حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 2018-جىلدىق جوسپارىنىڭ اتقارىلۋ احۋالى جانە 2019-جىلدىق جوسپار جوباسى تۋرالى بايانداما
ــــ 13-كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 2-ماجىلىسىندە 2019-جىلى 3-ايدىڭ 5-كۇنى جاسالدى
مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورمالاۋ كوميتەتى
2019.07.01 11:24 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
قۇرمەتتى ۋاكىلدەر:
مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ تاپسىرۋىمەن، حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 2018-جىلدىق جوسپارىنىڭ اتقارىلۋ احۋالى جانە 2019-جىلدىق جوسپار جوباسىن 13-كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى 2-ٴماجىلىسىنىڭ قاراپ شىعۋىنا ۇسىنامىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ پىكىر ايتۋىن وتىنەمىن.
1. حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 2018-جىلدىق جوسپارىنىڭ اتقارىلۋ احۋالى
2018 -جىلى كۇردەلى دە قۇبىلمالى حالىقارالىق ورتا مەن جاپالى دا اۋىر ىشكى رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق مىندەتى الدىندا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، جەر-جەرلەر، تاراۋلار شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جوڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا 19-قۇرىلتايىنىڭ جانە 19-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى، ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، ”ٴتورت تانىمدى“ كۇشەيتىپ، ”ٴتورت سەنىمدى“ بەكەمدەپ، ”ەكىنى قورعاۋدى“ ورىنداپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتى مەن مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىنا ساي، ”بەستى ٴبىرتۇلعالاندىرۋ“ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىن ٴبىرتۇتاس ىلگەرىلەتىپ، ”ٴتورتتى جاپپاي ورىنداۋ“ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، قىزمەتتى ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەتۋ سىندى نەگىزگى ارناعا تاباندى بولىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، جوعارى ساپالى دامۋ تالابىن تياناقتاندىرىپ، ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى ارقاۋ ەتىپ، 13-كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1-ٴماجىلىسى قاراپ بەكىتكەن «ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامانى»، حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 2018-جىلدىق جوسپارىن مۇقيات اتقارىپ، مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى قازىنا-ەكونوميكا كوميتەتىنىڭ تەكسەرۋ پىكىرىن، 13-كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى 7-ٴماجىلىسىنىڭ ”13-بەسجىلدىق“ پلان «باعدارلاماسىن» اتقارۋدىڭ ورتا مەرزىمدىك باعالاۋ مالىمەتىن قاراۋ پىكىرى قاتارلىلاردى تياناقتاندىرىپ، بازارلاندىرۋ رەفورماسى مەن جوعارى دەڭگەيدەگى ەسىك اشۋدى بارىنشا ىلگەرىلەتىپ، وسىزاماندانعان شارۋاشىلىق ٴتۇزىلىسى قۇرىلىسىن بارىنشا ىلگەرىلەتىپ، اۋىر حاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ جانە ونى جويۋ، كەدەيلىكتەن شىن مانىندە ارىلتۋ، لاستانۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى وڭاۋ سىندى ٴۇش ٴىرى قامال الۋ شايقاسىن باتىل ويداعىداي جۇرگىزىپ، سىرتقى ورتاداعى تەرەڭ وزگەرىستەرگە ۇتىمدى توتەپ بەرىپ، ورنىقتى ارتۋ، رەفورمانى جەبەۋ، قۇرىلىمدى رەتتەۋ، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋ، حاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ قىزمەتتەرىن ٴبىرتۇتاس جوسپارلاپ، جۇمىستانۋدى، فينانستى، سىرتقى ساۋدانى، سىرتقى قارجىنى، قارجىلاندىرۋدى، مەجەنى ورنىقتىرۋ قىزمەتىن كۇش سالا ويداعىداي ىستەدى، ەكونوميكا جالپى جاقتان ورنىقتى بولىپ، ورنىقتىلىق نەگىزىندە ىلگەرىلەدى، تۇتاس جىلدا ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك دامۋدىڭ نەگىزگى نىسانا مىندەتتەرى ٴبىرشاما جاقسى ورىندالدى، جوسپاردىڭ اتقارىلۋ احۋالى جالپى تۇلعادان ايتقاندا، جاقسى بولدى.
1) ماكرولىق تىزگىندەۋدە كۇش سالا جاڭالىق اشىلىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ ۇيلەسىمدى ارالىعى ساقتالدى. مەملەكەتتىڭ دامۋ پلانىنىڭ باعدارلىق رولى اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلىپ، ماكرولىق ەكونوميكا ساياساتىنىڭ ۇلاسپالىلىعى مەن ورنىقتىلىعى ساقتالدى، ”قارجىنى توپەلەپ توگۋ“ ارقىلى كۇشەپ تۇرتكى جاساماي، وڭىرلەر ارا تىزگىندەۋ نەگىزىندە باعىتتامالى تىزگىندەۋ، ٴداپ باسىپ تىزگىندەۋ، ىڭعايىنا قاراي تىزگىندەۋ كۇشەيتىلدى، ىرىقتى تۇردە الدىنالا رەتتەۋ، بولماشى رەتتەۋ جۇرگىزىلدى، ساياساتتىق سەلبەستىك كۇشەيتىلىپ، مەجە بويىنشا باسقارۋ جاقسى ىستەلدى، جۇڭگو-ا ق ش ەكونوميكا-ساۋدا قاقتىعىسىنا بايىپتىلىقپەن توتەپ بەرىلدى، ەكونوميكانىڭ ورنىقتى، اقاۋسىز، دامۋى ساقتالدى.
ٴبىرىنشى، ماكرولىق تىزگىندەۋ نىساناسى ٴبىرشاما جاقسى ورىندالدى. ىشكى ٴوندىرىستىڭ جالپى قۇنى 90 تريلليون 30 ميلليارد يۋانعا جەتىپ، %6.6 ارتتى، بۇل مەجەدەگى نىساناعا ۇيلەسەدى. اناعۇرلىم بەلسەندى جۇمىستانۋ ساياساتى كۇش سالا اتقارىلىپ، ورنىقتى جۇمىستانۋدىڭ شۇعىل جاعدايىنا توتەپ بەرۋ مەحانيزمى جاسالىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ جۇمىستانۋدى جەبەۋ رولى اناعۇرلىم كۇشەيتىلىپ، تۇتاس جىلدا قالا-قالاشىقتاردا 13 ميلليون 610 مىڭ ادام تىڭنان جۇمىستاندى، بۇكىل ەل بويىنشا قالا-قالاشىقتاردا انىقتالعان جۇمىسسىزدىق مولشەرى %5 كولەمىندەگى ٴبىرشاما تومەنگى ورەسىن ساقتادى. باعانى باقىلاۋ، وعان تالداۋ جاساۋ، ساقتاندىرۋ، تىزگىندەۋ كۇشەيتىلدى، بازاردىڭ ۇسىنىمدى قامتاماسىزداندىرۋ، باعانى ورنىقتىرۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلدى، تۇتاس جىلدا تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ باعاسى %2.1 مولشەرىندە باياۋ جوعارىلادى. حالىقارالىق كىرىس-شىعىس نەگىزىنەن تەپە-تەڭدىگىن ساقتادى، شەتەل اقشاسىنىڭ زاپاس قورى 3 تريلليون ا ق ش دوللارىنان جوعارى تۇراقتى دەڭگەيىن ساقتادى.
ەكىنشى، قازىنا-فينانس اينالىمى نەگىزىنەن ورنىقتى بولدى. بەلسەندى قازىنا ساياساتىنىڭ ونىمدىلىگى كۇش سالا ارتتىرىلدى، باجىنى كەمەيتىپ، اقىنى تومەندەتۋ تەبىنى اناعۇرلىم ارتتى، قازىنالىق شىعىس قۇرىلىمى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىلىپ، حالىق تۇرمىسى قاتارلى ٴتۇيىندى سالالاردىڭ قارجى سۇرانىسى ايتارلىقتاي قامتاماسىزداندىرىلدى. مەملەكەت بويىنشا جاي الەۋمەتتىك مەجە ەسەپ كىرىسى 18 تريلليون 340 ميلليارد يۋانعا جەتىپ، %6.2 ارتتى؛ مەملەكەت بويىنشا جاي الەۋمەتتىك مەجە ەسەپ شىعىسى 22 تريلليون 90 ميلليارد يۋانعا جەتىپ، %8.7 ارتتى؛ قازىنالىق قىزىل سيفر 2 تريلليون 380 ميلليارد يۋان بولىپ، مەجە ەسەپتەگىمەن دەڭگەيلەس بولدى. ورنىقتى اقشا ساياساتى بەيتاراپتىعىن ساقتادى، پارىقتى ساقتىق قور، پارىقتى امانات-قارىز ساياساتى ارقىلى، اناعۇرلىم كوپ قارجى حالىقتىق كاسىپورىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىن سياقتى تۇلعالىق شارۋاشىلىققا جەتەلەندى. مەملەكەتتىڭ قارجى قۇراۋ كەپىلدىك قورى قۇرىلدى جانە اينالىمعا ٴتۇستى. جىل سوڭىندا كەڭ ماعىناداعى اقشا (2M) نىڭ ىركىندى سوماسى %8.1 ارتتى.
ٴۇشىنشى، قارجىلاندىرۋ ارقىلى ولقىلىقتاردى تولىقتىرۋ تەبىنى ۇزدىكسىز ارتتىرىلدى. ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبىندەگى قارجىلاندىرۋدىڭ ۇسىنىم قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋداعى جەتەكشىلىك، قوزعاۋشىلىق رولى تولىق ساۋلەلەندىرىلىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلار سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتىرۋ تەبىنىن ارتتىراتىن سايكەستىرۋ مەحانيزمى قۇرىلدى، كەلەلى نىساندار زاپاسى كۇشەيتىلدى، كەلەلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار پلانى قۇرىلىسى ٴبىرتۇتاس جوسپارلانىپ، ىلگەرىلەتىلدى، تەمىر جولدىڭ تيجاراتتىق قاشىقتىعى 131 مىڭ كيلومەتردەن استى، مۇنىڭ ىشىندە جوعارى قارقىندى تەمىر جول 29 مىڭ كيلومەتردەن استى؛ جوعارى قارقىندى تاس جولدىڭ جالپى قاشىقتىعى 143 مىڭ كيلومەترگە جەتتى. حالىقتىق قارجىلاندىرۋدىڭ ٴۇرتىس اقاۋسىز دامۋى جەبەلىپ، تەمىر جول، حالىقتىق اۆياتسيا، مۇناي-گاز، تەلەگراف قاتارلى سالالاردا حالىقتىق كاپيتالعا باعىتتالعان باۋراۋ قۋاتىنا يە ٴبىر توپ نىسان جارىققا شىعارىلدى، ۇكىمەت پەن قوعامدىق كاپيتالدىڭ سەلبەستىگى(PPP) مودەلى جۇيەلى، تارتىپپەن جالپىلاستىرىلدى. تۇراقتى مۇلىككە قوسىلاتىن قارجى (ديقان وتباسىلارى قامتىلمايدى) %5.9 ارتتى، مۇنىڭ ىشىندە حالىقتىق قارجىلاندىرۋ %8.7 ارتتى. قارجىلاندىرۋ قۇرىلىمى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىلىپ، جوعارى تەحنيكالى جاساۋ كاسىبىنە، جابدىقتاۋ كاسىبىنە قوسىلاتىن قارجى جەكە-جەكە %16.1 جانە %11.1 ارتتى.
ٴتورتىنشى، تۇتىنۋدىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ٴتۇرىن مولايتۋ ىلگەرىلەتىلدى. تۇتىنۋ ٴتۇزىلىسى-مەحانيزىمىن جەبەپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ كومەسكى كۇشىن اناعۇرلىم ساۋلەلەندىرۋ جونىندەگى ٴبىرقانشا پىكىر جانە ٴۇش جىلدىق اتقارۋ جوباسى جاسالىپ اتقارىلىپ، الاڭسىز تۇتىنۋدا جاڭالىق اشۋ قيمىلى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، تۇتىنۋ ورتاسى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىلدى. ٴدارى-دارمەك، اۆتوموبيل، كۇندەلىكتى تۇتىنۋ بۇيىمدارى قاتارلىلاردان الىناتىن يمپورت كەدەن باجىسى تومەندەتىلدى، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلدەردى جالپىلاستىرۋ، ىستەتۋ جاعىنداعى قازىنالىق جاردەم ساياساتىنا رەتتەۋ جۇرگىزىلدى جانە كەمەلدەندىرىلدى. جاڭا تيپتەگى ينفورتسيا ونىمدەرىن ۇسىنۋ جۇيەسى ساپاسىن جوعارىلاتۋ جەدەلدەتىلىپ، ينفورماتسيا تۇتىنۋ جىلدام ارتۋىن ساقتادى. حاينان ولكەسىنىڭ حالىقارالىق ساياحات تۇتىنۋ ورتالىعىن قۇرۋ جونىندەگى اتقارۋ جوباسى، اۋىل-قىستاق ساياحاتىنىڭ دامۋىن جەبەپ، ساپاسىن جوعارىلاتۋ، دارەجەسىن كوتەرۋ ارەكەت جوباسى (2018-جىلدان 2020-جىلعا دەيىن) باسىپ تاراتىلىپ اتقارىلدى، قالا-اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مادەنيەتتىك تۇتىنۋىن ۇلعايتۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ قىزمەتىنە جەتەكشىلىك ەتۋ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلدى، مىڭنان استام ٴتۇيىندى مەملەكەتتىك كورىنىس رايوندارىنىڭ ەسىك بەلەت باعاسى تومەندەتىلدى، مەملەكەت بويىنشا وتباسىلىق قىزمەت وتەۋ كاسىبىن جەتىلدىرۋ، دارەجەسىن ٴوسىرۋ قيمىلى ىسكە قوسىلدى، قاتىستى سالالاردىڭ تۇتىنۋ مۇمكىندىكتەرى اناعۇرلىم اشىلدى، تۇتاس جىلدا قوعامدىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتىلۋ جالپى سوماسى %9 ارتتى. تۇتىنۋدىڭ ەكونوميكانىڭ ارتۋىنا بولعان قوزعاۋشىلىق رولى كۇشەيىپ، قوسقان ۇلەس مولشەرى %76.2 كە جوعارىلادى.
2) ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، جوعارى ساپالى دامۋدا بەلسەندى ىلگەرىلەۋگە قول جەتتى. جوعارى ساپالى دامۋدى جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋ ارقىلى ىلگەرىلەتۋگە كۇش سالىنىپ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى پىكىر بەلگىلەنىپ جانە اتقارىلىپ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ تۇزىمدىك جۇيەسى بىرتىندەپ ورناتىلدى. ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، ”ارىلتۋ، ورناتۋ، جەڭىلدەتۋ“ نەگىزگى قامال الۋ باعدارى ەتىلدى، ۇسىنىم قۇرىلىمى ۇزدىكسىز جاقسارتىلىپ، دامۋدىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگى ورنىقتى جوعارىلادى.
ٴبىرىنشى، ارتىق ٴوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرۋ تىڭعىلىقتى جۇرگىزىلدى. ارتىق ٴوندىرىس قۋاتى قۇرىلىمدىق سيپاتتى قاتاردان قالدىرىلىپ، جۇيەلى دە ساپالى ٴوندىرىس قۋاتى جالعاستى ىلگەرىلەتىلدى، وڭدەلمەگەن بولات ٴوندىرۋ قۋاتى 35 ميلليون توننادان جوعارى دەڭگەيدە ىقشامدالدى، كومىر سالاسىندا 270 ميلليون توننا مەشەۋ ٴوندىرۋ قۋاتى قاتاردان قالدىرىلدى، ”13-بەسجىلدىقتاعى“ نىسانا-مىندەتتەر تۇگەلىمەن مەرزىمىنەن 2 جىل بۇرىن ورىندالدى، ”شاشىراڭقى، ورتانى لاستايتىن“ كاسىپورىنداردىڭ زور ٴبىر توبى الاستالدى، ونەركاسىپ ٴوندىرىس قۋاتىن پايدالانۋ مولشەرى ەداۋىر جوعارى دەڭگەيىن ساقتادى. ”جانسىز كاسىپورىندار“ مەن ارتىق ٴوندىرىس قۋاتى قاتاردان قالدىرىلعان كاسىپورىنداردىڭ قارىزىن ٴبىرجايلى ەتۋ قىزمەتى اناعۇرلىم ويداعىداي ىستەلدى. ارتىق ٴوندىرىس قۋاتىن قاتاردان قالدىرۋدا جۇمىسشى-قىزمەتكەرلەرىن جايعاستىرۋ ورنىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، جۇمىس ورنىن اۋىستىرۋ، قايتا جۇمىستانۋ قىزمەتى ورنىقتى، ٴتارتىپتى جۇرگىزىلدى.
ەكىنشى، تۇلعالى شارۋاشىلىقتى كوركەيتۋدە تىڭ قادام تاستالدى. جاساۋ كاسىبىندە قۋاتتى ەل بولۋ قۇرىلىسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلدى، ونەركاسىپتىڭ ارتقان قۇنى 30 تريلليون يۋاننان استى. تۇڭعىش كەلەلى (جۇيەلى) تەحنيكالىق جابدىقتان ۇلگى كورسەتۋ جانە ونى قولدانۋدى جەبەۋ جونىندەگى پىكىر باسىپ تاراتىلىپ، اتقارىلدى، شەشۋشى وزەكتى تەحنيكادان قامال الۋ جەدەل ورىستەتىلدى. جاساۋ كاسىبى بويىنشا وزەكتى باسەكەلىك قۋاتتى كۇشەيتۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوسپارى (2018-جىلدان 2020-جىلعا دەيىن)، ونەركاسىپ ينتەرنەتىن دامىتۋ ارەكەت جوسپارى (2018-جىلدان 2020-جىلعا دەيىن) ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ينتەرنەت، ٴىرى دەرەك، جاساندى زەردە جانە تۇلعالى شارۋاشىلىقتىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋى جەبەلدى، ونەركاسىپ ينتەرنەتى + زەردەلى جاساۋ ينتەگرالىن قولدانۋدان ۇلگى كورسەتۋ ىلگەرىلەتىلدى، رەلىستى قاتىناس، وزىق ەمدەۋ جابدىقتارى، ونەركاسىپ قۇلتەمىرى قاتارلى جاساۋ كاسىبىنىڭ ٴتۇيىندى سالالارىنداعى شەشۋشى تەحنيكالاردا قامال الۋ جەدەلدەدى ٴارى ونى شارۋاشىلىقتاندىرۋ جۇزەگە اسىرىلدى. جاڭا كەزەكتى تەحنيكا جاڭالاۋ، دارەجەسىن ٴوسىرۋ ينجەنەرياسى ۇيىمداستىرىلىپ اتقارىلىپ، وزىق جابدىق، زەردەلى جاساۋ، جاڭا ماتەريال قاتارلى ٴتۇيىندى سالالارداعى تەحنيكانى جاڭالاۋ اياق الىسى تەزدەتىلدى. ساپا جاعىندا قۋاتتى ەل بولۋ ستراتەگياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ولشەم، ساپا، ايگىلى ماركا قۇرىلىسى ۇزدىكسىز كۇشەيتىلدى. مەملەكەتتىڭ زات اينالىمى تورابىن ورنالاستىرۋ جانە قۇرىلىس جوباسى باسىپ تاراتىلىپ اتقارىلدى. قىزمەت وتەۋ كاسىبىندە جاڭالىق اشا دامۋ باعدارلاماسى ىشكەرىلەي تياناقتاندىرىلىپ، قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋدىڭ ارناۋلى ارەكەتى جەدەل ىلگەرىلەتىلىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ كەشەندى رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ىشكەرىلەي جۇرگىزىلدى.
ٴۇشىنشى، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋ قىزمەتى باياندى ىلگەرىلەدى. باجىنى كەمەيتىپ، اقىنى تومەندەتۋ ساياساتى بار كۇشپەن اتقارىلىپ، تۇتاس جىلدا كاسىپورىندار مەن جەكەلەردىڭ ٴبىر تريلليون 300 ميلليارد يۋان اۋىرتپالىعى جەڭىلدەدى. جاساۋ كاسىبى قاتارلى كاسىپتەردىڭ ارتقان قۇن باجى مولشەرى %17 تەن %16 كە تومەندەدى، قاتىناس تاسىمال، پوشتا، قۇرىلىس، نەگىزگى تەلەگرافتىق قىزمەت وتەۋ قاتارلى كاسىپتەردىڭ جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى قاتارلى زاتتاردىڭ ارتقان قۇن باجى مولشەرى %11 تەن %10 كە تومەندەدى، شاعىن كولەمدە باجى تاپسىرۋشىلاردىڭ جىلدىق ساتۋ سوما ولشەمى جوعارىلادى، زەرتتەۋ-اشۋ قاراجاتىن ۇستەمەلەپ ەسەپتەپ باجىدان بۇرىن الىپ قالۋ سالىستىرماسىن %75 كە كوتەرۋ ساياساتى بارلىق كاسىپورىندارعا جالپىلاستى، فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ ارتقان قۇن باجىسى كەشىرىم ەتىلەتىن قارىز سەنىم نورماسى 10 ميلليون يۋانعا كوتەرىلدى. اكىمشىلىك ٴىس اقى مەن ۇكىمەتتىك قوردىڭ ٴبىر توبى تومەندەدى جانە الىنبايتىن بولدى. قوعامدىق قامسىزداندىرۋ وتەمى مولشەرى مەن كاسىپورىنداردىڭ تۇرعىن ٴۇي قورى وتەمىنىڭ سالىستىرماسىن تومەندەتۋ ساياساتىنىڭ مەرزىم شەگى ۇزارتىلدى، تيجاراتتىق قىزمەت وتەۋ سيپاتىندىق اقى اداقتالدى جانە ارناعا ٴتۇستى. ەنەرگيا جۇمساۋ، زات اينالىمى قاتارلىلاردىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋگە بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىلىپ، بازارلاندىرىپ ساۋداعا سالىنعان ەلەكتر مولشەرىنىڭ سالىستىرماسى ونان ارى جوعارىلاتىلىپ، بۇكىل ەل بويىنشا جاي ونەركاسىپ-ساۋدا سالالارىنىڭ ەلەكتر باعاسىن ورتا ەسەپپەن %10 تومەندەتۋ نىساناسى اسىرا ورىندالدى، تىركەمەلى اۆتوموبيلدەردى ساتىپ الۋ باجىسىنىڭ تەڭ جارىمى ازايتىلدى، جوعارى قارقىندى تاس جولداردا پارىقتى اقى الۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ كەڭەيتىلدى.
3) ٴۇش ٴىرى قامال الۋ شايقاسى تىڭعىلىقتى ويداعىداي جۇرگىزىلىپ،ٴتۇيىندى مىندەتتەر بەلسەندى ىلگەرىلەتىلدى. ٴۇش ٴىرى قامال الۋ شايقاسىنىڭ ارەكەت جوباسى بەلگىلەنىپ، زاڭ، ەرەجە، ٴتارتىپ بويىنشا اتقارىلىپ، فينانستى جونگە سالۋ ناتيجەسى كورنەكتى بولدى، كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ جىلدىق نىساناسى ورىندالدى، ەكولوگيالىق ورتا جاعدايى كورنەكتى جاقساردى.
ٴبىرىنشى، ٴىرى حاۋىپ-قاتەرلەر جالپى تۇلعالىق جاقتان تىزگىندەلدى. ماكرولىق سۇيمەندىك شامانىڭ تىم تەز ارتۋ جاعدايى ۇتىمدى تەجەلدى، فينانس بازارى جالپى تۇلعالىق جاقتان تۇراقتىلىعىن ساقتادى، حالىق اقشاسىنىڭ سىندىرىلىم مولشەرى ۇيلەسىمدى تۇردە ورنىقتى بولدى، بازار تەجەمى بىرتىندەپ كۇشەيدى، بايىپتى تيجارات ۇستانىمى بەكەمدەلدى، فينانستىق باقىلاۋ-باسقارۋ ٴتۇزىمى ونان ارى كەمەلدەندى، فينانستاعى بىلىقپالىقتى جونگە سالۋ كەزەڭدىك تابىستارعا جەتتى. سىرتقى قارىزدى تىزىمگە الۋ تۇزىمىمەن باسقارۋ رەفورماسى ورنىقتى جۇرگىزىلىپ، سىرتقى قارىز حاۋىپ-قاتەرىنەن ۇتىمدى ساقتانىلدى. ٴتۇيىندى قالالارداعى تىڭنان سالىنعان تاۋار ٴۇي باعاسىنىڭ ٴوسۋ جاعدايى نەگىزىنەن تىزگىندەلدى، لاشىق مەكەندەردى جاڭالاۋدا اقشالاي ورنالاستىرۋ ساياساتى سول جەردىڭ جاعدايىنا قاراي رەتتەلدى جانە كەمەلدەندى.
ەكىنشى، كەدەيلەردى سەبەبىن ٴدال تاۋىپ سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن شىن مانىندە قۇتىلدىرۋ پارمەندى ىلگەرىلەدى. ”ٴۇش رايون، ٴۇش وبلىس“ قاتارلى وتە كەدەي وڭىرلەر مەن ەرەكشە كەدەي شوعىرعا كومەكتەسۋ-سۇيەمەلدەۋ تەبىنى ونان ارى ارتتىرىلىپ، كەدەيلەردى كوشىرىپ سۇيەمەلدەۋ، جىلۋ ورنىنا جۇمىس بەرۋ قاتارلى ٴتۇيىندى مىندەتتەردى ورىنداۋ تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەدى، كاسىپ سالالارى، جۇمىستانۋ، ٴبىلىم بەرۋ، سالاماتتىق، ەكولوگيا، فينانس، توراپ، مادەنيەت جانە ساياحات قاتارلىلار ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتى ۇزدىكسىز ىشكەرىلەي جۇرگىزىلدى، كەدەي وڭىرلەردىڭ وزىندىك دامۋ قۋاتى ۇزدىكسىز ارتتى. اۋىل-قىستاقتارداعى كەدەي حالىقتان 13 ميلليون 860 مىڭ ادام كەدەيلىكتەن قۇتىلدى، 2 ميلليون 800 مىڭ ادامدى كوشىرىپ كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋ مىندەتى ٴساتتى ورىندالدى، سۇيەمەلدەۋ تۇتاس جىلدا 3 ميلليون 880 مىڭ كەدەي ەڭبەككۇش جۇمىستاندى.
ٴۇشىنشى، لاستانۋدان ساقتانۋدان جانە ونى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىندا كەلەلى ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتتى. شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسى مەن مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ جينالىسىنىڭ رۋحى ىشكەرىلەي تياناقتاندىرىلىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى جاپپاي كۇشەيتۋدىڭ جوعارى دەڭگەيلى جوباسى ىشكەرىلەي كەمەلدەندى، ورتالىق كوميتەتتىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى باقىلاۋ جونىندەگى ”قايتا تەكسەرۋى“ ٴتارتىپتى جۇرگىزىلدى، وزەن-كول باستىقتارى ٴتۇزىمى جاپپاي ورناتىلدى، مەملەكەتتىك باقشا ٴتۇزىلىسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ورنىقتى جۇرگىزىلدى. كوك اسپان، تۇنىق سۋ، جاسىل دالانى قورعاۋ شايقاسى جالپى بەتتىك باستالىپ، كوك اسپاندى قورعاۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوسپارى قاتارلىلار جاسالىپ اتقارىلدى، شاڭ-توزاڭدى(PM2.5) ازايتۋ ولشەمىنە جەتپەگەن ايماق دارەجەلى جانە ودان جوعارى قالالاردىڭ جىلدىق شاڭ-توزاڭ قويۋلىعى %10.4 تومەندەدى، سۋدىڭ، توپىراقتىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋ ارەكەتى ىشكەرىلەي ورىستەتىلىپ، باستى لاس زاتتاردىڭ جالپى شىعارىلۋ مولشەرى مەن ىشكى ٴوندىرىس جالپى قۇنىنداعى كومىر قىشقىل گازىنىڭ بىرلىكتىك شىعارىلۋ مولشەرى ونان ارى ازايدى. شەتەل قوقسىقتارىنىڭ شەكارادان كىرۋىنە تيىم سالۋ اۋىتقىماستان ىلگەرىلەتىلدى، بۇكىل ەل بويىنشا جاراقسىز قاتتى زاتتاردىڭ جالپى يمپورت مولشەرى وتكەن جىلداعىدان %46.5 ازايدى. قوقسىقتاردى تۇرگە ٴبولىپ ٴبىرجاقتىلى ەتۋ جەدەل جۇرگىزىلدى. بەيجيڭ، تيانجين، حىبەي قاتارلى 15 ولكە ەكولوگيانى قورعاۋ قىزىل سىزىعىن العاشقى ادىمدا بەلگىلەدى، سانشي قاتارلى 16 ولكە بەلگىلەۋ جوباسىن نەگىزىنەن قالىپتاستىردى. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋداعى جالپىلىق اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ رەفورماسىن ىشكەرىلەتۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىر باسىپ تاراتىلىپ اتقارىلدى. ەكولوگيانى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جونىندەگى كەلەلى ينجەنەريالار تارتىپپەن اتقارىلدى. 12 ميلليون 380 مىڭ مۋ ەگىستىككە اينالعان ورمان، جايىلىم قالپىنا كەلدى، جايىلىمدى قورشاۋ، تۇياقكەستى بولعان جايىلىمدى شۇرايلاندىرۋ قاتارلىلار ارقىلى 37 ميلليون مۋدان استام جايىلىم قالپىنا كەلدى. تەڭىز جاعالاۋىنداعى سازدى جەرلەردى قورعاۋدى كۇشەيتىپ، تەڭىزدى قورشاۋ، تىندىرۋ قاتاڭ تىزگىندەلدى. ەكولوگيانى قورعاۋعا تولەم بەرۋدىڭ بازارلاندىرىلعان، كوپ نەگىزدەنگەن مەحانيزمى قۇرىلىسى بەلسەندى ىلگەرىلەتىلدى، جاسىل دامۋدى جەبەۋدىڭ باعا مەحانيزمىندە جاڭالىق اشۋ جانە كەمەلدەندىرۋ جونىندەگى پىكىر جارىققا شىعىپ اتقارىلدى. سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ قىستا تازا جىلۋ تۇتىنۋ قىزمەتى ورنىقتى ىلگەرىلەدى، تابيعي گاز ٴوندىرۋ، قامداۋ، ساقتاۋ، ساتۋ جۇيەسى قۇرىلىسىندا بەلسەندى ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتتى. ٴتۇيىندى وڭىرلەردە كومىر تۇتىنۋ مولشەرىن ازايتۋدا باسقا وتىن كوزدەرىن پايدالانۋ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلدى، ەنەرگيا تۇتىنۋ ۇقىعىن ساۋداعا سالۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ باستاپ اتقارىلدى، كومىر جاعاتىن ەلەكتر ستانسيالارىن ٴتۇتىندى بارىنشا از شىعاراتىن جانە ەنەرگيا ۇنەمدەلەتىن ەتىپ جاڭالاۋدىڭ جالپى مولشەرلىك نىسانا مىندەتى مەرزىمىنەن ەكى جىل بۇرىن ورىندالدى، تازا ەنەرگيانى تولىق پايدالانۋدىڭ باياندى مەحانيزمى قۇرىلىسى مەن ونى ىسكە قوسۋ جانە رەتكە سالۋ كۇشەيتىلدى، ەلەكتردىڭ تۇتىنىلماۋ سانى مەن مولشەرى تەڭ تومەندەدى، ىشكى ٴوندىرىستىڭ جالپى قۇنىنداعى ەنەرگيانىڭ بىرلىكتىك سارىبى %3.1 تومەندەدى. بۇكىل ەل بويىنشا كومىرتەگىن شىعارۋ ۇقىعىن ساۋداعا سالۋ بازارى قۇرىلىسى ورنىقتى ىلگەرىلەدى. بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋ جينالىسىنىڭ بەلسەندى جەتىستىكتەرگە جەتۋىنە دەم بەرىلىپ، «پاريج كەلىسىمىن» اتقارۋ ەرەجەسىنىڭ قابىلدانۋىندا ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىردى.
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
