قالامى قارىمدى قارت ءتىلشى

بۇيىن يوندىن

2014.11.04 09:54   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　1974 - جىلى 1 - شىلدە كۇنگى «شينجياڭ گازەتىنىڭ» ادەبي ارناسىندا «باستاۋشىمىز پارتيا» دەگەن تاقىرىپتا ءبىر ولەڭ جارىق كوردى. مىنە سودان بەرى تابانى كۇرەكتەي قىرىق جىل جالىقپاي ۇيرەنە ءجۇرىپ قالام تەربەگەن «ۇلگىلى جۋرناليس، ۇزدىك ءتىلشى» اتانعان تۇركىستان قايىسپاي ۇلى جازعان حابار - وشار، زەرتتەۋ ماقالالارى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن، ءبىر ءبولىم اقپارات باسىلمدارىنان ۇزبەي ورىن الىپ، قازاق تىلىندەگى اۋە تولقىنىندا سان رەت بەرىلىپ كەلەدى.

　　پارتيانىڭ اقپارات ءىسىن قىزۋ قولداپ، تيۆتىك جاڭالىق جاراتىپ، يدەيالىق ۇگىت قىزمەتىنە ەسەلەپ ۇلەس قوسقان تۇركىستان قايىسپاي ۇلىنىڭ ەڭبەك ناتيجەسىنىڭ ناقتى سانىن ءداپ باسىپ ايتا الماساق تا، جاقىنعى جىلداردان بەرى، شىڭگىل اۋداندىق پارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىمى جىل سايىن ونىڭ جۇزدەن استام ەڭبەگىن ەستەلىككە الىپ وتىرادى.

　　تۇركىستان قايىسپاي ۇلى «ۇزدىك ەرىكتى ءتىلشى، ۇلگىلى جۋرناليس» بولىپ سان مارتە ماراپاتتالىپ، سيلىق ساحناسىنان ورىن الدى. «جۇڭگو ۇلتتار جۋرنالى»، «شينجياڭ عىلىم - تەحنيكا گازەتى»، «شيىنجياڭ ايەلدەر جۋرنالى» قاتارلى باسىلىمداردا ارناۋلى تانىستىرىلدى. «شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى» قاتارلى اقپارات ورىندارىنىڭ ارناۋلى ۇسىنىس ەتىلگەن ءتىلشىسى بولىپ، ەرشىمدى ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتىر.

　　قالامى قارىمدى قارت ءتىلشىمىزدىڭ قاجىماي تالماي، جارىم عاسىر بويى اقپاراتپەن اينالىسقان ىزگى ىستەرى جايلى ازداپ توقتالۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.

　　كارەسىن شامنىڭ جارىعىندا اق قاعازعا قارا سيامەن حابار ماقالا جازىپ، ونى كونۆەرتكە سالىپ، ماركا جاپسىرىپ، پوچتامەن جولدايتىن قاراپايىم تاسىلمەن ەرىكتى تىلشىلىكتى باستاعان تۇركىستان قايىسپاي ۇلى سان قيلى جاپا - ماشاقاتتى ءبىر كۇندەي وتكىزىپ، بۇگىنگى تاڭدا ەلەكترون ءداۋىرىنىڭ تالابىنا ساي، جاڭا تەحنيكانىڭ تەتىگىن قاجىرلىلىقپەن مەڭگەرىپ، اقپارات ءداۋىرىنىڭ اعىمىنا ىلەسە جاڭالانعان جاڭالىقتى جالىقپاي قولدانۋعا اۋەستەنىپ كەلە جاتقاندىعىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. وسىنداي قۇلشىنىستىڭ ناتيجەسىندە، حابار ماقالالاردى كومپيۋتەردە ءوزى جازىپ، عالامتور حات ساندىعى ارقىلى گازەت - جۋرنالدارعا ءوزى جولداپ كەلە جاتقان قارت ءتىلشىنىڭ قاجىرلىلىعىنا قايران قالماي تۇرا المايسىز. جاستار ءۇشىن بۇل قاراپايىم ساۋات بولعانىمەن ەلۋ جاستى ەڭسەرىپ، الپىس جاسقا قاراي تارتقان قارت پەنسيونەر ءۇشىن وڭاي - وسپاق شارۋا ەمەس ەكەنى كوپكە بەلگىلى.

　　اقپارات باسىلمدارىنىڭ ەرشىمدى ەڭبەگىنە ەسەلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان ەرىكتى تىلشىلەر مەن ۇسىنىس ەتىلگەن تىلشىلەر از ەمەس. تىلشىلەردىڭ كەيبىرەۋى ءداۋىر اعىمى مەن بىرگە جارىق ەتىپ، ءبىر مەزەت حابار ماقالالاردى قارشا بوراتىپ كوپ كوڭىلىنەن ورىن السا دا، از ۋاقىتتان سوڭ زىم - زيا جوعالىپ، جۇرت كوزىنەن تاسادا قالادى. بىرەۋلەر تىرشىلىك كۇيبەڭىنەن اسا الماي، تىلشىلىككە حوش ايتسا، بىرەۋلەرى باسقا كاسىپكە ويىسىپ، قايىرىلىپ قاراماي كەتەدى. ال، باستان – اقىر تاباندىلىق تانىتىپ، تابىس تورىنەن ورىن العان تىلشىلەرىمىز ساۋساقپەن ساناپ الارلىق. ولاردىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا بىرەگەيى، شىڭگىل اۋداندىق مال شارۋاشىلىق مال شيپاگەرلىك مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەپ پەنسياعا شىققان ءبولىم دارەجەلى كادر تۇركىستان قايىسپاي ۇلى.

　　سوناۋ 1976 - جىلدارداعى «شينجياڭ گازەتى»، «التاي گازەتىنەن» باسىلىم كورىپ، «ورتالىق حالىق راديو ستانسياسى»، «شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسىندا» بەرىلگەن «داجايشىل قىستاق قاراشورا»، «قاراشورالىقتاردىڭ ەرشىمدى ەڭبەگى»، «قاراشورالىقتادىڭ كوش باسشىسى سولتانشارىپ» دەگەن تاقىرىپتاعى حابار، تانىستىرۋلارىنان باستالعان تالاي - تالاي تولعاقتى تاقىرىپتارىن، جۇرت جۇرەگىنەن ورىن العان قۇنتتى ەڭبەك، قۇندى ماقالالارىن مىناداي ءبىر نەشە تۇرگە جيناقتاپ ايتۋعا بولادى.

　　ءبىرىنشى، سيلىقتى ماقالالارى. بۇعان «قازاق وقۋشىلارىنىڭ موڭعۇل باعبانى» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسى جاتادى. ماقالادا شىڭگىل اۋداندىق 1 - ورتا مەكتەپتىڭ جوعارى دارەجەلى وقتۋشىسى بەكەن كاكەن ۇلىنىڭ (مۇڭعىل) ەرشىمدى ەڭبەكتەرى تانىستىرىلعان. بۇل ماقالا «شينجياڭ گازەتى»، «التاي گازەتى»، «شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى» جاعىنان ۇزدىك تۋىندى بولىپ سيلاندى. «ونىڭ كۇمىستەي جارقىراعان اق شاشىندا ءار ءبىر ستۋدەنتتىڭ ءىزى بار» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا ۇزاق ۋاقىت شىڭگىل اۋداندىق 1 - ورتا مەكتەپتىڭ مەكتەپ باستىعى بولىپ مىندەت وتەگەن نۇرعاجى تيەكباي ۇلىنىڭ وقۋ - اعارتۋ سالاسىنداعى قىزمەتىن جوعارى باعالاعان ماقالاسىن «شينجياڭ گازەتى»، «التاي گازەتى»، «ورتالىق حالىق راديو ستانسياسى»، «شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى» قاتارلى اقپارات ورىندارى ماداقتاپ سيلادى. مۇنان تىس، مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرى، 1959 - جىلى قۇرىلعان شىڭگىل ساۋدا كوپەراتيۆىنىڭ وزات قىزمەتكەرى، العاشقى مەزگىلدە پارتياعا قابىلدانعان شىڭگىل اۋدانىنىڭ ارال اۋىلىنداعى زەينوللا اقساقالدىڭ تيپتىك ەڭبەگىن جازعان ادەبي تانىسترۋلارى اقپارات تارۋالارى جاعىنان سيلانعان، وسى سياقتى تاعى بىرنەشە قانشا ماقالالارىن ايتا كەتۋگە بولادى.

　　ەكىنشى، عىلمي ماقالالارى، بۇل ماقالالار ءبىرشاما كولەمدى تاقىرىپتاردى ءوز ىشىنە العان، ول ءوز ماقالالارىندا ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كۇندەلىكتى ءوندىرىسى مەن تۇرمىسىنا قاتىستى عىلمي كەڭەستەردى ەڭ قاراپايىم تىلمەن ۇعىنىقتى ەتىپ جەتكىزگەن. ايتالىق: مالشى - ەگىنشىلەردىڭ مالدى، ەگىندى عىلمي قاعيدا بويىنشا باعۋ، ءوسىرۋ جونىندەگى عىلىم - تەحنيكالىق زەرتتەۋ ماقالالارى ءوز الدىنا ءبىر توبە. مۇنىڭ ىشىندە جايىلىم زاڭىنا قاتىستى جازعان ماقالالارىن مالشىلار وقۋلىق ەتىپ پايدالانىپ، كوپتەگەن مالشىلار ءوز قاراستىلىعىنداعى تيەسەلى جەرىن پايدالانۋدىڭ زاڭدىق نەگىزىن وسى ماقالالاردان يگەرگەن.

　　ءۇشىنشى، كەڭەس ماقالالارى، جاستار مەن جاس وسپىرىمدەرگە، جاڭا وتاۋ كوتەرگەن وتباسىلارعا كەڭەس رەتىندە ارنالعان ماقالالارى بارىمىزدى ويلاندىراتىن تاقىرىپتاردا جازىلعان. ءتورتىنشى، قوعامدىق زەرتتەۋ ماقالالارى. بۇل تاقىرىپتاعى ماقالالارىنا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق عۇرىپ - ادەتتەرى مەن سالت - داستۇرلەرى جايلى زەرتتەۋلەر مەن تاريحي زەرتتەۋ ماقالالارىن ءوز ىشىنە قامتىپ، ونى بۇگىنگى جاراسىمدى قوعامنىڭ عىلمي تالابىمەن توعىستىرىپ، ۇلت وركەنيەتىن ءداۋىر اعىمىمەن بىرگە ۇلاعاتتاۋ جايلى بايىمداۋ ماقالالارىن اتاۋعا بولادى.

　　بارلىق قىزمەتتى ۇيرەنۋدەن باستاعان تۇركىستان قايىسپاي ۇلى ءارى ۇستاز، ءارى شاكىرت. كىشپەيىلدىلىگى ارقاسىندا، عالامتور ءداۋىرى الا كەلگەن قيان - كەسكى باسەكەدەن قاعىس قالماي، بۇگىنگى كۇندەرى قازاق تىلىندەگى سۇحباتتاردىڭ مۇشەسى بولىپ، بىرنەشە تور بەكەتتەرىندە ءوز ماقالالارىن جاريالاپ كەلەدى. مىنە وسىنداي بالا دا، دانا دا بولا الاتىن قاراپايىم قاسيەتى مەن قوماقتى ناتيجە جاراتا الدى. ەڭ اۋەلى تۇكەڭنىڭ شاكىرتتىك ومىرىنە توقتالار بولساق، ول ءومىر بويى ۇيرەنۋدەن جالىقپاعان، تالپىنىپ تۇراتىن شاكىرت. قاشان، قاي ۋاقىتتا بولسا دا، كومپيۋتەرگە قاتىستى ءوزى بىلمەيتىن بىلىمدەردى سۇراپ ۇيرەنىپ، ەستەلىككە الىپ وتىراتىن قارت شاكىرت، ءارى ۇستاز.

　　قازاق تىلىندەگى اقپارات باسىلمدارى حابار، ماقالالاردى ينتەرنەتتە جولداۋ جايلى حابارلاندىرۋىن شىعارعاننان كەيىن، تۇكەڭ قولجازبالارىن العاشىندا كوشەدەگى كومپيۋتەرمەن قىزمەت وتەۋ ورىندارىنا اپارىپ، اقى بەرىپ جازدىرۋ مەن بىرگە، سول ورىندارعا نەشە مىڭ يۋاندىق وقۋ قاراجاتىن تاپسىرىپ، كومپيۋتەر ۇيرەنۋدى باستادى. بۇعان قاراتا كەيبىر قۇربىلاستارى «بولدى ەمەس پە، تۇكە، قويساڭ عوي، نە جەتپەي جاتىر» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن كەكەسىندى مازاققا دا قالتىردى. ءبىراق بۇنى ەلەگەن تۇكەڭ جوق، قايتا، سۇيگەن كاسىبى تىلشىلىككە تالپىنعان ءبىر قانشا شاكىرتتەردى تاربيەلەۋمەن اينالىستى. بەيىمى بار جاستاردان جەڭىس كەرىمقان ۇلى، بەكزات تالاپقان قىزى، ەسىمبەك رامازان ۇلى، بۇيىن يوندىن قاتارلى بىرنەشە جاستاردىڭ ۇستازىنا اينالىپ شىعا كەلدى. ال، تۇركىستان اعا كومپيۋتەردەگى جازعان ماقالالارىنىڭ ءۇتىر، نۇكتەسىنە دەيىن تاپتىشتەپ، ۋاقىتتىڭ قانشا وتۋىمەن ساناسپاي، سول جازىپ وتىرعان ماقالادا ەملە قاتەلىگىن وتكىزبەۋگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى ءارى قالام تەربەپ جۇرگەن اۋەسكەرلەرگە دە: ءوز ۇلتىڭنىڭ ءبىر سويلەم ءسوزىن جازساڭ دا گرامماتيكاعا بويسۇنۋ كەرەك، - دەپ ايتىپ وتىرعانىن ۇنەمى ەستىپ ءجۇرمىز، ال، ءوزى كومپيۋتەردى سونشالىق مۇقيات يگەرگەندىگىنە ءتانتى بولاسىز.

　　«ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستامى جاقسى» دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماسا كەرەك. تۇركىستان قايىسپاي ۇلى ءوزىنىڭ تىرناق الدى تۋىندىسىنا جول سىلتەگەن ۇستازى قىدىرقان مۇقاتاي ۇلى ەكەنىن ايتادى. ال تىلشىلىككە جول الۋىنا سەبەپشى بولعان كاسىپتىك ۇيرەنۋ ۋاقىتى نە بارى ەكى - اق كۇن بولعان. ۇيرەتۋشىسى «شينجياڭ گازەتىنىڭ» ءتىلشىسى جۇنىسبەك ءنۇسىپ ۇلى، قايىروللا بايانباي ۇلى 1976 - جىلى شىڭگىل اۋدانىنا كەلىپ، حابار جازۋعا تالپىنعان جاستاردان 6 ادامعا تىلشىلىك كاسىپتەن ساباق بەرگەن ەكەن.

　　قالاي بولماسىن، ءوزىنىڭ قىزمەتىنەن تىس، اقپاراتتى ءسۇيىپ، وعان جان تانىمەن بەرىلىپ، ءومىر بويى اقپارتپەن اينالىسقان قاجىرلى، قاراپايىم قارت ءتىلشى تۇركىستان قايىسپاي ۇلىنىڭ اقپاراتقا تەك ءوزى عانا اۋەستەنىپ قالماي، وتباسى بويىنشا گازەت، جۋرنالدىڭ جانكۇيەر وقىرمانى، راديونىڭ قادىرمەندى تىڭدارمانى بولىپ كەلە جاتقانى كوپكە ۇلگى بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىز!

　　سوڭىندا تۇركىستان اعانىڭ داڭقتى كاسىپتىڭ نارقىن اسىرىپ، ءنارىن جيناپ، قىزىقتى ءومىردىڭ قىزعىن حابارلارىمەن وزگەرىسكە تولى قوعامدىق اۋقىمنىڭ وزەكتى ويىن دەر كەزىندە كوپشىلىككە كوپتەپ باعىشتاپ تۇرۋىن تىلەيمىز! ۇيتكەنى، ەلۋدى ەڭسەرگەن جاسىندا كومپيۋتەردىڭ ءتىل تاقتاسىندا ون ساۋساعىن ويناتىپ، ءتىنتۋىر مەن ينتەرنەتتى مەڭگەرە بىلگەن وزىڭىزدەي اعالاردىڭ سانى كوپ ەمەس دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىز. سونىمەن ءسوزىمىزدىڭ سىرگە جيارىن، تىرلىگىڭىز تىنىستى، تىلشىلىگىڭىز ىرىستى، مەرەكەڭىز قۇتتى بولسىن! دەگەن تىلەكپەن نۇكتە قويۋدى ءجون كوردىم. سۋرەتتە: كومپيۋتەر ۇيرەنۋدە.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى