قۇلپىرعان قىر گۇلى ــ قىزعالداق

سۋرەتتەرىن ءتۇسىرىپ، ماقالاسىن جازعان باقىتبەك ءجۇمادىل ۇلى

2014.05.12 16:21   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　ءار جىلى كوكتەمنىڭ ەركە سامالى ەسىپ، بار الاپتا تىڭ تىرلىك قىزا تۇسكەن مامىر ايىنىڭ ورتا شەنى بولعاندا كوكتەمگى تابيعات كوركى كوز سۇرىندىرەتىن كۇنەس وزەنىنىڭ ەكى جاعاسىنداعى كەڭ كوسىلگەن دارقان ولكە جامىراي ءوسىپ، جايقالا تۇسكەن القىزىل دالا گۇلىمەن كومكەرىلىپ، ءتىل جەتپەس سىرلى دا سۇلۋ تۇسكە ەنەدى. بۇل اسەم بوياۋ ــ تاڭ شۇعىلسىمەن قاۋاشاق جارىپ، سامال جەلمەن كەڭ القاپتا گۇل تەڭىزىنىڭ تولقىنىن قالىپتاستىرىپ، جان بىتكەندى وزىنە باۋرايتىن «گۇل كۇنەستىڭ» وي-قىرىندا اشىلعان قىر گۇلى ــ قىزعالداق.

　　كۇنەس وزەنى اڭعارى ــ تابيعاتى تىلسىمگە تولى ءتاڭىر تاۋىنىڭ سولتۇستىك باۋرايىندا. باس-اياعى 200 كيلومەتردەن اساتىن، شىعىستان باتىسقا كوسىلگەن وسى ولكە ەرەكشە جاعراپيالىق ورتاسىىمەن تابيعاتتىڭ مول بايلىعىن، «قۇنان قويدىڭ سورپاسىنداي» سۋى ءنارلى بۇلاقتاردى، الۋان گۇلدى اسىل وسىمدىك جامىلعىلارىن كەڭ توسىنە دارىتقان قۇتتى دا شۇرايلى مەكەن. ەرتە كوكتەمدە اشىلاتىن كوپ جىلدىق وسىمدىك ــ قىزعالداق ءدال وسى وڭىرگە ەرەكشە ۇيلەسىپ، ءالميساقتان بەرى وسى قۇنارلى توپىراقتا كەڭ كولەمدە تامىر تارتىپ، بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنان بەرى كوپتەگەن جەرلەردىڭ ەگىستىككە جانە تۇرعىندار رايونىنا اينالۋىنا بايلانىستى، كۇنەس وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى كوكتەمدە قىزعالداق كومكەرەتىن جەر كولەمى بۇرىنعىدان كورنەكتى ازايىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە اۋا كليماتىنىڭ بىرتىندەپ جىلىنىپ، ىلعالدىقتىڭ كەمەيۋىنە بايلانىستى، سوڭعى 10 جىلدان بەرى قىزعالداق اشىلاتىن كولەم تۇراقتى بولماي، گۇل شوعىرى دا سيرەپ كەتكەن ەدى. ۇستەگى جىلى كوكتەم كەلىسىمەن ىلە اڭعارىندا جاۋىن-ءشاشىن مولشەرى ءبىرشاما مول، اۋا تەمپەراتۋراسى تۇراقتى بولۋداي تاماشا ەكولوگيالىق شارت- جاعداي بولعاندىقتان، كۇنەستە وسى قىرمىزى سۇلۋ قىر گۇلى ــ قىزعالداق تۇرلەنىپ، كەڭ كولەمدە اشىلعان ءبىر جىل بولدى.

　　جۋىقتا مەن ءساتى ءتۇسىپ ءىسساپارمەن قۇلجادان كۇنەسكە جول الىپ، جول-جونەكەي بىيىلعى ەرەن اشىلعان قىزعالداقتى كورىپ، كوزايىم بولۋ ورايىنا يە بولدىم. ءبىز مەملەكەت تاس جولى 218-لەنياسىمەن شىعىستى بەتكە الىپ، كۇنەس اسىل تۇقىمدى قوي فەرماسىنان ءوتىپ، توتەنىڭ جازىعىنىڭ شىعىس شەتىندەگى بەستوبە دەگەن جەرگە جەتكەندە، جولدىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى كەڭ جازىقتا، الىستاعى قىراتتاردا جامىراي اشىلعان قىزعالداقتار بەينە جاسىل كىلەم توسەلگەن كەڭ جازىقتا سان-ساناقسىز قىزىل الاۋ جانىپ تۇرعانداي ەلەستەپ، باسقا ءبىر ءجاننات الەمىنە كىرىپ قالعانداي سەزىمدە بولدىق. قىزعالداق جاپقان كەڭ دالاعا تىنىستاي كوز جىبەرگەنىڭىزدە الىستاعى كوك جىيەكتە تۇيدەكتەلگەن اقشا بۇلتتار تومەندەپ، تۇستىكتەگى قارلى شىڭنىڭ ەتەگى گۇل تەڭىزىنە مالىنا قالىقتاپ، بىزگە قاراي جاقىنداپ كەلە جاتقانداي سەزىمدە بولدىق. كەڭ دالادا، كوكتەمنىڭ ەركە سالقىن سامالى باياۋ عانا ىرعاقتى كۇي تولعاعانداي بولادى. وسى ءساتتى كورگەندە بالا كەزىمىزدە كوپ ەستىگەن «بۇل الەمدە گۇلدەر كوپ الاۋ جاپقانداي، بىراق ەشبىر گۇلدەر جوق قىزعالداقتارداي...» -دەپ باستالاتىن ءان ەرىكسىز ەسىكە ءتۇستى.

　　قىزعالداق ــ سۇلۋلىعىمەن جاندى ءسۇيىندىرىپ، سامال جەلمەن تولقىعان تولقىنىمەن، حوش يىسىمەن بار ادامدى باۋرايتىن قىر گۇلى. ساياحات شارۋاشىلىعى كۇن سايىن وركەندەپ كەلە جاتقان وسى تۇستا، شينجياڭ كولەمىندە ەمەس، بۇكىل جوڭگودا سيرەك كەزدەسەتىن، وسىنداي كەڭ كولەمدە تامىر تارتىپ، كوكتەمدە جايقالا گۇل اشاتىن تابيعي قىزعالداق كۇنەستىكتەردىڭ اسىل قازىناسى ەكەندىگى داۋسىز. ەندەشە ۇلى تابيعاتتىڭ سۇلۋلىق شىرايى سپەتتى وسى قىرمىزى قىزعالداق تامىر جايعان قۇنارلى دالانىڭ ەكولوگياسىن كوز قاراشىعىنداي قورعاپ، بۇدان بىلاي دا ءار جىلى الۋان گۇلى قىزعالداقپەن قاتار «اڭ نۇرىمەن گۇل جاراتىن، سامال جەلمەن ىرعالاتىن...»، بارشانى وزىنە باۋراپ، ەرەكشە كوز تارتاتىن تۇنىق تابيعات كۇيىندە ساقتاۋ كۇنەستەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ جانە حالقىنا باس بولىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بۇلتارتپاس بورىشى دەمەكپىز.

　　اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: ىلە حالىق راديو ستانسياسى

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى