بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى>>كوپ بەتتىك حابارلار

«تۋعان جەرىن اڭسامايتىن جان بار ما...»

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، اقىن، سازگەر مارفۋعا ايتقوجينانىڭ ونەر كەشى قۇلجا قالاسىندا ءوتتى

ەكپىن بايداۋلەت ۇلى، ەرسىنالى سۇلتان ۇلى

2014.12.11 14:08   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى



  ەلىمىزدىڭ جەر – جەرىندە باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ادەبيەت – كوركەمونەر سالاسىنداعىلاردىڭ مەملەكەتتىك اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەگەن ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىن دايەكتىلەندىرۋ جانە اۆتونوميالى رايوندىق مۇھاجىرلار قىزمەت قۇرىلتايىندا: مۇھاجىرلار قىزمەتىن تىڭعىلىقتى دا ويداعىداي ىستەۋ، الەمنىڭ ءار قيىرىندا جۇرسە دە كىندىك قانى توگىلگەن اتا مەكەنىن اڭساعان، ۇلى جۇڭحۋا ەلىن ەمىرەنە جىرلاپ ماقتانىش ەتەتىن ساعىنش – جۇرەكتى مۇھاجىرلارعا كوڭىل ءبولۋ، ولارعا وتاننىڭ مەيىر – ماحابباتىن جەتكىزۋ دارىپتەلگەن - دى. سولايدا سولاي كەشەگى كەڭ دالادا كەرۋەن قوڭىراۋىنىڭ كۇمبىرى قالعان، ءتور القاسى تۇرىلگەن نارلارمەن ساپار تارتىپ، جول سالعان باتىس پەن شىعىستى تۇتاستىرعان ۇلى جىبەك جولىندا «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن قۇرۋ»، ورتاق دامۋ، دۇنيەنىڭ بەيبىت تىنىشتىعىن ورتاق جاراتىپ، كورشى ەلدەرمەن تاتۋ – ءتاتتى قاتار تۇرىپ، «ىرىس - جۇعىس، ونەر – اۋىس» دەگەندەي سان سالالى مادەنيەت، ەكونوميكا دامۋ ىستەستىگىن كۇشەيتىپ، مايەكتى مادەنيەت پەن وڭىرلىك سەنىمدىلىك قارىم – قاتىناستار كۇشەيگەن، ىزگى تىلەكتەر ءبىر ارنادا توعىسقان بۇل كۇندەردە جەلتوقساننىڭ 7 - كۇنى قۇسىني قۇلجادا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سيلىعىنىڭ لاۋرەانتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى «پاراسات»، «قۇرمەت» وردەندەرىنىڭ، رەسەيدىڭ «ەسەنين» اتىنداعى التىن وردەننىڭ، «الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك اقىنى» ۆاشينگتون التىن مەدالى مەن ديپلومىنىڭ يەگەرى، اباي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، سازگەر، حالقىنىڭ ونەر ايدىنداعى جىر –اققۋى، كوركەم ىلەنىڭ، تۇنىق سايرامنىڭ كوز تارتار كورىنىسى كوكەيىندە جاتتالعان، تاكاپپار تالقىنىڭ زاڭعار تاۋلارى جۇرەگىنە بالالىق شاعىندا - اق اسقاقتىق سيلاعان اقىن مارفۋعا ايتقوجينا ساز سەرۋەندى، جىر كەرۋەندى ونەر كەشىن قۇلجا قوناق سارايىندا تۋعان ەلىمەن ءبولىسىپ، كوگىلدىر سايرام كولىندە جۇزگەن اققۋداي ولەڭ – جىردىڭ تۇنىعىندا ەركىن تارانعان اقىن جۇرەگى تولقىپ، تەبىرەنگەنى سونداي، تۋعان ەلىنە ساعىنىش جىرلارىن ارناپ، ماقامدى اۋندەرىن سيلادى.

  مارفۋعا قالي قىزى ايتقوجينا 1936 – جىلى قۇلجا قالاسىندا تۋىلعان. قۇلجا قىزدار گيمنازياسىنان وقۋ تاۋىسىپ، سوندا وقىتۋشى بولعان. كەيىن اكەسىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا قونىس اۋدارعان. وندا بارعان سوڭ س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن (1965) جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا، جوعارى ادەبي كۋرستاردى (ماسكەۋ قالاسى، 1971) قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. قازاقستان مەملەكەتتىك اقپارات باسپا – ءسوز باسىلىمدارى مەن «قازاق ادەبيەتى» سىندى گازەت – جۋرنالداردا قىزمەتتە بولعان. العاشقى ولەڭدەر جيناعى «بال بۇلاق» دەگەن اتپەن 1962 – جىلى جارىق كورگەن. «شىڭداعى جازۋ» (1964)، «جاستىق» (1968)، «اققۋىم مەنىڭ» (1971)، «قاراكوز ايىم» (1973)، «بايانجۇرەك» (1974)، «كوزىمنىڭ قاراسى» (1975)، «اق بەسىگىم» (1978)، «جارقىرا، مەنىڭ جۇلدىزىم» (1980)، «قىران جەتكەن» (1985)، «ساعىنىش سازى» (1990)، «جاپىراق سىلكىنگەن كەش»، «اڭساۋ» (2001)، «اققۋ جۇرەك» (2001)، «جاپىراقتار جاۋعاندا» (2002)، «الاتاۋدىڭ اق باتاسى» (2005)، «توبىلعى بۇرلەگەندە» (2008) سياقتى 30 نەشە جىر كىتاپتىڭ اۆتورى. ولەڭدەرى مەن پوەمالارى 40 تان استام شەت تىلىنە اۋدارىلعان. 7 كىتابى ورىس تىلىندە جارىق كورگەن، ورىس ۇلتىنان شىققان ايگىلى اقىندار مەن باسقادا تۋىسقان ۇلتتاردىڭ ەڭ ۇزدىك اقىندارىنىڭ جىر جيناقتارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. اسىرەسە، ليريكالى ولەڭدەرى ءان بولىپ كەڭ تارالعان سازگەر اقىن ءوزى دە «ويلان اقىن»، «يسلاماباد اسپانى»، «دارا تۇلعا»، «ساربازدار» سياقتى اندەر شىعارعان.

  «يسلاماباد اسپانى» ولەڭدەر مەن رومانستار سيكلى ءۇشىن پاكستان مەملەكەتتىك قۇرمەت گراموتاسىمەن (1998) ماراپاتتالىپ، «كوگىلدىر دۋناي» ولەڭدەر كىتابى ءۇشىن نيكولاي ۆاسپاروۆ سىيلىعىنىڭ (1979)، «اڭساۋ» ولەڭدەر جيناعى ءۇشىن قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ (2002) لاۋرەاتىنا يە بولعان. قازاق ادەبيەتىنە قوسقان قوماقتى ۇلەسى ءۇشىن كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «2007 جىلدىڭ حالىقارالىق كاسىپقويى» اتاعىنا يە بولعان. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما مۇشەسى، قازاقستان پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ جانىنداعى رەسپۋبليكالىق ايەلدەر ۇقىقتارى جانە دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى كەڭەسىنىڭ باسقارما مۇشەسى، رەسپۋبليكالىق ايەلدەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «دوستىق» حالىقارالىق قوعامىنىڭ باسقارما مۇشەسى، الماتى قالالىق حالىق دەپۋتاتتارى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى سياقتى مەملەكەتتىك، قوعامدىق مىندەتتەردى ابىرويمەن اتقارعان.

  ونەر كەشىنە قاتىناسقان دۇيىم جۇرت تەگىس ساحناعا ۇمسىنىپ، بالا كۇندە كەتىپ، اراعا جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت سالىپ، سەكسەنگە قاراعان اقبۋىرىل تارتقاندا ورالعان جىر – اققۋىن، ءان - گاككۋىن ساحنا تورىنە كوتەرىلۋىن تاعاتسىزدانا كۇتتى. وبلىستىق تەاتردىڭ ۇلتتىق وركەستىرى ورىنداعان تۇركەشتىڭ «كوڭىل اشار» كۇيىمەن ساحنا شىمىلدىعى اشىلىپ، جۇيرىك جۇرگىزۋشى جاڭاتاي قابىكەرىم ۇلى مەن حانزۋ تىلىندە جۇرگىزۋشى كۇنبيكە نۇر قىزى ونەر كەشىنىڭ ءمان – ءجايىن ارلەپ جەتكىزگەن سوڭ، اقىننىڭ بالعىن شاقتارىنىڭ ەسكىرمەس ەلەستەرى مەن اقىن جانىن نۇرلاندىرعان كەزدەرىنىڭ كۋاسىنداي بولعان تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنشتان ومىرگە كەلگەن ولەڭدەرىنە جازىلعان اندەرىمەن باستالدى. ەرمۇرات زەيىپقان ۇلى اۋەنىن جازعان «قۇلجاداي قالا بار ما» ءانىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى، دۇلدۇل ءانشى تىلەۋبەك قوجان ۇلى ورىندادى. ابىلەز ءجۇنىس ۇلى اۋەنىن جازعان «قۇس سەرپىلىپ بارادى» ءانىن اينۇر ءابلىمىت قىزى ورىنداعان سوڭ كلوب تولى جىر سۇيەر قاۋىم ورىندارىنان تىك تۇرىپ، شاتىرلاعان شاپالاق ءۇنى ىشىندە ساحنا تورىنە كوتەرىلگەن جىر اققۋىن قارسى الدى. وزەگى نۇرلى، ءورىمى ءتۇرلى ولەڭدەرىن جاتقا وقيتىن جىر سۇيەر قاۋىمنىڭ ساعىنىپ جولىققانىنان شىعار اقىن قۇرمەتىنە سوعىلعان شاپالاق داۋىسى ۇزاققا سوزىلدى. توپ ىشىندە شىتىنىڭ ۇشىمەن جاسىن ءسۇرتىپ تۇرعاندارى دا كوزىمىز شالدى. تولقىعان جۇرت الدىندا اقىن العاشقى سالەم لەبىزدەرى مەن قاۋىشقان ساتتەگى كوڭىل كۇيىن تەرەڭ تەبىرەنىسپەن جايىپ، «ارۋانا باۋىر دۇنيە» جۇرەك جاردى سىرلارىن اقتارعاندا كلوب تولى جۇرت تىك تۇرىپ يمانداي ۇيىدى.

  ... بارادى سايرام كولدەن ساعىم كوشىپ،

  سايرام كول –

  تەربەتىلگەن ناعىز بەسىك.

  تۋعان جەر، قانشا جىلدار سارعايۋمەن،

  كەلەمىن ساعىنىشتىڭ سەلىن كەشىپ، - دەپ شالعاي ءجۇرىپ، سايرامنىڭ اق شاعالاسىنداي شارىق ۇرىپ، سايرام جاعاسىن سوققان بۇيرات تولقىندارىنداي ەركە مىنەزدى، كول بويىن قۋالاي سوققان قۇرالاي سامالداي نازدى ولەڭدەرى مەن «قۇزدارىنان جوڭكىلگەن داۋىل – كوشكىن» تاكاپپار تالقى اسۋلارى تالعامىن بيىكتەتىپ، ارمانىنىڭ اسقاقتاتقان، «ءتاڭىر تاۋ بيىگىنەن مۇنار كوشكەندە» الا بۇلت اراسىنان ساۋلاعان كوكتىڭ نۇر شۇعىلاسى كوك وراي شالعىن، بارقىت بەلدەرگە توگىلگەندەگى تۋعان جەرىنىڭ تابيعات كوركەمدىگىن ولەڭ – جىرىنا ارقاۋ ەتكەن اقىن جىر سۋساپ كەلگەن قاۋىمعا «قۇلجا»، «اۋىلىم»، «سايرامنان كوشكەن ساعىمدار» سياقتى تۋعان ەل، تۋعان جەرىنە دەگەن ىستىق ساعىنىش، كىرشىكسىز ماحابباتىنىڭ كۋاسى بولعان اق ءمارمار جىرلارىن ناقىشتى ماقاممەن وقىعاندا جىر سۇيەر تۋعان ەلىنىڭ مەرەيى ءوسىپ، پەرزەنتىنىڭ پەيىلىنە ءسۇيىنىپ، اقىن قۇشاعىن گۇلگە تولتىردى. ونەر كەشىنىڭ ءار اردىگىندە اقىننىڭ دوستارى مەن تۋىس – تۋعاندارى اقىنعا زەردەلى تون جاۋىپ، گۇل شوقتارىن ۇسىنىپ اقىنعا سي – قۇرمەت كورسەتتى.

  تۇتاس تابيعاتى بولەك، تالىمدىك تامىرى تەرەڭدە جاتقان ونەر كەشىندە اقىننىڭ ءوز اندەرى مەن ولەڭىنە جازىلعان «دالا قۇسى»، «مۇقتار اعا»، «ويلان اقىن»، «ماحامبەت سەمسەرى»، «باۋىرلار قالايسىڭدار، قالايسىڭدار»، «وتىرمىن سەنەن بەيحابار»، «تۋعان جەرگە ساعىنىش»، «قايدا سول ءبىر ماڭگى جاس» اندەرىن جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ ايماڭدايلى ونەرپازدارىنان توقان سىماعۇل ۇلى، دالەل ۋاش، ەركىن شۇكىمانوۆ، راۋشان ءابۋ قىزى، وراش تۇرسىنبەك ۇلى، نۇرشات زەيىپقان ۇلى، راپيلا ىزتىلەۋ قىزى قاتارلىلار اۋەلەتسە، اۋەنىن ەرسايىن نارىنبايەۆ، توقتاحىمەت نۇرمانبەت ۇلى جازعان «تۋعان جەرىن اڭسامايتىن جان بار ما»، «كۇندەر ءوتىپ بارادى» اندەرىن موڭعۇل حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قابىلاش ابىكەي ۇلى اسقاقتا سالىپ ونەر كەشىنىڭ سالتاناتىن اسىردى.

  اقىن سوزىمەن ايتساق:

  جاتىرسىڭ تاعى تۋلاپ كەمەرىڭنەن،

  ءوڭىم دەپ ءتۇس بولسا دا سەنەيىن مەن.

  و، تۋعان جەر، اشا كور قۇشاعىڭدى.

  جاتايىن تىنىس تاۋىپ تەرەڭىڭنەن.

  .........................

  كوك مۇنارعا ورانىپ دالا كەشتە،

  كوك تاۋلاردان ساپ – سالقىن سامال ەسسە.

  كوك جۇزىندە قالقىعان اقشا بۇلتتار،

  الىستاعى اۋىلدى سالادى ەسكە.

  .....................

  سەنەن كورگەن سونشاما ادەمىلىك،

  بويتۇمارداي تاعىنام، كادە قىلىپ،

  ءوزىڭ جايلى كوشەمىن شەكسىز قيال،

  ۇزاق تاڭعا كىرپىكتى ارەڭ ءىلىپ.

  مۇنار كەتپەي تالقىنىڭ كوك شىڭىنان،

  ساعىمدار مەن تولقىنداپ جەتتى ءبىر ءان،

  الدە قاشان ۇشىپ – اق كەتەر ەدىم،

  وتىرمىن عوي، قاناتتىڭ جوقتىعىنان، - دەپ اقىن تۋعان جەرىن، تۋعان ەلىن سارعايا ساعىنىپ، ۇزىلە جىرلاۋمەن بىرگە، تۇتاس جۇڭحۋا ەلىنىڭ ارشىندى قادامىنا ءسات تىلەپ، ءار جاڭالىقتارىنا قۇلاق ءتۇرىپ، كوڭىل بولە ءجۇردى، ءيا، سونداي اسەردەن تۋعان «الىپ جۇڭگو» ولەڭىنە جازىلعان كورنەكتى كومپوزيتور سىماعۇل بودەنباي ۇلى اۋەنىن جازعان حور ونەر كەشىن مارەسىنە جەتكىزدى. پەرزەنتتىك بورىشىن وتەپ، ەل – جۇرتىمەن قاۋىشىپ، ساعىنش ماۋقىن باسقان اقىننىڭ 3 ساعاتقا جالعاسقان ونەر كەشى تۋعان ەلى تۇعىرىنان تۇلەجىپ ۇشقان اق سۇڭعار اقىننىڭ بۇگىنگى كەمەل تۇلعاسىن تاعى ءبىر رەت سومداپ كەتتى.

  تۋعان جەرىن اڭسامايتىن جان بار ما، ساعىنىپ جۇرەيىك!!!

  كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى

【1】 【2】 【3】 【4】 【5】 【6】 【7】 【8】 【9】 
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى

 سۋرەت