۋقىمىنا ۇنەمى نازار اۋدارىپ وتىراتىن ول 2010- جىلدىڭ ءبىر كۇنى تەلەۆيزوردان «پاكلان» ماركالى مۇسىلمانشا تاۋىق ەتى جونىندەگى جارنامانى كورىپ، ارنايى سول سەرىكتەستىككە بارىپ، ولاردىڭ تاۋىقتى سويۋ، بورشالاۋ، تازالاۋ، قوراپتاۋ بارىسىن ءوز كوزىمەن كورىپ، مۇسىلمانشا ازىق-تۇلىك ءوندىرۋ تالابىنا بۇكىلدەي ۇيلەسەتىنىن بىلگەن سوڭ، 2 توننا تاۋىق ەتىن اكەلىپ بىرتە-بىرتە بازار يەلەپ، قازىر كوكتوعاي اۋدانىنداعى ۋاكىلدىك ساتۋشىسىنا اينالىپ، جىلىنا 100 نەشە توننا تاۋىق ەتىن ساتىپ كەلەدى. ابىلاقاتتىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىمەن قازىر كوكتوعاي اۋدانىنان «پاكلان» ماركالى تاۋىق ەتىن ساتاتىن 30 نەشە بولىمشە دۇكەن اشىلدى.

  بازاردىڭ ۇلتتىق ەرەكشە ونىمدەرگە بولعان سۇرانىسىنىڭ ارتۋىن ەسكەرگەن ابىلاقات 2012-جىلى 4 اداممەن سەلبەسىپ كوكتوعاي اۋدانىنان بال بۇلاق قازاقى ونىمدەرىن ءوندىرۋ كووپەراتيۆىن قۇرىپ، بال بۇلاق ماركاسىن ءوتىنىش ەتىپ الىپ، «بال بۇلاق» جەلىلەس ونىمدەرىن، اتاپ ايتقاندا، تارى، ءبيداي تالقانى، ارپا تالقانى، قۋىرعان ءبيداي، سارى ماي، ورگانيكالىق ماي، قىمىران قاتارلى ونىمدەردى قوراپتاپ بازارعا سالۋدا قىرۋار ادامدى كاسىپتەندىرىپ، الدىنا 3000 يۋانعا دەيىن ەڭبەكاقى بەرىپ، ساۋداسىن بارعان سايىن كەڭەيتتى.

  سالماقتى ناۋقاسقا شالدىققان، وتباسى قيىنشىلىعى اۋىر كوكتوعاي اۋدانى تۇرعىن اۋىلىنىڭ ازاماتى، قازىر ابىلاقاتپەن قۋەرتىس قالاشىعىندا كورشى وتىرعان مادەنيەت قازەز ۇلى: سالماقتى ناۋقاسقا شالدىققانىما 4 جىل، ابىلاقاتپەن كورشى بولعانىما 3 جىل بولدى. بۇرىن ابىلاقاتتى تانىمايتىنمىن، وسى 3 جىلدان بەرى ماعان بۇل ازامات قىستا قارىمدى كۇرەپ، كومىر ءتۇسىرىپ، شيپاحاناعا كولىگىمەن جەتكىزىپ، ۇن، كۇرىش، ماي اكەلىپ بەرىپ، اقشالاي دا كومەك كورسەتتى. ءتىپتى، تۋعان تۋىسىمنان دا ارتىق كومەكتەسىپ وتىر، جاقىندا قۇربان ايتتىڭ تەرىسىن جيناپ بەرىپ، ونى ساتۋدان 4000 يۋاننان استام اقشا قۇراپ بەردى،- دەدى كوزىنە ىستىق جاس الىپ.

  كوكتوعاي اۋدانى قۋەرتىس قالاشىعى ساۋدا بازارىنداعى «قۇرالاي» كوكونىس دۇكەنىنىڭ قوجايىنى ناپۋبەك قىدىرموللا ۇلى: ساۋدا دۇكەنىم ابىلاقاتتىڭ دۇكەنىمەن ىرگەلەس، مەن نەگىزىنەن كوكونىس ساتامىن، ابىلاقات «بال بۇلاق» ماركالى سارى ماي، ورگانيكالىق ماي قاتارلى ونىمدەرىن بىزگە توپ باعادا بەرەدى، ءبىز پارشا باعادا ساتامىز، وسىلايشا ءبىر-بىرىمىزگە پايدا جەتكىزىپ، ورتاق اۋقاتتانۋ جولىنا تۇستىك،- دەدى.

  تارشىلىقتى ءبىر كىسىدەي تارتىپ، باردىڭ قادىرىن بىلگەن ادام بايلىققا وزگەدەن بۇرىن جەتەتىن كورىنەدى. ءوزىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىمەن اۋقاتتانعان ابىلاقاتتىڭ قازىر جاتاعان ءۇيلى قورا-جايى، 2 ورىنداعى ساۋدا دۇكەنى، زات تاسيتىن قوراپتى اۆتوموبيلى، 2.5 توننالىق جۇك اۆتوموبيلى، 3 دوڭگەلەكتى موتوتسيكلى، ەلەكتردى قوزعاۋشى كۇش ەتكەن ەكى موتوتسيكلى، بيىك قاباتتى عيماراتتان العان 125 شارشى مەترلىك ءۇيىن قوسقاندا، قۇنى 3 ميلليون يۋاننان استام تۇراقتى مال-مۇلكى بار اتى زاتىنا ساي اۋقاتتىلار قاتارىنا ءوتتى.

  ءبىز سەنىمدىلىكتى سەرىك ۇستانعان ابىلاقاتتىڭ ساۋداسىنىڭ مۇنان دا كۇسەت بولاتىنىنا، ماڭىنداعى كومەككە ءزارۋ ادامدارعا قول ۇشىن بەرەتىنىنە، شىعار جول سىلتەيتىنىنە كامىل سەنەمىز.

  ءتىلشىنىڭ قىزمەت ورنى: التاي گازەتى قازاق رەداكسياسى

  كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى

  

【1】 【2】 【3】 【4】 
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى

 سۋرەت