بەتتى ساقتاۋ | باس بەت ەتۋ | حات ساندىعى | حابارلاسىڭىز | ءبىز تۋرالى
حالىق تورابى>>كوپ بەتتىك حابارلار

ەلىمىزدە يرلانديا تابان ءبيىنىڭ پاتشاسى اتانعان ەدى

ادال اعىباي ۇلى

2015.02.13 16:59   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى



  تەاترداعى نەشە مىڭداعان كورەرمەننىڭ، نەشە مىڭداعان قۋانىشتى كوزدەردىڭ ساحنادان باقىت ىزدەگەنى، ءلاززات تاپقانى ونداعى ارتيست ءۇشىن اسقان مەرەي ەمەي نەمەنە؛ ساحناداعى ونەر يەسىنىڭ تاماشا ريتىمىنە ەلىتىپ، دۇنيەنى سولارشا سەزىنىپ، سولارعا تابىنىپ جاتسا ساحنادان باقىت تابۋ دەگەن سول ەمەس پە... قۇشاق-قۇشاق گۇل كوتەرىپ ساحنادان ۇزاتىپ سالعان سول مەرەيلى ساتتە بىرگە بولا الماساق تا، قيالداپ كورۋدىڭ ءوزى شەكسىز قۋانىش سيلايتىن سەكىلدى، «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، وسى ءبىر ونەرلى ازاماتىمىزبەن كەش تانىسساق تا ونەرىمەن كەلىسىپ تابىسىپ قايتتىم...

  1994-جىلى يرلانديا تابان ءبيى تۇڭعىش رەت ەلىمىز ساحناسىندا بوي كورسەتۋى، ەلىمىز جونىنەن العاندا، تاڭسىق ونەر ەدى. سول تۇستا تۇتاس دۇنيەدە زور ءدۇمپۋ تۋدىرىپ، بۇكىل دۇنيەدەگى ونەر ادامدارىن وزىنە ءبىر جولاتا باۋراپ، يدەياسىن جاۋلاپ العان ەدى يرلانديا ۇلتىنىڭ كلاسسيك مۋزىكالى تەاترى. بۇل تەاتر سول كەزدە دۇنيەدەگى 90 نەشە ءىرى قالالاردا ورىندالىپ، كورەرمەن سانى 11 ميلليوننان اسقان بولاتىن. 2009-جىلى ورتالىق تەلەۆيزيا ستانسياسىنىڭ كوكتەم مەرەكەسى بايلانىسىمەن الىنعان كونسەرتىندە يرلانديانىڭ مەملەكەتتىك ءان-ءبي ۇيىرمەسى ەلىمىزدە كونسەرتتىك ساپاردا بولىپ، وسى ۇلتتىق ءتۇس العان تابان بيىمەن جۇڭگو كورەرمەندەرىن ءبىر جەلپىنتىپ تاستاعانى ءالى ەسىمىزدە.

  زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا، يرلانديالىقتار سوناۋ ەرتەدە بىتەۋ اعاشتى ويىپ جاساپ اياق كيىم كيەدى ەكەن، سول ۇلتقا ءتان ءداستۇرلى بۇل اياق كيىم جۇرگەندە جەر توقپاقتاعانداي داۋىس شىعارادى، وسى دىبىسى ارقىلى بەلگىلى ريتىم قالىپتاستىرىپ، بيلەپ دامىتا تۇسكەن. مىنە، بۇل يرلانديا تابان ءبيى (يرلانديا ادنوشكاسى دەپ تە ايتىپ ءجۇر) ەدى. ال امەريكادا دا تابان ءبيى بار، ونداعى قۇلدار كۇن بويى پاراحوتتا بالىقشىلىقپەن اينالىسىپ شارشاعاننان كەيىن تاقتاي ەدەندى اياعىمەن توپەشتەپ ريتىم قالىپتاستىرىپ، ءبي بيلەپ، ءان ايتىپ، شارشاعاندارىن باسادى، كەيىن دامي كەلە جەرلىك بيگە اينالعان. تيبەتتەردە دە وسى ءبي بار، ولار جىلىنشىكتەرىنە سىلدىرماق بايلاپ الىپ، سونىڭ سىلدىرىمەن بيلەيدى. حالىقارادا تابان ءبيىن امەريكالىق، سپانيالىق، مەكسيكالىق، يرلانديالىق ۇلگى دەپ تورتكە ءبولىپ ءجۇر. ءار ۇلتتىڭ جاساعان ورتاسىنا، ۇلتتىق تۇرمىس سالتىنا بايلانىستى ءبي قالىپتاساتىنىن ءوز تۇرمىس سالت-سانامىزدان دا كوپتەپ كەزىكتىرۋگە بولادى. الايدا، مەنىڭ ايتقالى وتىرعانىم باسقا اريا.

  2002-جىلدان قازىرگە دەيىن جۇڭگونىڭ مەملەكەتتىك ءان-ءبي ۇيىرمەسىنىڭ ورىنداۋىندا يرلانديا ءبيى كەڭ كولەمدى ءورىس الىپ، كورەرمەندەردىڭ قىزۋ القاۋىنا بولەنىپ كەلگەن ەدى. الايدا، وسى اسەرلى دە ويناقى ءبيدى جۇڭگو ساحناسىنا تۇڭعىش الىپ شىققان كىم ەكەنىن كوپ ەشكىم بىلە بەرمەسە كەرەك. مىنە، بۇل تارباعاتايدىڭ تۇلەگى _ پارحات ءبيماش ۇلى.

  «ونەرلىگە ءورىس كەڭ»

  1996-جىلى دوڭفاڭ (قازىر مەملەكەتتىك ءان-ءبي ۇيىرمەسى دەپ اتالادى) ءان-ءبي ۇيىرمەسىنە كەلگەن پارحات ءبيماش ۇلىن مۇنداعى كوركەمونەر قايراتكەرلەرىنىڭ بارلىعىنىڭ ءوز الدىنا ارناۋلى ماماندىقتارى ەرەكشە ويعا سالادى، ءسوزسىز، ءبىر كاسىپتىڭ مامانى بولۋ كەرەكتىگىن مىقتاپ تۇيگەن تالانت يەسى توڭىرەگىندەگى ونەر ادامدارىنان ۇيرەنە ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ ءبي كاسىبىن تولىقتىرادى.

  1997-جىلى ءبىر رەتكى وراي ونىڭ ونەر جولىنا بۇكىلدەي وزگەرىس اكەلدى. شەتەلگە شىعىپ كەلگەن ءبىر دوسى وعان يرلانديا ءبيى تاباقشاسىن اكەلىپ بەرەدى. بۇل تاباقتى كورگەن سايىن كومەسكى ءبىر كۇش ەلىتىپ، بويىن بيلەپ، وسى تىڭ ونەرگە شىنداپ پەيىلى تۇسەدى دە تاۋەكەلگە بەل بايلاپ يرلانديا بيىنەن ناتيجە جاراتۋعا ءبىر جولاتا كىرىسىپ كەتتى. قاتىستى ماتەريالداردى كوردى، ينتەرنەتتى اقتاردى، ونىڭ كەلىپ شىعۋى، تەحنيكاسى جونىندە نازاريالىق جاقتان بەلگىلى ساۋاتتانعاننان كەيىن، ەندى امالياتىنا كوشۋ كەرەك بولعاندا، ەڭ باستى قۇرال اياق كيىم ەدى. ءىرى قالا بەيجيڭنىڭ ۇلكەندى-كىشىلى ساۋدا سارايلارىنان ءبىر كىسىدەي ىزدەستىرگەن پارحات نەشە كۇن ابدەن دىڭكەلەگەندە ءبىر دۇكەننىڭ شەتەلدەن بۇيىرتىپ الدىرتۋعا بولاتىندىعىن ەستىگەندە، كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلعانداي، الگى دۇكەن قوجايىنىنا جىعىلا جابىستى. ءبىر پارى 600 يۋان ەكەنىنە قاراعان جوق، ۇستىندە سوماسىن بەرىپ، تەزىرەك الدىرتۋدى تاپسىرىپ قۋانا جاتاعىنا قايتتى. 15 كۇن دەگەندە الگى اياق كيىمى دە كەلدى. ول ءۇشىن وسى 15 كۇن 15 جىلداي سەزىلىپ ەدى.

  2002-جىلى دوڭفاڭ ءان-ءبي ۇيىرمەسى قۇرىلعانىنىڭ 40 جىلدىعى بايلانىسىمەن كولەمدى كونسەرت ۇيىمداستىراتىن بولعاندا ۇيىرمە باستىعى يرلانديا تابان ءبيىن الىپ شىعۋدى تاپسىرادى. وسى كەزدە ۇيىرمەدەگى جولداستاردىڭ %90 ى قارسى شىعىپ: بۇل ءنومىردى ول الىپ شىعا المايدى، ارناۋلى تاربيە كورگەن جوق، بەكەر ۋاقىت ىسىراپ دەگەن پىكىرلەر ۇدەي ءتۇسىپ، يرلانديالىقتاردان باسقا بۇل ءبيدى ساحناعا كوتەرەتىن ونەر ادامدارى ءالى تۋعان جوق دەپ داۋرىعادى. الايدا، ۇيىرمە باستىعى پارحاتتىڭ يىعىنان قاعىپ: «ساعان سەنەمىن، تاۋەكەل دە، نە تالابىڭ بولسا ايت» دەپ قولداۋ كورسەتەدى. وسىدان كەيىن پارحات 40 ءبيشىنى كۇنىنە 4 ساعات ۋاقىتپەن ءبىر اي جاتتىقتىرعاننان كەيىن ۇيىرمەدەگىلەرگە كورسەتكەندە، ولاردىڭ بىركەلكى ريتىمدەگى اياق الىسى، ارەكەتتەرىنىڭ جاندى دا رەتتىلىگى ۇيىرمەدەگىلەردى قايران قالدىردى، قايران قالدىرىپ قانا قويعان جوق، وزدىگىنەن ۇيرەنىپ وسىنداي ورەگە جەتكەن پارحاتتى شىن پەيىلدەرىمەن القاپ، جالعاستى جاتتىعىپ، كونسەرتكە دايىندالۋىنا تولىق سەنىم ارتتى. ءسوز وسى جەرگە كەلگەندە، سول ءبىر جەڭىستى ساتتەردى ەسكە العان پارحات تابان ءبيى جايىندا: «بۇل ءبيدىڭ ەڭ ءبىر تارتىمدىلىعى زامانالىق ءتۇس العان، ويناقى. مۇنى كورۋ، ەستۋ ارقىلى ءلاززات الادى، تاعى ءبىر ەرەكشەلىك مۇنىڭ كيەتىن اياق كيىمى تەمىر تاباندى بولعاندىقتان، اياققا ءسال اۋىر كەلەدى، بۇل اسەمدىگىمەن، وزگەشەلىگىمەن كوزگە ۇرىلادى. ال بيلەۋ بارىسىندا دەنەنى تىك ۇستاپ، تىك سەكىرىپ، ەكى اياقتى ءبىر-بىرىنە سوعۋ، وكشەمەن، اياق كيىمنىڭ تۇمسىعىمەن دىبىس شىعارۋ سياقتى ارەكەتتەر ىستەلەدى، وسى بارىستا قىزىل اسىقتارىن جارالاپ الۋ ءجايتى كوپ كەزىگەدى»،-دەدى. سونىمەن جالعاستى كۇنىنە 5 ساعاتتان ەكى اي جاتتىعۋ جاسادى. مىنەكي، ءۇش اي دەگەندە ساقاداي سايلانىپ ۇلگىرگەن يرلانديا ءبيى تۇڭعىش رەت جۇڭگو ساحناسىندا كىلەڭ ءوز ارتيستەرىنىڭ ورىنداۋىمەن بۇكىل جۇڭگو كورەرمەندەرىنە ۇسىنىلدى. بۇل جۇڭگو ساحناسىنا جاڭا مازمۇن قوستى، ۇيىرمە پارحاتتى ۇزدىك قىزمەتكەرگە كورسەتىپ، ەڭبەگىن جوعارى باعالاسا، گازەت-جۋرنالداردا «يرلانديانىڭ تيتا ءبيىن تۇڭعىش رەت جۇڭگو ساحناسىنا الىپ شىققان پارحات»، «تيتا ءبيىنىڭ پاتشاسى» دەگەن اتاقتاردى بەرگەن احپاراتتىق حابارلار قارشا بورادى.

  «تالاپتىعا نۇر جاۋار»

  «ادام بولار بالانىڭ بەتىن قاقپا، بەلىن بۋ» دەمەكشى، بالا كەزىنەن اكە-شەشەسى ونىڭ اۋەستىگىنە جول بەردى، ول بۇلدىر بالا شاعىندا بولاشاعىنا ءوزى كەسىم ايتقان ازامات. 1985-جىلى وبلىستىق كوركەمونەر مەكتەبى ءبي كلاسىنا وقۋشى قابىلداماققا شاۋەشەك قالاسىنا كەلگەنىن ۇزىن قۇلاقتان ەستىگەن 13 جاستاعى ويىن بالاسىنىڭ كوكىرەگىندەگى ءسابي ارمانى كەنەت بۇلقىنىپ توقتاتپادى، جۇلىنىپ مۇعالىمىنا جەتكەن ول ءوز ويىن ايتىپ، سىناپ كورۋدى ءوتىندى، مۇعالىم قۇپ كوردى، جاسقانعان جوق، وجەت ۇل سىناعىنان سۇرىنبەي ءوتتى. سونىمەن قىركۇيەكتە شاقىرتۋ كەلىپ، اتا جۇرتىنان تۇڭعىش رەت الىستاپ شىقتى، بۇل شىعۋدىڭ استاناعا جول الارىن بالا جۇرەگى سەزدى مە، شەشەسىن قايتا-قايتا قۇشاقتاپ قوش ايتىپ، ەكى كوزى جاساۋراپ اۆتوبۋزعا ارەڭ وتىردى. ول مەكتەپتە ءۇش جىل وقىپ، ۇزدىك تامامداپ، وبلىستىق ءان-ءبي تەاترىندە 4 جىل قىزمەتتە بولدى. بۇل ناتيجەسىن مىسە تۇتپاعان ارمانشىل ازامات 1991-جىلى شينجياڭ كوركەمونەر ينستيتۋتىنىڭ ءبي كلاسىنا ەمتيحان بەرىپ قابىلدانىپ، تولىق كۋرس ماعلۇماتىنا يە بولىپ، اناعۇرلىم تولىسا تۇسەدى. ءوز سوزىمەن ايتقاندا، كوركەمونەر ينستيتۋتىندا وقۋ ورايىنا يە بولۋ ونىڭ بولاشاعىنا ەرەكشە اسەر ەتكەن. قالايدا ۇلكەن ءبىلىم ورداسى عوي، ونىڭ ارمانىن ۇشتاي تۇسكەن سەكىلدى. مۇنى دا ۇزدىك ناتيجەمەن تامامداعان پارحات مەملەكەتتىك دوڭفاڭ ءان-ءبي ۇيىرمەسى ادام الىپ جاتىر ەكەن دەگەن حاباردى ەستىسىمەن، «تاۋەكەل ءتۇبى قايىق، مىنەسىڭ دە وتەسىڭ» دەپ، بەل بايلاپ مامانداردىڭ سىناعىنا تاعى ءتۇسىپ، جاقسى باعاسىن الىپ، ءبىر جىل سىناق رەتىندە ىستەيدى دە، 1996-جىلى مادەنيەت مينيسترلىگى راسمياتىن جوتكەپ الادى. ءاسىلى، ءبيشى ارتيستەردىڭ ساحناداعى جاس شەگى 30 جاس بولسا، پارحاتتى 35 جاسىنا دەيىن ساحنادان تۇسىرمەدى، سونىمەن 2012-جىلعا كەلگەندە جەتەكشى جانە ءبي ماماندىعىن زەرتتەۋ بولىمىنە تەڭشەدى. ونەر ساحناسىنان ەندى عانا ءتۇسىپ اپتىعىن باسقان ساڭلاق ەندىگى جەردە ۇستازدىق ۇلى جولدى ۇستانىپ، شاكىرت تاربيەلەپ، ءار ۇلت ءبي ونەرىن ونان ارى اشا تۇسۋگە بەت الدى.

  يرلانديانىڭ تابان ءبيى «ريۆەر وزەنى تولقىنى» (大河之舞)اسىلىندە ءبيدىڭ اتى ەمەس، تابان ءبيىن بۇكىل دۇنيگە تانىتقان ساۋىق كەشتىڭ اتى. «ريۆەر وزەنى» دەپ وتىرعانىمىز ەلىمىزدىڭ حۋاڭحى _ وزەنىن انا وزەن دەپ وبرازداعانىمىز سەكىلدى، يرلانديانىڭ انا وزەنى. ولار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ءبيى ارقىلى انا وزەنگە دەگەن شەكسىز ماحابباتىن بىلدىرەدى. «ريۆەر وزەنى تولقىنى» ءبيىنىڭ بارلىققا كەلۋى يرلانديانىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىن تاعى ءبىر قىرىنان ايگىلەپ، يرلانديا حالقىنىڭ ۋاكىلدىك ءبيى بولىپ دۇنيەگە تارادى.

  ءيا، مۇراتتى جانعا ارمان الىس ەمەس، ول سونشا ءبىر ىزدەنىسپەن مەملەكەتتىك ءان-ءبي ۇيىرمەسىنە قابىلدانعاندا «سوناۋ قيىردان وسىندا ويىن قۋىپ كەلگەم جوق، ونەر قۋىپ كەلدىم، مۇنداعى قالىڭ ونەر يەلەرىنىڭ تاباسىنا قالماۋىم كەرەك» دەپ وزىنە مىقتاپ سەرت بەرگەن پارحات ايتقانىن ورىندادى. وسى جاپالى ىزدەنىستىڭ جەڭىسىن دە، جەمىسىن دە كوردى. 2004-جىلى مەملەكەتتىك مادەنيەت مينيسترلىگى جاعىنان «ون ۇزدىك جاستىڭ» ءبىرى بولىپ ماراپاتتالسا، 2005-جىلى مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى ارتيست اتاعىن الدى، ال 2008-جىلى بەيجيڭ قالالىق پارتكوم مەن حالىق ۇكىمەتى جاعىنان «التىنشى كەزەكتى استانا ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلگىسى» دەگەن ماراپاتقا يە بولدى.

  قىراننىڭ دا قاناتى تالاتىن كەزى بولادى. ەڭبەك ادامدارىنىڭ دا ءبىر بيىكتى تۇعىر ەتىپ قالىپ قوياتىنى قالىپتى قۇبىلىس، سول بيىك جىل وتكەن سايىن جارقىراپ، بولاشاق ۇرپاقتارعا ماڭگىلىك ارماننىڭ سورابى بولىپ قالا بەرمەك. كەشە عانا ارامىزدان اتتانعان مالىك شيپان اتامىزدىڭ « قويشى ءانىن» ايتىڭىز، عاجاپ، حالىق انىنە اينالىپ كەتكەلى قاشان. «ءۇيدىڭ جاقسى بولۋى اعاشىنان، جىگىتتىڭ جاقسى بولۋى ناعاشىدان» دەگەن ءسوز دە تەگىن ايتىلماسا كەرەك، ناعاشى اتاسى مالىك اقساقال ماڭداينان يىسكەپ، اق باتاسىن بەرىپ جولعا سالعانى دا تەگىن ەمەس سەكىلدى. بۇگىن مىنە تەك تارباعاتايدىڭ عانا ەمەس، جالپى جۇڭگوداعى قانداستارىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالىپ وتىرماي ما؟!

【1】 【2】 
جاۋاپتى رەداكتورى : مۇحيت امانتاي ۇلى

 سۋرەت