توعىزتاراۋ اۋدانىندا «ىلە جەردىڭ ورتاسىنداي» اتتى ونەرساۋىق كەشى سالتاناتتى وتكىزىلدى

بايسۇلتان نۇپتەبەك ۇلى

2016.09.02 14:26  

　　بيىل باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ «ادەبيەت – كوركەمونەر قىزمەتى» جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەگەن ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىن ويداعىداي تياناقتاندىرۋ جانە بيىل ەلىمىز كولەمىندە ورىستەتىلگەن «مادەنيەت جىلى قيمىلىنا» بەلسەنە ءۇن قوسۋدى، حالىقتىق كۇيلەر سەكىلدى تاڭداۋلى مۇرالارىمىزدى زەرتتەپ، جيناۋ، تانىستىرۋ ءارى ونى وسى زامان مادەنيەتىمەن توعىستىرۋدى باستى ماقسات ەتكەن توعىزتاراۋ اۋدانى ارىسى قورقىتتىڭ قوڭىر اۋەنىنەن باستاۋ الىپ، قۇرمانعازى، دينالاردىڭ كۇي دارياسىمەن توعىسقان، ءاشىمنىڭ التىن بارماعىنان تامعان بالزام كۇيلەرمەن ساباقتاسىپ، وزدەرىن دارالاعان توعىزتاراۋدىڭ ءتول تۋمالارى – قۋاندىق قوشىق ۇلى، تىلەمىس ەسەن ۇلى، ناۋرىزبەك ابدىسامەت ۇلى، ابەۋعالي ادىلبەك ۇلى، كامال ماقاي ۇلى قاتارلى داڭسالى كۇي دارىندىلارىنىڭ ونەرىن دارىپتەپ – دايەكتەۋ ءۇشىن تامىزدىڭ 25 – كۇنى اۋداندىق تەلەۆيزيانىڭ كونسەرت زالىندا «ىلە جەردىڭ ورتاسىنداي» اتتى ونەر ساۋىق كەشىن سالتاناتتى وتكىزدى.مىنە، بۇل جۇڭگوداعى ءار قازاقتىڭ ماقتانىشى.

　　انە سول ايگىلى كۇيشى ءاشىمنىڭ ءتول شاكىرتى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، بۇگىنگى زامانىمىزعا ءاشىم ەڭبەگىن ارداقتاپ جەتكىزۋشى مۇراگەرى، زەردەلەپ – زەرتتەۋشىسى، ءوزى دە وسى ونەردىڭ بوگەنايى بولەك تۇلعاسىنا اينالىپ ۇلگىرگەن كامال ماقاي ۇلىن قالايشا ماقتان تۇتباسقا، قالايشا مارقايىپ اۋىزعا الماسقا؟!

　　وسى كەزەكتى «ىلە جەردىڭ ورتاسىنداي» اتتى ساز سالتاناتىنىڭ بۇيداگەرى، كۇيشى كامال ماقاي ۇلى كۇي شەرتكەن كەزىندە، كۇيدى تەك شەرتىپ عانا قويماي، كۇيدىڭ قالاي، قانداي جاعدايدا تۋعاندىعىن شەشەن تىلمەن شەبەر بايانداپ، جۇرتتى وزىنە باۋراپ الىپ، قوعامدىق ءومىر مەن ءتىلسىم تابيعاتتىڭ قۇپيا سىرلارىن اشىپ، جۇرتشىلىققا وتكەن تاريح پەن كوركەمدىك تۋرالى ساباق ءوتىپ، سارقىلماس رۋحاني ءلاززات باعىشتاپ كەلەدى.

　　شاناعىڭدى شاۋىپ كىم جوبالادى،

　　شاراپاتقا كىمنىڭ دە جوق امالى.

　　سيىپ كەتەر كىشكەنتاي شاناعىڭا،

　　قازاقتىڭ كۇللى مالى قوراداعى.

　　بىرەۋ ايتىپ بايلىعىن ماسايعانمەن،

　　سەن تۇرعاندا ءبىرى جوق اسار مەنەن.

　　مەن قازاقپىن قۇشاقتاپ دومبىرامدى،

　　كۇي بولىپ كۇمىبىر قاعىپ جاساي بەرەم (بىلىسبەك ءابدىرازاق). - دەگەندەي، ۇلتىمىز مۋزىكا ءتىلىنىڭ مۇمكىندىگىن ەرتەدە – اق جەتە مەڭگەرىپ، ۇلتتىق ەستەتيكانىڭ ادام ساناسىندا اسەم سازبەنەن ءسان قۇرعان وزگەشە سالتاناتتى ءۇردىسىن ۇلىقتاپ كەلەدى.

　　وسى سالت - ءداستۇرىمىزدى ءوزىمىزدىڭ تۋعان توپىراعىمىزدا عۇمىر كەشكەن كەشەگى بابالارىمىزدىڭ بارىنشا بايىتىپ، بارىنشا اسقاقتاتىپ وتكەنى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ۇلاعاتتار ونەگەسى دەپ بىلەمىز.

　　ناۋرىزبەك ءابدىسامەت ۇلى 1929 – جىلى توعىزتاراۋ اۋدانى ءدوڭمالى اۋىلىنا قاراستى جاڭعاقتى دەگەن جەردە ومىرگە كەلەدى. 1947 – جىلى ورتالاۋدى تاۋىسادى. ون جاسىندا اۋىلداعى شالاباي دەگەن كۇيشىگە شاكىرت بولعان ول جۇرە كەلە ءانشى، كۇيشى بولىپ وسەدى. 1959 – جىلى ىلە وبلىسى وتكىزگەن جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ ون جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ ونەر بايقاۋىندا «ارناۋ» اتتى كۇيىمەن 2 – دارەجەلى كۇيشى سيلىعىن الادى.

　　ول 1959 – جىلدان 1962 – جىلعا دەيىن توعىزتاراۋ اۋداندىق ءان – ءبي ۇيىرمەسىندە ارتيست بولادى، مارقۇمنىڭ كوزى تىرىسىندە «شاتتىق»، «ءوندىرىس تولقىنى»، «جايلاۋ سامالى»، «ارناۋ»، «كوركەم شاشى» سياقتى كۇيى شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى مەن ورتالىق حالىق راديو ستانسياسىندا تاراتىلعان ەدى. قازىر ارتىندا قالعان 18 كۇيىن مەملەكەتتىك 2 – دارەجەلى ارتيست ءشامسيا قۋاتبەك قىزى، حالىق كۇيشىسى اباقباي يمانبەك ۇلى، وڭالبەك يماناقىن ۇلى، جاس دومبىراشى، كۇيشى مۇراتبەك جانۇزاق ۇلى قاتارلى شاكىرتتەرى ورىنداپ ءجۇر. مارقۇم ناۋكەڭنىڭ قارا تاسقا گٷل وندىرگەن، قارا جەرگە نۇر ەمدىرگەن ەڭبەگىن تۋعان حالقى ماڭگى ۇمىتپايدى.

　　ەگەي ەسىمى ەل ەسىندە ساقتالعان اتاعى التى قىردان اسقاقتاپ، اسپانداپ ەستىلەتىن ىلە ساحاراسىنداعى ساڭلاق كۇيشىلەردىڭ تاعى دا ءبىر تارلان تۇلعاسى ابەۋعالي ادىلبەك ۇلى ەدى، ول 1934 – جىلى توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ بۇگىنگى جىرعالاڭ اۋىلىندا مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. تالابى تاۋداي بولاشاق كۇيشى اياعىنان جاراقات الۋىنا بايلانىستى ورلەپ وقي الماي، ورتا مەكتەپتە وقۋدان قول ۇزەدى. ايگىلى كۇيشى ءاشىم دۇڭشى ۇلى ابەۋعاليدىڭ اكەسى ادىلبەكپەن سىرلاس – سيلاس قارىم - قاتىناستاعى كىسى بولعاندىقتان، بۇل ۇيگە ءجيى ات باسىن بۇراتىن بولعان. بالانىڭ كۇي قۇمارلىعىن، مۋزىكالىق تالانتىن جازباي تانىعان تارلان كۇيشى وسىلايشا ابەۋعاليدى بالاپانداي باۋلي تۇسەدى. ەسەيە كەلە ول اۋداندىق ويىن – ساۋىق ۇيىرمەسىنە سىرتتاي قاتىناسىپ، ساحنادا ءاشىم كۇيلەرىن، حالىق كۇيلەرىن قالىقتاتا ورىندايدى. ءوزى دە «جٶل ۇستىندە»، «اتتەڭ»، «اشىمگە ارناۋ»، «ەسىمدە»، «جالعىزىم» سياقتى ماقامى بولەك كۇيلەر شىعارادى، بۇل كۇيلەرى كوپ وتپەي كەزىندە اۋە تولقىندارىنا جول الادى. تاعدىردىڭ باسقا سالعانىن مويىماي كوتەرىپ، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى تارعالاڭ تاعدىردى باسىنان كوپ كەشكەن ابەۋعالي كۇيشى حالقىمىزدىڭ ساياتشىلىق ونەرىن دە بەرىك ۇستانادى. مىنە وسىلاي ءومىرىن ونەرمەن توعىستىرعان كۇيشىمىز 2002 – جىلى جارىق دۇنيەمەن قوشتاستى. ءبىراق نازدى دا سازدى كۇيلەرى ءار جۇرەكتىڭ ايدىنىندا اققۋداي مامىرلاپ، ءجۇزىپ قالا بەردى.

　　توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ اكىمى نۇربولات مۇقاميا ۇلى «ىلە جەردىڭ ورتاسىنداي» اتتى ونەر ساۋىق كەشىنىڭ باستالۋ سالتىنا ارناپ قۇتتىقتاۋ ءسوزىن سويلەپ، توعىزتاراۋدا وتكەن قۋاندىق قوقىش ۇلى، تىلەمىس ەسەن ۇلى، ناۋرىزبەك ءابدىسامەت ۇلى، ابەۋعالي ادىلبەك ۇلى قاتارلى حالىق ونەرپازدارىن ساعىنا ەسكە الۋمەن بىرگە، كامال ماقاي ۇلىنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

　　سونىمەن «ىلە جەردىڭ ورتاسىنداي» اتتى ونەر ساۋىق كەشىندە جوعارىدا اتى اتالعان ونەر يەلەرىنىڭ شىعارمالارىنا ارنالعان «شاتتىق»، «ءوندىرىس تولقىنى»، «جايلاۋ سامالى»، «ارناۋ»، «كوركەم شاشى»، «ارمان - اي»، «كوڭىل جادىرادى»، «جول ۇستىندە»، «اتتەڭ»، «اشىمگە ارناۋ»، «ەسىمدە»، «جالعىزىم»، «كورىكتى كولدەنەڭ»، «وسى اۋىلدىڭ ارۋلارى - اي»، «توقساننىڭ تولعاۋى»، «بولاشاققا»، «وتكەن كۇندەر»، «كۇي اتا»، «قابانباي» سياقتى 17 ءان – كۇي ءنومىرىن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ءان – ءبي ۇيىرمەسى ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىندە، توعىزتاراۋ اۋدانىنداعى ونەرپاز، ءانشى، كۇيشى، بيشىلەردىڭ ورىنداۋىندا قالىڭ كورەرمەن قىزىعا تاماشالادى. ونەر كونسەرتى داۋلەسكەر كۇيشى كامال ماقاي ۇلىنىڭ ۇلكەن ساحنالىق قورعا ارنالعان «وتانعا سەرت» اتتى انىمەن اياقتادى.

　　كەلۋ قاينارى: «ىلە گازەتى» - ىلە اقپارات تورابى