بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى

قىران بۇركىت نە المايدى سالسا باپتاپ...

ــ  شىڭگىل اۋدانىنداعى 2 - كەزەكتى سالبۋرىن سالتاناتى تۋرالى

ماقالا: ەسىمبەك رامازان ۇلىنكى  ، سۋرەتتەرى: قاپەز شاعىبان ۇلنىكى

2014.04.22 16:25   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى



  تاۋمەن تاعدىرلاس ءوسىپ، تاۋ مىنەزىن تال بويىنا جۇقتىرعان، تابيعاتپەن بىرگە ءوسىپ بىتە قايناسقان حالقىمىز ءوزىنىڭ ۇلان اسىر تاريحىنداعى تاعىلىمى مول، تامىرى تەرەڭ ۇلاعاتى ارقىلى كوپكە تانىمالى ساحارالىق دارا مادەنيەتكە باي ەكەنىن ايداي الەمگە ءپاش ەتتى.

  قۇبىلىستان ءمان يگەرىپ، تابيعات قۇشاعىنداعى نە ءبىر ءتىلسىم دۇنيەلەردىڭ سىرىن اشۋعا تالپىنعان ۇلتىمىزدىڭ كەيىنگە قالدىرعان باعا جەتپەس اسىل مۇرالارىنىڭ ءبىرى ــ بۇركىت باپتاپ اڭ اۋلاۋ.

  تۇرلىشە سەبەپتەر سالدارىنان بابالار زەردەسىنىڭ التىن قيىعى سانالاتىن وسى ونەرىمىزدىڭ كەيىنگى جىلدارى بوياۋى وشكىندەپ، ۇمىت بولا باستاعانى دا بارىمىزگە ايان.

  ەجەلدەن جاۋدىڭ وتىندە، ەلدىڭ شەتىندە وسسە دە، جانىن جاۋعا بەرسە دە ۇلتتىق ۇجدانىنان، قۇندى مۇراسىنان ايىرىلۋدى نامىس ساناعان ءور التايداعى اقىن، باتىر حالىقتىڭ ۇرپاعى پارتيانىڭ شۇعىلالى ۇلت ساياساتىنىڭ جەبەۋىندە كونەنىڭ كوزىندەي، بابالاردىڭ وزىندەي بولعان نە ءبىر قۇندى مۇرالاردى قايتادان ءتىرىلتىپ، ۇرپاقتار كادەسىنە جاراتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتتى وسىزامانعى وزىق مادەنيەتپەن ۇشتاستىرا دامىتۋدىڭ ۇلگىسىن تىكتەپ كەلەدى.

  سايىن ساحارادا سالتاناتتى عۇمىر كەشىپ، اق قار جامىلعان دالا توسىندە سالبۋرىن قۇرىپ اسپان سەرىسى مەن دالا تاعىسىنىڭ ايقاسىن تاماشالاپ وتكەن كەشەگى ساحارا مادەنيەتىنىڭ كارتيناسىن ەسكە تۇسىرەتىن ءساليحالى قيمىل ۇستەگى جىلى اقپان ايىنىڭ 16 - جۇلدىزىندا اعاشوبا اۋىلىنىڭ اقتام قىستاۋلىعىندا بولىپ ءوتتى.

  16 - اقپان تاڭەرتەڭ الىس-جاقىننان اقتام قىستاۋلىعىنا سابىلعان اتتىلى - جاياۋ كوپ حالىق اقپاننىڭ اقىرعان ايازىن ەلەمەستەن كوز ايىم ءساتتى ەكى كوزى ءتورت بولا كۇتتى.

  قىراننىڭ پىشتاگى، ىڭعايلى ىقشام كيىنگەن بۇركىتشلەر، اقپاننىڭ ايازىمەن ات تاناۋىنان بۇرقىراعان اپپاق قىراۋ مەن بۋ كەشەگى كوشپەندى ەلدىڭ بۇگىنگى تاڭدا اتتان بويىن اۋلاققا سالىپ، دالا داستۇرىنەن ايىرىلا باستاعان كەيىنگى بۋىندارىنا دا ءارى تاڭسىق ءارى تاماشا سەزىلۋدە.

  قيمىلعا ارنالعان داعدىلى باستالۋ سالتى اقىرلاسقان سوڭ تورەشىلەرمەن قاعۋشىلار، بۇركىتشىلەر باستاعان توپ قارسىداعى توبەگە جينالدى. باستارىنا تۇلكى تىماق، ۇستىلەرىنە قاسقىر ىشىك كيىپ، بەلدەرىن زەرلى بەلبەۋمەن ىقشام بۋىنعان، قاراعايدىڭ اشتى بوياۋىمەن بوياعان قوي تەرىسى قىزىل شالبارلارى استارىنداعى تىزگىندى سۇزە جۇلقىپ ويناقشىعان اتتارىنىڭ شيراق قيىملدارىمەن قۇپ جاراسقان بۇركىتشىلەر كورەرمەن كوپتى ءسانى مەن دە، سالتاناتى مەن دە تامساندىرۋدا.

  جارىس ءتارتىبى بويىنشا قولدارىنداعى بابىنا كەلىپ ءدۇر سىلكىنگەن بۇركىتتەرىن شاقىرۋعا كەلتىرىپ، شىرعاعا شاقىرعان بۇركىتشىلەردىڭ تاماشاسىنا ەنتەلەگەن جۇرتىشىلىق شاقىرۋعا كەلىپ، شىرعاعا ءدال تۇسكەن بۇركىتتەرگە وزدەرى دە قۇس باپتاپ جارىسقا قوسقانداي ەلەۋرەپ ايعايلاسا، ال بابى كەلمەي تايقىپ كەتكەن قۇستارعا ءدال ءوز قۇسى اۋساي كەتكەندەي سانىن ۇرىپ اتتەگەن – اي دەپ جاتىر. مىنە بۇل قانعا سىڭگەن ۇلتتىق سالتتىڭ رەڭى وشپەي، ءار قيمىل سايىن قايتالانۋى ەدى.

  ورتالىق تەلەۆيزياسى مەن شينجياڭ تەلەۆيزياسىنىڭ تىكە تاراتىلۋىنا وراي دايندالعان العاشقى جارىم كۇندىك باسەكەنىڭ ءبىر ساتىندا ارال اۋىلى بۇلىق قىستاعىنان كەلگەن جالىننىڭ بۇركىتى قاسقىرعا ءتۇسىپ كورەرمەن كوپتى دە، كوز ايىم ءساتتى اڭدىعان تىلشىلەردى دە تاماشاعا قارق قىلدى.

  جۇيرىك اتتىڭ الىسقا شاپقان الىسىنان، بالۋاننىڭ شارشى توپتاعى شالىسىنان بەلگىلى بولاتىنى سەكىلدى تۇسكە دەيىنگى شاقىرۋعا كەلتىرۋ، شىرعاعا تارتۋ سەكىلدى سىناقتاردان سۇرىنبەي وتكەن بۇركىتتەر ەندى ءتىرى جاندىككە قويا ءتۇسىرۋ كەزەگىندە ءار قايسى ءوز الىنە قاراي قارلى دالاعا قويا بەرىلگەن قويان، تۇلكى قاتارلى ۇساق اڭدارعا ءتۇسىپ شاپشاڭ قيمىل، الىمىر ارەكەتتەرىمەن تاماشاشلاردى تاڭعالدىردى.

  قويشىعا كەزىكسەڭ سەمىزى مەن بويلاعىن ايتادى، تۇيەشىگە كەزىكسەڭ بوتاسى مەن تايلاعىن ايتادى دەمەكشى بۇركىتشىلەر جينالعان ورتادا اڭگىمەنىڭ وزەگى ارينە قىران بۇركىتتىڭ الىمىرلىعى تۋرالى بولادى.

  سولاردىڭ ىشىندە ەرەكشە قىران بۇركىتتەردىڭ كەزى كەلگەندە اڭنىڭ جىرتقىشى قاسقىرعا تۇسكەنى ەل اراسىندا بۇركىتشىلەردىڭ ءوز ارا اڭگىمەسىندە ۇنەمى ايتىلىپ كەلەدى.

  اۋىز جۇزىندە ايتىلىپ جۇرتتى ءتانتى قىلىپ كەلە جاتقان سول اڭىز وسى رەت تاماشاشىلارعا ءوز اقيقاتىمەن كورىنىپ قىران بۇركىت نە المايدى سالسا باپتاپ دەگەن اباي ولەڭىنىڭ ءمانىن كوپكە ءپاش ەتتى. شاعانعول اۋىلىندا وتكەن ساحاراداعى ساياتشىلار سالتاناتى مەن تۇڭعىش كەزەكتى سالبۋرىن مەرەكەسىندە قاندى بالاق قىزىل كوز قىران بۇركىتىمەن ەل كوزىنە تۇسكەن ماعاسىل اقساقالدىڭ قىرانى وسى رەت كوپ بۇركىتتىڭ باتىلى بارىپ، شەڭگەلى باتپاعان ەرلىككە بارىپ قاسقىرعا ءتۇستى. اۋىز جۇزىندە ەمەس اڭىز بولسا ءار كىم ءار ساققا جوريتىن ەدى. قاس-قاعىم ساتتە الىس كوكتەن سورعالاپ كەلىپ التى قارىس ازۋىن اشىپ وزىنە ايبار قىلعان جىرتقىش تاعىنى تەمىر شەڭگەلىمەن ءبۇرىستىرىپ قاندى بالاق قىراننىڭ قايتپاس ەرلىگىن تانتتى.

  ءيا، شىڭگىل بويىندا وسىدان بۇرىن وتكەن ەكى رەتكى مەرەكەدە جينالعان قاۋىم قىران بۇركىتتىڭ ءوزىن كورىپ قالجاسىنان تۇڭىلەتىن قوياننىڭ بۇلتاعىن دا، قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىنىڭ قىرىق ءتۇرلى قىلجاعىن دا كورىپ ەدى. وسى رەت باپتاۋشىسىنا جولىعىپ بابى كەلگەن قىراننىڭ دالا تاعىسىن قالت جىبەرمەي قاعىپ تۇسەتىن الىمىرلىعىنا كۋا بولىپ قايتتى.

  اتا مۇرانىڭ الىستان جەتكەن دەرەگىنە كوڭىلىمىزدى توعايتىپ، كوزايىم ساتىنە كوز مەيىرىن قاندىرا ءجۇرىپ، اپپارات كوزىن اسەم دە اسەرلى قيمىل-قۇبىلىستارعا كەزەك قاداعان بىزدەردە المايتىن قىران جوق، قايىرۋىن تاپ دەگەن ساياتشى بابالار تاعىلىمىنا ءتانتى بولىپ كەرى قايتتىق.

  كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى

【1】 【2】 【3】 【4】 【5】 【6】 【7】 【8】 【9】 【10】 【11】 【12】 【13】 【14】 【15】 
【16】 【17】 【18】 【19】 【20】 
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى

 سۋرەت