بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى>>كوپ بەتتىك حابارلار

«ماناستىڭ مەيىرى توگىلگەن قۇت مەكەندە» مەرەي توي

2014.10.24 13:33  



  شۋاقتى كۇننىڭ شۇلەن شۇعىلاسىنا بولەنگەن، التىن كۇزدىڭ ارايلى تاڭىندا، القابى دانگە، ءورىسى مالعا، دالاسى سانگە تولعان قۇت مەكەندە ءار ۇلت حالقى ءبىر اراعا باس قوسىپ مەرەيلى تويدى شاتتىقپەن تويلادى.

  ۇستەگى جىلى قازاننىڭ 16- كۇنى تەكەس اۋدانىنىڭ كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ بايلانىسىمەن «ماناستىڭ مەيىرى توگىلگەن قۇت مەكەن» اتىندا سالتاناتتى قيمىل وتكىزىلدى. بۇل رەتكى قيمىلعا قىرعىزستاننان، استانامىز بەيجيڭنەن، اۆتونوميالى رايوننان، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنان، اقسۋ ايماعى جانە ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردان كەلگەن قوناقتار مەن ەگىنشى - مالشى باۋىرلاستار بولىپ جالپى 5 مىڭعا جۋىق ادام قاتىناستى.

  كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى تەكەس اۋدانىنىڭ باتىس وڭتۇستىك بولەگىندەگى كوكتەرەك اڭعارىنا ورنالاسقان، تەكەس اۋدانى ورتالىعىنان 43 كيلومەتر شالعايدا. سولتۇستىك جاعىندا تەكەس وزەنى كوسىلىپ اققان، اۋاسى جانعا جايلى، تابيعاتى كوكەم جەر. بۇل اۋىلدا جالپى 7 اكىمشىلىك قىستاق، 18 مىڭ 896 جان سانى بار. ولار قىرعىز، قازاق، حۇيزۋ، حانزۋ، ۇيعۇر سياقتى 13 ۇلتتان قۇرام تاپقان. كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلىنداعى سەكى جايلاۋىنىڭ ءشوبى شۇيگىن، سۋى بال، جازى سالقىن، قىسى جىلى، مالعا جايلى، تابيعاتى كوركەم ساحارالاردىڭ ءبىرى بولىپ «كىشى قاراجون» جايلاۋى دەگەن ەسىمى ەل اۋزىندا.

  ءار جىلى مامىر ايىنىڭ ورتا شەنىنەن باستاپ، شىلدە ايىنىڭ باستاپقى مەزگىلىنە دەيىن سەكى جايلاۋىندا كوزدىڭ جاۋىن الاتىن الۋان ءتۇرلى گۇلدەر جايقالىپ ءوسىپ، تابيعاتى وزىنە جاندى ءتانتى ەتەدى. كۇندىزگى تەمپەراتۋراسى 18 - 23 سەلتسي گرادۋس بولسا، ال تۇنگى تەمپەراتۋراسى 5 - 10 سەلتسي گرادۋس بولادى. ەگەر ءسىز ءساتى ءتۇسىپ ول اراعا بارساڭىز سەكى جايلاۋىنىڭ كوركەم تابيعاتىن تاماشالاۋمەن بىرگە، مەيمان دوس قىرعىز ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى تاعامدارىنان اۋىز ءتيىپ، قىرعىز ۇلتىنىڭ ۇلتتىق سالت -ساناسى مەن اس - سۋ مادەنيەتىنەن ءلاززاتتانار ەدىڭىز! ەگەر ءسىز فوتوگراف اۋەسكەرى بولساڭىز ات باسىن بۇرۋىڭىزعا ابدەن بولادى...

  كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ قيمىلى ەكى كۇندىك ۋاقىتپەن وتكىزىلىپ، مەرەيلى تويدىڭ سالتاناتى ءوز مارەسىنە جەتتى. قازاننىڭ 16 - كۇنى تۇستەن بۇرىن كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلىندا قيمىلدىڭ شىمىلدىعى اشىلىپ، باي مازمۇندى ادەبيەت - كوركەمونەر قيمىلدارى كورەرمەندەرمەن قاۋىشىپ، تامىلجىعان ءان مەن ۇلتتىق ءبي نومىرلەرى بارشا جۇرتتى تامساندىردى. كوكتەرەك اۋىلىنا قاراستى ءارقايسى قىستاقتاردان كەلگەن ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى ريتىمدى مۋزىكا ىرعاعىندا ساپ تۇزەپ پاراتتان ءوتىپ كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيلى تويىنا اق تىلەكتەرىن ءبىلدىردى.

  ات ءۇستى ونەرپازدارىنىڭ تارتىمدى ويىندارى توي دۋمانىن ارلەندىرىپ جىبەردى. سول كۇنى تۇستەن كەيىن اقىندار ايتىسى جىر سايىسى قيمىلىن وزدىرىپ، قىزىلسۋ وبلىسى، كۇنەس اۋدانى جانە كوكتەرەك اۋىلىنداعى اقىندار جەكپە - جەك جىر دوداسىنا ءتۇسىپ جاراسىمدى قوعامدى، ءار ۇلت حالقىنىڭ بەرەكە - بىرلىگىن تىلگە تيەك ەتىپ، قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان زامانىمىزدى جىرلاپ كورەرمەندەردى بىردەن باۋراپ اكەتتى.

  قازاننىڭ 17- كۇنى ۇلتتىق ءداستۇرلى دەنەتاربيە قيمىلدارىنان 90،80،70،60 كيلوگرامدىق سالماقتار بويىنشا قىرعىزشا كۇرەسۋ، شولاقتەرەك قالاشىعى كوكپار كومانداسى، كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلىنداعى كورونگو جارما كوكپار كومانداسى سياقتى كوماندالار قاتىناسقان قىرعىزشا كوكپار تارتۋ، 3 مىڭ، 5 مىڭ، 10 مىڭ مەترلىك ات بايگە، قۇنان بايگە، جورعا بايگە ءداستۇرلى دەنەتاربيە قيمىلدارى وزدىرىلۋمەن بىرگە «ماناس» ايتۋشىلاردىڭ ساحناعا كوتەرىلۋى كورەرمەندەردى ءبىر جەلپىندىرىپ جىبەردى. قىرعىزستان ەلىنەن كەلگەن ماناسشى ءتالانتالى باقشيەيوۆتىڭ ماناس ايتۋ ەرەكشەلىگى كورەرمەندەردى ءتانتى ەتسە، تەكەس اۋداندىق مادەنيەت، دەنەتاربيە، راديو - تەلەۆيزيا مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى، قازاق ۇلتىنان شىققان ماناستى جاتقا ايتاتىن تۇرىمبەك قاسەن ۇلى ءار ۇلت حالقىنىڭ قىزۋ القاۋىنا يە بولدى.

  تەكەس توپىراعى قىرعىز ۇلتى ەجەلدەن ءومىر سۇرگەن، « ماناس» ەپوسى كەڭىنەن تارالعان جەر ەدى. وسىعان وراي قيمىلدىڭ قىزۋ ءبىر ءتۇيىنى بولعان «تۇڭعىش كەزەكتى شينجياڭ تەكەس حالىقارالىق ماناس تالقى مىنبەسى» بولىپ الىس - جاقىننان كەلگەن ماناستى زەرتتەۋشىلەر ءبىر اراعا باس قوسىپ قىزۋ تالقى ورىستەتتى. تەكەس توپىراعىندا اقىلبەك، قۇرمانباي مولتوي، ساتىبالدى الى قاتارلى ماناسشىلار ءوتتى. بۇل كۇندەرى ولاردىڭ ەڭبەكتەرى جاتتالىپ، حالقىنىڭ جاقسى باعاسىنا يە بولىپ كەلەدى. قىرعىز ۇلتىنىڭ اس - سۋ كورگىزبەسىندەگى قازى - قارتا، ناۋرىز كوجە، باۋىرساق، نان كەسپە پالاۋ سياقتى تاعامدارى مەن جارما، بوزا، قىمىز، سياقتى سۋسىندارى جانە 60 جىلدان بەرگى قول جەتكىزگەن تابىستارى بەينەلەنگەن فوتو تۋىندى كورگىزبەسى ءار ۇلت حالقىن وزىنە باۋرادى. قيمىلدىڭ ارەدىگىندە ورىمشىلىك، ەر شابۋ، قىرعىز كەستەسى، مۋزىكا اسپاپتارىن جاساۋ سياقتى قىرعىز ۇلتىنىڭ ۇلتتىق قولونەر كورگىزبەسىنىڭ بوگەنايى بولەك بولدى.

  جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى پارتيامىزدىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ءار دارەجەلى پارتكوم مەن ۇكىمەتتىڭ دۇرىس باسشىلىعى مەن ءار قايسى سالالاردىڭ كۇش سالا قولداپ - قۋاتتاۋىندا، ءار ۇلت حالقىنىڭ ورتاق قۇلشىنىس جاساۋىندا كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى گۇلدەنىپ - كوركەيدى، اسىرەسە، ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى ماجىلىسىنەن بەرى حالىق بۇقاراسىنا تيىمدىلىك جەتكىزۋ ساياساتىنىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، ءار ۇلت حالقى ورتاق دامىپ، حالىق تۇرمىسى ىستەرىندە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تىڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. بەيقۇت ءۇي قۇرىلىسى جانە مالشىلاردى وتىرىقتاندىرۋ ارقىلى مال شارۋاشىلىعىن گۇلدەندىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ اتقارىلۋىنا ىلەسىپ، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كىرىسى ارتىپ، شارۋاشىلىعى شالقىدى.

  وسى زامان مادەنيەتىن جەتەكشى ەتىپ، از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن دامىتۋ ىستەرى تىڭ بەلەسكە، ءار ۇلت حالقىنىڭ مادەني تۇرمىسى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ءار سالا ءار كاسىپ بويىنشا الىپ بارىلعان حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى ينجەنەريا قۇرىلىسى ءساتتى جۇرگىزىلىپ حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ ىستەرى قارىشتاپ دامىدى. كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلى جاڭادان قۇرىلعان كەزدە ءبىر مىڭ 500 وتباسى، 7 مىڭ جان سانى بار ەدى. ەگىنشى - مالشىلاردىڭ جان باسىندىق ورتاشا كىرىسى 63 يۋان بولاتىن، ال قازىر 4 مىڭ 870 وتباسى 18 مىڭ 896 جان سانىن قۇراپ، 2013- جىلداعى جان باسىندىق ورتاشا كىرىسى 8 مىڭ 480 يۋانعا جەتتى. ءار ۇلت حالقى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا سوتسياليستىك قۇرىلىستىڭ جانە رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ ابزالدىعىن كورىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ كەلەدى.

  كوكتەرەك قىرعىز ۇلتتىق اۋىلىنداعى ءار ۇلت حالقى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزىپ، وسى زامان مادەنيەتىن جەتەكشى ەتىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىن ساۋلەلەندىرىپ، كوكتەرەك اۋىلىن قونىستانۋعا، كاسىپتەنۋگە، ساياحاتقا قولايلى اۋىل ەتىپ قۇرىپ، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىقتى ساقتاپ، ەگىنشى- مالشىلاردىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ، ۇلتتىق سالت - ساناسى قويۋ، ەكولوگيالىق ورتاسى كوركەم، جاراسىمدى، باي - باقىتتى، وركەنيەتتى قوعام قۇرۋعا قۇلشىنۋدا. (ەرىك ەركەباي ۇلى، تاسقىن مازاق ۇلى)


  كەلۋ قاينارى: «ىلە گازەتى» - ىلە اقپارات تورابى

【1】 【2】 【3】 【4】 【5】 【6】 【7】 【8】 【9】 【10】 【11】 【12】 【13】 【14】 
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى

 سۋرەت