قايسار قابدوللا ۇلى: قازاق كينو سالاسىن دامىتۋعا بەرەكە – بىرلىك كەرەك

2015.07.29 13:23   كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى

　　«اقىل ــ جاستان» دەيدى قازاق، ءبىزدىڭ قازاق جاستارىنىڭ ىشىندە ءار سالادا تىنباي ەڭبەكتەنىپ جۇرگەندەر بارشىلىق، شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى قۇرىلعاندىعىنىڭ 60 جىلدىعىنا وراي، وسىنداي جاستاردىڭ ءبىر شوعىرىن وزدەرىڭىزگە تانىستىرۋدى ءجون كوردىك. بۇل جوبانىڭ العاشقى سانىندا بەيجيڭدە تالاپتانىپ جۇرگەن قازاق ازاماتى، كينو سەناريست، رەجيسسەر قايسار قابدوللا ۇلىمەن بولعان سۇحباتتى وزدەرىڭىزگە ۇسىنامىز.

　　قايسار قابدوللا ۇلى: قازاق كينو سالاسىن دامىتۋعا بەرەكە – بىرلىك كەرەك

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: ءوزىڭ ۋنيۆەرسيتەتتى ادەبيەت ماماندىعى بويىنشا تاۋىستىڭ، كينو سالاسىنا قالاي كەلدىڭ؟ كينو سالاسى ءبىز ءۇشىن ءالى تىڭ سالانىڭ ءبىرى – عوي، قىرى مەن سىرىنا قانىپ، شارۋاڭدى دەڭگەلەك اينالدىرىپ اكەتۋ وڭايعا سوقپاعان شىعار؟

　　قايسار قابدوللا ۇلى: يتاليالىق كينو زەرتتەرمەنى كانۋدۋ 1928 – جىلداردا اتاپ وتكەندەي، كينو ونەرى ادەبيەت، اسەمونەر، قۇرىلىس، ءمۇسىن ونەرى، مۋزيكا، درامما قاتارلى التى ونەردى بويىنا جيناقتاعان 7 – ونەر ءتۇرى. سوندىقتان، مەن ادەبيەت ماماندىعىن وقۋ بارىسىندا بۇل كاسىپپەن شۇعىلدانۋىما نەگىز قالادىم دەپ ويلايمىن.

　　ۋنيۆەرسيتەت قۇشاعىندا جۇرگەندە كينو ونەرىنە قادام تاستاۋىما كينو كىرىسترۋشى قىزمەتىمەن شۇعىلداناتىن ۇلتى حانزۋ جىگىت اعاسى زور اسەر ەتتى. سول كىسىدەن كينو كىرىستىرۋ، ياعني، مونتاجداۋدى ۇيرەندىم، «بەلدەن اسساڭ الدىڭنان بەل كورىنەر» دەمەۋشى مە ەدى، ەندىگى جەردە سەناري جازۋ دا مەنى قىزىقتىرا ءتۇستى. سونىمەن، بەيجيڭ كينو ينيستيتۋتىنان سەناري جاسامپازدىعىن سىرتتاي ۇيرەنىپ، ءوز بەتىممەن ىزدەنە باستادىم. ۇستازدارىمنىڭ كومەگىندە ەكى جىل ىشىندە تۇڭعىش رەت قىسقا مەتراجدى «ساۋعا» فيلىمىنىڭ سەناريىن جازىپ تامامدادىم، بۇل سەناريعا كينو ينيستيتۋتىنداعى وقىتۋشىلار مەن كينو سالاسىنداعى كىسىلەر جاقسى باعا بەرىپ، سەناريدى كارتيناعا اينالدىرۋ تۋرالى كەڭەس بەردى. ءبىراق، بۇرىن باسقا تۇسىرىلمدەردە كومەكشى بولىپ جۇرسەم دە، ءوزىم كارتيناعا ءتۇسىرىپ كورمەپ ەدىم. باستابىندا باتىلىم بارماسا دا، كەيىن تاۋەكەلگە كەلىپ، شاعىن كامەراممەن بۇل سەناريدى تۇسىرۋگە كىرىستىم. ەكى اپتا بويى ءتۇسىرۋ بارىسىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتارعا جولىقسام دا، بارىنە ءتوزىپ، اقىرى ورىندادىم. ءبىراق، ءتۇسىرىلىمدى كىرىستىرۋ بارىسىندا تۇڭعيىققا باتتىم، تۇسىرىلگەن كارتينالار مۇلدە قيىسپايدى، سەناريداعى كوپتەگەن جايلار كادردا جوق، سونىمەن، ءبىرىنشى رەتكى ءتۇسىرىلىم ءساتسىز بولىپ، الىپ ۇشقان كوڭىلىم قۇلازىپ قالعانداي بولدىم.

　　بۇل ىستەن كەيىن ماعان «ءبىلىمىمدى تولىقتاۋىم كەرەك ەكەن» دەگەن وي كەلدى دە، قايتادان ۇيرەنۋگە، ىزدەنۋگە كىرىستىم. 2009 – جىلى «مۇنارلى كۇن» اتتى سەناريدى جازىپ، ونى كارتيناعا اينالدىردىق، سول كەزدەگى جاعدايدان الىپ ايتقاندا، ءساتتى شىعىپ، ءبىر رەتكى فەستيۆالدا كۇمىس مەدالعا يە بولدىم. 2011 – جىلى «ساۋعا» سەناريىن قايتادان وزگەرتىپ ءتۇسىردىم، قارجى تىم تاپشى بولعاندىقتان، ءتۇسىرۋ بارىسىندا كوپ قيىنشىلىقتارعا جولىقتىم، ءبىراق، سەناريدا ايتپاقشى وي تولىق ايتىلدى، سول جىلى بەلگىلى فەستيۆالدا التىن مەدالدى ۇتىپ الدىم. تىم ۇلكەن جەڭىس بولماسا دا، مەنىڭ كينو ونەرىندە جالعاستى ىزدەنۋىمە دەمەۋ بولدى.

　　ۋنيۆەرسيتەتتى تاۋىسقاننان كەيىن بىرنەشە رەجيسسەردىڭ جەتەكتەۋىندە بولىپ، تىرلىكتىڭ قامى ءۇشىن جارناما سالاسىن كوپ شيىرلادىم. گۋاڭجوۋدا ەلىمىزدەگى جارناما سالاسىندا بەدەلدى رەجيسسەر لو فۋپيڭ ەسىمدى اعامىزدىڭ باۋلۋىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن ءامالياتتىق بىلىمدەردى ۇيرەنىپ، ءبىر جىلدان سوڭ بەيجيڭگە قايتا كەلىپ، ءوزىم ارمانداعان كينو ءتۇسىرۋ جولىنا قايتا ءتۇستىم. وسى بارىستا كوپتەگەن كينولاردىڭ تۇسىرىلىمىنە قاتىناسىپ، ءبىلىمىم ءتىپتى تولىقتانىپ، وي – ءورىسىم كەڭەيە ءتۇستى.

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: «كەڭەسپەن پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» دەيدى قازاق، كوزقاراس پىسىپ - جەتىلگەندە ناقتى ىستەردەن ناتيجە شىعادى، كينو سالاسىندا اجەپتاۋىر ەڭبەكتەنىپ ءجۇرسىڭ، تولعانتىپ جۇرگەن تالاي ويلار بار شىعار، جۇڭگو قازاقتارىنىڭ كينو سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن قانداي ىستەر ىستەلۋى ءتيىس دەپ قارايسىڭ؟

　　قايسار قابدوللا ۇلى: مەن بۇل سالاعا ەندى اياق باسقان جاس بۋىنمىن، پىكىردى كوپتى كورگەن اعالار ايتا جاتار، ءبىراق، سۇراۋعا وراي ءوزىمنىڭ تۇسىنىگىمدى ايتا كەتەيىن. قازاقتا ەكرانعا شىعارۋعا تاتيتىن تاقىرىپتار وتە كوپ، بۇل تاقىرىپتار حالىقارالىق دەڭگەيدە قارسى الۋعا بولەنەتىنىنە سەنەمىن. ال، سول تاقىرىپتاردى جۇيەلى تۇردە، كينو ونەرىنىڭ عىلمي قاعيداسى بويىنشا ءتۇسىرۋ كەرەك. «جالعىزدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەن حالىق دانالىعى بار، «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل»، قازاقتىڭ كينو مادەنيەتىن دامىتامىز دەسەك، وندا «جۇدىرىقتاي جۇمىلا» ىسكە كىرىسۋىمىز كەرەك.

　　كينو ونەرى كوپ قارجىنى تالاپ ەتەتىن ونەر، سوعان وراي ءساتتى شىققان كينودان مول كىرىس تە كىرگىزۋگە بولادى. قازىر قازاقتىڭ مادەنيەتى تۋرالى جازىلعان سەنەريالارعا وزگە ۇلتتىڭ پروديۋسسەرلەرى مەن كاسىپكەرلەرىنەن قارجى الۋ قيىن، ۇيتكەنى، ولارعا قازاق ۇلتى بەيمالىم، وزدەرى تۇسىنبەگەندىكتەن، زيان شەگىپ قالۋدان الاڭدايدى. سوندىقتان، ءوزىمىزدىڭ قازاق كاسىپكەرلەردە وسىنداي ۇيىم بولسا، شىركىن. «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەگەن – عوي، ءبىز نەگە وسىعان قۇلشىنىپ كورمەيمىز. ءبىراق، مەن بۇل كاسىپتىڭ كەلەشەكتە ۇلكەن ەكونوميكالىق قۇن جاراتاتىنىنا سەنەمىن، سوندىقتان، قازاق كاسىپكەرلەرى، جازۋشىلارى مەن كينو سالاسىنداعىلار «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعاندا» عانا قازاقتىڭ كينو سالاسى داميدى دەپ ويلايمىن.

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: قازاق حالقى «اقىل ــ جاستان» دەيدى، جاس بولساڭ دا ونەرگە دەگەن تالپىنىسپەن تالماي ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىڭ. ەڭبەگىڭدى ەلىڭ بىلە ءجۇرسىن، تابىستارىڭدى ايتا وتىر.

　　قايسار قابدوللا ۇلى: تابىس دەيتىندەي، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تابىسىمىز جوق، قازىر ۇيرەنىپ، ىزدەنۋ باسقىشىندامىز. بىرنەشە قىسقا مەتراجدى فيلىم ءتۇسىردىم، بايدۋ قاتارلى سەرىكتىكتەردىڭ جارناماسىن تۇسىرۋگە ات سالىستىم، تولىق مەتراجدى فيلىمدەردىڭ سەناريىن جازۋعا قاتىناستىم، كەي تۇسىرىلىمدەردە اتقارۋشى رەجيسسەر نەمەسە اتقارۋشى پروديۋسسەر بولدىم. بىلتىردان بەرى تىزگىندى قولىما الىپ، سەناريىن ءوزىم جازعان تولىق مەتراجدى «توبىق» اتتى فيلىمگە دايىندالىپ جاتىرمىن.

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: بۇگىنگە دەيىن قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرىڭمەن تانىس بولدىق، ەندى الداعى جوسپارلارىڭ، ارمان – ماقساتتارىڭ جايلى اڭگىمەلەسەڭ.

　　قايسار قابدوللا ۇلى: جوسپارىمىز از ەمەس، سونىڭ ءبىرى جاڭا ايتىپ وتكەندەي، جۇيەلى تۇردە قازاق تۇرمىسىنان فيلىم تۇسىرۋمەن اينالىساتىن ۇيىم قۇرىپ، قازاق كينوسىن حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرە الساق جاقسى بولار ەدى، قازىر قيال عانا سياقتانعانىمەن، قانداي دا ءبىر ءىرى ىستەر وسىنداي قيالداۋدان باستالماي ما، بالكىم، ءبارىمىزدىڭ باسىمىز قوسىلىپ، وسىنداي ۇيىم قۇرىلىپ جاتسا، ءبارىمىز ءبىر كىسىدەي ۇلەسىمىزدى قوسساق، قازاقتىڭ تۇرمىسىن تاقىرىپ ەتكەن جاڭا تاقىرىپتارداعى ءتىپتى كوپ كينولاردى ەكراننان تاماشالاپ وتىراتىن بولارمىز.

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: جۋىردا تۇسىرمەكشى بولعان كينونىڭ بەتالىسى قالاي بولىپ جاتىر؟

　　قايسار قابدوللا ۇلى: جاڭا ايتقان «توبىق» اتتى ۇلتتىق ءتۇس العان كوركەم فيلىم باسقا ۇلت قارجىگەرلەرىن ونشا قىزىقتىرماي تۇر، ءوز قازاعىمىزدان دەم بەرەتىن كوكىرەگى وياۋ كاسىپكەرلەردى كەزدەستىرمەدىك، قازىر قولدا بار قارجى تۇسىرىلىمگە جەتپەي تۇرعاندىقتان، قارجى توپتاۋ بارىسى ۇزاققا سوزىلدى، مۇمكىن، بۇل فيلىم كەلەر جىلى سىزدەرمەن جۇزدەسىپ قالار.

　　نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى: ءوزىڭ سياقتى كينو سالاسىنا قىزىعاتىن جاستارعا قانداي كەڭەس بەرەسىڭ؟

　　قايسار قابدوللا ۇلى: قازىر مەنىڭ كەڭەس ايتاتىن كەزىم ەمەس دەپ ويلايمىن، ۇيتكەنى مەن دە سول كينوعا قىزىعىپ، ىزدەنىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرىمىن. وسى سالادا ىزدەنىپ جۇرگەن باۋىرلاستارىمىز بولسا، بىرگە جۇمىلىپ ءىس ىستەگەنگە نە جەتسىن. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەمەكشى، بەرەكەلى بولىپ، ءبىر – ءبىرىمىزدى قولداپ – قۋاتتاپ، بيىكتەرگە بىرگە ورلەيىك، بىرگە ىزدەنىپ، قازاق حالقىنىڭ كينو سالاسىنداعى كەتىگىن جاماۋعا جۇمىلايىق دەر ەدىم.

　　كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى