- ورتالىق
- ەل ءىشى
- شينجياڭ
- حالىقارا
مادەنيەت
ارناۋلى تاقىرىپ
زاماناقىر قاۋەسەتى
ىسپانديار سولتاش ۇلى
2012.12.25 14:50 كەلۋ قاينارى : حالىق تورابى
بۇدان ىلگەرى دۇركىن-دۇركىن ادامزاتتى ۇرەيلەندىرىپ، دۇرلىكتىرىپ كەلە جاتقان زاماناقىر قاۋەسەتى، انىقىراق ايتقاندا ءدىني تۇسىنىكتەگى جالعان دۇنيەنىڭ اقىرلاسار كۇنى قيامەتقايىم تۋرالى الىپ-قاشپا سوزدەر سوڭعى ون نەشە جىلدان بەرى توقتاۋسىز اڭگىمە وزەگىنە اينالىپ كەلگەن ەدى. بۇل قاۋەسەت 2012-جىلى ءتىپتى ۇدەپ كەتتى.
جۋىق جىلدارى ەش عىلمي نەگىزسىز ايتىلعان بولجامدار مەن وسەك-اياڭدارعا مۇلدە نانباي كۇلگەندەر دە، ايرانداي ۇيىپ سەنگەندەر دە از بولمادى. الىپ-قاشپا سوزدەردىڭ سان قيلى فورمادا تۋىنداۋىنا امەريكا قۇرلىعىنداعى مەكسيكا ەلى جەرىندەگى ەجەلگى وركەنيەت وشاعى سانالاتىن مايا تايپاسى جاساعان جۇمباق كۇنتىزبەنىڭ 2012-جىلى 21-جەلتوقساندا اياقتالۋى ەڭ نەگىزگى سەبەپ بولدى. تاريحي دەرەكتەردە تىم كونە زاماندا مايا وركەنيەتى بولعانى شىندىق. قازىر عالىمدار سول وركەنيەتكە 5200 جىل بولعانىن انىقتاۋدا. مايا كۇنتىزبەسى، راسىندا، 5125 جىلعا دەيىن عانا جازىلعان بولىپ، 2012-جىلدىڭ 21-جەلتوقسانىمەن اقىرلاسادى ەكەن. ءبىراق بۇل «جەرشارىندا زاماناقىر بولادى» دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. ەجەلگى وركەنيەتتى زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، مايالىقتار زاماناقىر تۋراسىندا ەش نارسە ايتپاعان.
ەندەشە مايالاردىڭ ەجەلگى كۇنتىزبەسى نە ءۇشىن زاماناقىر قاۋەسەتىنىڭ تارالۋىنا نەگىزگى تۇرتكى بولدى دەيمىز؟ ءاسىلى مايالاردىڭ كۇنتىزبەسىندە تەك ءبىر جىلنامانىڭ اقىرلاسىپ جاڭا ءبىر جىلنامانىڭ باستالاتىندىعى عانا ايتىلعان. مايالاردىڭ جىلناماسىنا ساي دۇنيەدەگى ۋاقىتتىڭ ەڭ ءىرى قايتالانۋ فەريوتى 5125 جىل بولىپ، مۇندا ءار 394 جىلدى ءبىر بەكتون فەريوتى دەپ اتاعان. مايالار كۇنتىزبەسىنە ساي 2012-جىلى 21-جەلتوقسان 13-بەكتون فەريوتىنىڭ اقىرلاسۋىنا، نەمەسە 5125 جىلدىڭ قايتالانۋ فەريوتىنىڭ اقىرلاسۋىنا تۋرا كەلەدى ەكەن. امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ ارحەلوگيا عالىمدارى 1996-جىلى مەكسيكادان قازىپ الىنعان تاس ەسكەرتكىشتەگى جازۋ نۇسقالارىنىڭ العاشقى اۋدارماسىن جاريالاعان. سوندا 13-بەكتون فەريوتى اياقتالعاندا، ياعني 2012-جىلى 21-جەلتوقسان جاراتۋشى ادامدار اراسىنا تۇسەتىن بولادى دەلىنگەن. ودان كەيىن نە بولاتىنى انىق ايتىلماعان. سونىمەن الگى تاس ەسكەرتكىشتەگى جازۋ نۇسقاسىنىڭ اۋدارماسى كوپ وتپەي-اق اتالمىش زاماناقىر ساندىراعىن تاراتۋشىلاردىڭ پارمەندى قارۋىنا اينالىپ قاۋەسەت ونان ارى ۇدەي تۇسكەن.
زاماناقىر قاۋەسەتى وسى مازمۇنمەن عانا شەكتەلىپ قالماي: «قۇس جولى جۇيەسىندەگى پىلانەتالاردىڭ ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىنا تىزىلۋىنەن جەر شارىندا جويقىن اپات تۋىندايدى؛ تۇراقتى جۇلدىز جەرشارىنا كەلىپ سوعىلىپ، جەرشارى جويىلادى؛ الىپ مەتورويت تاستىڭ جەربەتىنە تۇسۋىنەن سۇراپىل اپات تۋىلادى؛ كۇن قوزعالىسىنىڭ اسەرىنەن جەرشارى وتقا ورانادى» دەگەن سياقتى قاۋەسەتتەر دە قارشا بورادى.
جوعارىداعى قاۋەسەتتەردى وراي دەپ بىلگەن امەريكا قۇراما شتاتىنداعى اقشا تابۋدى كوزدەگەن حولليۆۋد كينو جاساۋشىلارى زاماناقىردى بەينەلەيتىن «2012» اتتى كينو ءفيلمدى جاساپ شىعىپ، زاماناقىر قاۋەسەتىن وتقا ماي قۇيعانداي ونان ارى ۇدەتە تۇسكەن. يا، كينو فيلىمىندە بەينەلەگەندەي جەر قىرتىسى قاق ايرىلىپ، تاۋلار جۇنشە تۇتىلەتىن قورقىنىشى كورىنىستەر ەت جۇرەكتى پەندەنىڭ ساناسىنا كۇندەردىڭ بىرىندە بۇل دۇنيەنىڭ دە تاس-تالقانى شىعاتىنى تۋرالى قورقىنىشتى وي اكەلەتىنى، مەيلى ول كىم بولسىن ءبىرتۇرلى ۇرەيگە، ۋايىمعا سالارى ءسوزسىز ەدى. ءسويتىپ بۇل قاۋەسەتتەردىڭ ارتى ۇلكەن قوعامدىق ۇرەيدىڭ ەتەك الۋىنا مۇرىندىق بولدى.
سونىمەن بۇل قاۋەسەت جاي اڭگىمە كۇيىندە قالماي، دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن كورىپكەلدەرى مەن عالىمدارىنىڭ، ءدىن ۋاكلدەرىنىڭ، ساياساتكەرلەرى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ اراسىنداعى تاۋسىلىپ بىتپەس پىكىرتالاس تۇرىنە، داۋلى، قولامتالى تاقىرىپقا اينالدى. ايتىلىمدى تۇيىندەي كەلگەندە، وسىناۋ جارىق دۇنيە، ءدىني تۇسىنىك بويىنشا جالعان دۇنيە قانشالىقتى جالعاسسا، زاماناقىر تۋرالى اڭىز-اڭگىمە دە سونشالىقتى جالعاساتىنى ءسوزسىز. «تۋماق بار جەردە، ولمەك بولاتىنى» سياقتى اقيقاتتى ەسكەرسەك، ولىمنەن قاشىپ قۇتىلا المايتىدىعى سەبەپتى ادام بالاسىنىڭ وسىلاي وي قايتالاۋدان باسقا امالى دا جوق ەكەنى راس.
زاماناقىر، ياعني اقىرزامان ۇعىمى استە جاڭا عانا قالىپتاسقان جوق، ول ادام بالاسىنىڭ وزىمەن قاتار جاساسىپ كەلە جاتقان، تىرشىلىك دۇنيەسىنىڭ جانە بۇكىل الەمنىڭ ەڭ سوڭعى تاعدىرى تۋرالى ەرتە زامانداردان بەرى قالىپتاستىرىپ كەلگەن بايىرعى تۇسىنىگى. زاماناقىردىڭ قاشان جانە قانداي سيپاتتا بولاتىنىن ەشكىم دە الدىن الا ءداپ باسىپ ايتىپ بەرە المايدى. ءبىراق سانالى عۇمىرىندا ادام بالاسى وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدەن اركەز تانعان ەمەس. وسىنى پايدالانا بىلگەن زاماناقىر جونىندە داقپىرت تاراتۋشىلار وزدەرىنىڭ شەر قۇمارىنان شىعۋدى ويلاسا؛ ال اقشا قۇمارلار وسىلاي داقپىرت تاراتۋدى ءتاپ-تاۋىر قارجى جيناپ الۋدىڭ ۇتىمدى جولىنا اينالدىرىپ العان. اقپارات قۇرالدارىنىڭ مالىمەتىە قاراعاندا مايا تايپاسىنىڭ بايىرعى مەكەنى بولعان مەكسيكا ەلى سول ەجەلگى تايپا كۇنتىزبەسىنىڭ ارقاسىندا ساياحاتشىلاردان قىرۋار قارجى ءتۇسىرىپ قارىق بولىپ قالسا كەرەك.
استرونوميا عالىمدارىنىڭ عىلمي مەجەسىنە نەگىزدەلگەندە، جەرشارىنا قاندايدا ءبىر اپات سىرتتان ءتونىپ تۇرماعاندىعى، جەرشارىنداعى تىرشىلىكتىڭ ءالى نەشە ميلليارد جىلدار جالعاساتىندىعى ايتىلعان. ەگەردە سول نەشە ميلليارد جىلدان ىلگەرى جەرشارىندا راسىندا زاماناقىر بولادى دەيتىن بولساق، وندا ونى ادام بالاسىنىڭ جەرشارىنىڭ تۇتاس ەكولوگيالىق ورتاسىن ۇيلەسىمدى قورعاي الماۋى سىندى رەال جاعداي تۋدىرۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل كۇندەرى ادام بالاسىنىڭ ۇيلەسىمسىز اسەرىنەن جەرشارى الۋان ءتۇرلى دەرتكە شالدىققانى شىندىق. سول دەرتتەن قۇتقارار ءدارۋ تەك ادام بالاسىنىڭ وزىنەن بولماق. تۇتاس ادام بالاسى ءبىر نيەت، ءبىر تىلەكتە كەلىپ «كۇللى ادامزاتتا تەك ءبىر عانا جەرشارى بار» دەپ قاراپ، جۇمىر جەردى بەينە اناسىنداي ايالاي بىلسە عانا، ادامزات ءوزىن بولاشاقتا تۋىندايتىن ءتۇرلى اپاتتاردان اراشالاپ قالا الماق.
جاسىراتىنى جوق، اسىرەسە جۋىق كۇندەرى «2012-جىلى 21-جەلتوقساندا زاماناقىر بولادى ەكەن» دەگەن قاۋەسەت قالادا دا، دالادا دا جەلدەي ەستى. پەرىشتە ەمەس، پەندە عوي، وسىندايدا كوپ ادام راسىندا «بىرەۋگە جان قايعى، بىرەۋگە مال قايعى»، «بىرەۋگە وي قىمبات، بىرەۋگە توي قىمبات» دەگەندەي ەرىكسىز زاماناقىر ەلەسىنە الاڭدادى، ويعا باتتى. عالامتور تەكتەس وسىزامانعى اقپارات كوزدەرىنەن نەبىر قيسىنىن كەلىستىرگەن مالىمەتتەردى دە كوردىك. كەيبىر تۋىسقاندارىمىزدىڭ وسىنى ەستىپ، ۋايىمعا باتىپ، ول جەر، بۇل جەرگە تەلەفون سوعىپ ابىگەرگە تۇسكەندەرى دە بولدى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ ويلاماعان جاعداي بولا قالسا دەپ، ءبىراز كۇنگە جەتەرلىك ازىق-تۇلىك، سىرىڭكە، مايشام سەكىلدى نارسەلەردى ساتىپ العانىن دا ەستىدىك. ولاردىڭ وسىلايشا وزدەرىنە قاجەتتى دۇنيەلەرمەن قامدانۋى، ءتىپتى، ءبىرتۇرلى كۇلكىلى جاعداي بولىپ تا سەزىلدى. سەبەبى، زاماناقىر راسىندا بولىپ جاتسا، جەر بەتىندە ءتىرى جان يەسى قالماسا كەرەك ەدى. انە وسىلايشا ەسۋاس ۋاعىزشىلاردىڭ ايتقاندارىنا ايرانداي ۇيىپ قانشاما قاراپايىم بۇقارا اۋرە سارساڭعا تاپ بولدى، نەبىر كۇلكىلى جاعدايعا ۇشىرادى، ءتىپتى جاپا-ماشاقات شەكتى ەكەن دەسەڭىزشى... ...
بۇدان بۇرىندا كەيبىر كورىپكەل بىلگىشتەردىڭ تالاي رەت انا جىلى، مىنا جىلى زاماناقىر بولعالى جاتىر دەگەنىن دە ەستگەن ەدىك. ۋاقىت وتە كەلە ءبارىنىڭ دە قۇر داقپىرت ەكەنىنە كۋا بولعانبىز. ەندى، مىنە، «2012-جىلدىڭ 21-جەلتوقسانىندا زاماناقىر بولادى» دەگەن داقپىرتىنىڭ مۇلدە بوس مىلجىڭ، ەش نەگىزسىز قاۋەسەت، ساندىراق ەكەنىنە دە كۋا بولىپ وتىرمىز.
كورىپ وتىرمىز، قانشاما جىلدان بەرى «زاماناقىر تاياپ قالدى» دەپ، كۇللى ادام بالاسىنىڭ ۇرەيىن ۇشىرۋمەن اينالىسىپ كەلگەن اتىشۋلى كورىپكەل، بولجامپازدار ايتتى ەكەن دەپ، جەر-انامىز تىرشىلىك وتىن وشىرگەن جوق، اۋەلگىدەي ءوز وسىندە قالىپتى اينالىس جاساۋدا. زاماناقىر تۋرالى قيالي بولجاعىشتاردىڭ بولجامدارى ساندىراققا اينالعاندىعىن كورىپ كوزىمىز جەتتى. زاماناقىر ۇعىمىنىڭ باسقا ەشتەڭە دە ەمەس، تەك ادام بالاسىنىڭ قيالىنان تۋىنداعان ءبىر ءتۇرلى ۇرەي عانا ەكەنىن تۇسىندىك. سوڭىندا قيالشىلدارعا سەنۋ كەرەك پە؟ عىلىمعا سەنۋ كەرەك پە؟ بۇل جاعى دۇنيەگە تالعاممەن قارايتىن ءاربىر جۇمىر باستى پەندەگە ايپاراداي انىق بولدى.
جەكە ادامدىق تۇرعىدان قاراعاندا حان دا، قارا دا ۇلى جاراتىلىستىڭ الدىندا دارمەنسىز ەكەنى راس. كەمەدەگىنىڭ تىلەگى ءبىر دەمەكشى كۇللى ادام بالاسى ءبىر تىلەككە كەلىپ، ءبىر ماقساتتا قيمىل توعىستىرسا، «كۇللى ادامزاتتا تەك ءبىر عانا جەرشارى بار» ەكىنىن شىنايى تانىپ بىلسە ــ ۇلى جاراتىلىستىڭ ايالى الاقانىنىڭ استىندا ۇرپاقتار بويى تىرشىلىك قيمىلى جالعاسا بەرەتىندە داۋ جوق.
از ۋاقىت بولسادا ەلدىڭ تىنىشتىعىن بۇزىپ، «2012-جىلدىڭ 21-جەلتوقسانىندا زاماناقىز بولادى» دەپ داقپىرت تاراتقان كورىپكەلسىماقتاردىڭ، ورايدان پايدالانىپ قاراپايىم حالىقتى دۇرلىكتىرىپ، ارانداتۋشىلاردىڭ، تەك پايدا تابۋدى عانا كوزدەگەن قۇلقىن قۇمار جانداردىڭ ابىرويلارى ايرانداي توگىلگەن-اق شىعار.
”سوڭى“
اۆتوردىڭ قىزمەت ورنى: التاي ايماقتىق پارتيا مەكتەبى
كەلۋ قاينارى: حالىق تورابى
جاۋاپتى رەداكتورى : نۇرعيسا قۇرمانجان ۇلى
- 1.
جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەرىنە بويسىنىپ، توراپتا ءمورالدى بولىڭىز، ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز سەبەبىنەن تىكەلەي نەمەسە جانامالاي تۋىنداعان زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭىز ارقالايسىز.
2.
قالام اتىڭىز بەن جازعان لەبىزىڭىزدى باسقارۋدىڭ بارلىق ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان.
3. حالىق تورابىنىڭ ءسىزدىڭ حالىق تورابىنىڭ لەبىز جازۋ بەتىنە جازعان لەبىزىڭىزدى توراپ ىشىندە كوشىرۋ نەمەسە لەبىزىڭىزدەن سيتات كەلتىرۋ ۇقىعى بار.
4.
ەگەر باسقارۋ جاعىنا پىكىرىڭىز بولسا، لەبىز جازۋ بەتىنىڭ باسقارۋشىسىنا نەمەسە حالىق گازەتى مەكەمەسىنىڭ توراپ ورتالىعىنا اڭىس ەتىڭىز.
تەلەفون: 67 /65368365-010 حات ساندىعى: kazakh@peopledaily.com.cn
بۇل بەتتىڭ مەنشىك ۇقىعى حالىق تورابىنا ءتان، كەلىسىمنەن وتپەگەندە كوشىرىپ پايدالانۋعا بولمايدى
Copyright © 1997-2012 by www.people.com.cn. all rights reserved
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى اقپارات تورابى 
بۇل حابارعا باعاڭىز
لەبىز جازۋ
