حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋدىڭ 2018-جىلدىق جوسپارىنىڭ اتقارىلۋ احۋالى جانە 2019-جىلدىق جوسپار جوباسى تۋرالى بايانداما(5)
ــــ 13-كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 2-ماجىلىسىندە 2019-جىلى 3-ايدىڭ 5-كۇنى جاسالدى
مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورمالاۋ كوميتەتى
2019.07.01 11:24 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
3. حالىق شارۋاشىلىعى مەن الەۋمەتتىك دامۋ جوسپارىنىڭ 2019-جىلدىق باستى مىندەتتەرى
2019-جىلى، شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا 19-قۇرىلتايى مەن 19-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتتىڭ ەكىنشى، ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىنداعى تالاپتارعا ساي، ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ٴماجىلىسى مەن «ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا» جاسالعان ورنالاستىرۋلار مەن تالاپتاردى ىشكەرىلەي تياناقتاندىرىپ، مىنا 8 جاقتاعى قىزمەتتى ويداعىداي ىستەۋگە كۇش سالىنادى.
1) ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورما كۇش سالا تەرەڭدەتىلەدى. ”بەكەمدەۋ، كۇشەيتۋ، جوعارىلاتۋ، ىركىلىسسىزدەندىرۋ“ باعىتى بويىنشا، ”ٴۇشتى ازايتۋ، ٴبىردى تومەندەتۋ، ٴبىردى تولىقتاۋ“ تابىسى بەكەمدەلىپ، ميكرو سۋبيەكتتەردىڭ ومىرشەڭدىگى ارتتىرىلىپ، كاسىپ سالاسى جەلىسى دەڭگەيى جوعارىلاتىلىپ، حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ اينالىمى ىركىلىسسىزدەندىرىلەدى، كاسىپورىنداردىڭ قيىنشىلىعى ۇتىمدى جەڭىلدەڭدەتىلىپ، تۇلعالى ەكونوميكانىڭ دامۋ نەگىزى بەكەمدەلەدى.
ٴبىرىنشى، جاساۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. جاساۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن بارىنشا ىلگەرىلەتۋدى ورنالاستىرۋ جوباسى بەلگىلەنىپ اتقارىلادى، وزىق جاساۋ كاسىبى شوعىرى جەتىلدىرىلەدى جانە دامىتىلادى. ارتىق ٴوندىرىس قۋاتىن قۇرىلىمدىق قاتاردان قالدىرۋ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، ٴار جاق جاۋاپكەرشىلىكتى بىرگە ارقالاۋ جانە زياندى ٴبولىپ ارقالاۋ مەحانيزمى اقاۋسىزداندىرىلادى، كاسىپورىننىڭ جارامدىسىن ساقتاپ قالىپ، جارامسىزىن قاتاردان قالدىرۋ ورنىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، ”جانسىز كاسىپورىندار“ جەدەل ٴبىرجاقتى ەتىلىپ، شەگىنىپ شىعۋدى اتقارۋ ٴادىسى بەلگىلەنەدى. كاسىپورىنداردىڭ سۇيمەندىك مولشەرىن تومەندەتۋ كاسىپورىنداردى بىرىكتىرۋمەن، قايتا قۇرۋمەن، كاسىپ سالاسىن رەتكە سالۋ-بىرىكتىرۋمەن تىعىز ۇشتاستىرىلىپ، ارتىق ٴوندىرىس قۋاتىن كۇشىنەن قالدىرۋدان جۇمىسسىز قالعان جۇمىسشى-قىزمەتكەرلەردى ٴبولىپ ورنالاستىرۋ قىزمەتى لايىقتى ويداعىداي ىستەلەدى.
ەكىنشى، وزىق جاساۋ كاسىبى مەن وسىزاماندانعان قىزمەت وتەۋ كاسىبىن ىشكەرىلەي توعىستىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. جاڭا بۋىن ينفورماتسيا تەحنيكالارىنىڭ جاساۋ كاسىبىمەن توعىسا دامۋىن ىشكەرىلەتۋدىڭ جەتەكشى پىكىرى جارىققا شىعارىلىپ اتقارىلادى، ونەركاسىپ ينتەرنەتىندە جاڭالىق اشا دامۋدىڭ زەردەلى جاساۋمەن، ەلەكتروندىق ساۋدامەن ورگانيكالىق ۇشتاسۋى، ٴبىرىن ٴبىرى جەبەپ، بىرگە العا باسۋى ىلگەرىلەتىلەدى، ٴداستۇرلى جاساۋ كاسىبىنىڭ سيفرلانۋعا، توراپتانۋعا، زەردەلى دامۋعا قاراي بەتالۋى بەلسەنە جەبەلەدى، جاساۋ كاسىبى مەن زات اينالىمى كاسىبىنىڭ توعىسا دامۋى ىلگەرىلەتىلەدى. قىزمەت وتەۋ كاسىبىن جوعارى ساپالى دامىتۋدىڭ ارەكەت باعدارلاماسى بەلگىلەنىپ جاريالانادى، قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ جالپىلىق رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ىشكەرىلەي ورىستەتىلەدى.
ٴۇشىنشى، وزىندىك قۇن اناعۇرلىم زور تەبىنمەن تومەندەتىلەدى. جالپىعا ٴتىمدى باجى كەمەيتۋ مەن قۇرىلىمدىق باجى كەمەيتۋدى ٴوزارا ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، شاعىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىندار، عىلىم-تەحنيكالىق العاشقى جاڭالىق اشاتىن كاسىپورىندار جونىنەن جالپىعا ٴتيىمدى باجىنى كەمەيتۋ-كەشىرۋ اتقارىلادى. ورتانى قورعاۋ، ەنەرگيانى، سۋدى ۇنەمدەۋ نىساندارى مەن بايلىق قاينارىنان جان-جاقتىلى پايدالاناتىن كاسىپورىنداردىڭ تابىس باجىسىنا جەڭىلدىك جاساۋ تىزىمدىگىنە وزگەرىس ەنگىزۋ قىزمەتى باستالادى. تيجاراتتىق قىزمەت وتەۋ سيپاتىنداعى اقى الۋ ىشكەرىلەي اداقتالادى جانە جۇيەگە تۇسىرىلەدى. مەملەكەتتىڭ قارجى قۇراۋ كەپىلدىك قورىنىڭ رولى ويداعىداي ساۋلەلەندىرىلىپ، شاعىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋ كەپىلدىگىنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ جونىنەن سيلاۋ جانە جاردەم اقشا بەرۋ مەحانيزمى ويداعىداي تياناقتاندىرىلادى. الەۋمەتتىك سەنىمدىلىك ينفورماتسياسىن، فينانستىق سەنىمدىلىك ينفورماتسياسىن تەڭ يگىلىكتەنۋ ىلگەرىلەتىلىپ، شاعىن، تابىسى ماردىمسىز كاسىپورىنداردىڭ سەنىمدىلىگى نەگىزىندە، اۋىل شارۋاشىلىعىنا، اۋىل-قىستاققا، ديقاندارعا قارجى قۇراۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشىلادى. قوراپتالعان تاسىمال بارىنشا جالپىلاستىرىلىپ، كوپ ٴتۇرلى بىرلەسكەن ۇلاسپالى تاسىمالدان ۇلگى كورسەتۋ ينجەنەرياسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلەدى، تاس جول، تەمىر جول، سۋ جولى بىرلەسكەن تاسىمالىن ۇلاستىرۋدىڭ ”ەڭ سوڭعى ٴبىر كيلومەترى“ كۇش سالا تۇتاستىرىلىپ، زات اينالىمىنىڭ وزىندىك قۇنى شىنايى تومەندەتىلەدى.
ٴتورتىنشى، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا كۇش سالا قولداۋ كورسەتىلەدى. ”ەكىدەن اۋىتقىماۋعا“ تاباندى بولىپ، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنا، زورايۋىنا دەم بەرىلەدى، قولداۋ كورسەتىلەدى، جەتەكشىلىك ەتىلەدى، ٴادىل باسەكەلەسەتىن بازار ورتاسى مەن زاڭمەن باسقارىلاتىن تۇزىمدىك ورتا بار كۇشپەن قالىپتاستىرىلادى. مال-مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋ ۇزدىكسىز كۇشەيتىلىپ، ۇكىمەت ىسىندەگى سەنىمدىلىك قۇرىلىسى قاتايتىلىپ، مال-مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋ سالاسىنداعى ۇكىمەت ىسىندە سەنىمىن جوعالتۋدى ارناۋلى جونگە سالۋ قيمىلى ورىستەتىلەدى، جەر-جەرلەردىڭ كاسىپورىندار مەن بۇقارانىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان مال-مۇلىك ۇقىعىنا قاتىستى ٴبىر توپ داۋ-شار ماسەلەلەرىن شەشۋى ىلگەرىلەتىلەدى. كاسىپكەرلەر كاسىپورىنعا ساياتىن ساياساتتى جاساۋعا قاتىناسۋ مەحانيزمى ورناتىلادى جانە اقاۋسىزداندىرىلادى، اكىمشىلىك پەن ساۋدانىڭ باۋىرمال، پاك، جاڭاشا قاتىناسى كۇش سالا ورناتىلىپ، كاسىپكەرلىك رۋحتى تاسقىنداتاتىن جانە قورعايتىن ٴتۇرلى ساياساتتار شىن مانىندە ناقتى تياناقتاندىرىلادى. حالىقتىق كاسىپورىنداردى رەفورمالاۋ جانە ونى دامىتۋ جونىندەگى پىكىر شىعارىلادى جانە وعان قولداۋ كورسەتىلەدى. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ ۇقىق-مۇددەسى زاڭ بويىنشا قورعالىپ، كاسىپكەرلەردىڭ باس اماندىعى مەن مال-مۇلىك اماندىعى بار كۇشپەن قورعالىپ، حالىقتىق كاسىپورىندار الاڭسىز ەتىلەدى. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ، ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ اقشاسىن كەشەۋىلدەتۋدى اداقتاۋ ارناۋلى قيمىلى ىشكەرىلەي ورىستەتىلەدى، ينجەنەريالىق قۇرىلىس سالاسىنداعى كەپىلدىك اقشا ۇزدىكسىز اداقتالادى جانە ارناعا تۇسىرىلەدى. ٴتۇرلى فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ باسىمدىلىعى ساۋلەلەندىرىلىپ، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ سەنىمدىلىك دارەجەسىن باعالاۋ ٴتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، بانكەلەر حالىقتىق كاسىپورىندارعا ورتاشا، ۇزاق مەرزىمدىك قارىز بەرۋگە شابىتتاندىرىلادى، زايوم تۇرلەرىندە جاڭالىق اشۋ ىلگەرىلەتىلىپ، كاسىپورىن ساپالى زايومىن تاراتۋ كولەمى كەڭەيتىلىپ، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ زايوممەن قارجى قۇراۋىن قولداۋ قۇرالدارى ويداعىداي اتقارىلىپ، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ جارنا ۇقىعى ارقىلى قارجى قۇراۋىن قولداۋ قۇرالدارىن قۇرۋ زەرتتەلىپ ٴارى ىلگەرىلەتىلىپ، قارجى قۇراۋ قيىن، قارجى قۇراۋ قۇنى جوعارى بولۋ ماسەلەسى كوپ ارنامەن شەشىلەدى. سەنىمدىلىگىن شابىتتاندىرۋدا جاڭالىق اشۋ ىلگەرىلەتىلىپ، ”سەنىمدىلىگىنە قاراي قولايلىلىق جاراتۋ +“ قىزمەت وتەۋ نىساندارى زەرتتەلىپ جانە ورىستەتىلىپ، حالىققا ٴتيىمدى، كاسىپورىنعا قولايلى سەنىمدىلىك ىسكە اسىرىلادى. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ مەردىگەر شاقىرۋىن، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋىن قاقپايلاۋ، تەجەۋ ماسەلەسىن ارناۋلى رەتكە سالۋ ورىستەتىلەدى.
بەسىنشى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورماسى تەرەڭدەتىلەدى. استىق ٴوندىرىسى تيتتەي دە بوساڭسىتپاي ويداعىداي مىقتى مەڭگەرىلىپ، استىق وندىرىسىنە ولكە باستىعى جاۋاپتى بولۋ ٴتۇزىمى جاپپاي تياناقتاندىرىلادى، ساپالى استىق ينجەنەرياسى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، استىق ەگۋ كولەمىن ٴبىر ميلليارد 650 ميلليون مۋ مولشەرىندە ساقتاۋ شىنايى كەپىلدەندىرىلەدى. استىق ٴوندىرىسىنىڭ فۋنكتسيالىق رايونىن جانە ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن قورعاۋ رايونىن بەلگىلەۋ جاپپاي ورىندالىپ، اتىز سۋ يگىلىگى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى، جوعارى ولشەمدى اتىزدان 80 ميلليون مۋ تىڭنان قوسىلادى. ٴونىم سورتى قۇرىلىمى ساپالىلاندىرىلىپ، تاپشى جانە جاسىل ساپالى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ٴوندىرۋ بار كۇشپەن دامىتىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ٴونىمىن ارتتىرۋ باعىتىنان ساپانى جوعارىلاتۋ باعىتىنا قاراي بۇرىلىس جاساۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ەگىستىك جەردى اۋىستىرىپ ەگۋ، تىنىقتىرۋ ٴتۇزىمىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ورنىقتى ىلگەرىلەتىلدى. اۋىل شارۋاشىلىعىن ساپا ارقىلى گۇلدەندىرۋ ستراتەگيالىق پلانى جۇزەگە اسىرىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن ساپا ارقىلى گۇلدەندىرۋدىڭ ساياسات، باعالاۋ، ساراپتاۋ جانە قىزمەت جۇيەسى قۇرىلادى. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاسىل دامۋى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا جاسىل دامۋعا باستاماشى رايون قۇرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. اۋىل-قىستاق عىلىم-تەحنيكا رەفورماسىندا جاڭالىق اشۋ جەدەلدەتىلىپ، وسىزامانعى تۇقىم شارۋاشىلىعى بارىنشا دامىتىلىپ، ىلعارى تەحنيكانىڭ قولدانىلۋىن جالپىلاستىرۋ كۇشەيتىلەدى، جاعراپيالىق ورىن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن قورعاۋ ينجەنەرياسى اتقارىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى بارىسىن مەحانيكالاندىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. اۋىل-قىستاق كاسىپ سالاسى جۇيەسى جەدەل ورناتىلىپ، اۋىل-قىستاقتا ٴبىرىنشى، ەكىنشى، ٴۇشىنشى كاسىپ سالالارىنىڭ توعىسا دامۋى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلەدى، اۋدان وڭىرىندىك شارۋاشىلىق ۇلعايتىلادى. اۋىل-قىستاق ەرەكشە كاسىپ سالالارى مەن جاڭاشا قىزمەت وتەۋ كاسىبى جاڭالىق اشا دامىتىلادى، ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى جاعىندا باسىمدىلىققا يە رايون، وسىزامانعى اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ باقشاسى، اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ سالاسىندا قۋاتتى قالاشىقتار قۇرىلىسىنا قولداۋ كورسەتىلەدى، اۋىل شارۋاشىلىق كاسىبى سالالانعان مەملەكەتتىڭ ٴتۇيىندى جەتەكشى كاسىپورىندارى بارىنشا جەتىلدىرىلىپ، دامىتىلادى، وتباسىلىق ەگىس الاڭدارى، ديقاندار كوپەراتيۆى سياقتى جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىق تيجارات سۋبيەكتتەرى بەلسەنە جەتىلدىرىلىپ، اۋىل-قىستاقتاردىڭ جاڭاشا كاسىپ سالاسى، جاڭا كاسىپ فورماسى جەدەل جەتىلدىرىلەدى. كۇرىشتى، ٴبيدايدى ساتىپ الۋدىڭ ەڭ تومەنگى باعاسى ساياساتى، جۇگەرى مەن سويا بۇرشاق ەككەندەرگە جاردەم اقشا بەرۋ ساياساتى كەمەلدەندىرىلىپ، سويا بۇرشاق جاردەم اقشاسى ولشەمى ونان ارى جوعارىلاتىلىپ، سويا بۇرشاق ەگۋ كولەمى كوپ جولدار ارقىلى كەڭەيتىلەدى. ساياساتتىق اۋىل شارۋاشىلىق قامسىزداندىرۋ رەفورماسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ ۇلعايتىلادى، اۋىل-قىستاقتا فينانستىق قىزمەت وتەۋدە جاڭالىق اشىلادى جانە قىزمەت وتەۋ كۇشەيتىلەدى. افريكا شوشقا وباسىنىڭ الدىن الۋ، تىزگىندەۋ قىزمەتى تيتتەي دە بوساڭسىتىلماي ويداعىداي ىستەلەدى، مال، قۇس ٴونىمىن ٴوندىرۋ مەن ۇسىنۋ ورنىقتىرىلادى. حيميالىق تىڭايتقىش، اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرى سياقتى ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىس قۇرال-جابدىقتارى زاپاس قورى ٴتۇزىمى اقاۋسىزداندىرىلادى. حالىقارالىق ەرەجەگە ۇيلەسەتىن جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋ، قورعاۋدىڭ ساياسات جۇيەسى جەدەل قۇرىلادى.
2) قۋاتتى ىشكى بازار قالىپتاستىرۋ جەدەلدەتىلەدى. ٴوز ىستەرىن ويداعىداي ىستەۋگە تاباندى بولىپ، حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان تاماشا تۇرمىس قاجەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىرۋعا نازار اۋدارىلىپ، ىشكى بازار بار كۇشپەن جەتىلدىرىلىپ، دامىتىلادى، ەكونوميكانىڭ ٴتيىمدى اينالىمى جانە ۇسىنىم مەن سۇرانىستىڭ يكەمدى تەپە-تەڭدىگى جۇزەگە اسىرىلادى.
ٴبىرىنشى، ٴداستۇرلى شارۋاشىلىقتى قايتا قۇرىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ جەدەلدەتىلەدى. ٴداستۇرلى شارۋاشىلىقتى قايتا قۇرىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ جەدەلدەتىلىپ، قۋاتتى ىشكى بازاردىڭ قالىپتاسۋىن جەبەۋ تۋرالى اتقارۋ پىكىرى بەلگىلەنەدى، كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن رەتكە سالۋدىڭ جەتەكشى مازمۇنىنا وزگەرىس ەنگىزىلەدى. جاڭالىق اشۋ، جەر، دارىندىلار سياقتى ماڭىزدى فاكتورلاردى قامتاماسىزداندىرۋ كۇشەيتىلىپ، جاساۋ كاسىبى كاسىپورىندارىن تەحنيكالىق جاقتان قايتا قۇرۋ جانە تيپىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ورتاشا، ۇزاق مەرزىمدىك قارجىمەن قامدالادى. ماڭىزدى، ٴىرى تەحنيكالىق جابدىقتار جاعىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ كۇشەيتىلىپ، تۇڭعىش جابدىقتاردان ۇلگى كورسەتۋ جانە ونى قولدانۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ساپا جانە ايگىلى ماركا قۇرىلىسى، ولشەممەن جەتەكتەۋ كۇشەيتىلىپ، ٴونىم ساپاسى كۇش سالا جوعارىلاتىلادى. ماڭىزدى، ٴىرى كاسىپ سالاسى بازالارى قايتا قۇرىلىپ، دارەجەسى جوعارىلاتىلىپ، وسىزامانعى كاسىپ سالاسى شوعىرى جەتىلدىرىلەدى جانە دامىتىلادى. تەحنيكا جاڭالاپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدىڭ جاڭا كەزەكتى ينجەنەريالارى اتقارۋعا ۇيىمداستىرىلادى، ينتەرنەت، ٴىرى دەرەك، جاساندى زەردە سياقتى جاڭا تەحنيكالار مەن وزىق، جارامدى جاسىل تەحنولوگيا، تەحنيكالار قولدانىلىپ، ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسى جابدىقتالىپ، قايتا قۇرىلادى، ٴداستۇرلى كاسىپتەردىڭ حاۋىپسىز، جاسىل، شوعىرلى، جوعارى ٴونىمدى دامۋى جەبەلەدى.
ەكىنشى، جاڭا گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسى كۇش سالا جەتىلدىرىلەدى. جاڭا كاسىپ قالىبىن، جاڭا ۇلگىنى باقىلاۋ-باسقارۋ مەحانيزمى ساپالىلاندىرىلىپ، جاڭا گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىندا ۇكىمەت، بانكە، كاسىپورىن سەلبەستىگى تەرەڭدەتىلەدى، جاڭا بۋىن ينفورماتسيا تەحنيكاسى، وزىق جابدىق، بيوتەحنيكا، جاڭا ماتەريال سياقتى ٴتۇيىندى سالالاردا ٴبىر سىپىرا ستراتەگيالىق جاڭا گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسى شوعىرى الدىمەن جەتىلدىرىلەدى جانە بار كۇشپەن دامىتىلادى. سيفرلى ەكونوميكا ساياساتى جۇيەسى جەدەل ورناتىلىپ، جاڭا كەزەڭدەگى ”ينتەرنەت +“ ارەكەتى بەلگىلەنىپ اتقارىلىپ، سيفرلى ەكونوميكا، ”ينتەرنەت +“ ٴىرى ينجەنەرياسى اتقارىلىپ، جاساندى زەردەدە جاڭالىق اشۋ، ونى قولدانۋ جاعىندا باستاماشى ٴوڭىر قۇرىلادى، ٴىرى دەرەك جالپىلىق سىناق ٴوڭىرى قۇرىلىسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلەدى. 5G دى ساۋدادا پايدالانۋ قادامى مەن IPv6 نى كولەمدى ورنالاستىرۋ جەدەلدەتىلىپ، جاساندى زەردە، ونەركاسىپ ينتەرنەتى، زات تورابى سياقتى جاڭاشا نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى مەن ولاردى توعىسپالى قولدانۋ كۇشەيتىلەدى. جاڭا كەزەڭدەگى ”كەڭ ارنالى جۇڭگو“ ستراتەگياسى زەرتتەپ بەلگىلەنىپ، جاڭا بۋىن ينفورماتسيا نەگىزگى قۇرىلعىلار قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى. بيوەكونوميكاسىن دامىتۋ ستراتەگياسىنىڭ باعدارلاماسى مەن بيولوگيا كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن جەبەۋدىڭ ٴبىرقانشا ساياساتى زەرتتەپ بەلگىلەنىپ، بيولوگيا كاسىبىن ەسەلەپ ارتتىرۋ ينجەنەرياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، بيوتەحنيكا مەن ينفورماتسيا تەحنيكاسىنىڭ توعىسپالى دامۋى جەبەلەدى. جالپىلىق اۆياتسيا كاسىپ سالاسىن دامىتۋ قادامى تەزدەتىلەدى.
ٴۇشىنشى، ٴتۇيىندى سالالاردا ٴونىمدى قارجىلاندىرۋدى جەبەۋگە باسا نازار سالىنادى. نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى جوعارى ساپالى دامىتۋدىڭ اتقارۋ جوباسى بەلگىلەنىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلار سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ تەبىنىن ساقتاۋعا قاتىستى شارالاردى تياناقتاندىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبىنەن 577 ميلليارد 600 ميلليون يۋان قارجى ورنالاستىرىلادى، بۇل وتكەن جىلداعىدان 40 ميلليارد يۋان ارتتى. ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋ قۇرىلىمى رەتكە سالىنىپ جانە ساپالىلاندىرىلىپ، ٴتۇيىندى تۇردە اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل-قىستاق، ديقاندار قۇرىلىسى، ٴىرى نەگىزدىك قۇرىلىعىلار قۇرىلىسى، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دەم بەرۋ جانە قۇرىلىمدى رەتتەۋ، قامتاماسىزدىق بەيقۇت ٴۇي ينجەنەرياسى، قوعامدىق ىستەر مەن قوعامدىق باسقارۋ، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جانە ەكولوگيالىق قۇرىلىس سياقتى جاقتارعا جۇمسالادى. سالىنىپ جاتقان نىسانداردى قارجىمەن قامتاماسىزداندىرۋ تەبىنى ارتتىرىلىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەت قولدا بار قازىنالىق قارجىلارىن ىسكە قوسۋعا، ٴارى ونى ٴتۇيىندى تۇردە سالىنىپ جاتقان نەگىزدىك قۇرىلعىلار نىسانىنا جۇمساۋعا ىنتالاندىرىلىپ، قۇرىلىستاردىڭ اياقسىز قالۋىنىڭ الدى الىنادى. حالىقتىق كاپيتالدى ٴتۇيىندى سالالاردى قارجىلاندىرۋعا تارتۋدىڭ باياندى مەحانيزمى ورناتىلىپ جانە كەمەلدەندىرىلىپ، حالىقتىق كاسىپورىندار مەملەكەتتىڭ ٴىرى ستراتەگياسى مەن ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ نىسان قۇرىلىسىنا اتسالىسۋعا جەتەكتەلەدى. حالىقتىق كاپيتال ارالاس مەنشىك ٴتۇزىمى، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ بىرلەستىگى سىندى كوپ ٴتۇرلى تاسىلدەردەن پايدالانىپ، PPP نىسانىنا اتسالىسۋعا شابىتتاندىرىلادى. سىچۋان-شيزاڭ تەمىر جولى، چاڭجياڭدى جاعالايتىن جوعارى قارقىندى تەمىر جول، سولتۇستىكتىڭ كومىرىن وڭتۇستىككە تاسۋ ارناسى جۇيەسى، ٴوڭىر ارالىق ەلەكتر جەتكىزۋ جەلىسى، باتىس وڭتۇستىك سۋ ەلەكتر ستانسياسى سياقتى ٴىرى نىساندار پلانى قۇرىلىسى جەدەل ىلگەرىلەتىلىپ، بەيجيڭ-تيانجين-حىبەي، چاڭجياڭ اتىراۋى، گۋاڭدۇڭ-شياڭگاڭ-اۋمىن شىعاناق رايونى، شاندۇڭ تۇبەگى، سولتۇستىك شىعاناق سياقتى ٴتۇيىندى قالالار شوعىرىنىڭ قالا ارالىق تەمىر جول، قالا وڭىرىندىك (قالا ماڭىندىق) تەمىر جول پلانى قۇرىلىسىنا قولداۋ بەرىلەدى، سانشيا سۋ قويماسى رايونىنىڭ كەيىنگى ينجەرنەريا قۇرىلىستارى ويداعىداي مەڭگەرىلەدى، ٴۇش قىساڭ تورابىنىڭ سۋ تاسىمال جاڭا ارناسى مەن گىجوۋبا سۋ تاسىمالىنىڭ يقۋاتىن كەڭەيتۋ ينجەنەرياسى سياقتى ٴىرى نىسانداردىڭ العاشقى كەزەڭدىك قىزمەتى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلەدى، باتىس بولىكتە قۇرلىق- تەڭىز جاڭا ارنا قۇرىلىسى پلاندالىپ، تابيعي گاز قۇبىر-تور قۇرىلىعىلارىن ۇلاستىراتىن-تۇتاستىراتىن ”مەملەكەتتىك توراپ“ قۇرىلىسى تەزدەتىلەدى. وزەكتى اۋە جايلاردى جاڭادان سالۋ، كوشىرىپ سالۋ جانە وزگەرتىپ، كەڭەيتىپ سالۋ ينجەنەرياسى ىلگەرىلەتىلىپ، تارماق لەنيا اۋەجايلار مەن جالپىلىق اۋەجايلار تارتىپپەن سالىنادى، بەيجيڭ داشيڭ حالىقارالىق اۋەجايىن سالۋ جانە ىسكە قوسۋ دايىندىق قىزمەتى جەدەلدەتىلىپ، 9-ايدىڭ سوڭىنان بۇرىن ٴبىتىرىپ، تاپسىرىپ بەرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتىلەدى. كەشەندى جولاۋشى تاسىمالى وزەگى، زات اينالىمى وزەگى قۇرىلىسى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىلىپ، مەملەكەتتىڭ زات اينالىمى وزەگى تورابى قۇرىلىسىن اتقارۋ جوباسى جاسالىپ، جيۋ-جونەلتۋ پورتىنىڭ تەمىر جول قاتارلى قۇرىلىسىنا دەم بەرىلىپ، تاسىمالدىڭ ”ەڭ سوڭعى ٴبىر كيلومەترى“ تۇتاستىرىلادى.
ٴتورتىنشى، حالىق تۇتىنۋدان يگىلىكتەنەتىن تىڭ ارتۋ ٴتۇيىنى بەلسەنە جەتىلدىرىلەدى. تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋدىڭ ٴۇش جىلدىق ارەكەت جوباسى زەرتتەلىپ جاسالادى. جەكەلەر تابىسىنان نەگىزدىك قاراجاتتار مەن 6 ارناۋلى قوسىمشانى شىعارىپ تاستاعاننان كەيىن باجى الۋ ساياساتى ويداعىداي تياناقتاندىرىلادى، قالا-اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كىرىسىن ارتتىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋ قىزمەتى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، تەحنيكالىق دارىندىلار، جاڭاشا كاسىپتىك ديقاندار، عىلىمي زەرتتەۋشىلەر قاتارلى ٴتۇيىندى توپتىڭ كىرىسىن ارتتىرۋعا ىنتالاندىرۋ جوسپارىن اتقارۋ ىلگەرىلەتىلەدى، ٴىس ورىندارىندا جۇمىس ورنى ونىمدىلىك ەڭبەكاقىسى ٴتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ قۋاتى اناعۇرلىم كۇشەيتىلەدى. اۆتوكولىك، ٴۇي ەلەكتر بۇيىمدارى سياقتى ٴوتىمدى ونىمدەردى تۇتىنۋ شارالارى جاسالىپ جانە شىعارىلىپ، قالا-اۋىلدىڭ قوس باعىتتا، سايكەسە وتىرىپ ساتۋ ارناسى ىركىلىسسىزدەندىرىلەدى، ايگىلى ماركا، ساپالى تاۋار تۇتىنۋدىڭ ”ەكى تۇتىنۋدى توراپتان ساتىپ الۋ مەرەكەسى“ سىندى جەلىلەس قيمىلداردى ورىستەتۋ ارقىلى، قىستاقتاردىڭ ينتەرنەتتەن ساتىپ الۋ جانە اۋىل-قىستاق ساياحاتى تۇتىنۋىنىڭ كومەسكى كۇشى اشىلادى. ساپا جاعىندا قۋاتتى ەل بولۋ ستراتەگياسى اتقارىلىپ، ٴونىم جانە قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ ىلگەرىلەتىلەدى. جالعان، جارامسىز ونىمدەرگە سوققى بەرۋدىڭ ٴۇش جىلدىق ارەكەتى ورىستەتىلىپ، بازار تۇتىنۋ ورتاسى تازارتىلادى. ”ٴوندىرىس جەلىسىن، ولشەمىن، ساپاسىن ٴبىرىڭعايلاندىرۋ“ ينجەنەرياسى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ماڭىزدى تاۋارلاردىڭ ساپاسىن تەكتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى، ٴتۇيىندى قالالارداعى جاياۋلار كوشەسى قايتا جاسالىپ، دارەجەسى جوعارىلاتىلادى، جوعارى سورتتى تاۋار ساتىپ الۋ، قىزمەت وتەۋ قاتارلى شەكارا سىرتىنداعى تۇتىنۋ ەل ىشىنە باۋرالادى. ٴتۇرلى قولدانىلمالى ەلەكتروندىق ونىمدەردى زەردەلىلەندىرۋ، دارەجەسىن ٴوسىرۋ ىلگەرىلەتىلەدى، ينفورماتسيا تۇتىنۋ ارناسى ونان ارى كەڭەيىپ، دارەجەسى جوعارىلايدى. شابىتتاندىرۋ ساياساتىندا جاڭالىق اشىلىپ، بازاردى باقىلاۋ-باسقارۋ كۇشەيىپ، جاسىل تۇتىنۋ ارناسى كەڭەيەدى. وقۋ-اعارتۋ، بالا تاربيەسى، قارتتاردى كۇتىمدەۋ، وتباسىلىق قىزمەت وتەۋ، ەمدەۋ، مادەنيەت، ساياحات سياقتى قىزمەت وتەۋ كاسىبىن دامىتۋ جەدەلدەتىلەدى. مادەنيەت، ساياحات ونىمدەرى جانە قىزمەت وتەۋمەن قامتۋ مولايادى، كاسىپ قالىبى مەن تۇتىنۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشىلادى. سالاماتتىق كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ارەكەت باعدارلاماسى زەرتتەپ جاسالىپ، سپورتتىق تۇتىنۋ قۇرىلعىلارى قۇرىلىسىنىڭ تەبىنى كۇشەيتىلەدى. جىلدىق ەڭبەكاقىلى دەمالىس ٴتۇزىمى تياناقتاندىرىلادى. قارتتاردى كۇتۋ، ولارعا قىزمەت وتەۋدى بار كۇشپەن دامىتۋدىڭ ساياساتتىق شارالارى شىعارىلىپ، اتقارىلادى، وتباسىلىق جۇمىستار قىزمەتىن وتەۋدى ولشەمدەستىرۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋدەن ۇلگى كورسەتۋ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ، وتباسىلىق جۇمىستارعا قىزمەت وتەۋشىلەردى جەتىلدىرۋ تەبىنى كۇشەيتىلەدى. حاينان حالىقارالىق ساياحات-تۇتىنۋ ورتالىعى مەن پيڭتان حالىقارالىق ساياحات ارالى جانە حىڭچين حالىقارالىق سەرۋەن-ساياحات ارالى قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلەدى، ”ٴۇش ٴوڭىر، ٴۇش وبلىس“ قاتارلى ەرەكشە كەدەي جەرلەردىڭ ساياحات نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن وزگەرتۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ارەكەت جوسپارى (2018−2020- جىل) ۇيىمداستىرىلىپ اتقارىلادى. ٴتۇيىندى ساياحات كورىنىس ٴوڭىرىنىڭ جىلدام قاتىناسى، جاياۋلار جولى، اۆتوكولىك تۇراعى سياقتى نەگىزدىك قۇرىلعىلارى مەن الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارى قۇرىلىسى كۇشەيتىلەدى، نەگىزگى تاقىرىپتىق باقشالاردىڭ اقاۋسىز دامۋى ارناعا تۇسىرىلەدى، پوچتا كەمەسى، ساياحات كولىگى قاتارلى تۇتىنۋدى دامىتۋعا دەم بەرىلەدى. شىعىس سولتۇستىكتىڭ سۋىق وڭىرىندە قار-مۇز ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ جەتەكشى پىكىرى زەرتتەلىپ جاسالادى. قوعامنىڭ ەمدەۋ قۇرىلىمدارىن قۇرۋىن تاراۋ اتتاپ بىرلەسىپ تەكسەرىپ بەكىتۋ اتقارىلادى.
بەسىنشى، بازار مەجەسى شىنايى ورنىقتىرىلادى. كەلەلى ساياساتتاردى بەلسەندى، ىرىقتى ٴتۇسىندىرۋ كۇشەيتىلىپ، ۇگىت تاسىلىندە جاڭالىق اشىلىپ، ٴتۇرلى بازار سۋبيەكتتەرىنە ساياسات رۋحى دەركەزىندە دۇرىس تۇسىندىرىلەدى. مەجەگە ىقپال ەتۋى مۇمكىن اۋىر حاۋىپ-قاتەر مەن كومەسكى كىناراتتار دەركەزىندە ۇيلەسىمدى جويىلىپ، جۇرت رايىنىڭ بەتالىسىنا ايىرىقشا نازار اۋدارىلىپ، قوعامنىڭ نازارىنا دەركەزىندە اڭىس قايتارىلادى، ٴىرى، ەرەكشە شۇعىل وقيعالارعا توتەپ بەرۋ قۇرىلعىلارى كۇشەيتىلەدى. ٴتورتىنشى رەتكى مەملەكەتتىك ەكونوميكالىق جاپپاي تەكسەرۋ دەرەكتەرىن جيۋ، جاريالاۋ جانە ٴتۇسىندىرۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلەدى. ماڭىزدى تاۋار بازارىنىڭ ۇسىنىم-سۇرانىمى مەن باعا وزگەرىسىنە شىنايى وكشەلەي تالداۋ جاسالىپ، بازار ۇسىنىمىنا كەپىلدىك ەتۋ مەن زات باعاسىن ورنىقتىرۋ قىزمەتى ويداعىداي ىستەلىپ، ٴوندىرۋ، ۇسىنۋ، ساقتاۋ، ساتۋ، تاسىمالداۋ قىزمەتىنە رەتتەۋ جۇرگىزۋ كۇشەيتىلىپ، باسىپ قويىپ، قىمباتقا ساتۋ، زات باعاسىن دۇرمەكپەن كوتەرمەلەۋ سىندى زاڭسىز ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرىلەدى.
(3) ٴۇش ٴىرى قامال الۋ شايقاسى باتىل ويداعىداي جۇرگىزىلەدى. كورنەكتى ماسەلەلەردى كوزدە ۇستاي وتىرىپ، كۇش توپتاپ، تۇرگە ٴبولىپ ىلگەرىلەتىلىپ، دالمە-ٴدال شارا قولدانىلىپ، ماڭىزدى شايقاستار ويداعىداي جۇرگىزىلىپ، بار كۇشپەن قامال الىنىپ، ناقتى ٴىس تىندىرىلىپ، شىنايى ونىمدىلىككە قول جەتكىزىلەدى.
ٴبىرىنشى، اۋىر حاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ جانە ونى جويۋدا قامال الۋ شايقاسى ويداعىداي جۇرگىزىلەدى. جالپى تۇلعالىق مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى كوزقاراسى باتىل دايەكتىلەندىرىلىپ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋدىڭ ٴتۇزىلىس-مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلىپ، اۋىر حاۋىپ-قاتەردى باقىلاۋ، تەكسەرۋ، زەرتتەۋ، تۇجىرىم جاساۋ، الدىن الۋ، ساقتاندىرۋ كۇشەيتىلىپ، جۇيەلىك حاۋىپ-قاتەر تۋىلماۋدىڭ ەڭ تومەنگى شەگى ساقتالادى. سۇيمەندەردى قۇرىلىمدىق كۇشىنەن قالدىرۋدىڭ نەگىزگى وي جەلىسىنە تاباندى بولىپ، ريتىم مەن تەبىن ويداعىداي مەڭگەرىلىپ، بازارلاندىرۋ ارقىلى قارىزىن جارناعا اينالدىرۋ كەلىسىمى نىساندارىنىڭ جەدەل تياناقتانۋى ىلگەرىلەتىلەدى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ مۇلىك-قارىز تەجەمى كۇشەيتىلىپ، كاسىپورىن قارىز حاۋىپ-قاتەرىن باقىلاۋ-تەكسەرۋ، الدىن الۋ-ساقتاندىرۋ جۇيەسى ورناتىلادى. جارنا بازارى، زايوم بازارى، اقشا سىندىرىلىمى بازارىنىڭ قارجى اينالىمى مەن حاۋىپ-قاتەرىن باقىلاۋ-باسقارۋ جانە ٴبىرجاقتىلى ەتۋ كۇشەيتىلىپ، فينانس بازارىنىڭ قالىپتان تىس تولقۋى مەن سىلكىنىسىنىڭ الدى الىنادى. كاپيتال بازارىنىڭ نەگىزدىك ٴتۇزىمى كەمەلدەندىرىلىپ، ينتەرنەت فينانسى سالالارىن باقىلاۋ-باسقارۋ كۇشەيتىلىپ، كولەڭكە بانكە حاۋىپ-قاتەرى تارتىپپەن جويىلادى. باقىلاۋ-باسقارۋ تۇزىمىندەگى ولقىلىقتار تولىقتانىپ، فينانستىق جارنامەن تىزگىندەلەتىن سەرىكتىكتەردى باقىلاۋ-باسقارۋ ٴادىسى جەدەل شىعارىلادى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ قارىز حاۋىپ-قاتەرى ۇيلەسىمدى ٴبىرجاقتىلى ەتىلىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ كومەسكى قارىز مولشەرىنىڭ ارتۋى باتىل تەجەلەدى، ىركىندىلەردى قورىتۋ تارتىپپەن ىلگەرىلەتىلىپ، قارجى قۇراۋ تەكشەسىندىك سەرىكتەستىكتەردىڭ بازارلانۋ ارقىلى تيپىن وزگەرتۋىنە دەم بەرىلەدى. ٴۇي ساۋدالاۋعا ەمەس، تۇرۋعا ارنالعان دەگەن ۇستانىمعا تاباندى بولىپ، ٴۇي-جاي بازارىن ورنىقتى، اقاۋسىز دامىتۋدىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق مەحانيزمى جوباسى ورنىقتى اتقارىلادى، قالانىڭ نەگىزگى تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىك ٴتۇزىمى تياناقتاندىرىلىپ، جەر باعاسى، ٴۇي باعاسى، مەجەلى مەرزىمى ورنىقتىرىلادى، ٴۇي-جاي بازارىنىڭ حاۋىپ-قاتەرىنەن باتىل ساقتانادى جانە ول جويىلادى. مايلاپ الۋ-بەرۋ مەن ساتىپ الۋدى تەڭ جۇرگىزۋگە تاباندى بولىپ، تۇرعىن ٴۇي بازارى جۇيەسى مەن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى كەمەلدەندىرىلىپ، قالا-قالاشىقتاعى ورتا، تومەن كىرىستەگى تۇرعىندار مەن جاڭا قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرعىن ٴۇي ماسەلەسى شەشۋگە كۇش سالىنادى. تۇرعىن ٴۇي قورى تۇزىمىنە رەفورما جاسالادى. حالىق كىلەڭ سىرتتان اعىلىپ كەلگەن ٴىرى، ورتاشا قالالاردىڭ تۇرعىن ٴۇيدى مايعا الۋ-بەرۋ بازارى، اسىرەسە، ۇزاق ۋاقىتتىق مايعا الۋ-بەرۋ بازارى جەدەل دامىتىلادى.
ەكىنشى، كەدەيلىكتەن شىن مانىندە قۇتىلدىرۋدا قامال الۋ شايقاسى ويداعىداي جۇرگىزىلەدى. كەدەيلىكتەن شىن مانىندە قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ ٴۇش جىلدىق ارەكەتى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلىپ، ”ٴۇش رايون، ٴۇش وبلىس“ سىندى وتە كەدەي وڭىرلەردى جانە ەرەكشە كەدەي قاۋىمدى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ شايقاسىنا كۇش شوعىرلاندىرىلىپ قولداۋ بەرىلەدى، ”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ٴۇشتى قامتاماسىز ەتۋدى“جۇزەگە اسىرۋدا ٴدوپ كەلگەن كورنەكتى ماسەلەلەر ٴتۇيىندى تۇردە ويداعىداي ٴبىرجاقتىلى ەتىلەدى. كاسىپ سالاسى، جۇمىستانۋ، ەكولوگيا. وقۋ-اعارتۋ، دەنساۋلىق، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جاقتارىنان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ىشكەرىلەي جۇرگىزىلەدى. مۇگەدەكتەردى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋ ارەكەتى اتقارىلادى. كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىك ٴتۇزىمى ونان ارى دايەكتىلەندىرىلىپ، كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدان قامال الۋ جونىنەن تەكسەرۋ، باقىلاۋ، باعالاۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى. قيىنشىلىعى بار بۇقارانى كەدەيلىكتەن ورنىقتى قۇتىلدىرۋدىڭ جانە قايتا كەدەيلەسۋدەن ساقتانۋدى جەبەۋدىڭ باياندى ۇتىمدى مەحانيزمى زەرتتەلىپ جانە ورناتىلىپ، كەدەي حالىقتىڭ قايتا كەدەيلەسۋى ازايتىلادى جانە ونىڭ الدى الىنادى. كەدەيلىك قالپاعى الىنعان كەدەي اۋدانداردا اۋىل-قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋ ارقىلى كەدەيلىكتەن قۇتىلدىرۋدىڭ تابىسى بەكەمدەلىپ، دامۋ دەڭگەيى جوعارىلاتىلادى. كىرىس دەڭگەيى ارحيۆ تۇرعىزىلعان كەدەي وتباسىنان از عانا اسقان شوعىر جونىنەن ساياساتتىق سۇيەمەل كەم بولۋ سىندى جاڭا ماسەلەلەر زەرتتەلىپ ٴبىرجاقتىلى ەتىلەدى. تۇتاس جىلدا اۋىل-قىستاقتاعى كەدەي حالىقتىڭ سانى تاعى دا 10 ميلليوننان استام ازايتىلىپ، ”13-بەسجىلدىقتا“ كەدەيلەردى قونىس اۋدارتىپ سۇيەمەلدەۋ ٴۇشىن كوشىرۋ جوباسىنداعى قۇرىلىس مىندەتى نەگىزىنەن ورىندالادى.
ٴۇشىنشى، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋدا قامال الۋ شايقاسى ويداعىداي جۇرگىزىلەدى. شەپتى بەرىك ساقتاپ، تابىستاردى بەكەمدەپ، بوساڭسىتپاي، سونداي-اق شەگىنبەي، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپادا دامۋى مەن ەكولوگيالىق ورتانىڭ جوعارى دەڭگەيدە قورعالۋى سايكەستى ىلگەرىلەتىلەدى. كوگىلدىر اسپاندى قورعاۋ شايقاسى، ديزەلمەن جۇرەتىن جۇك كولىكتەرىنىڭ لاستاۋىن جونگە سالۋ، قالاداعى ساسىق سۋلاردى جونگە سالۋ، چاڭجياڭدى قورعاۋ جانە وڭاۋ، بوحايدى جان-جاقتىلى جونگە سالۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ، اۋىل-قىستاقتىڭ لاستانۋىن جونگە سالۋ، سۋ قاينارلارىن قورعاۋ سىندى جەتى شايقاس نازاردى شوعىرلاندىرا وتىرىپ جۇرگىزىلىپ، قىزمەت پەن قوسىلىم قوسۋ تەبىنى ارتتىرىلادى. لاستانۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى جونگە سالۋ جاعىنداعى كەلەلى عىلىم-تەحنيكادا قامال الۋ كۇشەيتىلەدى. ورتانى جونگە سالۋ تاسىلىنە رەفورما جاسالادى جانە وندا جاڭالىق اشىلادى، ۇكىمەت جەتەكشى، كاسىپورىن نەگىزگى تۇلعا، قوعامدىق ۇيىمدار مەن قاۋىم بىرگە قاتىناسقان ورتانى جونگە سالۋ جۇيەسىن قۇرۋ جونىندەگى پىكىر جاسالادى، كاسىپورىنداردىڭ لاستانۋدىڭ الدىن الۋ جانە جونگە سالۋداعى سۋبيەكتتىك جاۋاپكەرشىلىگى مەن ورتانى قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگى تياناقتاندىرىلادى. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى باقىلاۋ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، كاسىپورىنداردىڭ ورتانى جونگە سالۋدى شەشۋ جوباسىن جاساۋىنا كومەك كورسەتىلەدى. بولات-تەمىر سالاسىن لاستى بارىنشا از شىعاراتىن ەتىپ جاڭالاۋ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلىپ، كومىر ەلەكتر سالاسىنىڭ لاستى بارىنشا از شىعارۋى مەن ەنەرگيانى ۇنەمدەۋى جالعاستى ورنىقتى ىلگەرىلەتىلىپ ، كومىر ەلەكتر سالاسىنىڭ جوعارى ٴونىمدى، تازا، جوعارى ساپالى دامۋى جەبەلەدى. جۇك تاسىمالى قۇرىلىمى رەتتەلىپ، كەمەلدەندىرىلىپ، كومىر، رۋدا، كوكس سىندى كوپ قولدى زاتتىڭ تەمىر جول، سۋ جولىمەن تاسىمالدانۋ سالىستىرماسى جوعارىلاتىلادى. قالاداعى لاس سۋلاردى ٴبىرجاقتىلى ەتۋدىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ٴۇش جىلدىق ارەكەتى اتقارىلىپ، قالاداعى تۇرمىستىق قوقسىقتاردى تۇرگە ٴبولۋ قىزمەتى جاپپاي ىلگەرىلەتىلىپ، سۋليادىڭ لاستاۋىنان ساقتانۋدى جانە ونى جونگە سالۋدى ونان ارى كۇشەيتۋ تۋرالى پىكىر زەرتتەپ جاسالادى. ”لاسسىز قالا“ قۇرىلىسى سىناق تۇيىندەرى مەن جاراقسىز قورعاسىن اككۋمۋلياتورمەن لاستانۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى جونگە سالۋ ارەكەتى ۇيىمداستىرىلىپ اتقارىلادى. ەنەرگيانى ۇنەمدەۋ جانە ۇتىمدى پايدالانۋ پارمەندى ىلگەرىلەتىلىپ، ٴتۇيىندى وڭىرلەردە كومىر تۇتىنۋدىڭ مولشەرىن ازايتۋ، كومىر بالاماسىن پايدالانۋ جانە تازا، ۇتىمدى پايدالانۋ جەبەلەدى. سولتۇستىك وڭىرلەردە تازا جىلۋ تۇتىنۋ ۇتىمدى ىلگەرىلەتىلىپ، بايلىق شوعىرلاندىرىلىپ، بەيجيڭ-تيانجين-حىبەي جانە توڭىرەگىندەگى رايوندارداعى، فىنحى-ۋىيحى جازىعىنداعى بىتىراڭقى كومىردى باسقارۋ ىلگەرىلەتىلەدى. تابيعي گازدىڭ ٴوندىرىلۋ، ۇسىنىلۋ، ساقتالۋ، ساتىلۋ جۇيە قۇرىلىسى كۇشەيتىلىپ، ”كومىر ورنىنا تابيعي گاز تۇتىنۋدى تابيعي گازدىڭ ۇسىنىم قۋاتىنا قاراي جۇرگىزۋ“ پرينسيپى بويىنشا كومىر ورنىنا تابيعي گاز تۇتىنۋ شارالارى تارتىپپەن قولدانىلادى. تازا ەنەرگيانى كوپ تۇلعالاندىرىپ تۇتىنۋعا قولداۋ بەرىلەدى، تۋىندامالى ەنەرگيانىڭ ەنەرگيا تۇتىنۋداعى ارا سالماعى جوعارىلاتىلىپ، تۋىندامالى ەلەكتر ەنەرگياسىن قابىلداۋ، پايدالانۋدىڭ باياندى مەحانيزمى ورناتىلادى. ەكولوگيالىق جۇيەنى قورعاۋ جانە وڭاۋ كۇشەيتىلىپ، شولەيتتەنۋدى، تاستاقتانۋدى جونگە سالۋ كۇشەيتىلەدى. ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ تەبىنى كۇشەيتىلەدى. ەگىستىككە اينالعان ورماندى، جايىلىمدى، سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋ جالعاستى ورىستەتىلەدى. ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعىن انىقتاۋ جانە بەلگىلەۋ جاپپاي ورىستەتىلىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعىن باقىلاۋ-باسقارۋ تەكشەسى ورناتىلادى. كوپ تۇلعالانعان، ەندىك ەكولوگيالىق تولەم بەرۋ مەحانيزمى كەمەلدەندىرىلەدى. مەملەكەت جەرىن كەڭ كولەمدە جاسىلداندىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، ورمان، جايىلىم، سازدىق سىندى ەكولوگيالىق جۇيەنىڭ ساپاسى جوعارىلاتىلادى جانە مەملەكەتتىك باۋ-باقشا ٴتۇزىلىس-مەحانيزمى تەرەڭدەتىلەدى. وزەن باستىعى ٴتۇزىمى، كول باستىعى ٴتۇزىمى ىشكەرىلەي اتقارىلىپ، ٴتۇيىندى اعارلاردى جان-جاقتىلى جونگە سالۋ باياندى ىلگەرىلەتىلەدى. تەڭىزدى قورشاۋ، تىندىرۋ قاتاڭ تىزگىندەلەدى. جاسىل ٴوندىرىس، تازا تۇتىنۋ جونىندەگى زاڭدىق ٴتۇزىم مەن ساياساتتىق جۇيە اقاۋسىزداندىرىلىپ جانە قۇرىلىپ، جاسىل، تومەن كومىرتەكتى اينالمالى دامۋدىڭ ەكونوميكالىق جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ جانە قۇرۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىر زەرتتەپ جاسالادى. بايلىقتى اينالمالى پايدالانۋ بازاسى قۇرىلىسى ىلگەرىلەتىلەدى. مەملەكەتتىڭ سۋ ۇنەمدەۋ قيمىلى ورىستەتىلىپ، سۋ بايلىعىن باسقارۋ ورەسى مەن پايدالانۋ ونىمدىلىگى جوعارىلاتىلادى. جاسىل قۇرىلىس، جاسىل جەدەل جەتكىزۋ قوراپ-دورباسى جالپىلاستىرىلادى. بازار جەتەگىندەگى جاسىل تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جۇيەسىن قۇرۋ تەزدەتىلەدى، جاسىل شارۋاشىلىقتىڭ جەتەكشى ٴتىزىمى (2019-جىلعى نۇسقا) جاريالانادى. جاسىل جوعارى ٴونىمدى توڭازىتۋ ىلگەرىلەتىلەدى. ورتا، ەكونوميكا ساياساتى رەفورمالانىپ، كەمەلدەندىرىلىپ، لاس شىعارۋ ۇقىعى ساۋداسى ٴتۇزىمى كەمەلدەندىرىلەدى، ورتا جونىندەگى ەكونوميكالىق ساياساتقا رەفورما جاسالىپ جانە ول كەمەلدەندىرىلىپ، لاس شىعارۋ ۇقىعىن ساۋداعا سالۋ ٴتۇزىمى اقاۋسىزداندىرىلادى، جاسىل فينانس بارىنشا دامىتىلادى. بايلىقتى توقتاممەن باسقارۋ بەلسەندى جالپىلاستىرىلادى، ورتانىڭ لاستانۋىن ٴۇشىنشى جاق جونگە سالۋ ۇلگىسى بەلسەنە كەڭىنەن ورىستەتىلەدى، تازا جاساۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋ تەزدەتىلىپ، ەنەرگيا ۇنەمدەلەتىن، ورتاعا زالالسىز شارۋاشىلىقتاردىڭ دامۋى جەبەلەدى. جاسىل تىرشىلىك جاراتۋ ارەكەتى ورىستەتىلەدى. مەملەكەتتىڭ كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋ ستراتەگياسى اتقارىلادى، بۇكىل ەل بويىنشا كومىر بازارى ٴتۇزىمى جۇيەسىن كەمەلدەندىرىۋ تەزدەتىلىپ، الەمدىك كليماتتى وڭاۋعا بەلسەندى قاتىناسامىز.
جاۋاپتى رەداكتورى : مانەپ ەربول ۇلى
وقىرمان نازارىنا
نازار سالا كەتەرسىز
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
